EG heft lang gekoesterd
taboe onder grote druk op
Sloppenwijken nu ook op het platteland
Yemenitische oppositie hopeloos verdeeld
Ontgoocheling
Feiten &Meningen
Een eerste ontmoeting met Kenyanen verloopt
meestal volgens hetzelfde patroon. Eerst vragen
ze van alles en nog wat over het leven in Neder
land om je vervolgens te verzoeken om, als je
teruggaat, het een en ander voor ze vooral
elektronische apparatuur te kopen en op te
sturen.
Dat laatste gebeurt op de meest verrassende
momenten en door zeer uiteenlopende figuren.
Toen een Nederlandse delegatie onder leiding
van Jan Pronk, minister van ontwikkelingssa
menwerking, onlangs een bezoek bracht aan de
slachtoffers van etnisch geweld in het westen
van Kenya, schoot een Kenyaanse journalist
niet op Pronk maar onmiddellijk op mij af toen
hij mijn bandrecorder in het vizier kreeg. „Die
wil ik ook hebben", zei hij en of ik er bij terug
keer in Nederland maar even eentje voor hem
wilde kopen.
Ik deelde hem mee dat ik in Nairobi woonde,
niet van plan was de komende jaren naar Ne
derland terug te gaan en dus niet aan zijn ver
zoek kon voldoen.
Mijn collega zat echter niet bij de pakken neer.
Hij wees op een ander lid van de delegatie. „En
hoe zit het met hem?", vroeg hij. „Probeer het
maar", antwoordde ik grinnekend, „want hij
gaat zeker terug." Voor ik me omdraaide, zag ik
nog net hoe hij achter Pronk aanrende.
Veel leuker nog is het om vragen over Neder
land te beantwoorden en de reacties te obser
veren. De meeste vragen gaan over geld en luxe
en dus vertel je dat in Nederland iedere werklo
ze schoolverlater een uitkering ontvangt gelijk
aan een absoluut topsalaris in Kenya, dat heel
veel mensen een auto hebben en dat de meeste
jongeren een blinkende stereotoren en televisie
op hun kamertjes hebben staan.
Bij elke nieuwe mededeling vallen monden ver
der open en worden ogen steeds groter. En het
valt niet mee om deze aan alle kanten openge
sperde Kenyanen uit de droom te helpen. Je be
nadrukt dat Nederland piepklein en heel dicht
bevolkt is, met zware milieuverontreiniging
heeft te kampen, dat het weer vaak slecht is en
dat alle luxe veel mensen heel chagrijnig heeft
gemaakt.
Maar het mag allemaal niet baten, het westerse
paradijs blijft levensgroot overeind. Oök als je
meldt datje het land bewust hebt verlaten om
in Kenya te gaan wonen waar het volgens jou
veel prettiger leven is. Je ziet Kenyanen dan al
leen maar denken dat je niet helemaal goed
snik bent.
Nee, waar Kenyanen, vooral de mannen, pas
echt van schrikken, zijn heel andere feiten, zo
merkte ik onlangs in een gesprek met een jon
ge, net afgestudeerde arts. Na alle informatie
over mijn vaderland te hebben aangehoord,
vroeg hij of ik niet een zus, nicht of andere
vrouwelijke kennis had die met hem zou willen
trouwen, zodat hij zich in Nederland zou kun
nen vestigen.
„Misschien wel", antwoordde ik, „maar vergeet
niet dat dat verregaande consequenties zal
hebben voor jou." „Hoezo?", vroeg hij verbaasd
en ik stak van wal over gelijke rechten voor
mannen en vrouwen in Nederland, over man
nen die eten koken en voor de kinderen zorgen,
over vrouwen die zelf uitmaken wat ze wel en
niet willen doen en óver mannen die door hun
echtgenoten worden beschuldigd van verkrach
ting binnen het huwelijk en door de rechtbank
worden veroordeeld.
Met een harde klap hoorde ik vervolgens zijn
opengesperde ogen en mond dicht vallen. Vlie
gensvlug droop hij af om terug te keren naar de
Kenyaanse vrouw die hij een paar maanden
eerder al had getrouwd. Omdat ze zo goed kon
koken en immer bereid was.
FRANS VAN DEN HOUDT CORRESPONDENT
MAANDAG 26 APRIL 1993
Militair ingrijpen in Bosnië niet langer uitgesloten
Het was in de meest letterlijke zin 'met de moed der
wanhoop' dat de Europese Gemeenschap het afgelopen
weekeinde een lang gekoesterd taboe officieel ophief.
