mi
Klanac-brigade schiet in
Brcko op schoolvriendjes
Hoogleraar ziet verband tussen zwarte jurk en recessie
Feiten &Meningen
Vervlogen illusies in New York's Chinatown
'Ik schreef op de muren met koffie en modder'
WOENSDAG 14 APRIL 1993
Schoolmaatjes van vroeger schieten op elkaar. Afkomst en religie hebben van Bosnische scholieren al op jonge leeftijd tot soldaten gemaakt, foto
Als Mevludin Salkic binnenkomt, kijken zijn oudere
strijdmakkers een beetje vertederd in zijn richting. Me
vludin is met zijn 16 jaar de jongste soldaat, de benjamin
van de Klanac-brigade. ,,We hebben hem weggestuurd
omdat hij te jong is, maar hij bleef terugkomen", zegt
zijn commandant lachend.
brcko maurice wilbrink
verslaggever
Het groepje Bosnische soldaten
staat in een klein, donker ka
mertje bijeen, hooguit zeventig
meter van de frontlinie. We ho
ren in de verte de motoren van
enkele tanks van het Servische
leger loeien, soms onderbroken
door staccato's van mitrailleur-
vuur. De Klanac-brigade verde
digt tussen wat ooit vrijstaande
huisjes waren een buitenwijk
van het stadje Brcko.
In deze stukgeschoten straal
geurde vorig jaar rond deze tijd
nog bloesem. Er liepen en fiet
sten mensen. Ze werkten in de
tuin of schilderden hun huisjes,
zonder het geringste vermoe
den dat het binnen een maand
oorlog zou zijn.
Het is zo'n stukje frontlijn waar
het Bosnische drama zich in al
Zijn hevigheid ontvouwt. Al elf
maanden verweren deze solda
ten zich met machinegeweren
tegen de kanonnen van de Ser
vische troepen. Zij hebben geen
kogelvrije vesten, geen helmen,
geen mortieren.
Commandant Mujanovic Rifet
zit onder een oude, verkleurde
schoolkaart van Joegoslavië.
Zijn soldaten hebben de repu
blieken Servië en Montenegro
eruit gesneden. Al deze mannen
komen uit hetzelfde deel van de
stad Brcko. Hun persoonlijke
verhalen zijn exemplarisch voor
die onwaarschijnlijke realiteit
van de Joegoslavische oorlog.
,,We zien de eet niks die ons
aanvallen. Ze zijn meestal maar
vijftig meter van ons vandaan.
En we kennen hen ook. We
hebben bij die jongens in de
straat gewoond, we zaten met
hen op school en we voetbalden
met ze."
Of het moeilijk is op ze te schie
ten? „Ze vallen ons aan. We
moeten wel terugschieten. We
moeten ons verdedigen. Soms
schreeuwen we elkaar bood
schappen toe. We vragen de
groeten over te brengen aan ie
mand achter het front. En daar
na begint het schieten."
De Klanac-eenheid heeft sinds
het begin van de strijd in mei
1992 veertig man verloren. Vori
ge week stierf hun oudste ka
meraad, Sacir Emini. „Sacir was
73 jaar en hij zal in de loopgraaf
met een heel oud geweer. Hij
had tijdens de Tweede Wereld
oorlog nog tegen de Duitsers
gevochten. Maar hij zei ons al
tijd: een maand in deze loop
graaf is als een jaar in de Twee
de Wereldoorlog."
Het front bij Brcko is in deze fa
se van de oorlog van groot stra
tegisch belang. De Serviërs
moeten de stad controleren om
een smalle corridor te behou
den. die nodig is om westelijk
gelegen veroverd gebied te be
voorraden. Het Bosnische leger
heeft echter maandenlang ge
probeerd een doorbraak te for
ceren. De Bosniërs zijn door de
Servische veroveringen vrijwel
geheel geïsoleerd geraakt, en
hebben een doorgang naar het
noorden nodig.
De Klanac-eenheid die hier aan
het front staat, weerspiegelt de
etnische verscheidenheid die
overal in Bosnië is te vinden. De
jongste soldaat is moslim, maar
draagt een rozenkrans om zijn
nek, omdat zijn grootmoeder
een katholieke faoatische was.
