Mao regeerde China met angst Historische boeken voor brugklassers Met een koffer een nieuw leven binnenlopen Cultuur&Kunst 'Bokkerijders konden revolutie ontketenen' Spionage leeft nog Chang geeft een verbijsterende kijk op leven achter Bamboe Gordijn Jarenlang geloofde Jung Chang in Mao todat de waanzin van de grote leider tot haar doordrong. foto pr Ton van Reen kent het Zuidlimburgs landschap op zijn duimpje. Elk straatje, elk gehucht lijkt verbonden met de Bokkerijders. foto Nieuwe raadsels van Lucebert DONDERDAG 15 APRIL 1993 spionageroman RECENSIE KOOS POST David Ignatius, Siro. Uitgeverij In den To ren, 39,90. David Ignatius, redacteur bui tenland van de gezaghebbende krant The Washington Post, heeft al twee thrillers op zijn naam staan. Zijn eersteling werd niet in het Nederlands vertaald, nummer twee Sirowèl. Een spionageroman. Niet meer van deze tijd? Kom nou! Zei topman Docters van Leeuwen van onze bloedeigen veilig- dienst niet hoogstpersoonlijk voor de televisie tegen Paul Wit- teman dat er thans alleen an ders, maar zeker niet minder wordt gespioneerd? De spionage leeft nog. Er wordt wel meer en meer ge tornd aan de vaak mysterieuze macht van de veiligheidsdien sten. Dat is echter niet van van daag of gisteren. Dat gebeurde ook al in 4979, het jaar waarin David Ignatius zijn gebeurtenis sen Iaat plaatshebben. De Ber- lijnse muur stond toen nog net zo stevig overeind als de alge mene gangbare mening, dat er in Kremlin aan de lopende band anti-westerse plannetjes wer den uitgebroed. Toch knabbelde de toenmali ge Amerikaanse president Jim my Carter al aan de uitgebreide bevoegdheden van de CIA. Niet iedereen in 'de dienst' kon deze beperkingen- accepteren. Ook de oudgediende David Stone niet. Gedreven door onbehagen zet hij in Ignatius' verhaal op ei gen houtje een klein dienstje binnen de grote Dienst op. Voor zijn plannen recruteert hij Alan Taylor, een keiharde ClA-agent uit Istanboel en de knappe Anna Barnes, kort tevo ren direct van de collegebanken in Harvard ingelijfd bij de CIA. Ze studeerde Osmaanse ge schiedenis en is derhalve mede door haar uitgebreide talenken nis een ideale pion in Stones spel. Hij wil namelijk tal van sporen uitzetten die de Russen tot de conclusie moeten bren gen, dat de volkeren langs de grenzen van het Russische rijk zoals de Oezbeken, de Tadzjie- ken, de Georgiërs en de Arme niërs werken aan een door Mos kou zo gevreesd gezamenlijk of fensief tegen het centraal gezag. De aanloop van Ignatius naar actie duurt (te) 'lang. Intussen verschaft de schrijver ons echter wel een indringend inzicht in de verhoudingen binnen de CIA. En hij zet ons drie markante en geloofwaardige persoonlijkhe den voor. De eenzelvige, eigen gereide en uitgekookte oude in trigant Stone. De nuchtere, bru tale cynicus Taylor. En de char mante, intelligente, doortasten de, maar soms toch wat naïeve Anna. Drie scherp getekende fi guren, die niet zouden hebben misstaan in boeken van Frede rick Forsyth of John le Carré. En dat zegt genoeg over de kwali teit van de schrijverij van David Ignatius. poëzie recensie hans warren Lucebert, Van de roerloze woelgeest. De Bezige Bij. Amsterdam, 49.50. Lucebert mag inmiddels een oude dichter zijn geworden, hij schrijft allerminst ouwelijke ge dichten. Dat blijkt uit zijn door hem zelf geïllustreerde bundel Van de roerloze woelgeest. Uit alles spreekt de van hem zo be kende uitbundigheid. In tegen stelling tot andere Vijftigers is Lucebert zijn oude stijl trouw gebleven. Dit betekent, dat we op een overdadig vuurwerk van woorden onthaald worden waar boeken recensie sophie verburgh Jung Chang, Wilde Zwanen. Dne dochters van China. Uitgeverij Amber. Prijs 59,50 (Engelstalige paperback 29,50) In Wilde Zwanen beschrijft Jung (Er-hong) Chang op aangrij pende wijze de geschiedenis van drie generaties vrouwen en van China in de twintigste