Verbod op ivoorhandel slechts
knieval voor publieke opinie
Wetenschap
Prostaatklacht
'vriendelijker'
behandeld
'Kunstmuis'
hulp voor
diabetici
Enorme energiemassa's in
melkwegstelsel ontdekt
Grafkamer Maya-vorst
Plagiaat en
vervalsing in
wetenschap
Nederlander eet
nog steeds verkeerd
Dinosaurus
al 228 min.
jaar oud
Tegenstrijdig
WOENSDAG 12 MEI 1993
11
NUMECEN ANP
Van de ouder wordende man
nen in Nederland krijgt 30 pro
cent prostaatklachten. 15 pro
cent van hen heeft prostaatkan
ker, in de overige gevallen gaat
het om goedaardige aandoenin
gen. Deze aandoeningen blijken
met thermo- en lasertherapie
veel patiëntvriendelijker dan tot
nu toe behandeld te kunnen
worden. Dat zegt uroloog drs. J.
de la Rosette, coördinator van
het vorige week geopende Cen
trum voor Prostaatonderzoek in
Nijmegen.
Prostaatklachten (veelvuldig
en moeilijk plassen en irritatie
van de blaas) ontstaan doordat
de klier groter wordt en op den
duur de urinebuis dichtdrukt.
Wat die vergroting precies ver
oorzaakt is nog niet duidelijk, al
is vastgesteld dat leeftijd en het
mannelijk hormoon ermee te
maken hebben. Tot voor kort
was de enige remedie een ope
ratie met twee grote nadelen: de
man heeft geen zaadlozing
meer en krijgt nieuwe plaspro-
blemen door het litteken van de
operatie.
De afdeling urologie van het
Academisch Ziekenhuis Nijme
gen past als enige in Nederland
sinds 1990 thermotherapie toe
bij prostaatklachten. Tot nu toe
zijn 400 mannen met succes ge
holpen. Met thermotherapie
verschrompelt de prostaat door
het inbrengen van een catheter
in de urinebuis, waardoor mi
crogolven uitgezonden worden.
Voordeel van de therapie is dat
de man een normale zaadlozing
kan houden.
Ook lasertherapie, waarbij de
prostaat via een catheter met
laserlicht verschroeid wordt,
lijkt goede resultaten op te leve
ren. Wel is daarvoor een twee
daagse ziekenhuisopname no
dig. Als straks de juiste medi
cijncombinaties gevonden zijn,
kunnen er richtlijnen komen
waarmee huisartsen in eerste
instantie zelf mannen kunnen
helpen. Daardoor kan het aan
tal operaties sterk dalen.
LONDEN STEVE CONNOR
Genetische ingenieurs hebben
muizen ontwikkeld met de
symptomen van menselijke dia
betes. Dit om nieuwe medicij
nen uit te testen voor het groei
ende aantal mensen dat aan
suikerziekte lijdt.
De 'diabetische muis' is volgens
de wetenschappers, afgezien
van het feit dat hij niet in staat
is onmiddellijk na de maaltijd
de overtollige suiker uit zijn
bloed te verwijderen, helemaal
gezond. Hij is gecreëerd door
het inbrengen van menselijke
insuline-genen in zijn cellen.
De diabetische muis is ontwik
keld door een Amerikaans bio-
technologisch bedrijf, DNX uit
Princeton, New Jersey, en is de
nieuwste aanwinst op de lijst la-
boratoriumdieren die namaak-
symptomen hebben van men-
senziekten, variërend van gal
blaasontsteking tot kanker.
Het bedrijf denkt de muis te
kunnen verkopen aan de farma
ceutische industrie, die nieuwe
medicijnen zal willen uittesten.
Als de medicijnen het suikerge
halte in de muis terugbrengen,
zou dat ook bij mensen het ge
val kunnen zijn.
Het type suikerziekte dat de
muis imiteert, komt normaal
gesproken voor op middelbare
leeftijd en is meestal het gevolg
van het feit dat het lichaam niet
in staat is op insuline te reage
ren. Dat kan komen doordat het
door jarenlange overproduktie
een of andere vorm van weer
stand tegen insuline heeft opge
bouwd. Dergelijke mensen zijn
over het algemeen te zwaar en
het suikergehalte in hun bloed
is onnatuurlijk hoog. Op dit
moment is daar geen effectieve
behandeling voor, behalve dieet
en dat blijkt in de praktijk vaak
moeilijk te zijn.