In de keuken staat een Serviër.
Weer een andere soldaat is ge
trouwd met een Servische
Soms worden levens gered door
schijnbare tegenstanders. Zoals
het leven van de 38-jarige sol
daat Sulic Dzevad. Hij wijst op
zijn gezicht. Het zit vol kleine
littekens van messteken die hij
kreeg toegediend, toen hij vori
ge zomer werd gemarteld in één
van de beruchte Servische ge
vangenkampen.
Dzevad: „Na die martelingen
hebben ze me tegen een muur
gezet om me te executeren.
new york renee schoof
Slechts enkele straten van het financiële
centrum van de westerse wereld, Wall
Street, leven en werken tienduizenden Chi
nezen. Het straatbeeld van Chinatown
wordt bepaald door uithangborden, tiental
len markten, winkels, stalletjes met voedsel,
straatventers en een niet aflatende stroom
winkelende mensen. Boven de winkels zijn
de kantoren van artsen, advocaten en reis
bureaus gevestigd.
In Chinatown, de grootste Chinese ge
meenschap in het Westen, heerst bedui
dend minder welvaart dan op Wall Street.
De immigratie neemt toe en de recessie
heeft ook in New York toegeslagen. Boven
dien hebben Chinese georganiseerde mis
daadbendes, de zogenaamde Triades, zich
er gevestigd. Zij houden zich bezig met af
persing, drugs, het witwassen van geld en
mensensmokkel.
Elke maand komen in Chinatown 2.500
e immigranten binnen, zo verklaart
David Chen, directeur van de Chinees-
Amerikaanse planningsraad. De raad is de
grootste sociale organisatie in de wijk. Som
mige illegale immigranten betalen crimine
le organisaties 20.000 dollar om de VS te
worden ingesmokkeld en moeten dan jaren
lang werken om die schuld af te betalen.
Anderen, zoals de vele Chinezen uit Malay
sia, komen het land binnen op toeristenvisa
en blijven illegaal achter.
Veel van de immigranten waren in hun va
derland boer en kunnen nauwelijks aan ge
schoolde. goed betaalde arbeid komen. Zij
proberen het hoofd boven water te houden
door met met goedkope waar op de hoeken
van de straten te staan. Dat is echter niet
toegestaan, zodat de politie hen steeds op
de hielen zit.
Hoewel de werkloosheid in Chinatown nog
laag is vergeleken bij de rest van de stad,
zijn er als gevolg van de recessie de afgelo
pen jaren honderden straathandelaren bij
gekomen, aldus Peter Kwong, een politico
loog die enkele boeken over de wijk schreef.
Volgens Kwong is het voor de immigranten
moeilijk om in het 'gesloten' Chinatown
Engels te leren en zijn alleen voor de men
sen die dat lukt betere banen in de bouw en
de verkoop weggelegd.
Traditioneel gingen de nieuwelingen bij fa
miliebedrijven aan de slag of zochten zij
werk in de textielindustrie, een belangrijke
bedrijfstak in New York. Maar het gaat
slecht in de textiel en als er al werk is, zijn
de lonen laag. Wu Huayin is één van de
20.000 mensen die werken in de ongeveer
500 kledingfabrieken in de wijk. Volgens
haar is het leven alleen maar zwaarder ge
worden sinds zij zes jaar geleden uit China
naar New York kwam. „De lonen zijn laag
en de huur en andere uitgaven stijgen."
Volgens velen is de sluiting van de textielfa
brieken een teken aan de wand en een
groot aantal mensen ziet hun Amerikaans-
Chinese droom dan ook vervliegen. Maar
over terugkeer naar China denkt niemand.
Maar een Servische militair
heeft dat toen tegengehouden.
Hij heeft me weggetrokken en
in een auto geduwd. Ik weet
waarom: zijn moeder was aan
het begin van de oorlog in
Brcko dakloos geworden en
door mijn moeder opgevan
gen."
