Cultuur Kunst
w1 e
VOC-kapitein wist van smokkel
Virtuoze muzikaliteit
bij Rosenberg Trio
Zoektocht naar genot
«J^9ewonderi ng
DONDERDAG 8 APRIL 1993
BOEKEN
/t *5 Geen zijde, rozen of
t Z maneglans maar de
bitterheid van het leven.
Jan Slauerhoffde dichter
van het onstilbaar wee,
kwam volop aan zijn trek
ken in China
MUZIEK
RECENSIE DICK HERMSEN
Concert The Rosenberg Tno. bestaande
uit Stochelo Rosenberg (sologitaar).
Nous'che Rosenberg (ntmegitaar). Nonme
Rosenberg (contrabas) Gezien 7/4.
Schouwburg. Leiden.
Gelukkig kent de Schouwburg
geen snelheidslimiet. Anders
zou het optreden van The Ro
senberg Trio nog een vervelen
de afloop gehad kunnen heb
ben. In een ongekend hoog
tempo rennen de vingers van de
voorman van het trio over de gi
taarhals. Iedereen zit op het
puntje van zijn stoel, maar de
gitarist gaat op zeker. Nergens
vliegt hij uit de bocht en wat
nog belangrijker is: de virtuosi
teit gaat voortdurend gekoppeld
aan een hoge mate van muzika
liteit. Het concept dat het trio
volgt is eenvoudig: ieder num
mer begint met een duidelijk
herkenbare melodielijn, gevolgd
door een improvisatie van de
sologitarist, waarna tenslotte
nogmaals de melodie klinkt.
De zigeunermuziek is vooral
bekend geworden door pionier
Django Reinhardt. Hij was het
die vanaf de jaren twintig met
zijn 'Hot Club de France' vorm
gaf aan de zo karakteristiek ge
worden gipsy-swing. De speel
stijl van Stochelo Rosenberg en
Django Reinhardt kennen veel
overeenkomsten. Toch zijn er
ook opvallende verschillen. Sto
chelo speelt sneller en verzorg
der dan zijn legendarische voor
ganger. Daarentegen gaat Djan
go eerder het gevecht met de
dissonantie aan. Waar hij in zijn
muziek zoekt naar de grenzen
van de tonaliteit, kiest de Ro-
senberg-gitarist voor harmoni
sche zekerheid. In de lang uit
gesponnen melodielijnen blijft
het verloop van de akkoorden
duidelijk hoorbaar.
De excellerende sologitarist
speelt een hoofdrol in het trio.
Dat neemt niet weg dat zijn
twee neven Nous'che en Non-
nie een belangrijk aandeel heb
ben in het totaalgeluid. Het is
de hechtheid van de drie instru
menten samen die zorgt voor
het ware karakter van de zigeu
nermuziek.
Een kritische noot betreft de
afwisseling van hel programma.
Vooral na de pauze wordt het
een beetje veel van hetzelfde.
Een uitbreiding van de bezet
ting of op een andere manier
even los komen van het vaste
stramien zou een welkome af
wisseling vormen.
In deze rubriek komen al of
niet bekende
streekgenoten aan het
woord die hetzij direct,
hetzij zijdelings met kunst
en cultuur te maken
hebben. Ze praten over een
kunstvoorwerp waaraan zij
bijzondere waarde
hechten. Van de snuifdoos
van oma tot het
grijsgedraaide muziekstuk
en alles wat cfaar tussen zit.
Vandaag spreekt Joyce de
Gruiter, kunstenares en
samen met Peter Willemse
de drijvende kracht achter
galerie Stelling, haar
bewondering uit voor het
werk van fotografe Nan
Goldin. „Het
confronterende, de pure
extase in haar foto's, dat
boeit mij."
Ml
In 1987 zag ik voor
het eerst werk van
Nan Goldin opeen
expositie in het Stedelijk
Museum in Amsterdam. Daarna
hebben die beelden mij nooit
meer losgelaten. Tot mijn grote
verrassing was het vorig jaar
mogelijk om een door Europa
reizende tentoonstelling naar
Leiden, naar galerie Stelling, te
halen. Dat is het allermooiste
van dit werk, dat je met mensen
die je altijd hebt bewonderd in
contact kunt komen, en dat je
hun kunstwerken mag
exposeren.
