Bentwoud als oerbos
Zeehonden kijken op Ameland
Over leven
ANWB-topman: meer
groen dicht bij huis
Vogels vooral gebaat
bij grote moerassen
R0EN
VRIJDAG 28 ME11993
CHEF WILLEM SPIERDIJK, 071-161440, PLV -CHEF MEINDERT VAN DER KAAIJ, 071-161352
Wandelaars wijken af van het gebruikelijke pad
Als de voortekenen niet bedriegen, wordt het Bentwoud
het eerste bos in Nederland waar de bezoekers zelf hun
weg moeten zoeken. In het hart van het nog aan te leg
gen woud zal althans niet worden gekozen voor de tradi
tionele indeling met paadjes, banken en verwijsborden.
Eerder moet worden gedacht aan het idee van een 'Hol
lands oerwoud' in zijn meest oorspronkelijke vorm.
LEIDEN ADRIAAN BRANDENBURG
De werkgroep Energie en Milieu
van de faculteit Sociale Weten
schappen van de Rijksuniversi
teit van Leiden heeft het plan
voor het 'oerwoud' inmiddels
voorgelegd aan het provincie
bestuur van Zuid-Holland. „En
voor zover ik het kan inschat
ten, voelt men wel wat voor ons
idee", zegt Henk Staats die sa
men met Jasper Kips en Birgitta
Gatersleben onderzoek heeft
gedaan naar 'het meest ge
wenste bostype'.
Het Bentwoud is gepland in
Het Groen Hart van Zuid-Hol
land, ten oosten van Zoeter-
meer. De exacte locatie staat
mede vanwege protesten van
een aantal agrariërs nog ter dis
cussie. De grootte van het bos is
wel bekend; de provincie streeft
naar een totale oppervlakte van
2100 hectare.
Opgewonden
Om tot een afgerond oordeel te
komen, hebben Staats, Kips en
Gatersleben de afgelopen
maanden zo'n 200 boswande-
laars ondervraagd. Het ging
daarbij niet om de meeste idea
le plek of gewenste vegetatie
maar 'puur om de beleving'.
ARNHEM ANP
Om de nadelen van te veel au
tomobiliteit te verminderen, is
het voor de toekomst noodza
kelijk om bos- en natuurgebie
den naar de mensen toe te
brengen. De behoefte aan re
creatie in een groene ruimte
dicht bij huis groeit en daar
moet beter op worden inge
speeld.
Dat zei mr. P. Nouwen,
hoofddirecteur van de ANWB
gisteren in Arnhem op het sd-
men met het Wereld Natuur-
fonds (WNF) georganiseerde
congres 'Natuur en recreatie
in 2000'. Beide instellingen
willen zich sterk maken voor
de ontwikkeling van 2.000
vierkante kilometer nieuwe
natuur in Nederland. Om dit
te bereiken, zouden door over-
produktie afgestoten land
bouwgronden in gebruik kun
nen worden genomen.
Uitbreiding van recreatiege
bieden is volgens ANWB-di-
recteur hard nodig omdat tra
ditionele gebieden die door
gaans heel intensief worden
gebruikt, steeds minder aan
spreken. Ook gaan bestaande
voorzieningen verloren door
onder meer woningbouw en
nieuwe infrastructuur. Nou
wen zette ook een*kantteke
ning bij de kwaliteit van het
groen met name in de Rand
stad: „Een groot deel van het
recent aangelegde groen ligt in
de 500 meter geluidszone van
snelwegen. Hoezo kwaliteit?"
Volgens Nouwen is de tot nu
toe uitgevoerde Randstad
groenstructuur slechts een
druppel op de gloeiende plaat.
„In de Randstad wonen 6 mil
joen mensen. Dat die daar
moeten wonen, vinden we
heel normaal. Wij willen dat
de politici en overheden de
vraag -naar extra ruimte voor
natuur en recreatie ook nor
maal gaan vinden." Hij bere
kende dat voor de randstede
lingen 3000 vierkante kilome
ter nieuwe natuur nodig is,
„ongeveer het complete niet-
verstedelijkte deel van de
Randstad."
De ANWB-directeur zei in
het WNF een goede bondge
noot gevonden te hebben in
het streven naar meer inter
gratie tussen recreatie en na
tuur. „Bij velen is de ANWB
bekend door de Wegenwacht
en de Alarmcentrale. Dat moet
vooral zo blijven, maar daar
naast zien we het als een grote
uitdaging om samen met het
WNF te zoeken naar nieuwe
oplossingen voor de dreigende
problemen ten aanzien van
natuur, recreatie en mobiliteit.