Steeds meer landen keren zich tegen maatregel
GRONINGEN «ANP
Twee Groningse sterrenkundi
gen hebben in een melkweg
stelsel een enorme energie-ex
plosie ontdekt. De Amerikaan
R.J. Rand en J.M. van der Hulst
van het Sterrenkundig Instituut
Kapteyn van de Rijksuniversiteit
in Groningen publiceren hun
ontdekking in het blad Science.
Twee bolvormige schillen van
waterstofgas met een diameter
van 7.000 en 10.000 lichtjaren
komen voor in één van de be
kende melkwegstelsels. NGC
4631 genaamd. Dat is iets klei
ner dan ons eigen melkwegstel
sel en ligt 25 miljoen lichtjaren
van ons vandaan.
De hoeveelheid waterstofgas
komt overeen met enkele tien
tallen miljoenen malen de mas
sa van de zon. Bovendien lijken
de schillen steeds groter te wor
den. Er zijn aanwijzingen, dat
zij zich uitbreiden met een snel
heid van 40 kilometer per se
conde. Daarbij vallen dergelijke,
in ons eigen Melkwegstelsel be
kende verschijnselen, in het
niet.
De oorzaak van de enorme
energie-explosie is onduidelijk.
Het meest waarschijnlijk lijkt
een botsing tussen verschillen
de melkwegstelsels. In de buurt
van NGC 4631 komen enkele
kleine melkwegstelsels voor.
Een andere theorie is. dat de
gasvorm ing gepaard gaat met
de plotselinge geboorte van ten
minste 10.000 zware sterren in
een klein gebied. Maar zulke
dichte concentraties van sterren
komen in een spiraalstelsel als
NGC 4631 niet voor.
De bevindingen van de twee
sterrenkundigen dateren uit
1991. Toen hebben zij in het
Drenthse Westerbork vele
maanden het verschijnsel be
studeerd, aldus Rand. Sindsdien
zijn de gegevens op een rijtje
gezet.
Met deze beelden van ivoorstroperij is eind jaren tachtig het handelsverbod tot stand gekomen.
Natuurbeschermers over de hele wereld kwamen eind ja
ren tachtig in actie toen de Afrikaanse olifant sterk in
aantal afnam. Door stroperij daalde het aantal olifanten
in-tien jaar van 1,3 miljoen tot 600.000. In talloze cam
pagnes kreeg het publiek schokkende beelden voorge
schoteld van door stropers afgeslachte olifanten, bij wie
de slagtanden met kettingzagen waren verwijderd. De tv-
kijkende wereld zag hoe ten dode opgeschreven jonge
olifantjes hulpeloos bij het verminkte lijk van hun moe
der achterbleven.
HAARLEM MARGREET HESUNGA
Met leuzen als 'Alleen olifanten
horen ivoor te dragen' en 'Stop
de bloedige ivoorhandel' werd
ingespeeld op de emoties van
het publiek, dat de beurs open
trok en met veel meer geld over
de brug kwam dan bij inzame
lingsacties voor veel ernstiger
bedreigde dieren, zoals zee
schildpadden, gorilla's, neus
hoorns en walvissen.
Op een bijeenkomst van de
Conventie inzake de Internatio
nale Handel in Bedreigde Dier
soorten (Cites) in 1989 werd de
olifant door de aangesloten re
geringen met tweederde meer
derheid tot bedreigde diersoort
verklaard. Dit hield tevens een
verbod op de ivoorhandel in.
Maar deskundigen zijn verdeeld
over het nut van een handels
verbod.
Natuurbeschermers zijn al
DEN HAAG HANS SONDERS
Alleen met de instelling van een
fraude-onderzoekscommissie
kunnen de Nederlandse univer
siteiten tonen dat zij ernst ma
ken met de bestrijding van be
drog in de wetenschap. Zo'n
onderzoekscommissie hadden
de universiteiten al moeten in
stellen na de affaire rond het
zogenaamde aids-middel van
prof. dr. H. Buck.
Dat zegt journalist Frank van
Kolfshoven in het boek 'Valse
vooruitgang. Bedrog in de Ne
derlandse wetenschap'. Van
Kolfshoven beschrijft 69 geval
len van wetenschappelijk be
drog, waaronder 35 plagiaatge-
vallen en 14 van knoeien met
onderzoeksgegevens. Over veel
van deze fraudegevallen is nooit
eerder gepubliceerd, omdat
universiteiten dergelijke affaires
binnenskamers afwikkelen. Pla
giaat heeft ook zelden gevolgen
voor de carrière van de weten
schapper. Onderzoeksfraudeurs
verlaten geregeld met een gun
stige afvloeiingsregeling de uni
versiteit door het ontbreken van
sanctiemogelijkheden. Van
Kolfshoven zegt dat de universi-'
teiten op dit punt een struisvo
gelpolitiek voeren, omdat 85
procent van de 121 Nederland
se faculteiten medewerking aan
zijn onderzoek weigerde.
lang afgestapt van het idee dat
de mens de natuur met rust
moet laten. Zo onderschrijft het
Wereld Natuur Fonds de doctri
ne van duurzaam beheer, zoals
die in 1980 is vastgelegd in de
Wereld Natuurbehoud Strate
gie. De opstellers van dit be
langrijke document hebben on
derkend dat de arme landen
hun natuurlijke rijkdommen
zullen gebruiken, ongeacht de
filosofische en ethische bezwa
ren van rijke westerlingen.
