Drie 'Gespeelde levens'
in één prachtig portret
Rtv show
NOS zendt verfilming
'De Toverberg' uit
~1 1
'Voor degenen die ons flapdrollen
vinden zijn er nog vier zenders'
'Die dode baby's, dat vergeet ik nooit meer'
'De Verhuizing' zeer ingrijpend
voor psychiatrische patiënten
VRIJDAG 16 APRIL 1993
Christoph Eichhom als Hans Gastorp en Irm Hermann als fraulein En
gelhart in 'De Toverberg'. foto gpd
HILVERSUM-GPD
De NOS zendt vanaf vanavond
de driedelige serie 'De Tover
berg' uit, een verfilming van het
beroemde boek van Thomas
Mann uit 1924. De film is een
Duits/Frans/Italiaanse copro-
duktie, met rollen voor onder
meer Rod Steiger, Charles Azna-
vour, Marie France Pisier en
Christoph Eichhom.
Der Zauberberg' verhaalt
over de 23-jarige Hans Castorp.
Hij gaat een tijdje logeren bij
zijn neef Joachim Ziemssen, die
aan TBC lijdt, en daarom ver
blijft in een sanatorium in het
Zwitserse Davos. Het is de be
doeling dat Hans drie weken
blijft, maar de jongen raakt
steeds meer gefascineerd door
het gesloten wereldje in het
sanatorium en de morbide sfeer
die er hangt.
Hij maakt kennis met de ver
schillende bewoners: de joviale
directeur, een overspannen le
rares, de eigenaardige Russische
Marusja. Zijn 'mentor' tijdens
zijn verblijf wordt de Italiaanse
literator Ludovico Settembrini.
De Italiaan heeft in de gaten dat
Castorp steeds meer wordt op
geslorpt door het leven tussen
de zieken en doden, en advi
seert hem naar huis terug te ke
ren. Maar ook bij de jongen
wordt TBC geconstateerd, en hij
moet op de 'Toverberg' blijven
voor een speciale kuur.
Actrices op leeftijd vertellen geschiedenis Nederlandse toneel
HILVERSUM. DIRK WILLEM ROSIE
1^ en echte toneelfreak
I - hoef je niet te zijn om
M J van de AVRO-serie
'Gespeelde levens' te kunnen
genieten. Je hoeft alleen maar
van mensen te houden, mooie
mensen met grote levens achter
zich. De actrices Joekie Broede-
let, Mary Dresselhuys en Loudi
Nijhoff vertellen de komende
drie zondagmiddagen over hun
aan het toneel gewijde levens.
En door in hun plakboeken, fo
to-albums en fanmail te duiken,
vertellen ze in één moeite door
de geschiedenis van het Neder
landse toneel. Zondag zendt de
AVRO de eerste aflevering uit.
Hoewel 'Gespeelde levens' is
samengesteld door drie theater
specialisten (Sophie Lambo,
Margje de Koning en interview
ster Nienke Meeter) is de serie
bepaald niet bestemd voor de
incrowd. Eerder zullen de echte
toneelliefhebbers met vragen
blijven zitten. Zo komt Loudi
Nijhoff niet met een duidelijke
verklaring voor haar (zeer late)
breuk met het conventionele to
neel. Ze moet toch al tegen de
tachtig geweest zijn, toen ze
plotseling opdook bij Bewth om
zich met vernieuwend bewe
gingstheater te gaan bezighou
den.
De actrices komen tot fraaie
uitspraken over hun vak. Loudi
Nijhoff: „Think, move, speak;
dat is het." En Mary Dressel
huys: „Komediespelen is den
ken. Wat jouw figuur denkt
staat nergens beschreven. Ze
zeggen wel eens: een stilte is
een kwestie van timing. Maar
dat is niet timen, maar den
ken."
De drie actrices-op-leeftijd
(ze zijn de 80 al lang gepas
seerd) praten boeiend over hun
entree in het theater („De to
neelschool was voor mij een
soort van thuiskomenzegt
Mary Dresselhuys), over de Kul-
turkammer (waar alleen Loudi
Nijhoff ondubbelzinnig 'nee' te
gen zei), over de Actie Tomaat
(„Waarom moest dat zo grof?",
vraagt Joekie Broedelet zich nu
af) en over het toneelspelen op
hoge leeftijd.