Het streven naar een duurza
me samenleving staat daarbij
voorop."
Aan de hand van vele tientallen
dia's werden in het universi
teitsgebouw denkbeeldige bos
wandelingen voorgeschoteld.
Na elke serie dia's moesten de
'wandelaars' op vragenformu
lieren hun gemoedstoestand
omschrijven, variërend van ple
zierig tot opgewonden en van
kalm tot uitgelaten.
De werkgroep heeft in het on
derzoek mensen werden
simpelweg in het telefoonboek
geprikt met alle mogelijke er
varingen die tijdens een wande
ling worden opgedaan, rekening
willen houden. Gatensleben
verduidelijkt: „Je kunt tijdens
een boswandeling verdwalen en
je dan minder prettig voelen.
Maar na afloop was het mis
schien wel de dag van je leven."
Ofschoon de studie nog niet
geheel is afgerond, trekken de
drie onderzoekers de voorlopige
conclusie dat het merendeel
van de ondervraagden kiest
voor een min of meer moeilijk
doordringbaar woud in plaats
van een parkachtig bos. Kips:
„Eigenlijk hadden we dat ook
wel en beetje verwacht. Maar
toch was het heel mooi om te
zien hoe dat verwachtingspa
troon werd bevestigd".
Ontwerp
Het onderzoek wordt binnen
kort nog gevolgd door een zoge
heten veldstudie. De reeds ver
zamelde gegevens worden dan
getoetst aan de hand van een
wandeling door een aantal al
eerder geënquêteerden door het
natuurgebied De Horsten bij
Wassenaar.
Of de provincie daadwerkelijk
met de voorstellen van de werk
groep aan de slag gaat, moet de
komende maanden blijken
wanneer voor een definitief ont
werp wordt gekozen. Verwacht
wordt nog altijd dat de eerste
boom in 1995 wordt geplant.
Roerdomp en woudaapje hebben het moeilijk
Nieuwe moerassen moeten
omvangrijk zijn. Alleen grote
moerasgebieden herbergen
genoeg ruimte voor een le
vensvatbare populatie vogels.
Dat is een van de conclusies
in het onderzoeksrapport
'Nieuwe kansen voor moeras
vogels in Noord-Holland' van
de provinciale dienst Ruimte
en Groen. Volgens de studie
hebben de bedreigde moeras
vogels alleen wat aan natte ge
bieden, en niet aan droge
moerasvormen en moerasbos
sen.
IJsselmeer
Uitgestrekte moerasgebieden
kunnen het beste buitendijks
worden aangelegd, zoals langs
het IJsselmeer en de randme
ren. Ook zouden er middel
grote moerassen kunnen ko
men in veenweidegebieden,
mits de weidevogelstand daar
niet te zeer onder lijdt. Het mi
nisterie van landbouw wil juist
dat er een nieuw moerasge
bied komt in het weidevogel-
rijke Zaanse veenweidegebied.
Van de twintig soorten moe
rasvogels nemen er tien in
aantal af, waaronder roer
domp, woudaapje en rietzan
ger. Dertien soorten staan op
de rode lijst van bedreigde en
karaksteristieke vogels in Ne
derland. De recreatiedruk is de
laatste decennia ernorm toe
genomen, maar de invloed
daarvan op moerasvogels is
niet duidelijk. Wel is er in indi
viduele gevallen duidelijk
sprake van een negatieve in
vloed op het broedsucces.
Vooral de zwarte stern en de
grote karekiet lijken kwetsbaar
door de recreatievaart.
Rietvelden
Andere negatieve invloeden
op de moerasvogelstand zijn
het verruigen van rietvelden,
waardoor uiteindelijk moeras
bos ontstaat. Ook de omstan
digheden tijdens de trek en in
de overwinteringsgebieden
spelen mee. Zo heeft de grote
droogte in de Sahel vogels als
rietzanger en puiperreiger
flink parten gespeeld.
Het is niet alleen kommer
en kwel bij de moerasvogels.
Zes soorten nemen in aantal
toe, waaronder grauwe gans,
bruine kiekendief en blauw-
borst. Dit komt voornamelijk
door de overloop uit andere
grote moerasgebieden, zoals
Oostvaardersplassen en de
Biesbosch. Ook zijn er nieuw
komers. Zo is de buidelmees
vanuit Oost-Europa de Neder
landse moerassen aan het ko
loniseren.