Een beperkte militaire actie in Bosnië wordt alsnog als
een methode gezien om de Serviërs te dwingen in te
stemmen met het door de Verenigde Naties ontworpen
vredesplan.
Het idee westerse soldaten te
sturen naar het Joegoslavische
slagveld gold twee jaar lang als
het oversteken van de Rubicon,
de dodenrivier uit de Griekse
mythologie. Toch is het pleit nu
beslecht. In Hindsgavl, een oud
herenhuis aan de kust bij het
vredige Deense gehucht
Middïefart, wees een informeel
beraad van de twaalf ministers
van buitenlandse zaken uit dat
„geen enkele optie meer wordt
uitgesloten", zoals de Deense
voorzitter Petersen het zei.
De Nederlandse minister van
buitenlandse zaken Kooijmans
is tevreden. „Elke aanpak heeft
voor- en nadelen, maar er lig
gen geen veto's", stelde hij ver
genoegd vast. Anderhalve
maand geleden nog constateer
de EG'vredesgezant David
Owen na een gesprek met de
twaalf bewindslieden in Brussel
dat geen enkel land iets voelde
voor militaire interventie.
Sancties en diplomatieke druk
moésten Belgrado en de Bosni
sche Serviërs tot rede brengen.
Maar de twijfels over de effecti
viteit van die strategie zijn nu
ook tot de officiële verklaringen
van de ministers doorgedron
gen.
De schoorvoetende wijziging in
de Europese aanpak van de
Bosnië-crisis heeft echter niet
alleen te maken met de toene
mende druk van de publieke
opinie in Europa, maar ook in
de VS. Daar lijkt president Clin
ton bereid een scherpere poli
tiek te voeren. De EG wil koste
wat kost voorkomen dat zij op
nieuw door de Amerikanen van
'slapheid' wordt beticht.
Daarnaast speelt mee dat wordt
verwacht dat de Russische pre
sident Jeltsin, nu het referen
dum in zijn land achter de rug
is, weer bereid zal zijn zich aan
de zijde van het Westen wat
harder op te stellen tegen de
voormalige Servische bondge
noot. Tevens is het besef door
gedrongen dat de sancties de
economie van Servië weliswaar
volledig hebben ontregeld, een
onmeetbare inflatie en een
werkloosheid van 62 procent
hebben veroorzaakt, maar tot
nu toe geen zichtbaar effect
hebben gehad op de Servische
bereidheid een vredesregeling
te aanvaarden.
Ten slotte is er de belegering
van Srebrenica, een stad die in
het VN-vredesplan voor de
moslims blijft, maar waar de
VN-troepen nu langzaam in de
strijd dreigen te worden betrok
ken. „We kunnen ons geen
tweede Srebrenica veroorlo
ven", zei Kooijmans. Zelfs En
geland, maandenlang afkerig
van militaire actie, liet weten
dat het bereid is z'n 2.300 man
grondtroepen in Joegoslavië en
zijn luchtmacht in te zetten
wanneer de VN-militairen in
Srebrenica in gevaar komen.
Scenario's
Voor een militaire operatie in
Bosnië doen momenteel ver
schillende scenario's de ronde.
Het uitzonderen van de mos
limstrijdkrachten van het wape
nembargo wordt door de mees
te EG-landen als onwenselijk
gezien, omdat de oorlog er al
leen maar heviger van zou wor
den. Het bombarderen van
bruggen en wegen om zo de
aanvoerroutes van de Bosnische
Serviërs af te snijden, lijkt vooral
psychologisch van belang. „Dat
zal de situatie op de grond niet
echt veranderen", zei de Deen
se voorzitter Petersen vol twijfel.
De meest substantiële variant is
het creëren van 'safe-havens'
rond de drie moslimsteden in
Oost-Bosnië, Srebrenica, Zepa
en Goradze. Een VN-macht zou
die gebieden daadwerkelijk
moeten beschermen tegen aan
vallers. Het klinkt simpel, maar
in feite is het een razend inge
wikkelde operatie die politiek
weinig oplost. Daarbij moet er
rekening mee worden gehou
den dat voor elke operatie VN-
toestemming nodig is. Juist in
die internationale organisatie is
de afgelopen jaren menig intia-
tief verwaterd en afgezwakt om
wille van de internationale con
sensus..
Al die militaire opties blijven ver
achter bij het idee van een
daadwerkelijke interventie,
maar stuitten desondanks ook
tijdens het beraad in Middïefart
nog op een reeks voor de hand
liggende bezwaren. Repressail-
les van de Serviërs tegen de
blauwhelmen op de grond lij
ken bovendien onvermijdelijk.
