'Terugkeer van democratie mag je best elk jaar vieren' gesproken
Rtv show
Vakkundige tv-bewerking
van dagboek Anne Frank
De cultuurschok van Fluwelen Revolutie
WOENSDAG 5 ME11993
A VRO 's Mies Bouwman presenteert live-bevrijdingsprogramma
N VAN STIPRIAAN
Vier jaar geleden
deed ze voor de
AVRO haar laatste
grote live-televisieprogramma.
Vandaag moet Mies Bouwman
opnieuw aan geloven. In ver
band met Bevrijdingsdag pre
senteert ze vanavond anderhalf
lang het door de NOS uit te
zenden nationale programma
vanuit het Haagse Congresge
bouw. „Ik ben niet nerveuzer
dan anders, ik ben het altijd
een uitzending. Ik heb ook
niet het idee dat ik dat gevoel
ooit kwijt raak. 't Is er gewoon,
misschien moet dat ook
wel."
Mies Bouwman vindt het
heerlijk om live-programma's te
presenteren. Alles moet in één
keer goed. „Het kan niet meer
over. Die spanning is heel ver
frissend en geeft alle medewer
kers dat noodzakelijke procent
je meer. Heerlijk dat er nog re
gisseurs en producers zijn die
een live-programma willen ma
ken. Die heb je niet zoveel
meer."
De 63-jarige AVRO-vedette is
al weken achter de schermen
bezig met de voorbereiding van
het programma waarin naast
Ron Brandsteder ook Paul Hae-
nen, Janis Ian, Vera Mann, Cir
cus Custers, Jack Spijkerman,
Fay Lovsky, het Metropole Or
kest, Gerard Thoolen, Bram
Vermeulen, ex-minister Max
van der Stoel en vele andere be
kende en minder bekende land
genoten figureren. Het wordt
niet alleen vrolijkheid: zaken als
vrouwenkiesrecht, het werk van
Amnesty International, de 34
oorlogen die er op dit
woeden en discriminatie in de
breedste zin van het woord ko
men ook aan bod.
Combinatie
Het programma moet een com
binatie worden van muziek, ca
baret, ballet en inteiviews.
Voorbeeld: Circus Custers zingt
een door Angela Groothuizen
geschreven liedje. Acteur Ge
rard Thoolen vertelt over de ja
ren zestig en zijn beklimmingen
destijds van de barricaden.
COC-voorzitter Benno Premsela
vertelt over de •discriminatie
toen en nu van homoseksuelen.
Het Bevrijdingsprogramma
bevat niet echt een boodschap,
zegt Mies Bouwman. Toch
hoopt ze dat het voor sommi
gen aanleiding geeft wat meer
over bepaalde zaken na te den
ken. Daarmee doelt ze op bij
voorbeeld uitingen van discri
minatie en van rechts extremis
me. „Kijk, het zijn zo langza
merhand geen incidenten meer.
Het is een terugkerend verhaal.
Dat vind ik zeer beangstigend.
Daarom moeten we waakzaam
blijven."
„Het is absoluut niet de be
doeling om met dit programma
enige invloed uit te oefenen op
de maatschappij. Die pretentie
hebben we niet. Ik zou al geluk
kig zijn als er een paar mensen
over nadenken. En dat het een
zinvol programma wordt voor
de mensen die altijd roepen: ik
stem niet, want wat heeft het
voor zin. Voor die categorie kan
het een lift zijn."
„Ik ben ook een voorstander
van actie voeren, fantastisch als
mensen dat doen. Het is toch
ook een goede zaak om je druk
te maken? Ik word soms al moe
van mezelf als ik zie om hoeveel
Mies Bouwman presenteert live het bevrijdingsprogramma en live presenteren vindt zij heerlijk om te doen.
dingen ik me druk maak. Het ze met enige nadruk, journalis-
geeft kleur aan je leven. Daarom te. „Ik heb niets tegen omroep-
spreekt dit programma mij sters hoor, hou me ten goede,
aan." maar ik wil met het Bevrijdings-
programma geen veredelde te-
Joumaliste levisie-omroepster spelen. Van-
Mies Bouwman voelt zich, zegt af het begin heb ik daarom dui
delijk voeling gehouden met het
produktieteam."
