Blank Zuid-Afrika
pakt snel de biezen
Sjevardnadze en het temmen van
het 'onhandelbare Georgische volk'
Feiten ^Meningen
Brinkman in lastig parket
Overdisponering
VRIJDAG 30 APRIL 1993
152
2
Jo Ann Baines heeft haar koffers al gepakt. Eigenlijk zou
ze zich pas eind mei bij haar man voegen, maar ze heeft
besloten nog deze maand op het vliegtuig naar Quatar te
stappen. „Het heeft geen zin nog langer te blijven. Je ziet
het land steeds sneller de afgrond in glijden. Dus ik zei
tegen mijn man: je kunt het leuk vinden of niet, maar ik
kom er nü aan. We hadden ons huis gelukkig nog voor de
moord op Hani verkocht en mijn BMW raak ik altijd wel
kwijt. Er is niets meer dat me tegenhoudt."
JOHANNESBURG »P.v NUUSENBURG
CORRESPONDENT
Haar man Charles is bouwkun
dig ingenieur en heeft een con
tract voor drie jaar in het van
geld bulkende oliestaatje. Aan
vankelijk was het de bedoeling
om na afloop van het lucratieve
contract terug te keren naar
Zuid-Afrika, maar nu hebben ze
hun plannen gewijzigd. Austra
lië of Nieuw-Zeeland wordt het
nieuwe thuis van Jo Ann en
Charles Baines. Australië heeft
de voorkeur wegens het klimaat
en de levenstijl, die veel op die
van Zuid-Afrika lijken. Nieuw-
Zeeland heeft het voordeel dat
daar de vader van Jo Ann
woont, die al eerder weinig fi
ducie had in de toekomst van
zijn geboorteland.
Het besluit om te emigreren
was geen plotselinge impuls,
niet ingegeven door de huidige
crisis, maar was het afgelopen
jaar geleidelijk gegroeid, vertelt
Jo Ann (37). „Na het referen
dum van vorig jaar (waarbij pre
sident De Klerk de overweldi
gende steun van de blanke min
derheid kreeg voor zijn hervor
mingsbeleid, red.) hadden we
echt vertrouwen in de toekomst
gekregen. Maar na de bloedba
den in Boipatong en Bisho, de
criminaliteit, het mislukken van
de onderhandelingen en het in
elkaar klappen van de econo
mie zien we er geen gat meer in.
Dit land heeft wat mij betreft
geen toekomst."
Jo Ann staat met deze opvatting
niet alleen. Steeds meer blan
ken, meer dan 250.000 volgens
sommige peilingen, geven te
kennen dat zij het land van de
verdwijnende apartheid willen
verlaten. Zij kunnen de span
ningen, de angsten en de onze
kerheid die de huidige over
gangssituatie kenmerken niet
langer aan. De moord op Chris
Hani, de zwarte leider die het
idool was van de militante
townshipjeugd, is de meest re
cente aanleiding voor het invul
len van de emigratieformulie
ren. Maar het is een ontwikke
ling die al langer gaande is en
wordt gevoed door elke tegen
slag in wat politici nog steeds
het 'vredesproces' noemen.
Niet iedereen die weg wil kan
de deur achter zich dichttrek
ken. De deviezenbepalingen
van de regering verhinderen het
meenemen van een vermogen,
hoe bescheiden dat ook mag
zijn. De recessie die de wereld
economie plaagt, beperkt de
mogelijkheden van velen die al
leen een Zuidafrikaans paspoort
hebben. Zij moeten bijzondere
kwaliteiten in hun bagage heb
ben, waarmee zij toelatingsbar
rières kunnen overwinnen.
Daarmee is meteen de tragiek
van het 'nieuwe Zuid-Afrika'
aangegeven. De uittocht die nu
op gang komt, is ook een exo
dus van talent en vaardigheden.
De leiding van het ANC, de toe
komstige regering, beseft dat
het vertrek van vooral goed ge
schoolde blanken een aderla
ting is die het land zich niet kan
veroorloven. Nelson Mandela
doet regelmatig, dat wil zeggen
na elke crisis, een klemmend
beroep op de blanke bevolking
om toch te blijven en mee te
helpen bij de opbouw van een
nieuwe, democratische samen
leving.