Het zou uiteindelijk de hele hu
manitaire hulpverlening in ge
vaar kunnen brengen. Dat is
een hoge prijs voor een opera-
Een moslim die tijdens een bombardement in Vitez om het leven is gekomen, wordt door Britse VN-soldaten weggedragen.
tie, waarbij het ontbreekt aan
duidelijke militaire en politieke
doeleinden.
De militaire 'opties' worden
snel een uitzichtloos avontuur
of blijven even symbolisch als
de nog niet eens gearriveerde
WEU-politiemacht op de Do-
nau en het afdwingen van het
vliegverbod boven Bosnië. De
EG kon het afgelopen weekein
de dan ook niet bepalen welke
strategie nu eigenlijk de voor
keur verdient.
Dat brengt de EG terug op een
inmiddels vertrouwd punt.
Westeuropese politici hebben
het afgelopen jaar aan de lopen
de band dappere uitspraken ge
daan over het bombarderen van
de Servische artillerie, het uit
sluiten van Servië uit internatio
nale instellingen, het totale iso
lement, interventie of het be
vrijden van gevangenenkam
pen. Van de verbale krachtpat
serij is tot nu toe echter weinig
foto epa
terechtgekomen. 'Alle opties
zijn open' klinkt het alsof het
Westen op weg gaat naar het
keerpunt van de militaire actie.
In de praktijk lijkt het meer als
of de EG wanhopig en zonder
kompas ronddoolt.
STANDPLAATS NAIROBI
De stedelijke sloppenwijk is
zo'n beetje het symbool van de
armoede in de Derde Wereld. In
Brazilië rukken de 'favelas',
zoals ze hier heten, nu ook op
het platteland op.
Een typisch voorbeeld is te vin
den in de streek rondom de stad
Campos, in de deelstaat Rio de
Janeiro. Hier wordt op grote
schaal suikerriet geteeld voor de
produktie van alcohol. Van de
veertigduizend rietkappers
woont tachtig procent verspreid
over vijf plattelands-favelas; zeg
maar 'sloppendorpen'.
Van mei tot november zijn ze in
dienst bij de suikerbedrijven.
De rest van het jaar zijn ze
werkloos, maar hebben ze ten
minste een plek om te wonen.
„Het is geen ideale oplossing",
zegt wethouder voor sociale za
ken van Campos, Roberto Hen-
riques. „Maar temidden van de
absolute armoede in dit land is
het al heel wat."
Deze armetierige nederzettin
gen rondom Campos zijn ge
sticht met medewerking van het
gemeentebestuur en de plaatse
lijke grootgrondbezitters. De ge
meente legde elementaire infra
structuur aan, de landeigenaars
stonden een lap grond af.
Als Henriques opmerkt dat het
erger kon, trekt hij in feite een
vergelijking met het recente
verleden. Toen moesten de tij
delijke arbeiders van de suiker
baronnen in de slappe tijd hun
boeltje pakken en wegtrekken.
Hele gezinnen leefden op de
trottoirs van de grote steden.
Sloppenwijken zoals hier in het noordoosten van het land vormen al
lange tijd een vertrouwd beeld in Brazilië. foto iberopress
Het was tevens de tijd dat de fa
velas van Rio de Janeiro groei
den als kool.
In een verder verleden konden
de suikerkappers het hele jaar
door op de hacienda's wonen.
Maar in de jaren zeventig
brachten op zichzelf progressie
ve nieuwe regels hen in de pro
blemen. Sociale wetten die in
de stad al langer bestonden,
moesten nu ook op het platte
land worden nageleefd. Het re
sultaat was dat de grootgrond
bezitters het te duur vonden
hun arbeidskrachten ook buiten
de oogsttijd aan te houden. Het
nomadenbestaan nam een aan
vang.
Anno 1993 is dat dus weer ver
leden tijd. Travessao is een van
de sloppendorpen waar de no
maden rust hebben gevonden.
Op vijftien kilometer afstand
van Campos wonen hier vijf
tienhonderd gezinnen bij el
kaar, die elk een gulden of ne
gentig per maand hebben te be
steden.
De rietkapper Antonio Carlos
Fereira daSilva is een bewoner
van het eerste uur. Door het
zware werk, dat hij al sinds zijn
twaalfde doet, en zijn armoedi
ge levenswijze ziet hij er op zijn
vijfendertigste uit als vijftig.
