In Gaza-Stad
heerst nog
slechts haat
De basisbeurs blijft, maar wordt wel lager
Gemor over Asser vonnis
euthanasie is misplaatst
Feiten &Meningen
Winning bminkool
gaat door ondanks
ineenstorting DDR
VRIJDAG 23 APRIL 1993
De Palestijnse guerrillastrijders gingen er deze week met
het hoofd van Zakaria Sjarbaji vandoor. Althans, wat
daarvan was overgebleven, nadat de Israëli's zijn schuil
plaats in de wijk Tofah in Gaza-Stad hadden beschoten.
Op hun beurt hielden de Israëli's zijn lichaam. Dat schiep
nogal wat problemen voor de familie van Sjarbaji in het
vluchtelingenkamp Jabaliya.
GAZA-STAD. ROBERT FISK
THE INDEPENDENT
Het bloed van de schutter was
woensdagmorgen nog overal te
zien in de kapotgeschoten hut
waarin hij de dood vond. Ook
lagen er een paar opmerkelijk
onbeschadigd gebleven pagi
na's uit de Koran die zoals
zijn medestanders niet erg over
tuigend beweerden op het
moment van zijn dood uit zijn
zak waren gevallen. „Zij raapten
de botten van zijn hoofd en zijn
hersenen bijeen en namen die
mee", merkt een jonge bezoe
ker aan de verse vereringsplaats
op. „Maar de Israëli's hadden
het lichaam al meegenomen."
De Israëli's wilden niets over
het lichaam zeggen. Lang gele
den hadden zij de gewoonte
ontwikkeld om zich 's nachts
van dergelijke menselijke over
blijfselen te ontdoen. Zij gaven
de familie van de dode dan het
bevel hem voor zonsopkomst
en zonder er verder ruchtbaar
heid aan te geven, te begraven.
En dus zonder de voorspelbare
Palestijnse stenengooier» en het
in brand steken van autoban
den.
Niemand ontkent dat de 30-ja-
rige 'martelaar' zijn kind is
pas zes maanden oud lid was
van de Qassembrigade van de
islamitische beweging Harnas.
Al drie maanden was hij voor de
Israëli's op de vlucht en verborg
hij zich in Jabaliya en vervol
gens in Tofah. Dat is waar
schijnlijk de reden waarom de
Israëli's, met hun gebruikelijke
voorliefde voor het uitdelen van
een collectieve straf, de omlig
gende straten evacueerden en
binnen 12 uur niet minder dan
17 Palestijnse huizen opbliezen.
Waar, zo vraagt men zich af,
eindigt de straf en begint het
vandalisme?
Dat was waarschijnlijk niet de
kwestie waar Sjarbaji's ouders
zich druk over maakten. Niet in
staat om enig deel van het li
chaam van hun zoon terug te
Een oudere Palestijn passeert ogenschijnlijk kalm enkele Israëlische militairen die strijd leveren met een groep demonstranten.
krijgen, besloten zij thuis in het zinsnede maakt al deel uit van
kamp Jabaliya om zijn dood te de woordenschat van Gaza
rouwen. Op deze beslissing een „gesloten militair gebied"
hadden de Israëli's hun eigen worden,
unieke antwoord. In Jabaliya, zo In de Gazastrook is er een
besloten zij, gold een avond- avondklok van kracht, zo gauw
klok. Jabaliya zou en deze een Israëlische officier een stuk
papier tevoorschijn tovert en er
een naam, datum en uur op
krabbelt. Dat overkwam ons
woensdag toen we een bezoek
probeerden te brengen aan
Sjarbaji's ouders. De grenspoli
tie liet onze auto stoppen met
dat dwingende bevel: „Geen fo
to's." Waar, zo vroeg ik, was de
wet die ons verbood foto's te
nemen?
Als een bliksemflits kwam er
een vel bedrukt papier uit de
zak van de politieman, een Is
FOTO REUTER JIM HOLLANDER
raëlische Arabier met een don
kere bril. Snel begon hij de
woorden 'Jabaliya', '21 april' en
een tijd in te vullen onder het
kopje „gesloten militair ge
bied". Wilden we misschien een
foto van hem maken terwijl hij
het papier ondertekende?
