Haai met groefjes in huid sneller
HT
^'i^WIESE
Voorspellen van
aardbeving weer
stapje dichterbij
Wetenschap
Hulameer en moeras
weer terug naar natuur
Dure vis
rawlvissers ploegen
I de Noordzee-bodem
.JL. enkele malen per jaar
gemiddeld zes centimeter diep
om. Het Nederlands Instituut
voor Onderzoek der Zee (NIOZ)
heeft herhaaldelijk gewezen op
de grote milieuschade. Maar
opnieuw dreigt hun goed on
derbouwde pleidooi om een
paar. relatief kleine gebieden in
de Noordzee tot beschermd na
tuurgebied te verklaren, te wor
den genegeerd bij de komende
behandeling van de structuur
nota kust en zeevisserij in de
Tweede Kamer.
„Resultaten van het onderzoek
naar de effecten van trawlvisse-
rij op de bodemfauna hebben
enig stof doen opwaaien. Mede
op grond van deze resultaten
wordt op verzoek van het mi
nisterie van landbouw, natuur
behoud en visserij meegewerkt
aan het aanwijzen van be
schermde gebieden in het Ne
derlandse deel van de Noord
zee", meldde het NIOZ nog op
timistisch in het jaarverslag
1990.
Het jaar daarop bood het NIOZ
de nota 'Beschermde Gebieden
Noordzee' aan staatssecretaris
Gabor aan, waarin het Friese
Front (ongeveer 10.000 vierkan
te kilometer ten noordwesten
van de Waddeneilanden) en de
Klaverbank (800 vierkante kilo
meter en het enige grindgebied
van betekenis op het Neder
landse deel van de Noordzee)
als voor alle visserij te sluiten
gebieden worden genoemd.
Nogmaals wordt benadrukt dat
het gebruik van bodemnetten
(boomkoren bordentrawl) door
de visserij de grootste verschui
vingen in het ecosysteem van
de Noordzee veroorzaken. Oes
ter, paardemossel, noordhoom,
noordkromp, het zachte koraal
dodemanshandboordspons,
zeekat en zeekreeft verdwenen
of werden zeldzaam. De paai-
stand van vele vissoorten ver
minderde en de pieterman
stierf uit.
Het pleidooi mocht niet baten.
„Trawlvisserij heeft een duide
lijk negatief effect op bodemor
ganismen", waarschuwt het
NIOZ opnieuw in het juist ver
schenen jaarverslag 1992. Hoe
groot dat effect precies is, is niet
meetbaar. „Het is niet gelukt
gebieden in de Noordzee te vin
den die niet bevist worden.
Hierdoor is het onmogelijk lan-
ge-termijnonderzoek te doen
naar visserijeffecten op de bo
demfauna, totdat gebieden voor
de visserij gesloten worden."
Dat de schade groot is, blijkt
ook uit analyses van wat vissers
sinds 1930 aanvoeren DeOVBt
levingskansen van organismen,
die na de vangst weer over
boord worden gezet, blijken te
variëren van 10 tot 15 procent
(noordkromp en Noordzeekrab)
en 40 tot 60 procent (overige
kreeftachtigen en molluskcn)
tot 90 percent (zeesterren). ,,Per
kilogram geviste, marktwaardi
ge tong worden zes kilo andere
organismen gedood", rekent
het NIOZ voor. De vis wordt
duurbetaald.
Het is onbegrijpelijk dat de vis
serijlobby niet wil inzien dat de
visserij met het blijven afwijzen
van beschermde gebieden de
eigen toekomst ondergraaft. En
even onbegrijpelijk dat deze
kortzichtigheid politieke steun
Universiteit
houdt open huis
NIJMEGEN»
In het kader van het 75-jarig be
staan stelt de Landbouwuniver
siteit in Wageningen het pu
bliek in de gelegenheid een kijk
je te nemen binnen de universi
teit. Op zaterdag 24 april is een
open dagdicrwctenschappen.
Van 10 tot 16 uur worden in ge
bouw Zodiac demonstraties, vi
deopresentaties, tentoonstellin
gen en rondleidingen gehou
den.
Van 3 tot 28 mei is er in het be
stuurscentrum aan de Coster -
weg een tentoonstelling van
bankbiljetten waarop zaken
staan die verband houden met
landbouw, natuur en milieu,
terwijl van 3 mei tot 24 septem
ber in het Museum Historische
Landbouwtechniek bijzondere
aandacht wordt besteed aan het
boerenbedrijf in de beginjaren
van de mechanisatie.
Vermageringskruiden schadelijk
LEEUWARDEN HENK HELLEMA
'Natuurlijk' is niet altijd gezond.