De zeehonden zijn gegarandeerd in de buurt van Ameland.
foto martijn de jonge
Natuur-excursie voor de lezers van deze krant
AMELAND LEON KLEIN SCHIPHORST
Het gaat goed met de zeehon
den in het waddengebied. Wie
zich daar persoonlijk van wil
overtuigen, meldt zich aan voor
de natuur-excursie naar de rob
benplaten bij Ameland, die de
redactie van Over Leven de le
zers van deze krant kan aanbie
den.
Wie meedoet, blijft drie dagen
op het Waddenzee-eiland en lo
geert twee nachten in het hotel
d'Amelander Kaap bij Hollum.
Het arrangement geldt de hele
maand juni en de eerste week
van juli. Ameland is dan op z'n
mooist en de zeehonden heb
ben jongen. De prijs voor deel
name bedraagt 158,- gulden
per persoon.
De zeehonden zijn gegaran
deerd, zegt schipper Hans Bo
ven. Hij kent de Waddenzee als
z'n broekzak. Zijn grootvader
was beurtschipper op Amster
dam en z'n vader vervoerde
goederen tussen de vaste wal en
het eiland. Met de komst van de
grote veerponten konden de
vrachtwagens zelf Ameland be
reiken en in 1979 heeft Hans de
boot laten ombouwen voor ex
cursies met natuurliefhebbers.
„Er is hier veel te zien en het is
altijd anders," vertelt hij opge
wekt. ,,'t Verveelt nooit. De
wadden blijven in beweging".
Die veranderingen in het
landschap zorgden al aan het
begin van de jaartelling voor
verwarring. Waar begint hier de
zee en eindigt het land, vroeg
de Romeinse geschiedschrijver
Plinius zich vertwijfeld af, toen
hij op doortocht in Friesland op
het wad stuitte.
Ameland verschuift onder in
vloed van de getijden langzaam
naar het oosten. Rijkswaterstaat
heeft in 1980, met meer dan een
miljoen kubieke zand, de na
tuur naar haar hand willen zet
ten, maar met de afgelopen
stormjaren is de laatste kunst
matige aanvulling weggespoeld.
Een nieuwe suppletie wordt
overwogen.
Bij invallende eb is het wad
bij Ameland het mooist. De
boottochten naar de zeehonden
worden gemaakt met laag wa
ter. Een belevenis op zich. In
enkele uren tijd persen miljoe
nen kubieke meters zeewater
zich naar de Noordzee. Tachtig
procent van de zeebodem tus
sen Friesland valt droog. Het
verval bedraagt meer dan twee
en halve meter. Hoe snel en met
welke kracht het water een uit
weg zoekt, is goed te zien aan
de scheef trekkende boeien.
Voor je ogen ontstaat een
schitterend landschap van slik
ken en schorren. Met grillige
geulen en scherp uitgeslepen ri
chels. Eidereenden, scholeksters
en verschillende soorten steltlo
pers zijn er als de kippen bij om
de kokkels en mosselen, die op
de drooggevallen zandplaten
achterblijven, te verschalken.
De vogels laten zich goed bekij
ken. Laag over het water scheert
een koppel bergeenden.
Hans signaleert als eerste zee
honden. Op een plaat bij Hoge-
wier liggen er een stuk of vijf
tien. Ze hadden de boot allang
zien aankomen. Een stuk of vier
kunnen hun nieuwsgierigheid
niet bedwingen, zijn ons tege
moet gekomen en zwemmen
een tijdje mee op. De anderen
hebben het te druk met elkaar
of met zichzelf.
„Ze zijn er altijd", zegt Hans.
Hij gaat voor anker, zet de mo
tor uit en schenkt zijn gasten
een Amelander Nobeltje. „Zo'n
driehonderd zeehonden over
leefden die verschrikkelijke vi
rusziekte, een paar jaar geleden.
De zeehondenstand heeft zich
snel hersteld. Er zijn er alweer
meer dan dertienhonderd ge
teld. Het gaat goed met de zee
honden."