Zo'n oproep wordt elke keer te
niet gedaan door televisie-beel
den van zwarte jongeren die ge
matigde leiders uitjouwen, radi
cale leiders toejuichen, huizen
en winkels plunderen en anti-
blanke leuzen scanderen. Een
spotprent in het in Johannes
burg verschijnende dagblad The
Star bracht onlangs de ge
moedstoestand van blank Zuid-
Afrika treffend in beeld. Slogans
schreeuwende jongeren bela
gen een benard blank gezin, ter
wijl een eenzame Mandela hen
smeekt toch te blijven.
Makelaars melden dat na de
moord op Hani het aantal hui
zen dat te koop wordt aangebo
den enorm is gestegen. „Het
zijn vooral jongeren met een
goede opleiding, die nog een
nieuw bestaan in het buiten
land kunnen opbouwen, die
vertrekken", aldus hun profiel
schets van de aspirant-emi
grant. Zij zijn bereid forse offers
te brengen voor een nieuwe
toekomst in een ander land.
Wie een verlies van meer dan 30
procent op de verkoop van zijn
huis accepteert, en dat is mo
menteel de regel, wil heel graag
weg.
Klaus en Estelle Gautier hebben
in een vlaag van optimisme een
huis laten bouwen in de Kaap.
Het zou daar rustiger en minder
gewelddadig zijn, dachten ze.
Hun huidige bungalow in
Bryanston, een voorstad van Jo
hannesburg, hebben ze vlak
voor de moord op Hani te koop
aangeboden. Nu, ruim twee we
ken later, heeft zich nog geen
kandidaat-koper gemeld. „En
het is nog wel zo'n prachtig
huis", zegt Estelle.
r r- 1
Ze klampen zich met de hoop
van de vertwijfelden vast aan el
ke gematigde, elke verzoenende
uitspraak van prominente zwar
te polici. „Deze storm gaat wel
weer liggen", zeggen ze om el
kaar moed in te spreken. „Dat is
tot nog toe altijd gebeurd."
Maar heel lang willen ze niet
wachten. De verhuizing naar de
Kaap was al een 'laatste kans
voor Zuid-Afrika'. Zodra ze het
idee krijgen dat de vooruitzich
ten er niet beter op worden,
vertrekken ze. Naar Duitsland,
het geboorteland van Klaus. En
de huizen? „Dat verlies moeten
we dan maar nemen." En de
veel bescheidener levensstijl die
hun onherroepelijk inde He/-
mat wacht? „Dat moeten we
voor onze kinderen over heb
ben."
Voor Klaus en Estelle is Duits
land het voor de hand liggende
nieuwe thuisland. De meeste
emigranten-in-spé zullen waar
schijnlijk in Engeland een
nieuw leven beginnen. Hon
derdduizenden Zuidafrikanen
hebben ook een Brits paspoort
en kunnen zonder problemen
repatriëren. Daarnaast zijn er
ook nog tienduizenden die
recht hebben op dit paspoort.
Australië en Nieuw-Zeeland
blijken echter de favoriete be
stemmingen van de meeste po
tentiële emigranten. Ron Mon-
cur drijft in Nieuw-Zeeland een
bemiddelingsbureau voor emi
granten die naar dit land willen.
De zaken gaan zo goed dat
Moncur overweegt in Johannes
burg een filiaal te openen. „Ik
kwam hier net voor de moord
op Hani. Toen was de belang
stelling al goed. Maar sinds de
moord kunnen we het niet
meer bijbenen. Ik heb geen idee
hoeveel mensen hebben geïn
formeerd, maar het zijn er heel
FOTO LEO VOGELZANG
veel. We zoeken vooral mensen
met een specifieke opleiding,
accountants en automatise
ringsdeskundigen bij voorbeeld,
die kunnen we heel goed ge
bruiken. Wat we bieden? Een
prachtig land, een vrijwel gelijke
levensstijl, maar vooral rust en
zekerheid."
DEN HAAG GPD
Elco Brinkman zit in een lastig
parket. Hij moet als loyaal voor
zitter van een regeringsfractie
samenwerken met coalitiege
noot PvdA. Maar aan de andere
kant wil hij proberen zijn han
den vrij te maken voor de ko
mende verkiezingen die, ijs en
weder dienende, in mei volgend
jaar zullen plaatsvinden.
Het is moeilijk laveren voor de
toekomstig leider, die tot de
verkiezingen nog de oude leider
'boven' zich heeft staan. Brink
man heeft de afgelopen jaren al
enkele malen dui
delijk afstand geno
men van de coali
tiepartner. Maar tel
kens weer moest
hij, in elk geval ge
deeltelijk, op zijn
schreden terugke
ren, omdat het
voortbestaan van
het kabinet in het
geding kwam.