Na bijna een jaar oorlogvoeren
begrijpen ze nog steeds niet hoe
het kan dat ze tegen hun voor
malige schoolvriendjes moeten
vechten. „We willen na de oor-
log graag weer samenwonen
met de Serviërs die niet hebben
gemoord." Volgens deze man
nen zou de oorlog snel afgelo
pen kunnen zijn, als de wereld
zich echt wat van hen aantrok.
„Maar men vindt ons niet be
langrijk genoeg."
We luisteren samen naar de
BBC. Het is twee uur in de mid
dag, het tijdstip dat het vliegver
bod ingaat voor Servische toe
stellen boven Bosnië. Elf maan
den hebben ze moeten wachten
op patrouilles van Nederlandse,
Britse en Amerikaanse gevecht
stoestellen, maar of ze er iets
mee opschieten? Ze halen de
schouders op.
Als wwe weg gaan, begint één
van hun oude Servische buurt -
vriendjes weer te schieten. Ver
weg klinken zware beschietin
gen op het Bosnische stadje
Gradacac. En alsof het niet ge
noeg is, begint het ook nog te
onweren. Voor even overstemt
dc donderende natuur het oor
logsgeweld van de mens.
den haag anp
Marokko houdt nog honderden 'verdwe-
nsen vast in geheime kampen. Ge
vangen leven er afgesloten van de buiten
wereld in mensonterende omstandigheden,
zonder dat ze ooit zijn berecht of zelfs maar
in staat van beschuldiging zijn gesteld. Tal
lozen overlijden tijdens hun geheime ge
vangenschap. Dat schrijft Amnesty Interna
tional in een vandaag gepubliceerd rapport.
De organisatie voor de mensenrechten ba
seert zich op getuigenissen van 'verdwenen
personen', die soms achttien jaar lang in
een gevangenkamp zaten. Degenen die er
terecht komen krijgen te horen dat hun na
men op geen enkele lijst voorkomen. „Jullie
zijn hier opdat je ruggegraat wordt gebro
ken", aldus een veelgehoorde mededeling.
Amnesty roept de regering van Marokko op
de 'verdwenen personen' vrij te laten en
voorgoed een einde te maken aan het sys
teem van geheime gevangenissen. Na een
reeks protesten liet de Marokkaanse rege
ring in 1991 al eens bijna 300 gevangenen
vrij uit geheime kampen in Laayoune en
Qal'at M'Gouna. De laatste plaats is overi
gens tevens een bekende bestemming voor
toeristen.
Maar nog steeds worden honderden 'ver
dwenen' mensen vastgehouden in kampen
in de hoofdstad Rabat, in het afgelegen At
las-gebergte of in ogenschijnlijk rustige
stadjes. De meeste gevangenen zijn Sahra-
i's, afkomstig uit de Westelijke Sahara.
Ook ruim honderd Marokkanen zijn 'ver
dwenen', over het lot van dertig van hen is
absoluut niets bekend.
De kunstenaar Mohamed Nadrani was ne
gen jaar lang 'verdwenen' en durfde zijn
verhaal pas te doen nadat hij in 1991
Marokko had verlaten. Achttien maanden
lang was eenzame opsluiting het lot van
Nadrani. die bij zijn verstand bleef door de
muren te beschilderen met een mengsel
van koffie en modder. „Maar als ik een oog
op de muur gericht hield, fixeerde ik het an
dere op de deur. Schilderen was verboden
en soms moest ik razendsnel alles uitvegen
om niet in elkaar geslagen te worden."
TOM JANSSEN
amsterdam geert dekker
correspondent
Als het aan professor Helmut Gaus ligt, wordt
de Libelle het lijfblad van ondernemers, beleg
gers en bestuurders. „Modetrends lopen vaak
vooruit op veranderingen in de economie.
Werkloosheid, industriële produktieen inves
teringen volgen bijna perfect de verschillende
vormen en kleuren van de jurk."
„Mode en ontwikkelingen in de economie zijn
alletwee gevolgen van één oorzaak: de mate
van collectieve angst en onzekerheid", zegt de
Gentse geleerde. „Maar in de mode zie je de
veranderingen een of twee jaar eerder."