Soms zelfs schadelijk. Een enke
le keer zelfs heel schadelijk. Bel
gische artsen hebben, als eer
sten, bij twee jonge vrouwen
een ernstige nierziekte gecon
stateerd na het gebruik van Chi
nese kruiden als onderdeel van
een vermageringskuur.
Volgens een voorlopige con
clusie van de onderzoekers
moeten de in het kruidenprepa
raat aanwezige stephania te-
tranda en magnolia officinalis
als de schuldigen worden aan
gewezen. Dat blijkt uit een re
cente publikatie in het Engelse
vakblad The Lancet.
Na deze ontdekking is nage
gaan hoeveel vrouwen mogelijk
slachtoffer van deze kruiden
zijn geworden. Tot nu toe zijn
er 48 vrouwen opgespoord met
nierfunctiestoornissen in ver
schillende stadia door het ge
bruik van deze kruiden. Bij
achttien van hen weigeren de
nieren volledig dienst; zij zijn
aangewezen op nierdialyse.
De Belgische artsen kwamen
de bijzondere oorzaak van de
nierziekte progressieve intersti-
tiële fibrose) op het spoor, door
dat deze zich bij twee jonge
vrouwen voordeed. In de regel
komt de ziekte alleen bij oudere
vrouwen voor.
De drooglegging van het Hula-moerasgebied in de jaren vijftig.
foto the jewish national fund
Israël wil het Hulameer en het
aangrenzend moerasgebied te
ruggeven aan de natuur. In de
jaren vijftig kwam via drainage
6000 hectare vruchtbare land
bouwgrond beschikbaar. Tege
lijkertijd werden de broedgron-
den van de Anopheles-muskiet,
drager van malaria, vernietigd.
In de eerste vijf jaar na de
drooglegging waren er recor-
doogsten tarwe, katoen, pin
da's, graan en luzerne. De afge
lopen decennia liep de vrucht
baarheid snel terug. De milieu
effecten van de drooglegging
worden nu getoetst, omdat
sterk wordt getwijfeld aan het
succes.
De afgelopen winter werd dat
nog eens benadrukUoen de val
lei na hevige regenval over
stroomde, waarbij grote schade
werd toegebracht aan de win
tergewassen. De natuur leek te
willen zeggen, dat het gebied als
moeras bedoeld was en niet als
landbouwgrond.
De snelle achteruitgang is ge
deeltelijk te wijten aan een ver
andering in de irrigatiemethode
gedurende droge zomers. Toen
het land nog rijkelijk geïrrigeerd
werd, werd het veen verzadigd.
In het hedendaagse Israël is er
evenwel sprake yan ernstig wa
tertekort. Er zijn nieuwe irriga
tiemethoden gekomen, die een
flinke verlaging van het water
peil tot gevolg hadden. En het
droge veen (turf) dat grote hoe
veelheden organisch materiaal
bevat, is vatbaar voor spontane
ontbranding. De as komt neer
in het Meer van Galilea, Israëls
belangrijkste bron van drinkwa
ter. Veldmuizen, aangetrokken
door de losse grond, werden
een plaag.
Het 320 hectare grote natuur
reservaat, in stand gehouden bij
de drooglegging van het Hula
meer, is een knagende herinne
ring aan de mooie streek voor
het ingrijpen van de mens. De
Arabische nomaden maakten
touw, tenten en matten van pa
pyrus en riet. In het meer was
de vis overvloedig, nu zijn de
meeste soorten uitgestorven.
Vogels zijn er in veel kleinere
aantallen. En dat terwijl het ge
bied ooit een belangrijk foura-
geergebied was voor pelikanen
op weg naar Afrika.
Ooit was de Hula Vallei een
prima jachtterrein met panters,
luipaarden, beren, wilde zwij
nen, wolven, vossen, jakhalzen,
hyena's en gazellen. Nu zijn de
zwijnen er nog wel, aangevuld
met moeraskatten en de water
buffel, die opnieuw naar het re
servaat is gebracht om open
graslanden te handhaven door
beheerst grazen.
Het grootste probleem vormt
het voormalige moeras. De turf
is al zo n drie meter gezakt en
zelfs de boeren geven toe dat
landbouw daar niet langer
winstgevend is. Om de bodem
daling te stoppen is het gebied
weer onder water gezet en krijgt
nu een toeristische bestem
ming.
Het plan omvat het herbe-
planten van het moeras met pa
pyrus. Daarna wil men bedreig
de diersoorten importeren. Toe
risten zullen met een boot op
moerassafari door het gebied
worden vervoerd. Er komen
bruggen en observatietorens,
een park voor zeldzame vogels
en aparte gebieden om te
zwemmen en te vissen.