Open
Het eerste deel behandelt de
periode 1925-1945. De drie on
afhankelijk van elkaar opgeno
men en later op thema samen
gesmede interviews hebben
plaats bij de actrices thuis. De
Kulturkammer-tijd lijkt een ge
voelig punt, maar de actrices
praten er heel gewoon en open
over. Ze maken om te beginnen
duidelijk dat een bij de Kultur-
kammer geregistreerd gezel
schap als het Residentie Toneel
het reguliere repertoire gewoon
kon doorspelen. Mary Dressel
huys legt uit, dat armoe de een
voudige reden was om door te
gaan. „Niemand had geld. Dat
was niet zielig, dat was doodge
woon. We hebben zo lang mo
gelijk geprobeerd geld binnen te
halen. Daar heb ik nooit spijt
„Ik had net mijn man in het
concentratiekamp verloren en
had een kind te voeden", vertelt
Joekie Broedelet, weduwe van
Jan Campert en moeder van
Remco Campert. „Maar je had
ook mensen met tien kinderen
die toch weigerden. Dat zit er
gewoon in. Ik was denk ik niet
fanatiek genoeg."
Loudi Nijhoff ondertekende
niet. Samen met de ondergedo
ken Albert van Dalsum ging ze
op 'toemee' langs huiskamers
en liet zich dan verwennen met
een glas melk en een dak boven
haar hoofd. Later speelde ze sa
men met acteurs en actrices die
wel hadden getekend. „Maar er
waren er ook bij waar ik niet
overpie-ker-de!"
Deel twee gaat over de perio
de 1945-1970 en is grotendeels
opgenomen in het Theaterinsti
tuut en het Toneelmuseum, te
midden van oude kostuums en
kranteknipsels. „Loudi Nijhoff is
een lastig mens", luidt een kop.
„Van een slechte pers werd ik
verdrietig, alleen maar verdrie
tig", zegt Loudi Nijhoff. „Wie
beweert dat het hem niets kan
schelen verkondigt kul!"
Joekie Broedelet ziet zichzelf
en Fie Carelsen terug in een te
levisie-fragment uit Toontje
heeft een paard getekend'
(1956). „Wat vreselijk! Nu zou ik
dat voor televisie veel ingehou-
dener doen." Later zou Joekie
Broedelet zich bij Sesamstraat
en Koot en Bie ruimschoots re
vancheren.
Een ander oud tv-fragment
toont Loudi Nijhoff samen met
Mary Dresselhuys en Joeki Broedelet vertellen over de geschiedenis v
Albert van Dalsum in de jaar
lijkse 'Gijsbreght'. „Vondel vond
ik onder ons gezegd een beetje
vervelend. Maar Shakespeare,
die geeft je enorme kansen."
Mary Dresselhuys geniet
zichtbaar van een stukje 'Fyg-
malion' uit 1975, samen met
Coen Flink en Willeke Alberti.
„Hè, wat schrijft die man (Ber
nard Shaw, red.) toch aardig."
De voorkeur van Joekie Broe
delet gaat uit naar de melanch
olie en de 'echte mensen' van
Tsjechov. Ze vertelt over Pjotr
Sharoff, de gevluchte Russische
toneelvernieuwer en Stanislavs-
ki-volgeling, als over een open
baring. Ze nam in 1975 dan ook
afscheid van het repertoireto-
Actie tomaat
Toen was de Actie Tomaat al
weggeëbd. Hoewel in de levens
van de drie actrices nog steeds
sporen zichtbaar en voelbaar
zijn van deze revolte tegen ac
teurs die 'niet geëngageerd wa
ren met de maatschappelijke
werkelijkheid'. „Dat waren toch
die kinderen van de toneel
school", zegt Mary Dresselhuys.