eeuw. Haar grootmoeder, haar moeder en zijzelf (resp. geboren 1909,1931 en 1952) doorleefden de ontberingen van concubi naat, jarenlange burgeroorlog tussen warlords, Kwomintang en communisten, en de achten twintig jaar volslagen politieke indoctrinatie en onderdrukking van elke persoonlijke gedachte onder Mao. Grootmoeder Yu-fang wordt als bijvrouw uitgehuwelijkt aan een generaal. Na zijn dood her trouwt ze de alom gerespecteer de dokter Xia. Moeder De-hong sluit zich al begin jaren dertig bij de communisten aan en trouwt met Wang Yu CHang. Hoewel de ouders de revolutie, de Partij en Mao volkomen zijn toegewijd, vader een zeer hoge partijfunctie bekleed en moeder ook volwaardig lid van de Partij je moeilijk greep op krijgt. Zelfs een gedicht met een concrete aanleiding als 'voor de vlieg ramp' valt niet precies te dui den. Ouderdom, afscheid en dood zijn belangrijke onderwer pen in Van de roerloze woel geest. Voor zijn doen schrijft Luce bert heel helder over het eerste thema in het hierbij afgedrukte 'schimmenspel'. Maar door gaans klinkt Lucebert met barok vertoon even tomeloos als in zijn jeugd. Daarmee is en blijft Lucebert een dichter waar men volmondig ja of even volmondig nee tegen zegt. is, krijgt de familie toch het stempel 'klassevijanden'. Jung Chang beschrijft aan de hand van haar eigen ervaringen en kennis die ze later in het westen opdeed, hoe Mao en zijn vazallen China met al die honderden miljoenen inwoners meedogenloos manipuleerden. De leider was geobsedeerd door het idee rust en stabiliteit het land niet ten goede kwamen. Deze revolutie hield hij tiental len jaren kunstmatig in stand. Steeds absurdere heksenjachten tegen allerlei vermeende sabo teurs van zijn persoonlijke com munistisch 'ideaal' volgen el kaar in moordend tempo op. Miljoenen mensen overleef den Mao's kunstmatig opge wekte klassenstrijd niet. Miljoe nen anderen kwamen levend maar beschadigd uit deze pe riode tevoorschijn. In tegenstel ling tot Mao's bedoeling zijn de Changs niet door hun lijden ge louterde nieuwe mensen ge worden. Vier van hun vijf kinde ren ontsnapten na de dood van Mao en de daaropvolgende re latieve liberalisering zo gauw ze konden uit hun vaderland, de wijde, vrije wereld in. Eindelijk tot inzicht gekomen dat Mao het communistisch ideaal voor Schimmenspel persoonlijke machtswellust ver raden had, leeft Jung Chang sinds 1978 in Engeland. In dit familie-epos schrijft ze zeer persoonlijk, maar ook met veel inzicht en overzicht over de meestal tragische geschiedenis van China. Het boek geeft een schrijnend beeld van de vernie tiging van de oude cultuur en menselijke waardigheid die in de afgelopen halve eeuw de Chinezen heeft getroffen. Chang weet zelfs aan te geven hoe het kon dat de mensen on danks alles de Partij bleven ge hoorzamen; hoe Mao met hoop en angst hun hele leven wist te beheersen. Het is dan ook jammer dat de Nederlandse uitgever niet ge noeg tijd heeft genomen om dit boek op passende wijze bij het publiek hier te lande te bezor gen. De vertaling staat vol met gedrochten zoals 'de frenetieke beweging' en 'In Miyi volgden de droge en regenachtige sei zoenen elkaar op de hielen op'. Wilde Zwanen is absoluut aan te raden. Gezien de vertaling is de Engelstalige paperback (voor de helft van de prijs) verre te prefereren. maasbree casper markesteun medewerker Hij is zelf een halve Bokkerijder. Een vechter, ook duidelijk soci aal bewogen. Onrecht kan hij niet verdragen, misstanden niet zien. Zijn mond erover dicht houden doet hij absoluut niet. 