ZATERDAGS
BIJVOEGSEL
Geef het volk brood en spelen
De patstelling blijft bestaan
7
ZATERDAG APRIL 1993
een Rus die denkt dat het
referendum van zondag
een oplossing brengt
voor de problemen waarin de Russi
sche Federatie verkeert Daarvoor zijn
die problemen te groot en lopen de
belangen te zeer uiteen. Trouwens,
welke mooie woorden de hoofdrol
spelers ook gebruiken, hun inzet is
veeleer hun eigen politieke overleving
dan de redding van Rusland.
Er zijn ook maar weinig Russen die
erop vertrouwen dat er nu eindelijk
eens naar hen, het volk, zal worden
geluisterd. De meesten herinneren
zich maar al te goed het referendum
van twee jaar geleden, uitgeschreven
door toenmalig Sovjet-president Mi-
chail Gorbatsjov, waarin eèn meer
derheid zich uitsprak voor behoud
van de Sovjetunie.
Nog geen half jaar later spatte de
Unie uiteen, ironisch genoeg door
toedoen van de twaalf putschisten.
die met hun halfslachtige coup van 19
augustus 1991 juist de redding van de
arbeiders-heilstaat voor ogen stond.
Zij moeten zich nu verantwoorden
voor een Russisch militair tribunaal,
dat de berechting overigens al op de
derde dag voor onbepaalde tijd heeft
verdaagd.
Veel hebben de Russen intussen
niet meer op met de 'democratische'
politici, die veel beloven, maar bitter
weinig waarmaken. Vooral de jonge
ren hebben hun interesse voor de po
litiek snel verloren. Niettemin zal r
verwachting ruim 60 procent van de
106 miljoen kiesgerechtigde
Russen zich morgen daadwerkelijk
uitspreken over de vier vragen die hen
worden voorgelegd:
1. Hebt u vertrouwen in president Bo
ris Nicolajevitsj Jeltsin?
2. Steunt u het economische beleid
van Jeltsins regering?
3. Bent u voorstander van vervroegde
presidentsverkiezi ngen?
4. Bent u voorstander van vervroegde
parlementsverkiezingen?
de televisie presidentieel bestuur had
aangekondigd, plus een volksraadple
ging, waarin moest worden uitge
maakt wie in Rusland de hoogste
macht bezit: het Congres of de presi
dent.
Parlementsvoorzitter Roeslan Chas-
boelatov spoorde het Congres aan
een afzettingsprocedure impe
achmenttegen Jeltsin te beginnen.
r het parlement zag daar voorals
nog vanaf toen Jeltsin gedeeltelijk op
zijn schreden terugkeerde. Wel be
sloot het Congres de volksraadpleging
geheel naar eigen hand t
ONNO HAVERMANS
J o op het oog zijn het keurige men-
«sen. Met een emmertje stijfsel en
J^—m*Aeer\ handvol velletjes struinen ze
door de Moskouse nacht, op zoek naar een
geschikt stukje muur, ergens in de Koetoezo-
vski Prospekt, waar ze hun boodschap kun
nen plakken. Ze hebben een meubelstuk in
de aanbieding, een soort dressoir, sierlijk ge
tekend op een stuk papier waarvan de onder
kant tot halve snippers is verscheurd. Daarop
staat een telefoonnummer, dat potentiële ko
pers kunnen bellen.
Het gaat niet goed met de Russen. De prij
zen schieten omhoog en de lonen blijven
achter. Bijna 40 procent van de bevolking,
voornamelijk bejaarden, moet rondkomen
van minder dan 5.500 roebel (zo'n 14 gulden)
per maand, een inkomen dat niet toereikend
is voor de primaire levensbehoeften. Nog
eens ruim 30 procent verdient tussen 5.500
en 15.000 roebel (38 gulden) per maand,
waarvan meer dan driekwart opgaat aan
voedsel. Om de nood te lenigen zijn veel Rus
sen gedwongen waardevolle bezittingen te
verkopen.
Na een ongewoon zachte winter kondigt
de zon dezer dagen het voorjaar aan in Mos
kou. De laatste sneeuw, nog van begin april,
is inmiddels gesmolten. Buien bevatten r
en meer druppels in plaats van natte vlokken.
Plassen dooiwater weerspiegelen in de vroe
ge ochtend het laatste beetje nachtvorst.
Voorjaar in Rusland betekent modder. Er is
geen ontkomen aan. Schoenen poetsen lijkt
onbegonnen werk. Soms spuit een wagen
van de gemeentereiniging de straten schoon,
waarna de diepe scheuren en kuilen in het
asfalt zichtbaar worden. Moskou wacht op de
grote schoonmaak. Maar wie haalt de bezem
er doorheen?