Zoals te verwachten was had de
hele schertsvertoning geen en
kele invloed op de straten van
Gaza-Stad. Nauwelijks waren de
eerste stenen van achter het
rookgordijn van de brandende
autobanden naar de Israëli's ge
gooid, of de eerste gewonden
werden naar het al-Ahli-zieken-
huis gebracht. Een man arri
veerde met een plastic kogel
diep in zijn dijbeen, bij een an
der stroomde het bloed uit een
kogelwond in zijn enkel. Aan
het begin van de middag waren
veertien jongeren het zieken
huis binnengebracht. Twee van
hen waren in de borst getroffen
nadat ze met stenen hadden ge
gooid of, zoals ze het zelf liever
noemen, „op straat hadden ge
wandeld". Tegenwoordig een
gevaarlijk tijdverdrijf in Gaza-
Stad.
Voor het donker verschenen
woensdagavond geüniformeer
de mannen op de lichaamloze
begrafenis van Zakaria Sjarbaji
op een braakliggend stukje
zandgrond midden in het cen
trum van Gaza-Stad. Enkele
rouwenden waren bereid met
ons een weerzinwekkend ge
heim te delen. Zij namen ons
mee naar een achterafstraatje,
waar tegen de muur van een
woonhuis een betonnen blok
lag.
„Hier hebben we de hersenen
van onze martelaar begraven",
vertrouwt een functionaris van
Harnas ons toe en wijst vervol
gens naar een boom. „Daar
hebben we een paar stukjes van
zijn kaak begraven." Het was
even stil. „Zullen we ze even
opgraven om ze u te laten zien?
In de Gazastrook kunnen der
gelijke voorstellen het beste
worden geweigerd.
VERTALING: LUUTJE NIEMANDSVERDRIET
HORNO LARRY THORSON
Ondanks protesten van bewo
ners die dachten dat de Duitse
eenwording hun eeuwenoude
dorpje Horno zou redden, zal
de omstreden bruinkoolwin
ning in het oosten van Duits
land worden
voortgezet. Bin
nenkort zullen
de grijpers
de gigantische
rijdende mijn-
machines op
nieuw delen
van de regio
Lausitz om
ploegen
relatief dicht
aan de opper
vlakte liggende
bruinkool te
winnen. De
grootschalige
het
Herstel van de
gebieden waar
bruinkool wordt
gewonnen gaat
miljarden
guldens kosten
100 kilometer ten zuidoosten
van Berlijn ligt. De Sorben heb
ben gezegd bij het Constitutio
nele Hof te zullen klagen omdat
zij vinden dat de bruinkoolwin
ning een aanslag op hun cultu
rele erfgoed is.
In 1989 was Oost-Duitsland
voor de energievoorziening
voor 83 procent af
hankelijk van
bruinkool. In de
bruinkoolwinning
werkten 130.000
mensen, van wie
er inmiddels ruim
100.000 werkloos
zijn. De brandstof
was in de DDR zo
goedkoop omdat
het land niets deed
aan herstel van de
tijdens de winning
vernielde gebie
den.
Bij het winnen van
bruinkoolwinning in de Lausitz, de brandstof wordt de bodem
waar een Slavische minderheid,
de Sorben woont, begon na de
stichting van de DDR.
Voor de 380 inwoners van het
zes eeuwen oude dorpje Homo
aan de Neisse is voortzetting
van de bruinkoolwinning een
bittere teleurstelling. Zij hadden de DDR-autoriteiten het liggen.
i totdat
de bruinkool op zo'n 90 meter
in zicht komt. Tijdens het gra
ven wordt het zand op een hon
derden meters lange transport
band naar de rand van het win-
gebied afgevoerd en daar lieten
gehoopt dat de ineenstorting
van de DDR het einde van de
bruinkoolindustrie zou beteke-
Maar de regering van de deel
staat Brandenburg heeft eind
vorige maand besloten dat het
Volgens Matthias Strüwe van
Greenpeace is bruinkoolwin
ning helemaal niet economisch
als het herstel van de wingebie-
den in de prijs zou worden
doorberekend. Alleen al het op
knappen van een gebied langs
dorp moet verdwijnen. De voor- de Poolse grens zal 19 miljard
naamste overweging is daarbij gulden kosten. Bovendien
ichijnlijk het behoud van
5.000 arbeidsplaatsen.