Daarom moeten deze landen
worden aangemoedigd hun na
tuurlijke rijkdommen op een
duurzame manier te gebruiken.
In veel Afrikaanse landen is
de natuur de grootste rijkdom.
Een voor de hand liggende ma
nier om die te exploiteren, is via
toerisme. Maar wat sneller geld
in het laatje brengt, is het schie
ten van krokodillen, luipaarden
en zebra's voor hun huid; im
pala's, antilopen en gnoe's voor
hun vlees, en leeuwen en buf
fels als jachttrofee.
Onder duurzaam beheer valt
ook het gereguleerd schieten
van olifanten voor hun ivoor. In
veel arme gebieden op het Afri
kaanse platteland zou de ver
koop van het ivoor van slechts 1
a 2 procent van de olifantenpo
pulatie een aanzienlijke bron
van inkomsten kunnen vormen.
Als de plaatselijke bevolking fi
nancieel belang heeft bij een
gezonde olifantenstand vormt
dat de beste garantie voor het
voortbestaan van de soort.
Een handelsboycot is een om
streden middel. Het totale ver
bod op de handel in hoorns van
neushoorns resulteerde in een
oncontroleerbaar illegaal han
delscircuit, waardoor de overle
vingskansen van de neushoorn
aanmerkelijk zijn gereduceerd.
Maar sinds het verbod op de
ivoorhandel is de prijs van ivoor
gedaald van enkele honderden
dollars per kilo tot twee drie
dollar. Onder druk van de ge
mobiliseerde publieke opinie in
de rijke landen heeft ivoor een
stigma gekregen. Handelaren
beschouwen dit echter als een
tijdelijk modeverschijnsel en in
depots liggen grote voorraden
ivoor te wachten op een kente
ring in de markt.
Omdat de vraag naar ivoor is
opgedroogd, is er weinig reden
Archieffoto EPA
om te stropen. Dit betekent dat
de olifantenpopulatie sterk is
toegenomen. Een mannetjesoli
fant weegt 6000 tot 7000 kilo,
eet per dag zo'n 150 kilo gras,
struiken en geboomte en drinkt
190 liter water. De vernielingen
die olifanten in beboste gebie
den aanrichten, betekent de
verwoesting van het woonge
bied van vele andere diersoor
ten.
Iedereen is het er inmiddels
over eens, dat het aantal olifan
ten binnen de perken moet
worden gehouden. Richard Lea
key, hoofd van de Kenyaanse
wilddienst, hoopt op een vorm
van geboortenbeperking voor
olifanten. Zo niet dan ziet hij
zich gedwongen hele kuddes af
te schieten. Een maatregel
waarbij ook jonge dieren wor
den afgemaakt en die daarom
veel controversiëler is dan het
'oogsten' van stoottanden van
minimaal 5 kilo.
Steeds meer landen in zuide
lijk Afrika, zoals Zimbabwe,
Lesotho, Zuid-Afrika, Malawi en
Namibia, keren zich tegen het
verbod. Er wordt nauwelijks ge
stroopt en de olifantenkuddes
worden goed beheerd. Maar de
Cites-landen willen pas een op
heffing van het handelsverbod
in sommige landen overwegen
als er een goede controle is op
de herkomst van het ivoor.
TEGUaCALPA «RTR/UPI/AFP
Amerikaanse en Hondurese ar
cheologen menen de tempel te
hebben gevonden waarin zich
de graftombe van Maya-koning
Yax Kuk Mo bevindt. Hij was de
stichter van de Maya-dynastie
in het Hondurese Copan. De
ontdekking van de graftombe
zou de vondst van de eeuw zijn.
De graftombe werd op 20 april
gevonden in een terras dat door
de Maya's tussen 400 en 450 na
Christus werd gebouwd, zo
maakte José Maria Casco, direc
teur van het Hondurese Insti
tuut voor Archeologie en Ge
schiedenis, bekend. Copan ligt
in het westen van Honduras
dichtbij de grens met Guatema
la.