„Die hadden al kritiek voor ze
het vak kenden. Daar waren wij
toen vrij woedend over." Tot
haar verbazing moet mevrouw
Dresselhuys van een knipsel
dat ook Erik Vos (ar
tistiek leider van De Appel, red.)
destijds stelling nam 'tegen de
verburgerlijking'.
Het derde en laatste deel is
gefilmd in de Amsterdamse
Stadsschouwburg. Hier kijken
de actrices terug op een om
vangrijk leven en een indruk
wekkende carrière. „Als je maar
niet denkt dat ik op mijn sterf
bed naar applaus zal verlan
gen", zegt Mary Dresselhuys op
het lege toneel, met de zee van
stoelen en de drie balkons als
toeschouwers. „Maar applaus is
wel heerlijk, dat moet gezegd."
(Eerste uitzending zondag 18
april, 17.05 uur, Nederland 1)
Daan en Willem Ekkel hebben vaste schare fans op Radio 2
AMSTERDAM PANDA DE L'tSLE
Half zes. De band
speelt zich warm,
de microfoons wor
den getest, de draaiboeken
klaargelegd en het publiek zet
zich aan de tafeltjes. Tien voor
zes. Daan en Willem Ekkel zet
ten hun koptelefoons op en
spreken snel nog een paar din
gen door, terwijl een digitale
klok de minuten wegtikt die nog
resten voor de uitzending be
gint. Door de luidsprekers klinkt
het nieuws, de filemeldingen en
de reclame en dan, vier minu
ten over zes, gaat 'Ekkel Hori
zontaal' het gezellige ont
spannende ook informatieve
VPRO radioprogramma voor de
hele familie 'live' de lucht in.
En zo gaat het vijf avonden
per week. Na 139 uitzendingen
heeft het programma van de
Ekkel-tweeling een vaste schare
fans, die van maandag tot en
met vrijdag tussen 6 en 7 uur af
stemt op Radio 2. Speciaal voor
de 'radiokinderen' worden de
laatste vijf minuten besteed aan
een zeer prettig hoorspel over
een één-uiige tweeling. Wie een
keer een opname wil bijwonen,
kan geheel gratis terecht in 'Stu
dio Ekkel' in café De Kroon aan
het Amsterdamse Rembrandt-
plein en wie wat meer wil weten
over de makers van dit smake
lijke radioprogramma leze ge
heel gratis verder: Panda had
een gesprek met de ex-Jonge
Helden die met 'Ekkel Horizon
taal' bewijzen dat er wel dege
lijk leven is nè de televisie.
Wie van jullie is het eerst ge
boren?
Daan: „Willem. Dat kun je
ook merken, hij is dikker."
W: „Maar wat ons werk be
treft, merken we er niets van dat
ik iets ouder ben."
D: „Nou..."
W: „Nee hoor."
Jullie werken al jaren samen.
Hoe is dat begonnen
W: „Dat is eigenlijk toeval."
D: „En later is dat geworden
dat we absoluut niet met ie
mand samen kunnen werken.
De ruzietrappertjes worden we
ook wel genoemd."
W: „Nou..."
D: „Wil je dat er niet in heb
ben?"
W: „Nou ja, oké."
D: „Wjllem heeft ook een tijd
je all ee/j gewerkt."
*Pij de VARA. Daar deed ik
'Jaqkppt', 'Happy Hour' en
'l}u|}bullisjes'. Ik ben ook nog
gpvjpagd voor 'Lingo', maar
daar heb ik voor bedankt."
D: „Ja zeg, stel je voor."
Zijn jullie het altijd eens, of is
Daan (links) en Willem Ekkel, de ex-Jonge Helden.
er vaak onenigheid?
D: „Dat hèdden we. Nu is dat
helemaal over."
W: „Als je zó intensief samen
werkt kun je je dat niet permit
teren."
D: „In het begin van 'Ekkel
Horizontaal' was er wel eens
onenigheid. Willem had al heel
lang radio gemaakt, ik moest er
nog helemaal inkomen. Toen
was er wel eens verschil van
mening over de vorm van het
programma."
Wat is leuker om te doen, ra
dio of tv?