De excursie met de lezers van
de krant heeft als bestemming
de Blauwe Balg, een beschermd
natuurgebied ten westen van
Ameland waar niemand anders
mag komen. Onderweg laat
Hans de boot nog stranden op
een grote schelpenbank. Lief
hebbers mogen vanaf de boeg
via een trappetje het schip af en
een wandelingetje maken op
deze keiharde plaat vol kalkrijke
schalen en schelpen. De boot
tocht duurt bij elkaar zo'n twee
ënhalf uur.
De rest van de tijd kunnen de
deelnemers aan het arrange
ment naar eigen inzicht beste
den. In Nes is een educatief na-
tuurcentrum ingericht. De VW
regelt rondleidingen in het na
tuurgebied het Oerd, een be
schermd natuurgebied van in
ternationale betekenis. Er broe
den meer dan zestig vogelsoor
ten.
Ameland, 25 kilometer lang
en op z'n breedste punt net
drieduizend meter, herbergt en
kele historische dorpjes met bij
elkaar zo'n 3200 inwoners. De
eilanders zijn trots op hun zee
mansverleden en kunnen daar
beeldend over verhalen. Hotel
directeur Anton de Heus neemt
zijn gasten persoonlijk mee
naar het Nederlands Hervorm
de kerkje te Hollum, waar onder
een simpele grafzerk Hidde Kat
ligt begraven, in leven de schrij
ver van 'Dagboek Eener Reize
Ter Walvisch en Robbenvangst
in de jaren 1777 en 1778'. Heeft
meer meegemaakt dan Willem
Barendz, weet De Heus. Een
maal binnen, beklimt de hotel
directeur zelf het orgel. In de
kerk galmt Psalm 42: Het Hij
gend Hert Der Jacht Ontkomen.
Waarmee de link met de natuur
weer is gelegd.
Meer informatie en boekin
gen: telefoon 05191 - 54646.
Brandweercommandant Van Oosten in Meijendel: duinen, bos en dicht bij zee. foto wim Dijkman
Elke dag worden we er weer mee
geconfronteerd. Of het nu om het
gescheiden inzamelen van afval,
het gebruik van bestrijdingsmid
delen of het aanwijzen van be
schermde gebieden gaat, het
milieu vraagt voortdurend de aan
dacht. In de rubriek '10 over
Groen' worden wekelijks tien wil
lekeurige vragen over het milieu
gesteld aan min of meer bekende
regiogenoten. Deze week het
woord aan F. van Oosten, brand
weercommandant in Leiden.
Is een brandweerman milieube
wuster dan de gemiddelde Ne
derlander?
Ja, ik denk het wel. Hoewel de
Nederlandse burger redelijk
milieubewust is, is de brand
weerman alerter. Hij is opgeleid
om goed op te letten bij het vrij
komen van ongewenste stoffen
en dat te voorkomen.
Hoe schadelijk zijn schuimblus-
middelen voor het milieu?
Die zijn tegenwoordig minder
schadelijk, ze zijn biologisch af
breekbaar. De fabrikanten zijn
volledig ingesteld op de vraag
naar onschadelijke blusmidde
len.
Wat zijn de grootste problemen
voor het milieu bij het blussen
van een brand?
Het ongecontroleerd vrijkomen
van allerlei zaken. De inzet en
de tactiek van de brandweer
moeten daarop zijn afgestemd.
De persoonlijke veiligheid is na
tuurlijk ook in het geding bij de
manier hoe de brand aan te
pakken. Bij een grote brand
waarschuwen we het hoog
heemraadschap en de plaatse
lijke milieudienst.
Schenkt de overheid voldoende
aandacht aan het milieu?
Ja, ik vind van wel als je ziet wat
een enorm aantal maatregelen
wordt genomen. Al gaat dat
idee van minister Alders om
twee gezinnen met één wasma
chine te laten doen natuurlijk
wel erg ver.
Op welk gebied vindt u dat u
persoonlijk nog in gebreke blijft?
Ik blijf niet in gebreke. Ik verza
mel oud papier, metaal en glas
om gescheiden in te leveren net
als het groente- en tuinafval.
Wat is uw favoriete natuurge
bied in de directe omgeving?
Meijendel. Omdat het gebied
zowel duinen en bos herbergt
en dicht bij zee ligt. Je kunt daar
je kinderen prima gevoel voor
de natuur bijbrengen en is goed
op de fiets te bereiken. Het is
dichtbij Leiden, naar mijn ge
voel ligt het om de hoek.
Hoe denkt u over kernenergie?