Aviva Rabinovitch van de Is
raëlische natuurbescherming is
optimistisch: „De kans bestaat
dat binnen drie of vier jaar de
oude beplanting zich opnieuw
zal ontwikkelen en wilgen zul
len voor schaduw zorgen". Als.
alles lukt zal over twintig jaar
het moeras rijk zijn aan flora en
fauna, maar deze keer zonder
de malariamuskiet.
Waarom ondervinden
vloeistoffen en gassen min
der weerstand, wanneer zij
over een oppervlakte stro
men die is voorzien van
kleine groeven of minuscu
le ribbeltjes in de stro
mingsrichting? En hoe ver
houdt zich de grootte van
die ribbeltjes en de hoek
waarin zij staan ten op
zichte van de stroming,
zich tot die weerstandver
laging? Vragen, die tal van
natuurkundigen bezighou
den: de praktische toepas
singen zijn dan ook econo
misch zeer interessant.
GRONINGEN KEES WIESE
Het verschijnsel is vrijwel gelijk
tijdig ontdekt in twee verschil
lende wetenschappelijke disci
plines: de biologie en de trans-
portfysica. De Duitse onderzoe
kers Reif en Dinkelacker rap
porteerden in 1982 dat de huid
van 'snelle' haaien niet glad is,
zoals bij tragere soortgenoten,
maar kleine groefjes vertoont in
de lengterichting van hun
lichaam.
Reif rapporteerde later dat
deze huidplooitjes ook gevon
den waren bij fossielen van
haaien van meer dan 100 mil
joen jaar oud. Daarnaast ont
dekten zij dat de afmetingen
van deze groefjes varieerden
tussen de verschillende snelle
haaienrassen: bij de snellere
soorten waren de groefjes nog
smaller.
Dat laatste leidde tot de con
clusie dat de afmeting van de
groefjes afneemt met toene
mende wrijvingssnelheid. Daar
naast werd aan de hand van de
voedselconsumptie (energieop
name) en de vorm van de die
ren de verwachte snelheid van
de dieren bepaald onder de ver
onderstelling van een gladde
huid. Die was lager dan de
daadwerkelijke snelheid. Con
clusie: de haaiehuid heeft een
weerstandsverlagend effect.
De Amerikaanse natuurkun
dige Walsh deed in 1978 onder
zoek naar warmte-uitwisseling
streerde men spanningswisse
lingen tot ongeveer een halve
Volt. Dat bleef tot de aardschok
van 6 februari. Enkele uren
daarna daalde de waarden weer
tot het gebruikelijke 'ruis'-ni-
veau. Er wordt in de registraties
nu naarstig gezocht naar een
bepaald patroon, een herkenba
re 'aanloop' naar de eigenlijke
aardschok.
"We hebben nu wel een sleu
tel in handen", zegt H. Kiuchi
van de Kanazawa-universiteit,
"maar we moeten eerst kijken
of hij wel past
De aardbeving met het groot
ste dodental deze eeuw was die
van 27 juli 1976 in het Chinese
Tangshan (sterkte: 7,8) waarbij
volgens sommige berichten
600.000 mensen omkwamen.
Deze ramp voltrok zich in een
tijd waarin met name Chinese
onderzoekers al enkele succes
sen hadden geboekt bij het
voorspellen van aardbevingen.
Men had zich geconcentreerd
op plotseling optredende veran
deringen in het omliggende ter
rein (hoogte, hellingshoek,
grondwaterstand en aardmag
netisme) en zelfs op gedragin
gen van dieren, voorafgaande
aan aardschokken.
Op die manier konden de
Chinezen een aardschok van de
sterkte +7,3 voorspellen' die in
1975 het Haicheng-district trof.
Enkele dagen tevoren begon
men met de evacuatie van ruim
8 miljoen mensen. De beving
maakte trien 'slechts' 1330
slachtoffers maar uit het gege
ven dat meer dan 90 procent
van alle gebouwen waren inge
stort, leidde men af dat het aan
tal doden 500 tot 1.000 keer zo
hoog had kunnen ziin.
Ook in lapan slaagde men
erin enkele succesvolle voor
spellingen te doen maar dat had
ook z'n keerzijde. Vooral de toe
ristenindustrie begon te morren
toen toeristen wegbleven of
voor de zoveelste keer hun ho
tels moesten ontruimen nadat
er ergens weer een berghelling
een halve graad steiler was ge
worden.