Casco zei dat de archeologen
keramische voorwerpen en hië
rogliefen hadden aangetroffen
die erop wezen dat het om de
grafkamer van Yax Kuk Mo
ging. Voor een definitieve be
vestiging van de vondst is nog
meer onderzoek nodig. „Als be
wezen kan worden dat de over
blijfselen die van koning Yax
Kuk Mo zijn, dan is dat één van
de belangrijkste vondsten in de
geschiedenis van de Maya's",
aldus Casco.
Het onderzoek zal vermoedelijk
pas eind dit jaar zijn afgerond.
De breekbaarheid van de wan
den van de grafkamer vereisen
uiterst zorgvuldige en voorzich
tige opgravingen. Het Maya-rijk
strekte zich uit van het oosten
van Mexico tot Guatemala, de
len van Honduras en El Sal
vador. Eeuwen geleden kwam
een einde aan hun Nieuw May-
aanse Rijk (987 tot 1687 na
Christus).
LEEUWARDEN HENK HELLE MA
De Voedingsraad ziet er waak
zaam op toe dat wij gezond
eten. Van die raad zijn de 'richt
lijnen goede voeding'. Eet geva
rieerd, wees matig met (verza
digd) vet, cholesterol, alcohol
en keukenzout, en eet voldoen
de complexe koolhydraten en
voedingsvezel. Maar houden wij
ons ook aan die richtlijnen?
Om daar achter te komen
struinden van april 1987 tot en
met maart 1988 ruim 50 diëtis
tes het land af, om zo'n 2000
huishoudens te instrueren hoe
zij zo nauwkeurig mogelijk twee
dagen lang een eet-dagboek
moesten bijhouden. Op deze
manier konden de consumptie
patronen van bijna 6000 Neder
landers, in leeftijd variërend van
1 tot 85 jaar, worden verzameld.
Vier jaar lang heeft drs. Karin
Hulshof, wetenschappelijke me
dewerker van het Instituut Toxi
cologie en Voeding van TNO in
Zeist, deze voedingsgegevens
geanalyseerd. Deze week hoopt
zij daarop aan de RU Maastricht
te promoveren.
Wat bleek? Meer dan drie
kwart van de Nederlanders eet
nog steeds te vet, een zelfde
deel consumeert te weinig com
plexe koolhydraten en voe
dingsvezel. Minder dan één
procent van de Nederlanders
houdt zich aan strikt alle richt
lijnen.
Vormen de uitkomsten ook
een aanknopingspunt voor een
(ander) beleid ten aanzien van
de voorlichting over voeding? Of
moet men er bij de algemene
bevolking maar 'gewoon' op
blijven hameren dat verzadigd
vet niet goed is en dat er toch
echt meer bruin brood en ande
re vezelige etenswaren moeten
worden genuttigd?
Wellicht dat men zich meer
zou moeten richten op bepaal
de niet-gezond etende risico
groepen. Daartoe heeft de pro
movenda de relatie tussen voe
dingsgewoonten en sociaal-eco
nomische status nader onder de
loep genomen. Tussen mensen
met een hoge en met een lage
sociaal-economische status
vond zij inderdaad wel enige
verschillen in wat zij aten. Maar
deze zijn klein, constateert zij.
Mogelijk zijn verschillen wél
boven water te halen door de
onderzochte Nederlanders op
grond van bepaalde consump
tiepatronen in groepen samen
te brengen en deze 'clusters' te
analyseren. Dat leverde wel iets
op, maar toch onvoldoende
voor een meer gerichte voor
lichting over voeding.
CHICAGO REUTER
De oudste dinosaurus maakte
228 miljoen jaar geleden stre
ken onveilig die tegenwoordig
tot Argentinië behoren, al zijn
de dieren indertijd wel eenzaam
geweest. Dat zeggen paleonto
logen na een onderzoek in Ar
gentinië.
De leeftijd van de Eoraptor en
de Herrarasaurus, twee vlees
etende voorgangers van de di
nosaurus, bepaalden de onder
zoekers aan de hand van kristal
len uit vulkanische as die ze
vonden in de buurt van fossie
len van de dieren. Het onder
zoek moet paleontologen hel
pen te bepalen wanneer en
waar de voorvaderen van de di
nosaurus, die 65 miljoen jaar
geleden uitstierf, hebben ge
leefd.
De Argentijnse en Amerikaanse
onderzoekers vonden het fossiel
van Eoraptor afgelopen januari
in de Ischigualasto-bassin in Ar
gentinië. De Herrarasaurus
werd in 1988 in hetzelfde ge
bied gevonden. „We hebben het
idee dat de diversiteit aan die
ren zeer groot was, maar dat di
nosaurussen zeldzaam waren",
aldus Paul Screno, een paleon
toloog van de Universiteit van
Chicago.