'Wij gaan niet weg, wij blijven
hier'. Dat staat op de protest
borden in het stadje, dat zo'n
wordt door de bruinkoolwin
ning het grondwater vergiftigd
en is de uitstoot van kooldioxi
de bij de verbranding te hoog.
Zwarte rookpluimen markeren de bruinkoolwinning in Lausitz.
DEN HAAG HARM
Onderwijsminister Ritzen is boos op de
studentenvakbond LSVB. De studenten
hadden eergisteren een vertrouwelijk ge
sprek met Ritzen over onder andere de
studiefinanciering, maar na afloop klap
ten ze Ritzen uit de school. En nog fou
tief ook. Ze riepen dat Ritzen de basis
beurs wil afschaffen en vervangen door
een inkomensafhankelijk leningenstelsel.
Voorlichters van Ritzen reageerden on
duidelijk en dus hadden alle kranten gis
teren het nieuws dat de basisbeurs wordt
afgeschaft. Geschrokken bracht het mi
nisterie gisterochtend een persberichtje
uit: afschaffing van de basisbeurs is niet
aan de orde, aanpassing wel. Een aan
passing betekent ook in dit geval een
verlaging. De vraag is alleen: hoeveel la
ger wordt de basisbeurs.
Momenteel is hij 228 gulden voor thuis
wonende studenten en 563 gulden voor
uitwonenden. Het zit er dik in dat er een
basisbeurs van op zijn minst zo'n 250 tot
300 gulden per maand (inclusief OV-
kaart) zal blijven bestaan. De regerings
fracties CDA en PvdA eisen namelijk dat
in een nieuw stelsel de basisbeurs blijft
en niet onder het niveau van de kinder
bijslag zakt.
Dat kan ook. De zeshonderd miljoen
gulden die Ritzen in 1998 dient te bezui
nigen is weliswaar fors, maar afgezet op
de 4,5 miljard die de studiefinanciering
nu kost ook weer niet zo veel dat er van
het stelsel niets meer overblijft. Boven
dien kan een deel van die zeshonderd
miljoen worden gehaald door de op han
den zijnde strengere studentenselectie,
de tempobeurs en een verruiming van
de mogelijkheden voor studenten om
wat bij te verdienen.
Dit neemt echter niet weg dat de basis
beurs omlaag gaat, want het kabinet
heeft wel duidelijk laten weten dat ou
ders met een redelijk inkomen meer
moeten bijdragen aan de studie van hun
kinderen én dat studenten best wat meer
kunnen lenen. Studeren is een investe
ring in jezelf en je toekomst en daar mag
je best wat voor lenen, luidt het credo
van Ritzen.
Onduidelijk is nog wat er gaat gebeuren
met de verschillen tussen beurzen voor
uit- en thuiswonende studenten. Het
CDA heeft al duidelijk gemaakt dat de
basisbeurs voor uitwonenden (563 gul
den) gelijk moet Worden aan aan die
voor thuiswonenden. De beurs moet dan
terecht komen op een niveau dat iets bo
ven de huidige thuiswonendenbeurs
(228 gulden, exclusief OV-kaart) ligt.
De PvdA reageerde furieus toen het CDA
dit voorstel in november openbaarde.
Dit zou immers betekenen dat een stu-
Politieke onvrede zal ook straks niet zijn weggenomen
GUSSCHREUDERS
De uitspraak van de rechtbank in Assen over hulp
bij zelfdodingeen Haarlemse psychiater hielp
een gezonde, maar ondraaglijk en uitzichtloos lij
dende vrouw bij de beëindiging van haar leven
heeft onmiddellijk politieke reacties opgeroepen.
Uit de Tweede-Kamerfracties van CDA en PvdA is
de wens naar voren gekomen extra wettelijke ei
sen te stellen aan medici die op verzoek van een
psychiatrische patiënt hulp bieden bij diens le
vensbeëindiging. Men is er nog steeds niet uit hoe
moet worden getoetst of een dergelijke patiënt in
staat is geweest in vrijheid zijn wil te bepalen. De
strafrechter moet het per geval uitmaken, maar
nu slaat de politiek per geval aan het morren.