W: „Die twee zijn totaal on
vergelijkbaar. Het zijn allebei
media, maar het is een vergelij
king als tussen zwemmen en
surfen; je doet het allebei in het
water, maar het is toch heel wat
anders."
D: „Radio is veel meer impro
viseren, veel afhankelijker van
het toeval."
W: „Dat maakt het juist zo
spannend. Ik ben nog elke
avond zenuwachtig. Voor de ra
dio moet je heel goed je woor
den kiezen, en de toon. Je moet
je verplaatsen in de luisteraar."
D: „Dat moet je helemaal niet
doen. En dat kan ook helemaal
niet. Hoe doe je dat dan Wil
lem?"
W: „Nou, bijvoorbeeld als je
een interview doet. Dan vergeet
je vaak dat er ook iets uit moet
komen, dat het ergens over
moet gaan. Daar let ik dus op."
Wat is het leuke van 'Ekkel
Horizontaal?
W: „Dat het elke dag is."
D: „En dat het met
Mensen zijn leuk."
W: „En we hebben elke dag
een live band. Allemaal Neder
landse bands en elke dag hoor
je er één, dat is toch heel bij
zonder."
D: „Het is gewoon een leuk
familieprogramma, meer is het
niet.
W: „Voor mij is het al ge
slaagd als er twee of drie keer
per uur gelachen wordt. En voor
diegenen die ons maar een stel-
'In Frankrijk
op een terras
en starnakels
dronken worden
letje flapdrollen vinden, zijn er
nog vier andere zenders. Wij zit
ten helaas op de verkeerde. Ra
dio 2 is volstrekt belachelijk. Als
ze in Hilversum iets niet begrij
pen is het wel hoe ze zo'n zen
der in elkaar moeten zetten. Die
jongen die vóór ons zit bijvoor
beeld, Bart Bazuin van de EO.
Die zegt dan 'Ik stink onder
mijn oksels, dat wil zeggen dat
ik ook een gewoon mens ben'.
En dan komt hij met een tele-
foonvraag als 'Hoe bereik je
eeuwige verlichting?' Nou, dan
ga ik dus over m'n nek. Je mag
best christelijk zijn of wat dan
ook, maar het moet je niet zo
door je strot gedouwd worden.
foto frank fahrner
En daar komen wij dan na. Dat
kan niet. Zo stel je geen zender
samen. Het is óf wij eruit, óf zij
eruit."
Wiens idee was Ekkel Hori
zontaal?
D: „Van Rogier Proper en van
ons."
W: „Een hele goeie i
gier, maar veel te g
W: „Ja, raar om te zien aat
zo'n man op die leeftijd nog zo
geëngageerd kan zijn."
Hebben jullie zelf een grote in
breng?
W: „Ja, het gaat heel demo
cratisch."
D: „Alleen af en toe heb je een
onderwerp waarvan je denkt
hoe moet je dit nu leuk maken?
Zo'n seksuoloog als we laatst
hadden, die het had over 'de re
latie tussen een man en zijn pe
nis', kijk, dat is interessant.
Maar zo makkelijk is het niet al
tijd."
Een vaste rubriek in Ekkel
Horizontaal' is Willem wil rijk
wordenLukt dat al een beetje?
W: „Tot nu toe heb ik niet zo
veel succes, maar dat komt nog
wel. Eens zal het binnenstro
men. Dan kan ik eindelijk eens
een ander vak nemen. Radio is
vroeg opstaan en hard werken."
D: „Ik zou eigenlijk wel in
Frankrijk willen zitten."
W: „Ik ook."
D: „Op een terras."
W: „Met een fles wijn."
D: „En dan starnakels dron
ken worden."
W: „Mmmm."
D: „Mmmm."
Overlevenden vertellen over Auschwitz
JAN VAN STIPRIAAN
„Dit is allemaal mensenhaar. Bij
de bevrijding van het kamp
vonden Russische soldaten een
kamer met zeven ton mensen
haar. U ziet dat een deel grijs is,
want door het gif dat werd ge
bruikt in de gaskamers, ver
kleurde het haar. Van dat haar
werden onder andere dekens en
handschoenen gemaakt." Een
vrouwelijke gids van Auschwitz-
Birkenau spreekt de bezoekers
van het concentratiekamp in
Polen zakelijk en helder toe.
Voor deze betrekkelijke jonge
vrouw is dat ook geen enkel
probleem. Ze is nooit naar één
van de concentratiekampen ge
deporteerd geweest. Daarom
kan ze de bezoekers min of
meer afstandelijk tekst en uitleg
verschaffen. Die koele benade
ring gaat niet op voor Tobias
Schiff en Samuel Heiblum. Bei
de heren, respectievelijk een
Waal en een Vlaming, verbleven
gedurende langere tijd in het
concentratiekamp Auschwitz-
Birkenau. Heiblum, die de nieu
we lichting treihwagonladingen
'ontving', vertelt over de ellende
in de TROS-documentaire De
laatste getuigen de laatste
reis: „God wil het kennelijk zo.
Overlevenden vertellen over kamp Auschwitz.
foto archief
Maar mensen die gelovig waren
hebben mij geantwoord: we
zullen wel zien wat er gebeurt.
Sommigen geloofden ons niet.
Ze konden het zich gewoonweg
niet inbeelden. Je kunt je na
tuurlijk niet voorstellen dat
mensen tot zulke wreedheden
in staat zijn."
Nog altijd, 46 jaar na dato,
weet Heiblum met bijna foto
grafische precisie te vertellen
wat zich in de barakken en de
ovens afspeelde. Heiblum zag
bij voorbeeld hoe SS-verplegers
cyclon-B-korrels via de schoor
stenen naar binnen gooiden.
Daar ontstonden giftige dam
pen en gassen. De joden
naakt opeen gepakt stikten
allemaal binnen enkele minu
ten. „Bij de konvooien uit de
Poolse getto's waren ook baby's.
Dus moest ik dè dode baby's
oprapen en in een kipkarretje
leggen. Dat beeld laat me niet
meer los. Dat zal ik nooit meer
uit m'n geheugen kunnen wis
sen", zegt Heiblum in de door
Luckas Vander Taelen voor Te-
leventura (België) gemaakte do
cumentaire.
Tobias Schiff verbleef samen
met zijn vader in Tzebinia in
het concentratiekamp. Schiff
zat drie dagen in de dodencel
samen met zijn vader. De vader
van Tobias werd naar de gaska
mer vervoerd en kwam er niet
meer levend uit. Lopend door
een dik pak sneeuw in Tzebinia
spreekt Schiff 46 jaar later met
enkele bewoonsters van het
dorp, die het concentratiekamp
destijds van nabij hebben mee
gemaakt. Met een bijna be
angstigende nuchterheid
zonder het te beseffen waar
schijnlijk vertellen de wat ou
dere dames over de beelden van
destijds die hen nog voor ogen
komen. Die beelden mogen bij
iedereen genoegzaam bekend
zijn. En zullen zich met 4 mei
in zicht de komende tijd wel
herhalen.
(Uitzending zondag 18 april,
21.34 uur, Nederland 2)
POORTUGAAL GPD
Een groep van 72 bewoners van het Delta
Psychiatrisch Ziekenhuis verruilde afgelo
pen november de beslotenheid van het ou
de en afgelegen ziekenhuis voor een mo
dern onderkomen in een nieuwbouwwijk.
Het was de eerste keer in Nederland dat
zo'n grote groep psychiatrische patiënten in
één keer verhuisde. De VPRO maakte de
documentaire 'De Verhuizing' over deze,
voor de bewoners zeer ingrijpende, gebeur
tenis.
Het Delta Psychiatrisch Ziekenhuis in
Poortugaal (ten zuiden van Rotterdam) be
vindt zich midden in een grootscheepse
verhuizingsactie. Het imposante, oude
hoofdgebouw, dat al sinds 1908 patiënten
herbergt, en de paviljoenen op het terrein
zullen volgend jaar allemaal zijn gesloopt.