'Dat is toch niet te geloven', zal Ton van Reen regelmatig zeg gen, als hij een in zijn ogen on begrijpelijke gebeurtenis waar neemt. Geen wonder dat Van Reen in zijn boeken ook geen blad voor de mond neemt. Dat doet hij niet in zijn ro mans voor volwassenen en niet in zijn jeugdboeken. Recent ver schenen van hem Weense wal sen in Mombasa, een bundel in drukwekkende reisverslagen uit zijn lievelingsland Kenia, en het derde deel uit de serie 'De Ben de van de Bokkerijders': De gesel van het zwarte goud. Op een za terdagmiddag geeft hij een urenlange rondleiding door het Zuidlimburgse land, de locatie van de Bokkerijders, dat zo be palend is voor de sfeer van zijn boeken. In het midden van de acht tiende eeuw ontstonden in die streek de roversbenden die sta len van de rijken en schonken aan de armen. De mare ging dat zij een verbond met de duivel hadden gesloten en op bokken gezeten door het luchtruim suisden, op weg van overval naar overval. In de eerste twee delen Ontsnapt aan de galg en Vurige ruiters laat Van Reen de lezer al uitgebreid kennis ma ken met een aantal historische hoofdfiguren. Figuren die, lijkt het, nog steeds leven voor hem. Alle plaatsen die in de serie een belangrijke rol spelen, kent Van Reen op z'n duimpje. Het abdijencomplex Rolduc bijvoor beeld, bij Kerkrade, precies op de grens met Duitsland. Terwijl we over de binnenplaats van boeken recensie jos damen Marbn Schouten, Huize Nieuwstad De Bezige Bij. Amsterdam, 29,00 Rinus van der Lubbe was een werkloze Leidse metselaar die de Berlijnse Rijksdag in de fik stak en daarvoor in 1934 ont hoofd werd. Martin Schouten schreef er in 1986 een goed boek over. In de laatste roman van Mar tin Schouten komt Van der Lub be weer voor, maar nu als een spiegel voor een van de hoofd personen in zijn laatste roman HubatNiÊUWttad. Martin Schouten (geb. 1938) is theatercriticus voor de Volks krant en romanschrijver. Huize Nieuwstad is een vervolg op Studio Voorland {1387) en Hotel Terminus (1990). Die romans speelden zich eerder in deze eeuw af. het klooster lopen, wijst en ver telt de schrijver. Over hoofdfi guur Mathijs Stevens, die in Rolduc zijn lessen volgde, leer ling van chirurgijn Kirchhoffs werd en later zelf Bokkerijder. Het is die Mathijs die toch het meest leeft voor Van Reen. Met hem identificeert hij zich. Franse revolutie Van Reen wijst het dal in bij Rolduc: ..Daar, kijk daar, dat is de burcht waar de Bokkerijders opgesloten hebben gezeten. Op een keer is die door een paar honderd bendeleden bestormd met de bedoeling hen te bevrij den, maar ze hadden geen wa pens en zijn in de pan gehakt. Als die bestorming gelukt was, als zij hun gevangenen hadden kunnen bevrijden, was hier de Franse Revolutie begonnen. Niet in 1789 dus, maar in 1771. Hier". Ruim vijftig is Van Reen nu. Hij deed de avond-HBS naast allerlei baantjes, begon te schrijven, studeerde Nederlands en had samen met zijn vrouw Corrie Zelen in de jaren zeven tig een uitgeverij. Nu is hij full time schrijver. Bovendien stu deert hij geschiedenis in Nijme gen en wil uiteraard afstuderen op de Bokkerijders. Een aantal Nederlandse, Bel gische en Duitse omroepen is gezamenlijk bezig de boeken te verfilmen tot jeugdserie. Over die televisiebewerking maakt Van Reen zich toch enige zor gen. Hij is bij voorbeeld bang dat de filmers te weinig aan dacht voor het Limburgse land schap zullen hebben. „Kijk", zegt Van Reen op een gegeven ogenblik op de top van een heuvel, „aan dit landschap is in een paar honderd jaar niets ver anderd. Het is nog precies zoals in de tijd van de Bokkerijders. Mooi hè?". I lij geniet duidelijk. Huize Nieuwstad gaat niet zo ver terug. Tijdsbeeld: 1970- 1980, links optimisme over de maakbaarheid van de samenle ving, krakersrellen, RAF, vor mingstoneel. Plaats: Amster dam en Berlijn. Handeling: hoofdpersoon krijgt een bak steen tegen zijn kop (doop me tro) en is zijn geheugen en zijn verleden kwijt. Wel heeft hij een koffer, waarmee hij het leven van Tom Nieuwstad in loopt. De hele roman probeert hij weer beeld van zichzelf en van Toms omgeving te krijgen. Net als in de andere romans van Schouten lukt dat nauwelijks. Dat Van der Lubbe in de roman voorkomt, is dan ook geen toe val: ook hij was een sympathie ke looser. De hoofdpersoon zoekt en vindt veel: Toms vriendin (to neelspeelster die in de verte een beetje lijkt op Josée Ruiter); Toms dochter (met hanekam. 