Dit is wat men zou kunnen noemen de vloek van
de boze daad: aan de ene kant heeft de wetgever
de bestaande euthanasie-praktijk willen goedkeu
ren, anderzijds is, omwille van het politieke com
promis, de strafbaarstelling gehandhaafd. De con
trole blijft dus de vorm houden van individuele
strafzaken. Dat is meteen de grote zwakte van het
maatschappelijk gewenste toezicht op de
euthanasie-praktijk. Van de kant van de inspectie
van de volksgezondheid is er op gewezen dat het
strafrecht geen geschikt middel is om toezicht te
houden. Een streng vervolgingsbeleid zou beteke
nen dat evenals in het verleden gebeurde in
de regel geen melding meer wordt gemaakt van
euthanasie. Maar stelselmatig afzien van vervol
ging betekent dat de strafbaarstelling niets voor
stelt en er in feite helemaal geen controle wordt
uitgeoefend. Dit dilemma heeft de wetgever zelf
geschapen.
Over de feiten in de zaak die voor de rechtbank in
Assen diende, bestaat geen enkele twijfel. Het
staat vast dat de patiënte zich zonder hulp van de
psychiater eveneens van het leven zou hebben
beroofd, maar dan op een gruwelijke wijze. Ook
staat vast dat de vrouw weloverwogen en met een
goed inzicht in haar situatie te kennen heeft gege
ven dat zij wilde sterven. Aan de zorgvuldigheid
van de psychiater valt evenmin te twijfelen, gege
ven de consultatie van maar liefst zeven deskun
digen.
De politieke opschudding over de uitspraak van
de rechtbank is dus niet veroorzaakt door twijfel
over de feiten. Is de oorzaak dan misschien dat de
rechtbank een loopje kan hebben genomen met
het geldende recht? Op grond van de op 9 februa
ri 1993 aanvaarde euthanasiewetgeving is hulp bij
zelfdoding strafbaar, tenzij er sprake is van over
macht in de zin van een noodtoestand bij de be
handelende arts.
Deze situatie ontstaat als de arts wordt gecon
fronteerd met een conflict tussen twee plichten:
behoud van het leven enerzijds en respect voor
het zelfbeschikkingsrecht van het individu ander
zijds. In de rechtspraak zijn de afgelopen twintig
jaar de voorwaarden geformuleerd waaronder le
vensbeëindiging op verzoek straffeloos is, met an
dere woorden wanneer sprake is van een nood
toestand in de zin van artikel 40 van het Wetboek
van Strafrecht.
De rechtbank in Assen heeft deze in de recht
spraak van de Hoge Raad ontwikkelde criteria
toegepast. Het vonnis constateert dat de betrok
ken psychiater in een conflict van plichten en dus
in een overmacht-situatie verkeerde. Hij kon het
in geweten niet voor zijn verantwoording nemen
de patiënte, van wie het ondraaglijke en uitzicht
loze lijden vaststond, aan haar lot over te laten.
Aan de Hoge Raad kan nog worden gevraagd of
de rechtbank de criteria voor het juridische begrip
noodtoestand in dit geval juist heeft gehanteerd.
Om tijd te winnen is het denkbaar dat cassatiebe
roep wordt ingestejd zonder voorafgaand hoger
beroep (de feiten staan immers vast, het gaat al
leen om de uitleg van het recht). Maar hoe de Ho
ge Raad ook oordeelt, de politieke onvrede zal er
niet door worden weggenomen. Het ongenoegen,
waarvan CDA en PvdA nu blijk geven, komt im
mers voort uit de regeling die zij in de Tweede Ka
mer onderling nog maar enkele maanden geleden
zijn overeengekomen.
TOM JANSSEN
dent uit bijvoorbeeld Zeeuws-Vlaande-
ren die archeologie wil gaan studeren in
Amsterdam, wordt achtergesteld ten op
zichte van een student die uit de hoofd
stad komt en bij zijn ouders kan blijven
wonen.
Inmiddels is ook al wel duidelijk dat dat
niet de bedoeling is van het CDA. Ge
dacht zou kunnen worden aan een aan
vullende beurs bovenop de basisbeurs
voor uitwonenden, of een sympathieke
lening. Ritzen vond het plan in eerste in
stantie niets, maar is daar bij nader in
zien op teruggekomen. Ook de PvdA zegt
inmiddels niet bij voorbaat nee.
Pas over een maand of twee komt er
meer duidelijkheid. Dan komt Ritzen
met een concreet voorstel naar de Ka-
Zie ook regionale pagina's
>\w