Uitvoerend producent Leo
Dijkgraaf van Joop van den En-
de Produkties: „Mies staat dicht
bij de grond. Het wordt anders
dan verleden jaar toen Ivo Nie-
foto roland de bruin
he het deed. Ivo is een goede
journalist en hij bekeek het
vanuit journalistiek oogpunt.
Ivo is niet Mies. Mies is niet
Ivo." Mies Bouwman laat hem
nauwelijks uitspreken, en rea
geert tamelijk fel: „Ik ben dus
óók journalist. Maar ik bekijk
het anders dan Ivo. Trouwens,
het zit 'm niet in de presentator
maar het gaat om de sfeer van
het programma.'"
Het Nationaal Comité 4 en 5
mei zit in de organisatie. Oorlog
en bevrijding dienen als rode
draad van het programma. Wel
ke band heeft zij zelf met dit on
derwerp? „Niet meer dan ande
re mensen van mijn leeftijd. Ik
verkeerde in een bevoorrechte
positie. Er waren veel mensen
die het veel erger hadden dan
ik. Ik was 11 jaar toen de oorlog
uitbrak. Dan vind je het inkwar
tieren en andere handelingen
eigenlijk alleen maar interes
sant. De laatste jaren zaten we
bij de familie Bomans in Heem
stede."
„Je moet het inderdaad in
perspectief zien. Vreselijke hon
ger hebben wij niet geleden. Ik
vind het bijna gênant als je die
vreselijke verhalen uit de oorlog
hoort. De bevrijding heb ik na
tuurlijk wel bewuster meege
maakt. Het staat me nog goed
bij, dat we naar buiten gingen.
De muziek die je hoorde, ieder
een deed aardig tegen elkaar.
Godzijdank is de democratie te
ruggekomen. Je moet er toch
niet aan denken dat die demo
cratie je wordt ontnomen. Ik
vind het zinvol om daar eens
per jaar op terug te komen. En
dat mag best in een feestpro
gramma, want het was op be
vrijdingsdag toch gewoon feest?
(Uitzending: vanavond, 19.57
uur, Nederland 2)
AMSTERDAM MONIQUE BRANDT
Het verleden zal een last blijven
:enzij je er nü iets mee doet'.
Volgens regisseur Frits Leent
vaar was dat het motto tijdens
iet maken van de korte film
Anne Franks dagboek. Een
ooek van dromen' (29 minu
ien). De film, die in opdracht
van de Anne Frank Stichting
"werd gemaakt door The Film
-Business Amsterdam, wordt
vrijdag 7 mei door de NOS uit
gezonden.
'Een boek van dromen' gaat
:>ver de jongen Martin, die door
iet lezen van Anne Franks dag-
loek, fantaseert over hoe het Ie-
i /en van de onderduikers eruit
leeft gezien. De film gaat eind
1994 deel uitmaken van een on-
lerwijsproject dat voor scholie-
en in heel Europa wordt on-
vikkeld. „De laatste jaren is de
\nne Frank Stichting steeds in-
ernationaler gaan werken",
/ertelt directeur Hans Westra.
,De expositie 'De wereld van
Urne Frank bijvoorbeeld, is te
r.ien geweest in Noord- en Zuid-
\merika, Polen. Duitsland,
loem maar op. We merken dat
■r internationaal gezien heel
'eel vraag is naar geschikt voor-
jchtend materiaal over Anne
rank, vooral van scholen.
)aarom besloten we zelf aan de
lag te gaan." Het pakket gaat,
aast de film, folders, een krant,
•n boek en een lespakket be-
itten.
Voor de produktie van de film
erden producente Marianne
'lukker en regisseur Frits Leent-
an The Film Business Am-
terdam benaderd. Zij hielden
ich al eerder bezig met projec-
ior de Anne Frank Stich-
ng. Leentvaar is 'zeer tevre-
sn' over het resultaat. „Het is
?n eigentijdse film met een
bodschap, de bedoeling is om
ijkers bewust te maken van die
oosdschap, namelijk dat ver
aal dat dat kleine meisje ons in
ie gruwelijke tijd heeft verteld,
denk dat de film is geslaagd",
Idus Leentvaar, die samen met
ck Fila ook het scenario
hreef.