De soebotnik, de door de Communistische
Partij geïnspireerde lenteschoonmaak, be
staat niet meer. De 'vrijwilligers', die traditio
neel op de eerste zaterdag na 22 april de stra
ten aanveegden, oud vuil opruimden en de
modder met droog zand bedekten, stropen
nu de provisorische marktjes rond de me
trostations af op zoek naar betaalbare toma
ten, komkommers, bananen of ingemaakte
zoute augurken.
Voor het Huis van de Vakbonden, op een
hoek van het Manegeplein en dicht bij het
Bolsjoj Theater, wapperen een stuk of tien
rode vlaggen. jGerimpelde vrouwtjes torsen
portretten van Lenin met zich mee of venten
pamfletten uit vol afkeurende teksten over de
machtswisseling van anderhalf jaar geleden.
Een stukje verderop brengt een colporteur
het dagblad Djen (de Dag) aan de man, de
krant waarvoor het ministerie voor informa
tie en pers deze week bij de rechter een ver
schijningsverbod heeft gevraagd omdat de
artikelen van overwegend fascistische strek
king zijn.
Zware tijden
Het zijn zware tijden voor de gestaalde ka
ders. Hun absolute zekerheid, waarin ze een
heel leven hebben geloofd sterker, waar
van ze overtuigd waren is in één klap uit
een gespat. En er is geen enkel houvast voor
in de plaats gekomen. Alleen chaos. Een libe
raal opgevoed westers mens kan er met de
pet niet bij wat dat betekent.
Vijf- tot zesduizend oude communisten
trokken een week geleden op naar het Rode
Plein. Ze luisterden vol overgave naar een
bittere toespraak van Anatoli Loekjanov, de
vroegere voorzitter van de Opperste Sovjet,
die in Moskou terecht staat op beschuldiging
van hoogverraad. Hij zou het brein zijn ge
weest achter de coup tegen Sovjet-president
Michail Gorbatsjov, die bedoeld was om de
Sovjetunie in oude glorie te herstellen, maar
ironisch genoeg leidde tot haar definitieve
val. Loekjanov haalde fel uit naar Boris Jelt
sin, die Rusland volgens hem naar de knop
pen helpt.
De Russische president lijkt in elk geval be
zig het oude Rusland van voor 1917 te restau
reren. In dat Rusland hoort vanzelfsprekend
een machtige, door God gezonden heerser.
En wie anders zou dat kunnen zijn dan tsaar
Boris? Om dat te bevestigen probeert Jeltsin
morgen zoveel mogelijk stemmen binnen te
halen.
Krijgt Jeltsin in het referendum het ver
trouwen van het volk, dan zal hij zich niets
meer aantrekken van het lastige parlement.
Volgens het principe 'brood en spelen' weet
Jeltsin verschillende categorieën kiezers te
paaien. Hij won de harten van de voetbalfans
BEI
door Spartak Moskou persoonlijk aan te vu
ren tijdens de wedstrijden in het Europese
bekertoernooi tegen Feyenoord en FC Ant
werp, waarna hij er ook nog eens voor zorgde
dat de kwalificatiewedstrijd van het Russi
sche nationale team in en tegen Luxemburg
'live' op de Russische televisie werd uitge
zonden.
Tijdens het Russische paasfeest, vorig
weekeinde, flirtte hij ongegeneerd met hoge
vertegenwoordigers van de Russisch-ortho-
doxe kerk. Vanouds is de tsaar tenslotte het
hoofd van die kerk. Met het oog op de snel
groeiende belangstelling voor religieuze aan
gelegenheden komt een herstel van de ban
den tussen kerk en Kremlin wel heel gelegen.
Om de studenten aan zich te binden ver
hoogde Jeltsin vorige week de studiebeurzen.
Hoe dat moet worden bekostigd uit de vrij
wel lege schatkist en met de almaar zakkende
roebel (al bijna 800 voor één dollar) weet nie
mand. Daarover laat de president zich niet
Rockers
Ook de jongeren, die zich massaal van de po
litiek distantiëren, konden afgelopen week op
een geste van de president rekenen. Acht
roek-sterren kregen door Jeltsin persoonlijk
een medaille opgespeld, omdat ze tijdens de
coup in augustus 1991 een popconcert had
den gegeven bij het Witte Huis, het parle
mentsgebouw in Moskou dat het symbool
werd van de belaagde Russische democratie.
De rockers, in de Sovjet-jaren zeventig nog
vervolgd wegens hun verderfelijke westerse
fratsen, bedankten tsaar Boris afgelopen
woensdag met een optreden onder de kleuri
ge koepels van de Vassili-kathedraal aan de
rand van het Rode Plein.
Dit concert vormde het sluitstuk van wat
een grootse pro-Jeltsin demonstratie had
moeten zijn. De opkomst, optimistisch ge
schat op 140.000 betogers, viel echter tegen.