Helmut Gaus, hoogleraar politieke weten
schappen aan de Universiteit van Gent, heeft
goed nieuws en slecht nieuws. Het goede
nieuws is dat we ons met z'n allen de komen
de dertig jaar een stuk beter gaan voelen, het
slechte nieuws is dat het daarna weer een
kwart eeuw minder gaat. Gaus praat over 'lan
ge golven' van voor- en tegenspoed, een
denkbeeld voor dc ontwikkeling van samenle
vingen dat vooral bekend is geworden door de
(economische) studie van de Rus Kondratieff,
aan het begin van deze eeuw. Kondratieff had
het alleen over geld. Hij zette voor de periode
1770 - 1920 groothandelsprijzen op een rijtje
en concludeerde dat het met een regelmaat
van ruwweg vijftig jaar op en af ging met de
industrielanden.
Omstreden
De lange-golftheorieën zijn niet onomstreden.
Sommige critici signaleren (op grond van an
dere soorten gegevens) tegengestelde trends.
Anderen zeggen dat het groeitempo van de
economie geen ritmisch patroon kent, maar
bepaald wordt door speciale, heel menselijke
gebeurtenissen, zoals oorlogen of een oliecri
sis. Maar Gaus heeft Kondratieff omarmd, ook
al merkt hij zelf op dat de lange golven 'statis
tisch niet aantoonbaar' zijn.
De Vlaamse professor praat niet alleen over
geld. Hij combineerdede golven die de Russi
sche econoom en zijn navolgers ontdekten
Positieve golfbeweging
„We zitten nu in een overgangsfase tussen
een negatieve en een positieve golfbeweging",
constateert Gaus. „Net zoals vlak na 1971. Je
ziet een aarzeling wat te kiezen, voordat de
nieuwe trend zich aandient." Die nieuwe
trend typerend voor het begin van de op
gaande lijn wordt volgens de grafieken van
Gaus de groene en blauwe jurk. Groen staat
voor zelfbehoud en zelfverdediging, voor vei
ligheid en 'onwrikbare standpunten'. Over
blauw meldt hij: „We komen dan terecht in de
volledige rust, het zoeken naar geborgenheid,
de innerlijkheid, en zelfs de tijdloze eeuwig
heid."
„In slechte tijden zijn we ten eerste natuurlijk
zwartgallig in onze kleding. De heersende on
zekerheid doet ons daarnaast terugvallen op
het bekende, het oude vertrouwde. Het con
formisme neemt toe. Daarbij horen onder an
dere de traditionele rollen van mannen en
vrouwen. Het diepe decolleté hoort daarbij,
de benadrukking van de taille, en de lange
jurk. Verder herkennen we in dat type de hoe
kige vormen. Hoekig, omdat dat houvast
biedt, zekerheid." Bij de donkere tijden van de
menselijke geschiedenis hoort ook de aloude
roep om gezag. „Gezag is ook hoekig. Kijk
naar het symbool van het nazisme, het haken
kruis."
Goede tijden zijn rond. De friini-jurkjes van
eind jaren zestig, het na-oorlogse hoogtepunt
van westers optimisme, hadden ronde,
bloemvormige motieven. Als het goed gaat is
niemand bang van de aardbol af te vallen.
„Felle, vrolijke kleuren zijn het dan. Blote ar
men en blote benen, je kunt je makkelijk
kwetsbaar opstellen want de wereld is goed.
De jurkjes zijn vormloos, geen benadrukte
taille, geen decolleté, er is niet de onzekerheid
die een vrouw ertoe brengt een man aan zich
te binden met haar lichamelijke vormen."
Mensen en mode. De relatie tussen kleding en
konjunktuur. H. Gause.a, Garant Uitgevers,
Leuven/Apeldoorn, 1992.
Voorjaarsmode 1993: zwart en
lang. Volgens Gaus een teken ve
recessie.
om ze te combineren met
andere gegevens, zoals
aantallen huwelijken, zelf
moorden en vormen, pa
tronen en kleuren van jur
ken. Conclusie: de laatste
tweehonderd jaar van de
geschiedenis van westerse
samenlevingen worden
gekenmerkt door lange
periodes van toenemend
vertrouwen en optimisme,
van groeiende zelfverze
kerdheid en vitaliteit, ge
volgd door al even lange
periodes van toenemende
angst en onzekerheid.