Energiebesparing maakt de
elektriciteitsprijs niet lager,
maar juist hoger. Immers: de in
vestering in produktie en distri
butie blijft; de lagere brandstof-
rekening maakt de mindere op
brengst van de verkoop niet on
gedaan. Stroomproducenten
hebben dus geen belang bij
energiebesparing.
Nu zijn de zuiveringsschappen
aan de beurt voor deze tegen
strijdigheid. Hoe minder vuil
water wordt aangeleverd, hoe
duurder het schoonmaken er
van wordt. Rioolwaterzuive
ringsinstallaties zijn afgestemd
op de verwerking van een be
paalde hoeveelheid afvalwater.
Als een grote lozer van afvalwa
ter zelf gaat zuiveren, ontstaat
overcapaciteit. Dan kunnen
technische problemen ontstaan
met de pompen, de voor- of na-
bezinking of de biologische af
braak, doordat bacteriën in het
schonere water van slag raken.
Het blad 'Milieumagazine' con
stateert dat zuiveringsschappen
en waterschappen soms heel
ver gaan om te voorkomen, dat
bedrijven zelf gaan zuiveren.
Bedrijven, die een eigen zuive
ringsinstallatie willen aanschaf
fen, worden soms onder druk
gezet met veel hogere lozings-
eisen voor het restant van het te
lozen afvalwater. In een enkel
geval kreeg een bedrijf zelfs een
'quantumkorting' als het niet
tot zuivering overging en garan
deerde een flinke partij vuil wa
ter te blijven leveren.
Vooral voor grote bedrijven is
het soms voordeliger het afval
water zelf te zuiveren in een
anaerobe reactor. Daardoor
ontstaat minder slib en kan bo
vendien biogas worden gewon
nen. Wordt dat gas in eigen be
drijf gebruikt, dan levert dat een
lagere zuiveringsheffing, een la
gere energieretening en een ge
ringere uitstoot aan kooldioxy-
de op. Dat is goed voor het
milieu, maar kan het energiebe
drijf en het zuiveringsschap in
de problemen brengen.
De vergelijking met de elektrici
teitsproducenten gaat niet hele
maal op. Het bedrijf dat zelf
gaat zuiveren, blijft afvalwater
leveren. En dat is vaak van een
andere samenstelling: de ge
makkelijkst te verwijderen stof
fen haalde het bedrijf er zelf al
uit. Dan blijft over een kleinere
hoeveelheid water met meer
moeilijk verwijderbare stoffen
als zware metalen, fosfaten en
nitraten. Als het zuiverings
schap voor zulk afvalwater een
hogere prijs vraagt, is dat niet
onredelijk. Daarvoor moet dan
wel het heffingsysteem worden
aangepast.
Ingewikkelder wordt het. als zo
veel afvalwater door de bedrij
ven zelf wordt gereinigd, dat de
rioolzuiveringsinstallatie als ge
meenschapsvoorziening be
drijfseconomisch in gevaar
komt. Dat dwingt tot centralisa
tie en planning in goed overleg
met het bedrijfsleven. En dan
zijn garanties voor het tien jaar
lang aanleveren van bepaalde
hoeveelheden afvalwater zo
paradoxaal nog niet.
Toch is dit niet het milieubeleid
waarvan we het moeten heb
ben. Energiebesparing moet
meer zijn dan alieen efficiëntie-
verbetering. Afvalstromen moe
ten niet geringer worden door
dat bedrijven zelf gaan zuive
ren, maar doordat zij schoner
gaan produceren.
Waterzuivering met
gebruik van licht
DELFT BRAM VAN LEEUWEN
TNO ontwikkelt op het ogenblik
een nieuwe, bijzonder schone
techniek om verontreinigd wa
ter te zuiveren. De vervuilende
stoffen worden geoxydeerd met
ultraviolet licht en een katalysa
tor op basis van titaandioxyde.
Het grote voordeel is dat er al
leen energie en zuurstof nodig
zijn en geen chemicaliën of mi
cro-organismen. Ook zijn er in
principe geen reststoffen.
Tot nu toe vormen met name
kleurstoffen, reini^in^smidcle-
len en biociden een groot pro
bleem bij de zuivering van in
dustrieel afvalwater. De nieuwe
methode pakt juist deze vervul
lingen aan.
Voor het project is een bedrag
van 2 miljoen gulden beschik
baar, terwijl enkele bedrijven,
waaronder de lichtdivisie van
Philips, a| steun hrbhen tMgP
zegd.