Het was een toptentoonstelling
die ontzettend veel bezoekers
heeft getrokken. Maar, er
werden tcch maar twee foto's'
verkocht. Ongelooflijk. Op een
of andere manier wordt
fotografie als kunstvorm toch
nog moeilijk geaccepteerd.
Hoewel hei de laatste jaren,
sinds het stedelijk zoveel
aandacht besteedt aan
fotografie, laatst nog Annie
Leibovitz, steeds beter gaat.
Nan Goldin heeft momenteel
een grote tentoonstelling in
New York. Dat is een absolute
topper daar. Ik denk dat de
mensen die vorig jaar haar werk
hier in Leiden hebben
aangekocht een hele goede
koop hebben gedaan.
De foto die ik in mijn kantoor
aan de wand heb hangen is er
Goeie Mie-film
loopt nog niet
op rolletjes
LEIDEN «JAN RIJSDAM
De repetities en proefopnames
voor de speelfilm over het leven
van de Leidse gifmengster
Goeie Mie, die deze maand zijn
begonnen, verlopen niet hele
maal naar wens.
Een aantal acteurs/actrices in
bijrollen is door regisseur Han
Prins aan de kant gezet omdat
hun acteerprestaties onder de
maat bleven. Ze zijn inmiddels
vervangen door anderen.
In de afgelopen maanden is
de 'Goeie Mie-crew' bezig ge
weest de organisatie rond de
film verder op poten te zetten
en alle (amateur)acteurs/actri-
ces te begeleiden tijdens de vele
repetities. Deze sessies, die
plaatsvonden in door De Zijl
Bedrijven beschikbaar gestelde
ruimtes, verliepen niet vlekke
loos.
Regisseur Han Prins geeft toé
te optimistisch geweest te zijn
wat betreft de snelheid waar
mee hij acteurs kon klaarsto
men voor de filmopnamen.
Prins: „Een aantal acteurs is
geselecteerd op het 'typetje' dat
we zochten maar blijkt gewoon
over te weinig acteertalent te
beschikken om de hun toege
wezen rol te kunnen spelen. We
hebben er ruimschoots de tijd
voor genomen, maar wat er niet
inzit kun je er ook niet uitha
len," aldus de regisseur.
De afwijzing leverde bij de
betrokkenen uiteraard teleur
stelling op, maar Prins zegt uit
eindelijk een zo professioneel
mogelijk eindprodukt te willen
afleveren.
De verwachting is dat begin
volgende maand daadwerkelijk
met de opnames wordt begon
nen. De première van de speel
film is gepland op 14 december
dit jaar.
RECENSIE MAARTEN BAANDERS
Voortelling "Waiting for Voluptia'.
'Shorthand/Six Stravinsky Pieces" en 'Jardi
tancat' door Nederlands Dans Theater 2
Gezien 11/2 AT&T Danstheater Den
Haag Te zien 9/4 Leidse Schouwburg
'Eden zoektocht naar genot, naar
sensualiteit en uiteindelijk naar
de karakteristieke, diepe zinne
lijkheid van de dans.' Zo be
schrijft de Portugese choreograaf
Paulo Ribeiro het thema van zijn
nieuwste choreografie. 'Waiting
for 'Voluptiadie begin dit jaar
haar wereldpremière beleefde in
een uitvoering door NDT 2, de ju-
niorengroep van het Nederlands
Dans Theater.
Met dit thema zocht hij vooral
aansluiting bij het achtste strijk
kwartet van Sjostakovitsj. Volgens
Ribeiro is deze muziek 'een waar
schuwing aan de zinnelijke mens
die met alle diersoorten op weg is
naar de eigen ondergang'.