Ondanks de aanwezigheid van breed besnor
de en indrukwekkend gemutste kozakken en
een heuse pope. oversteeg het aantal Jeltsin-
fans maar ternauwernood de enkele dagen
eerder opgetrommelde rode horde. Het pop
concert lokte weliswaar nog eens enkele dui
zenden jeugdige Moskovieten, maar die wa
ren zichtbaar uit op een verzetje en niet van
zins de politieke oproepen van de optreden
de artiesten ter harte te nemen.
Jeltsin is al lang niet meer zo populair als
een paar jaar geleden, toen hij als onafhanke
lijke kandidaat met overweldigende meerder
heid een zetel in het inmiddels ontbonden
Congres van Volksafgevaardigden van de
Sovjetunie verwierf. Toen hij bijna twee jaar
geleden (op 12 juni 1991) tot eerste president
van Rusland werd gekozen, was zijn stem
menpercentage al flink afgenomen en de
overigens weinig betrouwbare opiniepei
lingen laten zien dat zijn ster intussen nog
verder is gezakt.
Reden voor zijn campagneteam om een te
levisiefilm te maken, waarin Boris Nicolaje
vitsj als theedrinkende echtgenoot, vader en
opa wordt geportretteerd. De film van een
uur werd afgelopen dinsdag op prime time
uitgezonden én miste zijn uitwerking niet.
Dat wil zeggen, de film was het gesprek van
de dag. al maakten veel Russen zich vooral
vrolijk over Jeltsins in tranen uitbarstende
vrouw Naida, die tot groot vermaak volhield
dat haar Boris nooit vloekt.
Aan de andere kant is er ook weer veel
waardering voor de opofferende rol van Nai
da, die zelden in het openbaar wordt gezien.
Ze vormt een schrille tegenstelling tot de vo
rige first lady. Raisa Gorbatsjova, die tot
openlijke woede van veel Russen voortdu
rend aan de zijde van haar man verscheen en
daarbij haar hang naar voor gewone Russen
onbereikbare luxe etaleerde.
De Russen spotten graag met hun presi
dent. Het kan ze niet meer in gevaar brengen
en het is een van de weinige mogelijkheden
om de frustraties over de beroerde economi
sche situatie af te reageren. Een bitter grapje
wil dat de presidentiële garde iedereen die
tot Jeltsin wordt toegelaten niet alleen fouill
eert op wapens, maar ook op drank. Voor een
halve fles wodka kun je immers alles van
hem gedaan krijgen, lachen ze.
Geen alternatief
Toch zien weinigen een alternatief voor Jelt
sin. Van zijn tegenstanders valt parlements
voorzitter Roeslan Chasboelatov wegens zijn
Tsjetsjeense afkomst direct af. En vice-presi
dent Alexander Roetskoi, die het tot voor kort
erg goed deed in populariteitspolls, heeft
zichzelf geen dienst bewezen door zijn baas
openlijk af te vallen. Zoiets doe je niet. vin
den de Russen. Ook als is-ie nog zo beroerd,
je baas blijft de baas.
Jeltsin zei donderdag in een interview met
het weekblad Argumenti i Fakti dat hij spijt
heeft van zijn beslissing de politiek onerva
ren ex-luchtmachtpiloot te vragen als run
ning-mate. Als hij het referendum wint. zal
hij er ongetwijfeld alles aan doen Roetskoi zo
snel mogelijk kwijt te raken.
Merkwaardig genoeg dook de afgelopen
week opeens de naam Michail Gorbatsjov op
als mogelijke presidentskandidaat. Maar zo
lang het er naar uitziet dat Jeltsin het referen
dum zal winnen, zal Gorby zich wijselijk hou
den aan zijn uitspraak dat hij niet beschik
baar is. De Russen moeten het dus voorlopig
nog even doen met Jeltsin. Tsaar Boris. Bij
gebrek aan beter.
De Russische president Jeltsin
mag zich dan gedragen als de
nieuwe tsaar, hij is altijd nog te
verkiezen boven
parlementsvoorzitter
Chasboelatov en vice-president
Roetskoi. De eerste is immers
een Tsjetsjeen en de tweede een
ex-piloot die zijn baas heeft
laten stikken. Daarom zal het
voor de meeste Russen toch wel
tsaar Boris zijn die hun stem
krijgt in het referendum van
morgen. Niet dat ze hopen of
verwachten dat er daardoor
veel verandert, maar wat is het
alternatief? En Jelstin geeft ze
tenminste brood en spelen, al
weet ook hij niet waarvan hij
het moet betalen. De Russen
moeten het dus voorlopig nog
even doen met Jeltsin. Tsaar
Boris. Bij gebrek aan beter.