De film werd geheel op loka-
gedraaid. Voor de opnamen,
egin dit jaar, werd het Achter-
jis aan de Amsterdamse Prin-
ngracht, tegenwoordig een
useum, ingericht zoals tijdens
onderduikperiode. Volgens
•entvaar waren de opnamen
ims erg emotioneel voor de
teurs. van wie de meesten zelf
in joodse afkomst zijn. „Door
het Achterhuis zelf te filmen
rnit liet verleden wel heel
chtbij. Toen de jassen aan.-
"ïoesten met de jodensterren
Saar Krakauer speelt Anne Frank in
erop, stond iedereen te huilen."
Flashbacks
'Een boek van
het verhaal v
Martin Erwan
het dagboek
aan het lezen
dromen' vertelt
in de 13-jarige
van Buuren die
an Anne Frank
Tijdens het le-
een rondgang door het
Achterhuis waar Anne Frank
met haar familie tijdens de oor
log was ondergedoken, komen
de personages uit het dagboek
voor hem tot leven. Via flash
backs wordt het leven van Mar
tin verweven met de dagelijkse
gebeurtenissen in het leven van
de familie Frank: het vertrek
naar het onderduikadres, het
gevaar van ontdekking, het ver
langen naar vrijheid en buiten
lucht.
In de wereld van Martin, ruim
vijftig'jaar later, is er nog niet
veel veranderd. Oorlog, discri
minatie, intolerantie zijn nog
steeds aan de orde van de dag.
Op de achtergrond leest Anne
'Een boek van dromen', foto cpd
Frank (Saar Krakauer) fragmen
ten uit haar dagboek voor: 'Er is
in ieder mens een drang tot
doodslaan'.
De film is vakkundig ge
maakt, met een mooie sfeerte
kening van de oorlogstijd. 'Een
boek van dromen' zal scholie
ren daarom zeker aanspreken.
Enig minpunt is het feit dat De
Boodschap over discriminatie
en intolerantie wel erg nadruk
kelijk wordt uitgedragen. Ook
zonder de beelden van negers
in een Amsterdamse metro met
een soort van jodensterren op
gespeld en agressieve jongeren
die een zwerver aanvallen komt
de moraal van het verhaal dui
delijk genoeg over. Afgezien
hiervan is 'Een boek van dro
men' een heel aardig onderdeel
van een heel nuttig onderwijs
project.
(Een boek van dromen, vrij
dag 7 mei, 19.58 uur Neder
land 3)
Documentaire over gevoelsleven Tsjechische kunstenaars
HILVERSUM GERARD VAN RUTTEN
Praag heeft dat majes
tueuze, dat monu
mentale, dat tal van
auteurs en poëten in lyriek deed
ontsteken. Hoe prijzend van
klank ook: in feite is Gouden
Stad aan de Moldau als bijnaam
voor de Tsjechische hoofdstad
niet meer dan een gekunstelde
plattitude. Wie anders kon
Praag als bron van kunst mooi
er, plastischer en treffender be
schrijven dan Franz Kafka? Hij
vertrouwde deze regels over zijn
geliefde stad toe aan het papier:
„Haar verleden is groter dan het
heden, maar dat is aanzienlijk
genoeg." In 1989 woedde in
Praag de Fluwelen Revolutie,
die het communisme afzette en
auteur Vaclav Havel aan de
macht bracht. In de alleszins
belangwekkende documentaire
'Praag, bron van kunst', die de
NCRV op woensdag 5 mei uit
zendt, laat maker Dolf Enters
drie kunstenaars aan het woord
over hun belevenissen voor, tij
dens en na de omwenteling.
De Fluwelen Revolutie bracht
ook in de wereld van de kunst
een cultuurschok van jewelste
teweeg. Ook onder jonge kun
stenaars, die eind jaren tachtig
openlijk rebelleerden tegen het
door hen vermaledijde gezag.
Gewend als ze waren aan het
starre, strakke keurslijf waarin
de communistische heilstaat de
kunst placht te persen, was daar
ineens die vrijheid om ruimte te
geven aan creatieve gedachten
en dat gaf zo vlak na de
machtsomwenteling nogal wat
verwarring.