9 Hontscharenko heeft weinig te vertellen LITERATUUR recensie nico keuning Jan Hontscharenko. Perrongekefden Uitg Arena Pnjs 34,50. Van buiten ziet het boek Per rongeliefden er mooi en ver zorgd uit. Op de flaptekst staat een fotootje van de schrijver die in 1951 in Gro ningen is geboren. Gronin gen. met dichterlijke over drijving het Siberië van Ne derland, biedt voor een jon gen met een Russische moe der een prachtig uitgangs punt voor een boeiende le vensgeschiedenis. Helaas niets van dat al. De roots van de schrijver bren gen ons pas op de laatste bladzijden van het boek naar het door Tsjemobyl geteken de Selo Lowin in de Oekraï ne, naar een tante die in het huis woont waar zijn inmid dels overleden moeder is ge boren. Er vloeien wat tranen, maar van werkelijk bezield of meeslepend proza is aan het slot, waarin de hoofdpersoon toch zijn uiteindelijke doel bereikt, geen sprake. 'Relativeren' fluistert 'Oh', het alter ego van de hoofd persoon, 'Jan' toe als hij (te) emotioneel dreigt te worden. Misschien was het beter ge weest die 'Oh' te negeren. Voor de lezer blijft het boek te veel een ding in zijn han den. Hij dringt niet door tot het verhaal. Die afstand wordt mede gecreëerd door het voortdurend associatief citeren van veelal Ruttfache, maar ook Duitse en Neder landse schrijvers. Maar in plaats van citaten van ande ren zou je zo graag weten wat Hontscharenko zelf be zielt. Na lezing van deze roman, die als zoveel (debuutro mans tegenwoordig het eer ste deel uitmaakt van een trilogie, moet ik tot de con clusie komen dat Jan Hont scharenko bezeten is van li teratuur. reizen en vrouwen. Dat is echter geen garantie voor een goed boek. Perrongeliefden is in alle opzichten een onevenwichti ge roman. De stijl varieert sterk. Soms absurdistisch on der invloed van de veel ge noemde en geciteerde Charms. Soms wollig, ethe risch. soms flauw van beeld spraak of woordspelletjes. Dat alles maakt een tamelijk gekunstelde indruk. De 'ik' van deze 'autobiografische roman over een treinreis' heeft helemaal niet zo veel te vertellen. Zodra de 'ik' zichzelf en zijn seksuele verlangens even vergeet, wat hem zelden lukt, dringt er via anderen iets van het Russische leven tot de le zer door. Dan pas laat de schrijver zich zien als een ha ter van Rusland, dat wordt geteisterd door 'Nijlpaarden' van vrouwen. Een land van lethargie, drank en smake loosheid. Mooi is het op een na laatste hoofdstuk Gogol en Rilke in Kiev, waarin de schrijver ongekunsteld en uit het hart schrijft. Maar zelfs goede journalistiek maakt nog geen literatuur. kraakster in de Grote Wetering) en Toms verleden (kritische le raar, wereldverbeteraar, ge scheiden). En passant wordt dat linkse verleden onbarmhartig tegen het licht gehouden. De zoektocht naar zijn verleden is soms verwarrend. Huize Nieuwstad is gecompo neerd volgens een vast schema (6 hoofdstukken van bijna elke keer 8 onderdelen). Dat geeft houvast in dit heerlijk springeri ge boek. Schoutens stijl is verrassend (soms een pietsje te literair). Hij k.m vncHM siui.uies mm enkele woorden raak neerzet ten. („De smaak van haring en bier, hoe een koffer opengaat en welke jongens- en meisjesna men beginnen met een W. Voor iemand die zich niets meer her innerde. herinnerde ik me nogal wat.") Dat levert alles bij elkaar een mooie roman op. nu begint dat andere taaie ongerief dat van de ouderdom van ik had je zo lief moeder wereld knekelhuis en zonder baten blaat je alleen nog verminkte citaten waarmee je de legende van jezelf kruidt en bederft en het wordt later en later en dan de conversatie zeg maar geklets elke aanspraak valt als een pot erwten in je oor