Brinkman moet het
midden zien te vin
den tussen CDA'ers
in het kabinet en
het rechterdeel van
zijn fractie. Minister Bert de
Vries is de meest duidelijke
voorstander van voortzetting
van de samenwerking met de
PvdA. Maar ook Lubbers, on
danks zijn komend vertrek nog
steeds een uitermate invloedrijk
man, voelt daar wel wat voor.
Aan de andere kant zit Brink
man met een fractie, waarin de
meningen sterk verdeeld zijn.
De rechtervleugel vindt in elk
geval dat de mogelijkheid van
samenwerking met de WD na
drukkelijk opengehouden moet
worden. Maar ook hangen de
nodige CDA-kamerleden de lijn
De Vries-Lubbers aan.
Brinkman zelfheeft daarover
nog geen afgeronde mening.
Dat ziet hij na de verkiezingen
wel. Maar zijn grote probleem
is: hoe voorkomt hij dat het be
leid van dit kabinet zo succesvol
wordt, dat hij tijdens de verkie
zingscampagne al te dicht tegen
de PvdA moet aanschurken.
Afgelopen maandag probeerde
Brinkman een nieuwe strategie
uit. Tijdens een CDA-bijeen-
komst in Stad aan 't Haringvliet
riep hij de PvdA op, de kabi
netsplannen voor volgend jaar
onverkort te steunen. Als de
IVdA daartoe bereid was, zou
het CDA ook geen wijzigingen
voorstellen.
Een slimme zet van de CDA-
voorman. Toen hij zijn uit
spraak deed, wist hij namelijk al
dat de PvdA-fractie de grootste
moeite heeft met de voorstellen
van PvdA-staatssecretarisTer
Veld om de bijstand voor jonge
ren onder 21 jaar af te schaffen
en drastisch te korten op de bij
stand voor 21- tot 27-jarigen.
Brinkman deed tijdens de CDA-
bijeenkomstzijn uiterste best
de boodschap bij de verzamelde
journalisten te laten overko
men. Welgeteld zeven keer her
haalde hij dat niet het CDA,
maar de PvdA afstand dreigde
te nemen van de voorstellen
van het kabinet en dan met na
me van de PvdA-be-
windsvrouw. Moch
ten daar problemen
van komen, dan
heeft Brinkman de
schuld bij voorbaat
bij de PvdA gelegd.
In een bijzinnetje
koppelde hij er
meteen een dreige
ment aan vast. Als
de PvdA toch zou
gaan morrelen aan
de kabinetsplannen,
dan had het CDA
ook nog wel de no
dige wensen. Het
zou dan best eens kunnen zijn,
dat het CDA dan zal voorstellen
nieuwe bezuinigingen op de
fensie te blokkeren. En dat zou
voor de PvdA weer onverteer
baar zijn.
Toch moet de PvdA wel iets
doen. De protesten tegen de
jongste kabinetsplannen zijn
niet van de lucht. Bij de PvdA
komen de laatste dagen tiental
len telefoontjes binnen, altijd
een goede manier om de fractie
zenuwachtig te krijgen. Het gek
ke is dat niet het CDA (toch ook
verantwoordelijk) maar vooral
de PvdA de schuld krijgt. Waar
schijnlijk ligt de oorzaak daar
van in het feit dat twee PvdA-
bewindslieden de meest drasti
sche ingrepen hebben gedaan:
Ritzenen Ter Veld.
Hoe de PvdA dit dilemma gaat
oplossen, is nog niet duidelijk.
Vermoedelijk zal de PvdA-frac
tie op uitstel aandringen. Vol
gende week debatteert de
Tweede Kamer over de kabi
netsvoorstellen. Voor die tijd
moet er een vergelijk tussen
PvdA en CDA zijn gekomen.
Lukt dat niet, dan leidt dat on
getwijfeld tot een verwijdering
tussen beide coalitiepartners.
En dan heeft Brinkman zijn zin.
STANDPLAATS BRUSSEL
THE INDEPENDENT
Gasten in het beste hotel van
Tblisi hebben onlangs aan den
lijve kunnen ervaren waarom
reisjes naar de voormalige sov
jet-republiek Georgië zo goed
koop zijn tegenwoordig. Eerst
klonk er geschreeuw in de lob
by, toen schoten. Er lag een
man op de marmeren vloer,
met bloedend gezicht. Een an
dere man zwaaide wild met
een pistool, terwijl hij een
tweede lichaam in de richting
van de draaideur sleepte.