Die twee periodes vormen
samen een golf die telkens
ruwweg vijftig jaar in be
slag neemt. De tussengolf-
jes die Gaus net als Kon
dratieff signaleert zowel in
opgaande als in neergaan
de periodes, laat hij links
liggen. Het gaat om de
'grote lijn'. „Ik heb het
over dc psyche van de
massa", zegt Gaus. „Een
mens alleen wisselt veelal
goede periodes van twee, drie jaar af met een
inzinking, stevig of niet. Blijkbaar houden
maatschappijen het langer vol. Hoop, activi
teit, expansie en zelfvertrouwen nemen gedu
rende 20, 25 jaar toe, maar dan is de koek ook
echt op en volgt er een terugval waarin pessi
misme, onzekerheid en angst overheersen."
Hoe passen de zomerjurken in dit geheel?
Gaus en zijn medewerkers zetten de schaar in
alle nummers van de damesbladen Rijk van
de Vrouw en Libelle van 1964 tot 1989. Van de
bijna 2.700 jurken werden 40 kenmerken ge
noteerd, van de lengte van de mouwen, de
vorm van het motief, de kleuren, de vorm en
diepte van de halsuitsnijding (decolleté) tot de
maat van de kraag. De computer haalde uit de
veelheid van gegevens vier typen zomerjurk.
Professor Helmut Gaus: „Mode en ontwikkelingen in de economie zijn gevolgen v
één oorzaak: de mate van collectieve angst en onzekerheid." foto cpd rou
'Zak met gat er in'
e ripe heeft als belangrijkste kenmer-
ondergaan."
Zo worden ook de groei v
ten jurk in een tijdgrafiek, om
vervolgens te constateren dat
in 1964 'groen-blauw' hoogtij
vierde, 'oranje-geel' de baas
was rond 1969, 'bruin' de bo
ventoon voerde omstreeks
1975 en 'zwart-grijs' over
heerste in het midden van de
jaren tachtig.
Maar het wordt pas echt inte
ressant als de populariteit van
diverse typen zomerjurken
wordt vergeleken met econo
mische gegevens van '64 tot
'89. Gaus doet in zijn onlangs
verschenen studie verslag van
bijvoorbeeld de bijna perfecte
samenhang tussen de mate
waarin zwarte jurken in de Li
belle staan en de hoogte van
de werkloosheid in België.
Beide bereikten ze hun hoog
tepunt in 1984. Niemand wil
de toen iets weten van de gele
of oranje 'zak met een gat
erin'. „De recessie veroor
zaakt een algemene 'verdui
stering' van het klimaat die
zowel niet-werklozen ook
de rijke als de werklozen
i het bruto natio-
ri de investeringen,
motieven, mini-lengte, mouwloos en de niet- de industriële produktie en de export in ver-
benadrukte taille. Type twee heeft pasteltinten band gebracht met de soorten zomerjurk. Uit
ken felle kleuren (vooral geel en oranje), ronde naai produkt, de hoogte v
1 bruin, is voorzien van een ruitmotief,
lange mouwen en heeft een middendiep de
colleté. Gaus noemde het 'de zak met een gat
er in'. Dan wordt een derde type onderschei
den. met veel zwart en grijs, hoekige motie
ven, strepen en banen en een lengte tot de
kuit. Dit type zomerjurk heeft vaak een diepe
decolleté. Als laatste vond de computer dat de
erken blauw en groen, kleine kraag.
alles blijkt een golfbeweging in de geest v
Kondratieff, meent Gaus, ingekleurd door de
mode. De mooiste parallellen vindt hij tussen
het oranje-geel en economische voor- en te
genspoed. Met de niet onbelangrijke kantte
kening dat de mode iets vooruit loopt op de
economie. „De zogenaamde domme massa,
en zeker de mode-ontwerper die zich daar op
richt, heeft betere voelhorentjes v
knie-lengte en hoge halslijn bij elkaar een type lutie binnen de samenleving dan de