in je wanhoop zet je daar dan een dikke deur voor en achter grendels achter het al vagere gekeuvel draag je hijgend zand aan voor een hoge heuvel die je dan met wankele tred beklimt tot de top daar aangekomen stijg je langzaam op in mist en stilte verdwijnt je oude kop Lucebert JEUGDLITERATUUR recensie «joke dieben-frerichs De gesel van het zwarte goud door Ton van Reen. met Il lustraties van Rolf de Bruin. Uitgeverij Wildeboer, vanaf Twee historische boeken voor aankomende brugklassertjes; twee werelden van verschil. Het kort aangebonden, maatschappij-kriti sche proza van Ton van Reen in De gesel van het zwarte goud contrasteert scherp met de fraaie voortkabbelende volzinnen in Roodgevlamde zijde van de Britse schrijfster Rosemary Sutcliff. Maar hoe verschillend gebekt beide auteurs ook zijn, deze rasver tellers hebben een verhaal te vertellen. Om chauvinistisch genoeg maar eens in eigen land te beginnen: Ton van Reen vulde zijn 'Bokkerijdersserie' aan met een derde deel. Boek na boek onthult de betrokken schrijver de heldendaden van de roversben den, die rond 1750 op Robin Hood-achtige wijze de strijd aanbonden met de sociale misstanden in het zuidelijk deel van Lim burg. In De gesel van het zwarte goud raakt de inmiddels 14-jarige hoofdpersoon Mathijs als leerling-chirurgijn èn als bokkerijder be trokken bij een mijnwerkersopstand. In een door een klooster geëxploiteerde steenko lenmijn doet zich een ontploffing voor, waarbij diverse 'kompels' al dan niet dode lijk worden gewond. Als de abt weigert de miserabele arbeidsomstandigheden te ver beteren, besluiten de mijnwerkers in sta king te gaan. De bokkerijders zorgen er voor, dat de stakers en hun gezinnen in de tussentijd niet verkommeren. Daardoor zien de arbei ders kans, de 'hoge heren' op de knieën te dwingen en het pleit in hun voordeel te be slechten. Boeiend, sfeervol en in gewone mensentaal beschrijft Ton van Reen het le ven van alledag in die onzekere tijd. Mooie, simpele pentekeningen in oost-indische inkt, nog kort voor zijn dood gemaakt door Rolf de Bruin, completeren het verhaal. Al leen jammer dat het boek een tikkeltje abrupt eindigt. Rosemary Sutcliff, 72 inmiddels, was als kind veel ziek en werd dan eindeloos voor gelezen uit de boeken waar haar moeder zelf dol op was: historische verhandelingen. Zo kreeg ze haar liefde voor de geschiedenis vrijwel met de paplepel ingegoten. Genera ties kinderen hebben intussen van haar passie geprofiteerd, via boeken als De ade laar van het negende en De omweg naar de keizer. Bij Altamira verscheen onlangs Roodgevlamde zijde, een spannende jeugd roman waarin een belangrijke rol is wegge legd voor smokkelaars en spionnen. Het verhaal speelt zich af op het schiereiland van Selsey, aan de Britse zuidkust tijdens de regeringsperiode van koning George. De grootste sensatie rn het leven van de elfjarige boerendochter Damaris bestond tot dusverre uit het zien van de roodzijden onderrok, waarin een zigeunermeisje ooit danste. Die onbeschrijflijke aanblik ('de vreugde zelf komt wat haar betreft nog het meest in de buurt) verbleekt als ze op een ochtend in het bos een gewonde zeeman vindt en - denkend dat het om een door de douane geraakte smokkelaar handelt - be sluit hem voor de buitenwereld verborgen te houden. Sutcliff heeft rond Damaris belevenissen een meeslepend verhaal opgebouwd, met zinnen als de aan- en af rollende golven van de zee en zo beeldend van taal, dat je als le zer de bossen en branding haast ruikt en de met zoveel inlevingsvermogen geportret teerde Damaris wel in je hart moet sluiten. Aanbevolen. Prachtige, springerige roman van Martin Schouten Huize Nieuwstad beschrijft het tijdperk 1970-1980: krakersrellen, vormingstoneel en de maakbaarheid van de samenleving. foto •archief

Historische Kranten, Erfgoed Leiden en Omstreken

Leidsch Dagblad | 1993 | | pagina 9