Neem de 35-jarige Jaroslav
Rona. Hij was een van de
grondleggers van de kunste
naarsassociatie 'Stubborn', de
zogeheten 'Harde Hoofden' die
tijdens de Fluwelen Revolutie
steun gaven aan het verzet van
Charta '77 door affiches te ont
werpen. „Het kostte ons wel de
gelijk moeite ons in te leven in
de nieuwe tijd. Vroeger had ie
der groepje z'n eigen systeem,
z'n eigen leven. De generatie
voor ons, de dissidenten, zocht
in 1968 bewust de confrontatie.
Wij niet. Wij creeërden een
schaduwsamenleving.
Ironie
De 36-jarige schilder Vladimir
Kokolia stipt aan dat kunste
naars het onder het oude regi
me verhoudingsgewijs niet eens
zo slecht hadden. In de film in
jecteert Kokolia zijn relaas met
een dosis ironie, als hij zich de
volgende opmerking veroor
looft: „Ik hoefde nooit te wer
ken. Als kunstenaar werd ik ver
wend door het totalitaire regi
me. Niet dat ik veel verdiende,
maar ik genoot betrekkelijk veel
vrijheid."
Honderden tekeningen ver
vaardigde hij, zonder maar een
moment met de overheid in
conflict te raken. „Ik durfde
nooit kritiek te leveren op het
communisme."
Des te opmerkelijker was het
dat diezelfde Kokolia in 1986 op
clandestiene exposities de bui
tenwereld verraste met tekenin
gen, waaraan hij wel degelijk
een kritische toets had gegeven.
„Het was alsof er een stroom
door me heen kwam. Het waren
reacties op de omstandigheid,
eigenlijk afwijkend van mijn
ideeën."
Beeldend kunstenares Adela
Matasova ontwerpt ruimtelijke
objecten uit ruw papier. Óm
aan te geven hoe zij zich voelde
ten tijde van het communisme
grijpt de 52-jarige Matasova
naar het beproefde middel van
de metafoor. „We hebben twin
tig jaar geleefd in een kuil,
waarop een deksel werd gelegd
door mensen die eromheen lie
pen. Ik kon het soms niet op
brengen om te werken. Je kunt
niet je hele leven doorbrengen
in isolement en wanhoop, je
moet je kunnen uiten. En dat
deden we destijds door in het
geniep tentoonstellingen te
houden. Je raakte in contact
met mensen, met wie je nor
maal gesproken nooit contact
had gehad."
Rona is de kunstenaar met de
meest uitgesproken ideeën. Van
de drie heeft hij zich eind jaren
tachtig politiek ook het meest
gemanifesteerd. Want: „Kunst
moet vrij zijn. Niet defensief,
maar vernieuwend. De grootste
verandering is dat ik mijn kunst
niet langer hoef te verdedigen."
De groepjes, de kunstenaars
bewegingen zijn intussen goed
deels uiteen gevallen. Kunste
naars, zo zegt Rona, zijn nu
eenmaal individuen. De situatie
was er destijds naar om zich te
groeperen, nu bestaat die nood
zaak niet meer. „Iedereen wilde
zich zelfstandig ontplooien. Nu
is het tijd om je te oriënteren.
Persoonlijk heb ik nooit zo ver
langd naar informatie als nu, er
ook nooit zo naar verlangd om
televisie te kijken."
Een jaar of vier na de Fluwe
len Revolutie toont hij in zijn
werk een vorm van Postmoder
nisme. En Rona voelt als meni
ge andere kunstenaar in het
niet meer afgeschermde Tsje
chië de invloeden van buitenaf.
„Wat rest er anders dan je rela
ties te onderzoeken op het mo
ment dat je je vijand bedwon
gen weet?"
Wat vanuit het Westen op
hem afkomt geeft hem wel eens
het gevoel dat hij jarenlang
heeft geleefd in een buitenaard
se wereld zonder taal. „Is wat
wij doen en deden kunst?", is
zijn retorische vraag, waarop
Rona het antwoord wel weet,
maar die hij stelt uit irritatie
over de zijns inziens aanmati
gende westerlijke benadering
van de Tsjechische kunst. „Per
soonlijk vraag ik me af hoe een
Parijse galeriehouder onze
kunst kan doorgronden. En hoe
een Amerikaan de cultuur van
een aboriginal kan beoordelen.