Sjostakovitsj' kwartet is een zeer
geladen muziekstuk, vol emotie
en hartstocht. In de sombere
langzame delen klinkt continu de
spanning van onderdrukte emo
ties, die in de snelle delen met
een extreme felheid naar buiten
komen. De dans sluit hierop aan
met wijde, gedreven bewegingen,
vooral met de heupen en de ar-
In het langzame begin dansen
tweetallen smachtend en bijna
klevend met elkaar. In het tweede
deel beheerst koortsachtige on
rust de dansers. Ook in de muziek
van Sjostakovitsj is die aanwezig.
maar de scherpte die de compo
nist hierin weet aan te brengen,
komt in de choreografie niet tot
uiting, wat hier en daar tot rom
melige grilligheid leidt, vooral in
de groepspassages. Het was te
zien dat de dansers zich hier min
der zeker voelden dan in de rest
van het programma. De passie
komt zeker over in dit dansstuk,
maar nog het meest in de voor
treffelijk uitgevoerde lange solo
aan het eind. waarin de danseres,
op zichzelf teruggeworpen, wan
hopig strijdt met de greep die de
emoties op haar hebben.
'Shorthand/Six Stravinsky Pie
ces' is een choreografie die Hans
van Manen begin dit jaar maakte
als een dubbele hommage aan
Stravinsky. Het dansstuk is spe
ciaal voor NDT 2 gemaakt, be
staat uit twee maal drie delen,
waarvan de eerste helft unisono
door zes dansers wordt gedanst,
de tweede door drie afzonderlijke
paren.
'Jardi tancat' ('Gesloten tuin')
uit 1983 van Nacho Duato is ge
baseerd op Spaanse folkloristi
sche verhalen. Het gaat over de
mens die de aarde bewerkt en
God smeekt om water. Dit thema
wordt duidelijk uitgewerkt in de
gebaren, die naar de aarde gericht
zijn en soms omhoog. Het zaaien,
planten en oogsten zijn herken
baar in krachtige danstaal, die
juist zo overtuigend is door de
smart die erin doorwerkt, de af
hankelijkheid van wat de aarde
aan de mens wil afstaan. Het is
een helder werk. vaardig en met
prachtige expressie uitgevoerd.
Acteur
Max Croiset
overleden
DEN HAAG ANP
In het Leyenburg-zietenhuis
in zijn woonplaats Dei Haag
is gisteren acteur en reiisseur
Max Croiset overleden. Hij is
81 jaar geworden.
Max Croiset volgde in he be
gin van de jaren dertig een
opleiding aan de Amsterdim-
se toneelschool. Hij debutter-
de in 1933 bij de Amsterdan-
sche Toneelvereeniging in hn
stuk Circus Knie. Enkele jarei
later stapte hij over naar d»
Nederlandsche Toneelgroep
en vervolgens naar het Resi
dentie Toneel. Na de oorlog
was Croiset als acteur en re
gisseur verbonden aan diverse
toneelgezelschappen, waar
onder de Haagse Comedie,
het Rotterdams Toneel, Thea
ter (Arnhem) en het Publieks-
theater.
Op het toneel speelde Croi
set hoofdrollen in klassiekers
als Koning Oidipoes, Koning
Lear, De Spaanse Brabander
en Professor Bernhardi. Voor
zijn vertolking van de titelrol
in laatstgenoemd stuk fvan
Arthur Schnitzler) werd hij in
1967 uitgeroepen tot acteur
van het jaar. Een jaar eerder
weigerde hij de Louis d'Or,
naar het heet om privé-rede-
nen. Croiset heeft ook enkele
toneelstukken geschreven en
een tiental dichtbundels. Voor
zijn toneelstuk De medeplich
tigen kreeg hij de Visser-Neer-
landiaprijs, voor Amphytrion
de Vijverbergprijs. Vanaf het
begin van zijn carrière heeft
Croiset meegespeeld in films,
waaronder Dood water van
Gerard Rutten (1934), Ergens
in Nederland van Ludwig Ber
ger (1940), Dorp aan de rivier
van Fons Rademakers (1955)
en Twee vorstinnen en een
vorst van Otto Jongerius
(1981).
nog een uit de vroegere periode
van Nan Goldin. Wat mij zo
boeit in haar fotografie is dat
het zo simpel is, niet
geënsceneerd, er is weinig
rekening gehouden met
perspectief en dat soort dingen.
Het is een foto die, zo lijkt het,
gewoon even geschoten is.