Als je voortdurend goed contro
leert, ben ik er geen tegenstan
der van. Tsjernobyl heeft echter
laten zien dat de risico's enorm
zijn. Ik denk overigens als je
kernenergie uitbant in Neder
land, je ook de kennis daarover
aan het buitenland verliest.
Wat is uw grootste zorg?
Dat we met z'n allen zoveel
rommel produceren dat we er
eigenlijk geen raad meer mee
weten.
Valt het autoverkeer terug te
dringen?
Ik denk het niet want de mobili
teit is de economische motor
waarop we draaien. Als het even
kan, maak ik gebruik van het
openbaar vervoer. Als ik de trein
kan pakken zal ik het niet laten.
Wat wilt u verder nog kwijt?
Ik vind dat het gemeentebe
stuur van Leiden nóg meer zorg
aan het uiterlijk van de stad
moet besteden. Leiden moet als
oude stad aantrekkelijker wor
den gemaakt voor de toeristen.
Om de auto's te weren uit de
binnenstad moet je aan de rand
van de stad goede parkeergele-
genheden maken en wat pen
delbussen naar het centrum la
ten rijden.
LEIDEN/WAGENINGEN
MONICA WESSEUNG
Wegbermen zijn rijk aan padde
stoelen. De berm van met bo
men beplante wegen zijn zelfs
rijker aan paddestoelen dan het
gemiddelde bos. Dat blijkt uit
een promotie-onderzoek van de
bioloog P.J. Keizer. Keizer on
derzocht bermen in Drenthe en
bekeek daar in drie jaar tijd
225.000 paddestoelen. De situa
tie in Drenthe is kenmerkend
voor Nederland.
Keizer heeft in de bermen ook
heel wat bijzondere paddestoe
len aangetroffen. Van de 439
soorten die hij in Drenthe ge
zien heeft, stonden er 57 op de
lijst van bedreigde soorten. Zo
blijken de bermen de zeldzame
hanekam en cantharel te her
bergen.
Opvallend genoeg blijken in
bermen waarlangs bomen
staan, paddestoelen voor te ko-
LEIDEN
Natuurmonumenten heeft drie
folders uitgegeven over gebie
den in eigendom van de vereni
ging waar excursies kunnen
worden gemaakt. De folders
zijn voor leden en niet-leden en
verkrijgbaar bij de VW's in
plaatsen in de nabije omgeving
van de excursiegebieden. Met
de folders tracht Natuurmonu
menten duidelijk te maken hoe
waardevol de natuurgebieden
zijn en waarom deze de be
schermde status verdienen.
De drie 'befolderde' gebieden
zijn de Nieuwkoopse Plassen,
het Voornes Duin en de Kwade
Hoek bij Goedereede. De excur
sie in Nieuwkoop is per boot, de
men die in bossen met dezelfde
soorten bomen, niet meer zijn
te zien. De wegbermen in Ne
derland beslaan in totaal 35.000
hectare, zo'n twee procent van
het totale landoppervlakte.
Het onderzoek van de Wage-
ningse bioloog heeft uitgewezen
dat bijzondere paddestoelen
vooral te vinden zijn in bermen
die niet erg rijk zijn aan voedsel.
Laat maaien van het gras en
daarna het gras afvoeren, zorgt
ervoor dat de berm arm blijft. In
Zuid-Holland wordt dergelijk
bermbeheer al op veel plaatsen
toegepast. Door de bermen niet
te bemesten, krijgen ook allerlei
bijzondere plantesoorten een
kans. Een mogelijke verklaring
voor het gunstige leefklimaat
van de berm voor paddestoelen
is het Open karakter ervan. De
gevallen bladeren waaien weg
waardoor de grond schraal kan
blijven.
andere twee gebieden worden
wandelend bezocht. Moerasge
bieden zoals de Nieuwkoopse
Plassen zijn moeilijk te voet toe
gankelijk. Bovendien zou een
groep wandelaars te veel ver
trappen. Ook in de Vlietlanden
kan met de natuurvereniging
worden gevaren. Dat gebeurt
nu nog met een kleine boot,
maar het is de bedoeling op
korte termijn een speciaal nier
voor geschikte boot aan te
schaffen. De folder geeft sum
mier informatie over net gebied.
Belangrijker is de praktische in-
fbimatle over de eoctmles,
zoals op welke dagen de excur
sies worden gehouden, hoeveel
het kost en welke kleding moet
worden gedragen