Kunst is identiteit. Ik ben best
bereid de cultuurtaal elders .in
de wereld te leren, maar dan
moeten ze wel de moeite ne
men om ook onze cultuurtaal te
willen begrijpen."
(Uitzending, vanavond 21.57
uur, Nederland 1)
Dolly PartoninVARA
TV-Magazine:
„Mijn kleren, prui
ken en make-up mo
gen dan nep zijn,
mijn innerlijk is echt.
En daar gaat het om."
Kunstenaar Jaroslav Rona: „Kunst moet vrij zijn. Niet defensief, maar vernieuwend. De grootste verandering
is dat ik dat ik mijn kunst niet langer hoef te verdedigen." foto pi
Ruth Jaccott in Revu:
„Ik voel me zangeres, punt uit.
Begrijp me goed, de Surinaamse
taal, Sranangtongo, is me met de
paplepel ingegoten en ligt me in
intieme kring heerlijk op de tong.
Ik kan me er totaal in uiten. Al
zing ik in het Nederlands, ik ben
en blijf Surinaamse. Maar ik vind
het accentueren van verschillen
op basis van nationaliteit of cul
tuur al gauw irritant. Ik ben na
melijk nooit gediscrimineerd en
heb in Nederland alle denkbare
kansen gekregen."
David Suchet in Humo:
„In het tweede jaar dat ik Hercule
Poirot speelde werd mijn snor
lichtjes veranderd. Hij werd te
sierlijk, te clownesk. Hij begon
alsmaar meer te krullen. Daarom
gingen we terug naar het eerste
concept, en maakten er een thing
of beauty van, Agatha Christies
Poirot zette bij zijn verschijning
ook niet tot dijenkletsen aan. En
ik bèn Agatha Christies Poirot.
Dat zal ik altijd blijven."
Emile Schelvis in VARA TV-Magazi
ne:
„Het allerbelangrijkste is voor mij
steeds geweest dat ik mijn eigen
identiteit niet wilde verliezen. Ik
heb dan ook nooit geprobeerd
Smeets, Jansma of Egbers te imi
teren. Daar schiet je niets mee
op. Er lopen in televisieland al te
veel nietszeggende klonen rond."
José van Luv in Story:
„Het is zeker niet de bedoeling
dat we weer gaan optreden. Want
zeg nou zelf: moet ik op mijn leef
tijd nog in korte rokjes over het to
neel gaan hupsen? Tenzij iemand
daarvoor ontzettend veel geld voor
over zou hebben. Voor het grote
geld zou ik het nog best een keer
tje willen doen. Maar de kans dat
het gebeurt, is heel klein."
Marjan Berk in Privé:
„Vrouwen die op latere leeftijd
nog een kind willen: vréselijk.
Maar ik kijk dan ook naar de toe
komst van zo'n kind. Een jong
kind vraagt een vitale moeder. Ik
kan me niet voorstellen dat als je
boven de 55 bent je nog met je
spruit over de grond kruipt, maar
dat hoort er wel bij. Ik vind dat
onnatuurlijk."
Jules Deelder in Revu:
„Ja, ik heb nog wel eens een
schnabbel. Andere sla ik weer af.
Pas nog voor Philips een afgesla
gen. 'Deelder goes digit'. Ja, dag.
Ik heb zo'n ding niet en ik wil zo'n
ding niet. Dus. Was wel 'n hoop
geld mee gemoeid. Heb ik schijt
aan. Maar ja, kijk, ik heb een BV
ter verspreiding van eigen cul
tuuruitingen, en reclame hoort
daar ook bij. Kan me ook niet ver
rotten. Betaalt goed, reclame."
Peter Jan Rens in Story:
„Ruzie vind ik leuk. Als Joke
melk op de keramische kookplaat
morst, dan maak ik ruzie. Want
dat brandt erin en die geur, vrese
lijk. Ik loop dan ongelooflijk te
schelden en roep: het is uit tus
sen onsen ikga bij
je weg. En Joke staat
dan te hinniken van
de lach. Als ik zélf
mors vind ik het niet W
erg."