De huid van snelzwemmende haaien is niet glad maar heeft groefjes.
tussen een stroming en een
wand met kleine vinnetjes. Tij
dens zijn experimenten werd
eveneens waargenomen dat de
ze wanden een weerstandsver
lagend effect hebben op de
stroming. In 1984 rapporteerde
hij samen met zijn collega Lin-
demann dat de maximale weer
standsverlaging van V-vormige
groefjes afhankelijk is van de
hoogte en de afstand tussen de
groefjes. Zij concludeerden
voorts dat de hoek tussen de
stroming en de groefjes niet
groter mag zijn dan dertig gra
den. Hun algehele conclusie
was dat een maximale weer
standsverlaging van zeven tot
acht percent mogelijk is.
„Vanuit een milieukundig en
technisch oogpunt bekeken",
aldus dr. Addy Schwarz-van
Manen in het Nederlands Tijd
schrift voor Natuurkunde, „is
het in de praktijk aanbrengen
van geribbelde oppervlaktegeo-
metrieën te preferen boven an
dere weerstandverlagende tech
nieken zoals het toevoegen van
polymeren aan vloeistof of het
toepassen van flexibele wanden.
Bedenk echter wel dat in het ge
val van een driedimensionaal
object meerdere vormen van
weerstand bijdragen aan de to
tale stromingsweerstand. De
weerstandverslagen de ribbels
Het voorspellen van zware
aardbevingen is weer een stapje
naderbij gekomen. Dat gebeur
de in Japan waar grondbewe
gingen op de eilanden aan de
orde van de dag zijn en waar
wereldsteden als Tokyo of Yo
kohama wachten op de 'Grote
Klap' die onafwendbaar nader
bij komt.
Die dreiging bestaat elke dag
en des te langer hij uitblijft des
te krachtiger zal hij naar ver
wachting zijn. De Japanse eilan
den bevinden zich vrijwel recht
boven een onderzees 'drielan
denpunt' waar het noordelijke
deel van de Filippijnse aard-
plaat wordt vermorzeld tussen
het tergend langzame schuifge-
weld van de veel grotere Eura-
ziatischeen Pacifische platen.
Dus analyseren Japanse
geofysici en seismologen al ja
ren elke bodembeweging in de
hoop daarin de sleutel te vinden
die de deur naar betrouwbare
voorspellingen moet openen.
Zo'n sleutel(tje) lijkt nu te zijn
gevonden. Op 6 februari deed
zich een beving voor met een
sterkte van 6,6 op de Schaal van
Richter onder het Noto-schier-
eiland, bijna 300 kilometer
noordwestelijk van Tokyo. In
dat betrekkelijk onherbergza
me, dunbevolkte gebied hebben
geofysici van de universiteit van
Kanazawa niet alleen seismo-
grafen opgesteld maar ook
meetapparatuur om onder
meer spanningsverschillen in
de aardbodem te meten.
Men weet al jaren dat aard
schokken gepaard gaan met het
optreden van elektromagneti
sche afwijkingen maar echt
goed kon dat tot nu toe niet ge
registreerd worden omdat me
tingen vrijwel altijd door men
selijke activiteiten werden ver
stoord. De beving van 6 februari
kwam voor de onderzoekers
dan ook als een geschenk uit de
hemel.
Schoolkinderen op het Japanse schiereiland Izo bij Tokyo oefenen geregeld wat ze moeten doen als zich een Lichte schokken waren al mc-
aardbeving aankondigt. dio december '92 in het gebied
foto»anp voelbaar en tegelijkertijd regi-
hebben alleen effect op de wrij
vingsweerstand."
Dr. Schwarz-van Manen pro
moveerde op onderzoek naar
dit verschijnsel, dat ook zij niet
kan verklaren. Zij noemt wel
enkele succesvolle praktische
toepassingen: weerstandsverla-
gende oppervlakken werden ge
bruikt voor de roeiboten tijdens
de Olympische Spelen in 1984
in Seoel, bij de University Boat
Race in Engeland in 1987 en bij
het winnende jacht 'Stars and
Stripes' tijdens de America Cup
1987. De commerciële vliegtuig
industrie (Airbus, Boeing, Bri
tish Aerospace en NASA) voeren
al enige tijd testvluchten uit om
archieffoto united photos de boer
oridere andere de praktische
problemen te onderzoeken, die
het aanbrengen van ribbeltjes
met zich mee brengt.
Ook de mogelijkheid om rib
beltjes aan te brengen op
scheepswanden wordt onder
zocht. Hier is het bijkomende
probleem het schoonhouden
van de scheepshuid van algen
en schaaldieren. Het toegepaste
onderzoek bestond uit het me
ten van de weerstand van een
scheepsmodel met en zonder
ribbeltjes. Ook de invloed van
het onderbreken van de ribbel
tjes (bij voorbeeld bij beschadi
ging) wordt bestudeerd.