Gestimuleerd door een ge
meentelijk programma zijn hij
en zijn vrouw erin geslaagd een
huis te bouwen waarin ook voor
hun vijf kinderen plaats is. Het
is bijna veertig vierkante meter
groot en voorzien van water en
stroom. Voor de kinderen is er
een school op loopafstand. Ge
durende de zeven maanden per
jaar dat er werk is, verdient Pe-
reira honderdtachtig gulden per
maand.
„Ik heb eerst in de sloppenwij
ken van Rio gewoond. Dit is een
paradijs. Er is veel minder ge
weld. Hier hoop ik mijn kinde
ren te kunnen grootbrengen",
zegt hij.
Ook de grootgrondbezitters zijn
wel ingenomen met de neder
zettingen. Iets beters zit er niet
in, zegt een van hen, Evaldo
Inojosa: „De suikerboeren zijn
net zo arm als hun arbeiders,
door de crisis in de suiker- en
alcoholsector." Hij kan het we
ten. Zijn eigen suikerbedrijf is
een van de 24 rondom Campos
die de afgelopen vijf jaar over de
kop gingen. Ze hadden samen
een schuld opgebouwd van
rond de 1,8 miljard gulden.
Campos kampt nu met het pro
bleem dat de plattelanders in
steeds grotere aantallen de stad
verlaten. Omdat de levensom
standigheden in de (sloppen-
Jdorpen, hoe karig ook, toch
menswaardiger zijn dan die in
de steden, keren steeds meer
oud-plattelanders terug naar
hun 'roots'.
De 28-jarige Maria Elisa Santos,
weduwe met vier kinderen, is
een van hen. „Nadat ze mijn
man hadden vermoord, had ik
in Rio niets meer te zoeken. Ik
ben teruggekeerd naar het huis
van mijn moeder, in Campos.
Hier kan ik tenminste riet kap
pen en kom ik niet om van de
honger."
Anderhalf jaar is ze nu terug.
Haar oudste zoon van twaalf,
Antonio Claudio, werkt ook al in
het suikerriet. Met het loon van
hen tweeën kan het gezin rijst,
bonen, meel en macaroni ko
pen. Een mager maal mis
schien. Maar in Rio moest het
eten op de vuilnisbelt bijeen
worden geschraapt. Geen won
der dat Maria Elisa Santos
spreekt van „een grote vooruit
gang".
AMSTERDAM TOM DE QUAASTENIET
Op 22 mei 1990 verenigden
Noord- en Zuid-Yemen zich in
de Republiek Yemen met de
belofte dat de nieuwe staat de
eerste echte democratie van
het Arabisch Schiereiland zou
worden. Door de grote politie
ke en sociale onrust in het land
waren verkiezingen lange tijd
onmogelijk, maar morgen zal
het toch eindelijk gaan gebeu
ren.
Ondanks grote twijfels bij de
buitenwacht lijken de eerste
vrije verkiezingen in de repu
bliek daadwerkelijk door te
gaan. Eerdere aankondigingen
op 21 november en 18 februari
werden op het laatste moment
afgeblazen tot grote woede van
de oppositie, die meent dat de
regering met de verkiezingsda
tum aan het sollen is.
Yemen wordt op dit moment
geregeerd door de Congrespartij
van president Ali Abdaliah Saleh
(de voormalige Noord-Yemeni-
tische leider) en de Yemeniti
sche Socialistische Partij van
minister-president Haidar abu
Bakr al-Attas (de voormalige lei
der van Zuid-Yemen). Beide
partijen hebben de macht na de
vereniging van de twee landen
gelijk verdeeld in een over
gangsregering.
Het land verkeert echter al twee
jaar in een diepe economische
en sociale crisis als gevolg van
de Golfoorlog waarin Yemen de
kant van Irak koos. Het land
kreeg veel minder ontwikke
lingsgelden en meer dan
800.000 Yemenitische gastarbei
ders werden terug naar huis ge
stuurd. De regeringspartijen
werden daardoor gedwongen
allerlei noodmaatregelen te ne
men die hen niet geweldig po
pulair maakten bij de bevolking.
De verkiezingsbelofte komt de
regeringspartijen dan ook zeer
ongelegen. Zij vrezen een groot
deel van de macht na de verkie
zingen weer te moeten inleve
ren. Bovendien beschuldigt de
oppositie de regering van cor
rupte praktijken door het toeëi-
genen van de schaarse olie-in
komsten.
Het verzet tegen de regering
heeft de laatste maanden een
gewelddadig karakter gekregen.