Alleen, ik kan net niet. Op een
of andere manier gaat er zo een
passie van uit, is het zo
ontzettend puur... Dat raakt me,
en blijft me raken.
De foto's die wij vorig jaar
exposeerden waren eigenlijk
een fotografisch dagboek. Ze is
daarmee begonnen na de
zelfmoord van een oudere zus.
Ze had toen de angst, was bang
de werkelijke herinnering aan
iemand kwijt te raken. Ze leefde
in die tijd, in de tachtiger jaren,
in een scene met nogal wat
uitspattingen in relaties en op
seksueel gebied, experimenten
met drugs en alcohol, dat soort
dingen. Veel van haar vrienden
van toen zijn inmiddels
overleden aan aids of aan
andere verschrikkelijke dingen.
Dat maakt ook dat ze een
ijdsbeeld creëerde waardoor
laar werk nog belangrijker is
;e worden.
tlijn vrienden experimenteren
riet met drugs en seks. Ik kijk er
tus met een afstand naar. maar
frt is een facet in het werk van
Gildin dat ik heel boeiend vind.
Mheb hetzelfde met het werk
vai Peter Witkin of
Ntoplethorpe. Dat
ccifronterende, beetje
schokkende, de pure passie en
extase, het perverse of
decadente dat wordt vastgelegd
in de fotografie. Dat raakt me.
En met documentairefotografie
of een mooie architectuurfoto
heb ik dat niet.
De foto in mijn kantoor meet
2.40 bij 1.50 meter. Er bestaan,
op dit formaat, maar vijf
afdrukken van. Het is eigenlijk
onbetaalbaar. We dachten
aanvankelijk dat de persoon op
de foto een vrouw was. Maar
het is een 'drag queen', een
travestiet. Het is ook een heel
eenvoudige opname. Zo van:
zitten, en schieten. Ie vindt het
mooi of niet. Ik vind het
fantastisch.
De nieuwste serie van Nan
Goldin heet ook drag queens'.
Die heeft ze gemaakt in New
York, Berlijn en Bangkok. Wij
presenteren die nieuwe serie,
samen met de Nederlandstalige
uitgave van het bijbehorende
boek 'The other side' in
september in Nederland. De
foto's komen in Europa het
eerst bij Stellingen gaan daarna
pas verder Europa in. Dat wordt
een nationale topper. Er zullen
wel weer ontzettend veel
bezoekers op af
komen. Ik ben
benieuwd of mensen
haar werk nu wel
durven aankopen.
Honderden dukaten, realen en Zilveren Rijders te kijk in Leids Penningkabinet
'De schat van het Vliegend Hert. Compagniesgeld en
smokkelgeld uit een VOC-schip' is de titel van een ten
toonstelling, in Het Koninklijkpenningkabinet, die de le
gale en illegale schatten van het VOC-schip laat zien.
In 1977 ontdekte een Leidse
karthograaf bij toeval het wrak
van het Vliegend Hert. Vier jaar
later werden wrakresten gevon
den, maar pas in 1983 haalden
duikers de eerste intacte kist
met goud en zilver boven water.
Volgens de ladinglijst van het
schip bevonden zich aan boord
drie kisten met muntgeld.
Heeds vanaf het begin van de
Lpduikingen was het zon-
Tëklaar dat één van die drie kis-
tei vernield was: duikers groe-
vei losse munten op, vermoe-
deljk uit die ene kist afkomstig.
Ce staat van de derde kist was
tot loor kort een raadsel. Totdat
hij inseptember vorig jaar werd
aangeroffen. Dat het zolang
duurd alvorens de vondst we-
reldkuidig te maken, komt vol
gens M.rjan Scharloo, directeur
van het Penningkabinet, omdat
eerst mo«st worden onderzocht
of de stek aangetaste kist kon
worden gtopend. zonder hem
verder te bsschadigen en om de
soms sameigeroeste munten te
ontwarren.