Er komt een nieuwe inrichting in Rotter
dam-Zuid en een deel van de groep er
zijn in totaal bijna 500 inwonende patiën
ten komt terecht in een woonwijk in Hel-
levoetsluis. De hoofdrolspelers uit de docu
mentaire, Toos, Wil en Romeo, betrokken
met de andere 69 bewoners van het pavil
joen Dijkzicht als eersten hun nieuwe huis.
„Maar wie verwacht alle facetten van de
verhuizing te zien, komt bedrogen uit", al
dus Jan Louter die samen met Janwillem De
Kok de documentaire maakte. „We wilden
vooral een beeld geven van de verblijfspsy-
chiatrie en de verhuizing was slechts een
aanleiding", vertelt Louter die zelf op 18-ja-
rige leeftijd als verpleegkundige in het Delta
Ziekenhuis werkte.
Dus zien we in de één uur durende docu
mentaire verschillende tragische, ontroe
rende maar gelukkig ook zeer vermakelijke
voorvallen uit het leven van deze drie pa
tiënten.
Privacy
De 60-jarige Wil ziet het nieuwe gebouw
aanvankelijk niet zo zitten. In het oude pa
viljoen slapen de bewoners met twaalf man
op een zaal, van enige privacy is dus geen
sprake. In het nieuwe huis krijgt elke pa
tiënt een eigen slaapkamer. Maar Wil heeft
van niemand last, beweert hij. „Alleen mijn
buurman laat nogal eeris harde winden die
mijn kant opkomen, maar daar heb ik wat
op gevonden." Trots laat hij zijn buffer van
opgestapelde broeken tussen de twee bed
den zien.
Elke patiënt werd, voordat de opnames
begonnen, voor de keuze gesteld om aan de
documentaire mee te werken. Van de 72
mensen weigerden 29 patiënten medewer
king. Dit werd formeel in een contract vast
gelegd. Toos (42) behoorde in eerste instan
tie tot de felste tegenstanders, maar leverde
uiteindelijk een grote bijdrage aan 'De Ver
huizing'.
Ze woont al 18 jaar in een inrichting.
Toos was een 'normale', jonge vrouw totdat
haar moeder overleed. Vanaf die tragische
gebeurtenis sliep ze geen nacht meer en
voelde zich constant bedreigd door iets of
iemand. De VPRO-camera's volgden haar
bij het wekelijkse bezoek aan haar vader.
Toos speelt met stramme handen piano en
samen luisteren ze nog een keer naar het
singeltje dat Toos in haar jonge jaren heeft
opgenomen. „Ze kon zo goed zingen, ze
had zangles bij dezelfde lerares als Anita
Meyer", vertelt haar vader.
De camera's registreerden ook het bezoek
van Romeo's moeder aan haar 35-jarige
zoon. In plat Rotterdams vertelt ze over
haar droom voor Romeo in de toekomst.
„Ik hoop dat er voor hem een plaatsje in de
maatschappij wordt gemaakt. Dat-ie gaat
trouwen en vader wordt. Hij heeft toch ook
recht op een beetje geluk in zijn leven?" Ro
meo, die ervan overtuigd is dat er geesten
in de kamer zijn, is zelf een stuk pessimisti
scher over zijn vooruitzichten. „Ik bid elke
dag om beter te worden, maar ik denk ei
genlijk niet dat dat nog lukt", vertrouwt hij
de makers toe.
Alledaagse leventje
Op dit moment woont de groep al vijf
maanden in Hellevoetsluis en op één bewo
ner na die inmiddels is teruggeplaatst
bevalt de nieuwe vestiging prima. Het alle
daagse leventje heeft daar weer zijn loop
gevonden. Al kan Toos ook op haar eigen
kamer de slaap niet vatten en signaleert Ro
meo ook in Hellevoetsluis geesten. Wil
kreeg in het nieuwe gebouw nog een kleine
teleurstelling te verwerken. „Ik zei tegen Jo
ke (zijn vriendin en mede-bewoonster) dat
we nu op mijn eigen kamer eindelijk intiem
konden worden. Maar ze wilde niet, omdat
mijn hele kamer nog vol met dozen staat."
(Uitzending: zondag 18 april, 21.28 uur,
Nederland 3)