Er waren bomaanslagen bij de
woningen van de minister-pre
sident, de minister van handel
en een lid van de presidentiële
raad. Het huis van de parle
mentsvoorzitter werd getroffen
dooreen raketaanval. De minis-
Eerste vrije
verkiezingen
zijn morgen
ter van justitie raakte zwaar ge
wond bij een schietpartij en de
broer van de premier werd zelfs
vermoord.
De schuld van de aanslagen
wordt vrijwel voortdurend ge
legd bij de grootste oppositie
partij, de islamitische al-Islah.
Deze partij is een groot tegen
stander van het huidige rege
ringsbeleid en vooral het ge-
dachtengoed van de socialisten
zit al-Islah dwars. De meeste
aanslagen zijn dan ook ge
pleegd op leden van de socialis
tische partij. De raketaanval op
de parlementsvoorzitter vond
bijvoorbeeld plaats kort nadat
het parlement de wet op het se
culiere onderwijs had goedge
keurd. Islamitische scholen
konden door deze wet niet lan
ger rekenen op Financiële steun
van de overheid.
De Yemenitische regering be
schuldigt daarnaast buurland
Saudi-Arabië van het aanwak
keren van de politieke crisis.
Saudi-Arabië zag de fusie van
de beide Yemens met lede ogen
aan omdat het de nieuwe staat
als een potentieel gevaar be
schouwt. Yemen, dat het groot
ste bevolkingsaantal heeft, kent
vele grensconflicten met Saudi-
Arabië. Het democratiserings
proces werd door het Saudische
koningshuis als een extra be
dreiging gezien.
Toen een aantal oliemaatschap
pijen proefboringen in Yemen
ging verrichten, was voor Saudi-
Arabië de maat vol. Zes wester
se oliemaatschappijen, die in
het grensgebied naar olie zoch
ten, ontvingen een brief uit Ry-
aad waarin hun werd opgedra
gen het werk neer te leggen om
dat ze zich op Saudisch grond
gebied bevonden. De paniek die
vervolgens in Yemen uitbrak,
stopte snel door Amerikaanse
interventie. Zij waarschuwden
de Saudische bondgenoot geen
westerseoliemaatschappijen
lastig te vallen.
De Saudi's bemoeien zich ech
ter nog wel indirect met de bin
nenlandse Yemenitische poli
tiek. Al-lslah krijgt ruime finan
ciële steun en de raket die werd
gebruikt tegen de parlements
voorzitter schijnt ook door
Saudi-Arabië te zijn geleverd.
Ook enkele kleine tribale partij
en, die hun politieke basis in
het noorden hebben en zich
voornamelijk inzetten tegen het
modemiseringsproceskunnen
rekenen op de steun van Saudi-
Arabië.
De hoge werkeloosheidscijfers,
de stijgende inflatie, de grote
stroom Somalische vluchtelin
gen en de geruchten over cor
ruptie zijn echter een goede
voedingsbodem voor de reto
riek van de Yemenitische oppo
sitie. Begin december organi
seerde zij een demonstratie te
gen de regering die met geweld
werd neergeslagen. Enkele tien
tallen demonstranten verloren
hierbij het leven.
Waarnemers menen dat de
Congrespartij, ondanks de kri
tiek, toch een overwinning in de
verkiezingen zal behalen. Presi
dent Saleh heeft namelijk een
groot deel van de uitvoerende
macht naar zich toe getrokken
en veel stammenleiders aan
zich gebonden zodat de meeste
tegenstanders weinig kans ma
ken. Bovendien is de meer dan
veertig partijen tellende opposi
tie sterk verdeeld. Al-Islah heeft
daarnaast veel goodwill verloren
door de openlijke bemoeienis
van de Saudi's.
De Socialistische Partij lijkt ech
ter de grote verliezer te zullen
worden. Deze partij heeft de af
gelopen twee jaar te veel van
haar principes overboord moe
ten gooien. Veel Zuid-Yemenie-
ten zijn teleurgesteld.
Het is voor Yemen te hopen dat
de verkiezingen open en eerlijk
zullen verlopen en dat de nieu
we regering de problemen van
het land snel zal kunnen aan
pakken. Alleen op die manier
kan de Yemenitische democra
tie een voorbeeld worden voor
de overige conservatieve mo
narchieën op het Arabisch
Schiereiland.
Tom de Quaasteniet is mede
werker van de stichting Middle
East Research Associates (ME-
RA).
SAOEDI-
ARABIË
SOEDAN I
Indische
Ghaydah.
SANAA
JEMEN
Dhamar
:Tai n<5„
jMukha
IDZJIBOETi:
