Mao regeerde China met angst
Historische boeken voor brugklassers
Met een koffer een
nieuw leven binnenlopen
Cultuur&Kunst
'Bokkerijders konden
revolutie ontketenen'
Spionage
leeft nog
Chang geeft een verbijsterende kijk op leven achter Bamboe Gordijn
Jarenlang geloofde Jung Chang in Mao todat de waanzin van de grote
leider tot haar doordrong. foto pr
Ton van Reen kent het Zuidlimburgs landschap op zijn duimpje. Elk
straatje, elk gehucht lijkt verbonden met de Bokkerijders. foto
Nieuwe raadsels van Lucebert
DONDERDAG 15 APRIL 1993
spionageroman
RECENSIE KOOS POST
David Ignatius, Siro. Uitgeverij In den To
ren, 39,90.
David Ignatius, redacteur bui
tenland van de gezaghebbende
krant The Washington Post,
heeft al twee thrillers op zijn
naam staan. Zijn eersteling
werd niet in het Nederlands
vertaald, nummer twee Sirowèl.
Een spionageroman. Niet meer
van deze tijd? Kom nou! Zei
topman Docters van Leeuwen
van onze bloedeigen veilig-
dienst niet hoogstpersoonlijk
voor de televisie tegen Paul Wit-
teman dat er thans alleen an
ders, maar zeker niet minder
wordt gespioneerd?
De spionage leeft nog. Er
wordt wel meer en meer ge
tornd aan de vaak mysterieuze
macht van de veiligheidsdien
sten. Dat is echter niet van van
daag of gisteren. Dat gebeurde
ook al in 4979, het jaar waarin
David Ignatius zijn gebeurtenis
sen Iaat plaatshebben. De Ber-
lijnse muur stond toen nog net
zo stevig overeind als de alge
mene gangbare mening, dat er
in Kremlin aan de lopende band
anti-westerse plannetjes wer
den uitgebroed.
Toch knabbelde de toenmali
ge Amerikaanse president Jim
my Carter al aan de uitgebreide
bevoegdheden van de CIA. Niet
iedereen in 'de dienst' kon deze
beperkingen- accepteren. Ook
de oudgediende David Stone
niet. Gedreven door onbehagen
zet hij in Ignatius' verhaal op ei
gen houtje een klein dienstje
binnen de grote Dienst op.
Voor zijn plannen recruteert
hij Alan Taylor, een keiharde
ClA-agent uit Istanboel en de
knappe Anna Barnes, kort tevo
ren direct van de collegebanken
in Harvard ingelijfd bij de CIA.
Ze studeerde Osmaanse ge
schiedenis en is derhalve mede
door haar uitgebreide talenken
nis een ideale pion in Stones
spel. Hij wil namelijk tal van
sporen uitzetten die de Russen
tot de conclusie moeten bren
gen, dat de volkeren langs de
grenzen van het Russische rijk
zoals de Oezbeken, de Tadzjie-
ken, de Georgiërs en de Arme
niërs werken aan een door Mos
kou zo gevreesd gezamenlijk of
fensief tegen het centraal gezag.
De aanloop van Ignatius naar
actie duurt (te) 'lang. Intussen
verschaft de schrijver ons echter
wel een indringend inzicht in de
verhoudingen binnen de CIA.
En hij zet ons drie markante en
geloofwaardige persoonlijkhe
den voor. De eenzelvige, eigen
gereide en uitgekookte oude in
trigant Stone. De nuchtere, bru
tale cynicus Taylor. En de char
mante, intelligente, doortasten
de, maar soms toch wat naïeve
Anna. Drie scherp getekende fi
guren, die niet zouden hebben
misstaan in boeken van Frede
rick Forsyth of John le Carré. En
dat zegt genoeg over de kwali
teit van de schrijverij van David
Ignatius.
poëzie
recensie hans warren
Lucebert, Van de roerloze woelgeest. De
Bezige Bij. Amsterdam, 49.50.
Lucebert mag inmiddels een
oude dichter zijn geworden, hij
schrijft allerminst ouwelijke ge
dichten. Dat blijkt uit zijn door
hem zelf geïllustreerde bundel
Van de roerloze woelgeest. Uit
alles spreekt de van hem zo be
kende uitbundigheid. In tegen
stelling tot andere Vijftigers is
Lucebert zijn oude stijl trouw
gebleven. Dit betekent, dat we
op een overdadig vuurwerk van
woorden onthaald worden waar
boeken
recensie sophie verburgh
Jung Chang, Wilde Zwanen. Dne dochters
van China. Uitgeverij Amber. Prijs 59,50
(Engelstalige paperback 29,50)
In Wilde Zwanen beschrijft Jung
(Er-hong) Chang op aangrij
pende wijze de geschiedenis
van drie generaties vrouwen en
van China in de twintigste
eeuw. Haar grootmoeder, haar
moeder en zijzelf (resp. geboren
1909,1931 en 1952) doorleefden
de ontberingen van concubi
naat, jarenlange burgeroorlog
tussen warlords, Kwomintang
en communisten, en de achten
twintig jaar volslagen politieke
indoctrinatie en onderdrukking
van elke persoonlijke gedachte
onder Mao.
Grootmoeder Yu-fang wordt
als bijvrouw uitgehuwelijkt aan
een generaal. Na zijn dood her
trouwt ze de alom gerespecteer
de dokter Xia. Moeder De-hong
sluit zich al begin jaren dertig
bij de communisten aan en
trouwt met Wang Yu CHang.
Hoewel de ouders de revolutie,
de Partij en Mao volkomen zijn
toegewijd, vader een zeer hoge
partijfunctie bekleed en moeder
ook volwaardig lid van de Partij
je moeilijk greep op krijgt. Zelfs
een gedicht met een concrete
aanleiding als 'voor de vlieg
ramp' valt niet precies te dui
den. Ouderdom, afscheid en
dood zijn belangrijke onderwer
pen in Van de roerloze woel
geest.
Voor zijn doen schrijft Luce
bert heel helder over het eerste
thema in het hierbij afgedrukte
'schimmenspel'. Maar door
gaans klinkt Lucebert met barok
vertoon even tomeloos als in
zijn jeugd. Daarmee is en blijft
Lucebert een dichter waar men
volmondig ja of even volmondig
nee tegen zegt.
is, krijgt de familie toch het
stempel 'klassevijanden'.
Jung Chang beschrijft aan de
hand van haar eigen ervaringen
en kennis die ze later in het
westen opdeed, hoe Mao en
zijn vazallen China met al die
honderden miljoenen inwoners
meedogenloos manipuleerden.
De leider was geobsedeerd door
het idee rust en stabiliteit het
land niet ten goede kwamen.
Deze revolutie hield hij tiental
len jaren kunstmatig in stand.
Steeds absurdere heksenjachten
tegen allerlei vermeende sabo
teurs van zijn persoonlijke com
munistisch 'ideaal' volgen el
kaar in moordend tempo op.
Miljoenen mensen overleef
den Mao's kunstmatig opge
wekte klassenstrijd niet. Miljoe
nen anderen kwamen levend
maar beschadigd uit deze pe
riode tevoorschijn. In tegenstel
ling tot Mao's bedoeling zijn de
Changs niet door hun lijden ge
louterde nieuwe mensen ge
worden. Vier van hun vijf kinde
ren ontsnapten na de dood van
Mao en de daaropvolgende re
latieve liberalisering zo gauw ze
konden uit hun vaderland, de
wijde, vrije wereld in. Eindelijk
tot inzicht gekomen dat Mao
het communistisch ideaal voor
Schimmenspel
persoonlijke machtswellust ver
raden had, leeft Jung Chang
sinds 1978 in Engeland.
In dit familie-epos schrijft ze
zeer persoonlijk, maar ook met
veel inzicht en overzicht over de
meestal tragische geschiedenis
van China. Het boek geeft een
schrijnend beeld van de vernie
tiging van de oude cultuur en
menselijke waardigheid die in
de afgelopen halve eeuw de
Chinezen heeft getroffen.
Chang weet zelfs aan te geven
hoe het kon dat de mensen on
danks alles de Partij bleven ge
hoorzamen; hoe Mao met hoop
en angst hun hele leven wist te
beheersen.
Het is dan ook jammer dat de
Nederlandse uitgever niet ge
noeg tijd heeft genomen om dit
boek op passende wijze bij het
publiek hier te lande te bezor
gen. De vertaling staat vol met
gedrochten zoals 'de frenetieke
beweging' en 'In Miyi volgden
de droge en regenachtige sei
zoenen elkaar op de hielen op'.
Wilde Zwanen is absoluut aan
te raden. Gezien de vertaling is
de Engelstalige paperback (voor
de helft van de prijs) verre te
prefereren.
maasbree casper markesteun
medewerker
Hij is zelf een halve Bokkerijder.
Een vechter, ook duidelijk soci
aal bewogen. Onrecht kan hij
niet verdragen, misstanden niet
zien. Zijn mond erover dicht
houden doet hij absoluut niet.
'Dat is toch niet te geloven', zal
Ton van Reen regelmatig zeg
gen, als hij een in zijn ogen on
begrijpelijke gebeurtenis waar
neemt. Geen wonder dat Van
Reen in zijn boeken ook geen
blad voor de mond neemt.
Dat doet hij niet in zijn ro
mans voor volwassenen en niet
in zijn jeugdboeken. Recent ver
schenen van hem Weense wal
sen in Mombasa, een bundel in
drukwekkende reisverslagen uit
zijn lievelingsland Kenia, en het
derde deel uit de serie 'De Ben
de van de Bokkerijders': De gesel
van het zwarte goud. Op een za
terdagmiddag geeft hij een
urenlange rondleiding door het
Zuidlimburgse land, de locatie
van de Bokkerijders, dat zo be
palend is voor de sfeer van zijn
boeken.
In het midden van de acht
tiende eeuw ontstonden in die
streek de roversbenden die sta
len van de rijken en schonken
aan de armen. De mare ging dat
zij een verbond met de duivel
hadden gesloten en op bokken
gezeten door het luchtruim
suisden, op weg van overval
naar overval. In de eerste twee
delen Ontsnapt aan de galg en
Vurige ruiters laat Van Reen de
lezer al uitgebreid kennis ma
ken met een aantal historische
hoofdfiguren. Figuren die, lijkt
het, nog steeds leven voor hem.
Alle plaatsen die in de serie
een belangrijke rol spelen, kent
Van Reen op z'n duimpje. Het
abdijencomplex Rolduc bijvoor
beeld, bij Kerkrade, precies op
de grens met Duitsland. Terwijl
we over de binnenplaats van
boeken
recensie jos damen
Marbn Schouten, Huize Nieuwstad De
Bezige Bij. Amsterdam, 29,00
Rinus van der Lubbe was een
werkloze Leidse metselaar die
de Berlijnse Rijksdag in de fik
stak en daarvoor in 1934 ont
hoofd werd. Martin Schouten
schreef er in 1986 een goed
boek over.
In de laatste roman van Mar
tin Schouten komt Van der Lub
be weer voor, maar nu als een
spiegel voor een van de hoofd
personen in zijn laatste roman
HubatNiÊUWttad.
Martin Schouten (geb. 1938)
is theatercriticus voor de Volks
krant en romanschrijver. Huize
Nieuwstad is een vervolg op
Studio Voorland {1387) en Hotel
Terminus (1990). Die romans
speelden zich eerder in deze
eeuw af.
het klooster lopen, wijst en ver
telt de schrijver. Over hoofdfi
guur Mathijs Stevens, die in
Rolduc zijn lessen volgde, leer
ling van chirurgijn Kirchhoffs
werd en later zelf Bokkerijder.
Het is die Mathijs die toch het
meest leeft voor Van Reen. Met
hem identificeert hij zich.
Franse revolutie
Van Reen wijst het dal in bij
Rolduc: ..Daar, kijk daar, dat is
de burcht waar de Bokkerijders
opgesloten hebben gezeten. Op
een keer is die door een paar
honderd bendeleden bestormd
met de bedoeling hen te bevrij
den, maar ze hadden geen wa
pens en zijn in de pan gehakt.
Als die bestorming gelukt was,
als zij hun gevangenen hadden
kunnen bevrijden, was hier de
Franse Revolutie begonnen.
Niet in 1789 dus, maar in 1771.
Hier".
Ruim vijftig is Van Reen nu.
Hij deed de avond-HBS naast
allerlei baantjes, begon te
schrijven, studeerde Nederlands
en had samen met zijn vrouw
Corrie Zelen in de jaren zeven
tig een uitgeverij. Nu is hij full
time schrijver. Bovendien stu
deert hij geschiedenis in Nijme
gen en wil uiteraard afstuderen
op de Bokkerijders.
Een aantal Nederlandse, Bel
gische en Duitse omroepen is
gezamenlijk bezig de boeken te
verfilmen tot jeugdserie. Over
die televisiebewerking maakt
Van Reen zich toch enige zor
gen. Hij is bij voorbeeld bang
dat de filmers te weinig aan
dacht voor het Limburgse land
schap zullen hebben. „Kijk",
zegt Van Reen op een gegeven
ogenblik op de top van een
heuvel, „aan dit landschap is in
een paar honderd jaar niets ver
anderd. Het is nog precies zoals
in de tijd van de Bokkerijders.
Mooi hè?". I lij geniet duidelijk.
Huize Nieuwstad gaat niet zo
ver terug. Tijdsbeeld: 1970-
1980, links optimisme over de
maakbaarheid van de samenle
ving, krakersrellen, RAF, vor
mingstoneel. Plaats: Amster
dam en Berlijn. Handeling:
hoofdpersoon krijgt een bak
steen tegen zijn kop (doop me
tro) en is zijn geheugen en zijn
verleden kwijt. Wel heeft hij een
koffer, waarmee hij het leven
van Tom Nieuwstad in loopt.
De hele roman probeert hij
weer beeld van zichzelf en van
Toms omgeving te krijgen. Net
als in de andere romans van
Schouten lukt dat nauwelijks.
Dat Van der Lubbe in de roman
voorkomt, is dan ook geen toe
val: ook hij was een sympathie
ke looser.
De hoofdpersoon zoekt en
vindt veel: Toms vriendin (to
neelspeelster die in de verte een
beetje lijkt op Josée Ruiter);
Toms dochter (met hanekam.
9
Hontscharenko
heeft weinig
te vertellen
LITERATUUR
recensie nico keuning
Jan Hontscharenko. Perrongekefden
Uitg Arena Pnjs 34,50.
Van buiten ziet het boek Per
rongeliefden er mooi en ver
zorgd uit. Op de flaptekst
staat een fotootje van de
schrijver die in 1951 in Gro
ningen is geboren. Gronin
gen. met dichterlijke over
drijving het Siberië van Ne
derland, biedt voor een jon
gen met een Russische moe
der een prachtig uitgangs
punt voor een boeiende le
vensgeschiedenis.
Helaas niets van dat al. De
roots van de schrijver bren
gen ons pas op de laatste
bladzijden van het boek naar
het door Tsjemobyl geteken
de Selo Lowin in de Oekraï
ne, naar een tante die in het
huis woont waar zijn inmid
dels overleden moeder is ge
boren. Er vloeien wat tranen,
maar van werkelijk bezield of
meeslepend proza is aan het
slot, waarin de hoofdpersoon
toch zijn uiteindelijke doel
bereikt, geen sprake.
'Relativeren' fluistert 'Oh',
het alter ego van de hoofd
persoon, 'Jan' toe als hij (te)
emotioneel dreigt te worden.
Misschien was het beter ge
weest die 'Oh' te negeren.
Voor de lezer blijft het boek
te veel een ding in zijn han
den. Hij dringt niet door tot
het verhaal. Die afstand
wordt mede gecreëerd door
het voortdurend associatief
citeren van veelal Ruttfache,
maar ook Duitse en Neder
landse schrijvers. Maar in
plaats van citaten van ande
ren zou je zo graag weten
wat Hontscharenko zelf be
zielt.
Na lezing van deze roman,
die als zoveel (debuutro
mans tegenwoordig het eer
ste deel uitmaakt van een
trilogie, moet ik tot de con
clusie komen dat Jan Hont
scharenko bezeten is van li
teratuur. reizen en vrouwen.
Dat is echter geen garantie
voor een goed boek.
Perrongeliefden is in alle
opzichten een onevenwichti
ge roman. De stijl varieert
sterk. Soms absurdistisch on
der invloed van de veel ge
noemde en geciteerde
Charms. Soms wollig, ethe
risch. soms flauw van beeld
spraak of woordspelletjes.
Dat alles maakt een tamelijk
gekunstelde indruk. De 'ik'
van deze 'autobiografische
roman over een treinreis'
heeft helemaal niet zo veel te
vertellen.
Zodra de 'ik' zichzelf en
zijn seksuele verlangens even
vergeet, wat hem zelden lukt,
dringt er via anderen iets van
het Russische leven tot de le
zer door. Dan pas laat de
schrijver zich zien als een ha
ter van Rusland, dat wordt
geteisterd door 'Nijlpaarden'
van vrouwen. Een land van
lethargie, drank en smake
loosheid. Mooi is het op een
na laatste hoofdstuk Gogol
en Rilke in Kiev, waarin de
schrijver ongekunsteld en uit
het hart schrijft. Maar zelfs
goede journalistiek maakt
nog geen literatuur.
kraakster in de Grote Wetering)
en Toms verleden (kritische le
raar, wereldverbeteraar, ge
scheiden). En passant wordt dat
linkse verleden onbarmhartig
tegen het licht gehouden. De
zoektocht naar zijn verleden is
soms verwarrend.
Huize Nieuwstad is gecompo
neerd volgens een vast schema
(6 hoofdstukken van bijna elke
keer 8 onderdelen). Dat geeft
houvast in dit heerlijk springeri
ge boek.
Schoutens stijl is verrassend
(soms een pietsje te literair). Hij
k.m vncHM siui.uies mm
enkele woorden raak neerzet
ten. („De smaak van haring en
bier, hoe een koffer opengaat en
welke jongens- en meisjesna
men beginnen met een W. Voor
iemand die zich niets meer her
innerde. herinnerde ik me nogal
wat.") Dat levert alles bij elkaar
een mooie roman op.
nu begint dat andere taaie ongerief
dat van de ouderdom van ik had je zo lief
moeder wereld knekelhuis en zonder baten
blaat je alleen nog verminkte citaten
waarmee je de legende van jezelf kruidt en bederft
en het wordt later en later
en dan de conversatie zeg maar geklets
elke aanspraak valt als een pot erwten in je oor
in je wanhoop zet je daar dan een dikke deur voor
en achter grendels achter het al vagere gekeuvel
draag je hijgend zand aan voor een hoge heuvel
die je dan met wankele tred beklimt tot de top
daar aangekomen stijg je langzaam op
in mist en stilte verdwijnt je oude kop
Lucebert
JEUGDLITERATUUR
recensie «joke dieben-frerichs
De gesel van het zwarte goud door Ton van Reen. met Il
lustraties van Rolf de Bruin. Uitgeverij Wildeboer, vanaf
Twee historische boeken voor aankomende
brugklassertjes; twee werelden van verschil.
Het kort aangebonden, maatschappij-kriti
sche proza van Ton van Reen in De gesel
van het zwarte goud contrasteert scherp
met de fraaie voortkabbelende volzinnen in
Roodgevlamde zijde van de Britse schrijfster
Rosemary Sutcliff. Maar hoe verschillend
gebekt beide auteurs ook zijn, deze rasver
tellers hebben een verhaal te vertellen.
Om chauvinistisch genoeg maar eens in
eigen land te beginnen: Ton van Reen vulde
zijn 'Bokkerijdersserie' aan met een derde
deel. Boek na boek onthult de betrokken
schrijver de heldendaden van de roversben
den, die rond 1750 op Robin Hood-achtige
wijze de strijd aanbonden met de sociale
misstanden in het zuidelijk deel van Lim
burg.
In De gesel van het zwarte goud raakt de
inmiddels 14-jarige hoofdpersoon Mathijs
als leerling-chirurgijn èn als bokkerijder be
trokken bij een mijnwerkersopstand. In een
door een klooster geëxploiteerde steenko
lenmijn doet zich een ontploffing voor,
waarbij diverse 'kompels' al dan niet dode
lijk worden gewond. Als de abt weigert de
miserabele arbeidsomstandigheden te ver
beteren, besluiten de mijnwerkers in sta
king te gaan.
De bokkerijders zorgen er voor, dat de
stakers en hun gezinnen in de tussentijd
niet verkommeren. Daardoor zien de arbei
ders kans, de 'hoge heren' op de knieën te
dwingen en het pleit in hun voordeel te be
slechten. Boeiend, sfeervol en in gewone
mensentaal beschrijft Ton van Reen het le
ven van alledag in die onzekere tijd. Mooie,
simpele pentekeningen in oost-indische
inkt, nog kort voor zijn dood gemaakt door
Rolf de Bruin, completeren het verhaal. Al
leen jammer dat het boek een tikkeltje
abrupt eindigt.
Rosemary Sutcliff, 72 inmiddels, was als
kind veel ziek en werd dan eindeloos voor
gelezen uit de boeken waar haar moeder
zelf dol op was: historische verhandelingen.
Zo kreeg ze haar liefde voor de geschiedenis
vrijwel met de paplepel ingegoten. Genera
ties kinderen hebben intussen van haar
passie geprofiteerd, via boeken als De ade
laar van het negende en De omweg naar de
keizer. Bij Altamira verscheen onlangs
Roodgevlamde zijde, een spannende jeugd
roman waarin een belangrijke rol is wegge
legd voor smokkelaars en spionnen. Het
verhaal speelt zich af op het schiereiland
van Selsey, aan de Britse zuidkust tijdens de
regeringsperiode van koning George.
De grootste sensatie rn het leven van de
elfjarige boerendochter Damaris bestond
tot dusverre uit het zien van de roodzijden
onderrok, waarin een zigeunermeisje ooit
danste. Die onbeschrijflijke aanblik ('de
vreugde zelf komt wat haar betreft nog het
meest in de buurt) verbleekt als ze op een
ochtend in het bos een gewonde zeeman
vindt en - denkend dat het om een door de
douane geraakte smokkelaar handelt - be
sluit hem voor de buitenwereld verborgen
te houden.
Sutcliff heeft rond Damaris belevenissen
een meeslepend verhaal opgebouwd, met
zinnen als de aan- en af rollende golven van
de zee en zo beeldend van taal, dat je als le
zer de bossen en branding haast ruikt en de
met zoveel inlevingsvermogen geportret
teerde Damaris wel in je hart moet sluiten.
Aanbevolen.
Prachtige, springerige roman van Martin Schouten
Huize Nieuwstad beschrijft het tijdperk 1970-1980: krakersrellen, vormingstoneel en de maakbaarheid van de samenleving.
foto •archief