„Het is een groots land, een
groots volk, met grootse voor
uitzichten", zegt Fred Wieland,
de manager van het in Oosten
rijkse handen zijnde hotel. „Het
probleem is alleen dat wapens
en alcohol een slechte combi
natie vormen. En de wijn is hier
goed." Hij hoefde er niet aan
toe te voegen dat er ruim vol
doende wapens voorhanden
zijn: zijn hotel heeft een aparte
balie waar de gasten hun wa
pens kunnen inchecken.
De Georgische president
Eduard Sjevardnadze omschrijft
'de aard van het Georgische
volk' als zijn belangrijkste pro
bleem, terwijl hij zijn beroem
de, bleke gezicht tot een glim
lach kneedt en in zoveel rimpels
vouwt dat slechts zijn gitzwarte
pupillen worden vrijgelaten.
Sjevardnadze is praktisch de
enige macht die Georgië bijeen
houdt. Gevierd om zijn rol in de
bevrijding van Oost-Europa van
Moskou, voert Sjevardnadze nu
zijn eigen strijd met Rusland
over het enige onderwerp dat
de Georgiërs verenigt: zij wijzen
een terugkeer naar twee eeu
wen Russische overheersing af.
Moskou heeft handig gebruik
gemaakt van de natuurlijke
anarchie in Georgië, waarmee
de separatistische opstanden
tot in de meeste regionen van
het land konden doordringen.
Eerst hebben de Russen stille
tjes Zuid-Ossetië gesteund te
gen Tblisi. Vervolgens hielpen
zij op het hoogtepunt van de
acht maanden durende strijd in
Abchazië d? rebellen met lucht
aanvallen tegen Georgische po
sities.
Deze maand heeft Moskou de
stroom roebels afgesneden,
waardoor Georgië gedwongen
Eduard Sjevardnadze.
werd waardebonnen uit te ge
ven. Met een minimum aan
handel en geen enkele reserve
aan buitenlandse valuta, vrezen
deskundigen dat al Georgiës
roebels op de zwarte markt op
zullen gaan aan de aankoop van
brandstoffen en voedsel van na
burige republieken. „Wij zijn
het slachtoffer van een financië
le blokkade", aldus Sjevardnad
ze.
Desondanks zijn de Georgische
schieten. Sjevardnadze probeert
de emoties te kalmeren", aldus
Irina Sarisjvili, een democra
tische activist in het 234 zetels
en 25 partijen tellende parle
ment. „De mensen vinden hem
iemand die teveel compromis
sen sluit. Maar hij moet toch
een soort evenwicht tot stand
brengen."
Sjevardnadze hoopt stilletjes te
kunnen beginnen met het op
leiden van een nieuw leger om
Voor Sjevardnadze is 'de aard van het
Georgische volk' het belangrijkste probleem.
politici optimistisch. Zij wijzen
erop dat Sjevardnadze populair
blijft en er ten minste in is ge
slaagd een einde te maken aan
de burgeroorlog die uitbrak
toen de voormalige president
Gamsachurdia werd afgezet en
waarin het pittoreske centrum
van Tblisi is vernietigd. „Zonder
dat zouden we een bananenre
publiek hebben en op elkaar
daarmee de in het wilde weg
vechtende troepen in Abchazië
te vervangen. Sommige diplo
maten bespeuren een nieuw
besef van militaire discipline.
Volgens anderen ziet het land
de werkelijkheid niet onder
ogen.
Veel Georgiërs denken dat de
crisis een korte, tijdelijke nacht
merrie is, waaruit hun land
FOTO AFP SERGEI GUNEYEV
spoedig zal ontwaken om terug
te keren naar de relatieve wel
vaart dat het onder Russisch be
stuur genoot. Slechts weinigen
begrijpen dat Georgië in de af
grond staart. De omzet per
hoofd van de bevolking is niet
meer dan 60 dollar (110 gulden)
en is alleen vorig jaar al met 45
procent gedaald. De landbouw
is een puinhoop. De handels
routes zijn onbruikbaar door de
gevechten en worden geteisterd
door bandieten. De toevoer van
energie en ruwe grondstoffen
ligt tussen eentiende en de helft
van het normale niveau.
„Vroeger was het een van de
rijkste republieken van de Sov
jetunie, maar nu staat het land
aan de rand van de afgrond",
aldus de harde woorden van
een officieel Duits rapport.
„Zonder een normalisatie met
Ruslanden tenzij Georgië in
de tweede helft van het jaar aan
ruwe grondstoffen en brandstof
kan komen, stort de economie
Ondanks alle waarschuwingen dat het service-niveau onder dat
van Aeroflot bleef, meldde ik me twee jaar geleden bij de Gene
rale Bank voor het openen van een bankrekening. Een zwijgza
me klerk maakte diverse kopieën van mijn paspoort, arbeids
contract en andere paperassen, en geruime tijd later stond ik
weer buiten met enkele verouderde folders. De rest zou vanzelf
komen.
Drie weken passeerden zonder verdere ontwikkeling, waarna ik
ontdekte dat er op de bank 'rekeninguittreksels' klaar lagen. De
Generale had zelf alvast wat bedragen van mijn 'zichtrekening'
afgeboekt als vergoeding voor de bankpas en de overschrijffor-
mulieren, die ik ter plekke kreeg overhandigd.
Ik herinner me hoe ik de verbazing hierover suste met de ge
dachte dat we in Nederland wel erg verwend zijn met al dat
thuisbankieren en die folders op de postkantoren. Anoniem, ef
ficiënt en gratis, dit in tegenstelling tot België, waar je hele
doopceel wordt gelicht, alles uren duurt zonder dat je veel wijzer
wordt, en waar de bancaire verrichtingen zijn 'getarifieerd', wat
betekent dat er telkens betaald moet worden.
Ik liet me echter lokken door het feit dat de Generale de grootste
bank van België is. Iedereen heeft bij de Generale een rekening,
en aangezien 'transferten' tussen klanten onderling gratis zijn,
leek dit het voordeligst. Wat een misrekening dat was, drong pas
tot me door toen voor de tweede keer het salaris uit Nederland
meer dan een maand op zich liet wachten.
„Generale BankBanque Génerale, Bonjour Goeiedag", zei
ae telefoonmèvrouw met ijzingwekkende taal-neutraliteit. „U
wacht op een betaling uit het buitenland?"
„Dat klopt, en die is al vier weken onderweg."
„Jaja, da's raar hè. Maar daar kunnen wij niets aan doen hoor.
Dat is de zetel", zei ze, verwijzend naar het hoofdlcantoor.
„Misschien dat u kunt kijken of het geld wel is aangekomen?"
Dat was een idee. Een week later kreeg ik een bedrag dat er op
leek, 'sauf condition de bon fin': onder voorwaarde van de goede
afloop.
Vlak voor de kerst sloeg de bank weer toe, met de afschrijving
van een luttel bedrag voor een 'G-verzekering'.
„Goeiendagbonjour, mogen we weten wat dat is?"
„Ah ja, da's gewoon hè."
Maar waar is het voor en wie heeft u permissie gegeven dat geld
van mijn rekening te halen?
„Da's voor wanneer u komt te overlijden. Dan krijgt u het dub
bele bedrag van uw zichtrekening uitgekeerd. Maar als u per se
wilt, kunnen we de zetel wel vragen die verzekering ongedaan te
maken?"
„Volgaarne."
Deze week heb ik besloten de Generale gedag te zeggen. „Inte
resten op overdisponering in valuta afgelopen maand, min 1380
frank" incasseerde de bank. Sinds ik een verblijfsvergunning
vroeg en een 'attest van immatriculatie' kreeg, weet ik dat het
Franse woordenboek prima dienst doet voor Vlaams-Neder
landse vertalingen. Immatriculation: inschrijving: disponible:
beschikbaar. Rood heb ik niet gestaan. Maar rente betalen op
overmatig beschikbaar geld?
„Bonjourgoeiendag, dat is wanneer u een transfert doet. Dat ziet
u niet, maar dat is valuta min zeven."
„Pardon? Ik betaal toch alleen met Belgische franken."
„Nee, valuta! Dat kent u toch? Dat rekenen we niet dezelfde dag,
maar min zeven."
België heeft me geleerd dat boos worden niets helpt, evenmin
als een brief op poten. De wereld is nu eenmaal hopeloos, vol
onwil of onbegrip. Er zit niets anders op dan je eigen plan te
trekken. Ik heb de 200 frank betaald om m'n rekening te mogen
opzeggen, en ben bij de naburige Kredietbank opnieuw begon
nen. Vriendelijke mensen, behulpzaam, of ik een K-verzekering
wilde?
Bij het weggaan zag ik hun reclame: 'Zo het land, zo de bank'.
PETER DE VRIES CORRESPONDENT