Dat werk wis toebedeeld aan
de ploeg van lex Cowan, expe
ditieleider vande North Sea Ar-
cheological Exjedition, die het
opduikkarwei pus het onder
zoek klaart. De fist, die op de
tentoonstelling ti zien is, werd
bovenin met tur - 'het piep
schuim van de achtiende eeuw'
- afgedekt om schijven van de
munten tegen te ga.n. In de kist
bevonden zich de gojden mun
ten aan de binnenkVit, aan de
buitenkant werden de zilveren
munten gestapeld.
Het opduiken van deze 'der
de kist bracht aan het licht dat
praktijk en theorie niet met el
kaar overeen komen. De mun
ten zijn in 1729 geslagen, maar
werden pas later, in 1735, het
jaar dat het schip verging, ge
bruikt. De theorie dat munten
in die tijd slechts voor direct ge
bruik werden geslagen, wordt
hiermee dus ontzenuwd.
Smokkel
Maar wat nog veel interessanter
is: de officiële ladinglijst rept
van drie kisten met 67.000 gul
den aan gouden en zilveren
munten. Maar er werden veel
meer - kleinere - kistjes, doosjes
en blikjes met andere zilveren
muntsoorten gevonden. Wegen
de 'officiële' kisten 130 kilo
gram, de kleintjes 'slechts', ge
makkelijk dus om onder je jas
aan boord te smokkelen.
Het ligt voor de hand deze
praktijken aan de arme, onder
betaalde matrozen toe te schrij
ven, maar de vindplaats van dit
smokkelgeld wijst op het tegen
deel: de kistjes en doosjes wer
den gevonden vlakbij de kapi
teinshut, waar de officiële geid-
lading werd bewaard. „Dat be
tekent dat de kapitein en de ho
gere officieren van deze geld-
smokkel moeten hebben afge
weten', aldus Scharloo. De ge
smokkelde munten werden in
'Indië' tegen een veel hogere
waarde dan in Nederland inge
wisseld. De bewindhebber
kreeg een wisselbrief op zijn
Zakken met zilveren realen (links) en gouden dukaten.
naam, die na terugkomst in Ne
derland, maanden later, werd
verzilverd. De winst ging in de
VOC-kas.
Gevaarlijk
Rex Cowan: „In de veertien jaar
dat we nu met de opduikingen
bezig zijn, hebben we alle pro
blemen gehad die je maar kunt
verzinnen. Door de voortduren
de verandering van de zeebo
dem moesten we elk jaar op
nieuw beginnen." Om enkele
voorbeelden te noemen: de gas-
pijpleiding die Noorwegen in de
Noordzee naar de Schelde wilde
aanleggen, was bijna pal naast
de vindplaats van het Vliegend
Hert gesitueerd. „Het heeft
maandenlang onderhandelen
gekost om dat plan te verande
ren. En dan is er nog de vervui
ling van de Schelde, die elk jaar
erger wordt. Dat maakt het werk
er steeds lastiger en gevaarlijker
op. Bovendien zijn de vissers
schepen een ware plaag. Bij
zo n wrak krijg je aangroeiïngen
en daar komen vissen en dus
ook vissers op af. Die vegen met
hun netten over het wrak, waar
door vondsten worden ver
plaatst en zelfs dreigen zoek te
raken."
Enkele honderden dukaten,
realen en Zilveren Rijders zijn
nu te zien in het Penningkabi
net, dat overigens ook de eerste
keus krijgt om de collectie voor
goed met schatten uit het Vlie
gen Hert aan te vullen.
'De schat van het Vliegend
Hert. Compagniesgeld en
smokkelgeld uit een VOC-
schip' in het Rijksmuseum Het
Koninklijk Penningkabinet,
Rapenburg 28, Leiden tot 30
januari 1994. Openingstijden:
dinsdag t/m zaterdag 10-17
uur, zondag 12-17 uur. Geïllu
streerde tentoonstellingscata
logus geschreven door conser
vator Arent Pol, 24,90 gulden.
Het liefst een SieMatic keuken van Goedhart Bouwhuis
Bezoek onze showroom met de meest komplete SieMatic presentatie van de hele regio.
Goedhart Bouwhuis, Hoorn 126a (tegenover Avifauna), Alphen a/d Rijn, of maak een afspraak: tel. 01720-22100
