'Het is belangrijk over jezelf na te denken'
Stephen King op andere toer
Cultuur&Kunst
Aandacht, aandacht, aandacht bij Bodifée
Grillig machtsspel
in bizar hotel
Zuurkoolsocialisten hunkeren naar troost
DONDERDAG 1 APRIL 1993
Missionaris als doelwit
Aan het begin van deze eeuw
bestond in katholieke kring gro
te bewondering voor missiona
rissen. Ze golden als een soort
katholieke helden die met ge
vaar voor eigen leven de Ware
Godsdienst verspreidden in
barbaarse streken met vreselijke
klimaten. Vooral in Nederland
was de belangstelling om mis
sionaris te worden groot; 'Neer-
landia docet' (Nederland onder
wijst') was een gevleugelde ka
tholiekeuitspraak.
Eén van deze jonge missiona
rissen was Alwin Goossens. Van
1894 tot 1905 en van 1911 tot
1921 werkte hij in het vicariaat
Buiten-Mongolië. Hij vergat het
'thuisfront' echter niet; regel
matig schreef hij brieven aan
zijn familie, waarin hij verslag
deed van zijn ervaringen. Deze
brieven zijn nu uitgegeven en
van een heldere toelichting
voorzien.
Een missionaris had om
streeks 1900 de keuze tussen
China en Afrika. Goossens koos
voor China, omdat de hoge ou
de cultuur hem boeide. Maar
als het er op aankomt, moest
Goossens van de Chinese be
schaving nu ook weer niet zó
veel hebben: de Westerse kijk
op de wereld bleef toch de bes
te!
De brieven geven een boei
end beeld van het leven in Bui-
ten-Mongolië. Het leven was er
hard. zeker voor een missiona
ris. De Chinese overheid had
weinig op met de katholieke
kerk. Als het toezicht van de im
perialistische machten ook
maar enigszins verslapte, leidde
dat meteen tot felle christenver
volging. Missionarissen waren
gewilde doelwitten, zoals Goos
sens tot zijn nadeel moest on
dervinden.
Hij maakt dan ook regelmatig
gewag van revolvers, karabijne
en jachtgeweren. Hoewel hij 2
blijkbaar niet nodig heeft g<
had, was hij zeker bereid om te
schieten wanneer dat nodig
was: „Ik had mijn karabijn al in
de hand en de haan reeds over
gehaald; nog gauw maakte ik
Missionaris Goossens. foto pr
een kruisteken (een christen
mens mag toch, dunkt mij, wel
een kruisteken maken alvorens
zijn naaste omver te schieten?
Gelukkig werd hij in dit geval
niet bedreigd door een gemene
Chinees, maar door een demon
die ijlings voor het kruisteken
op de loop ging.
Alwin Goossens, Brieven uit
Oost-Mongolië, 1900-1921. Uitg
L.J. Veen, 1993. Prijs 29,90 gul
den.
WILFRED SIMONS
René Diekstra, schrijver van psychologische bestsellers:
Het kort geleden in Neder
landse vertaling uitgekomen
Huurhuis in Berlijn van Irina
Liebmann is een boek vol per
soonlijk leed dat het licht wel
heeft mogen zien in de 'Arbeiter
und Bauernstaat'. De schrijfster
heeft zich aan de inhoud van dit
boek kennelijk geen ideologi
sche buil kunnen vallen, al
vraag ik me af of de interviews
ook afzonderlijk in Oostduitse
kranten hebben gestaan. Haar
methode is die van het 'new
journalism', wat zoveel wil zeg
gen dat feiten via een paar lite
raire trucs getransformeerd
worden tot Fictie, die doordat ze
zo dicht bij de realiteit blijft een
enorme zeggingskracht krijgt.
De vorm van dit boek is voor
journalistieke begrippen even
eenvoudig als subtiel. Lieb
mann koos een vooroorlogs
huurhuis met één- en anderhal-
Decennia van zuurkoolsocialisme It
op.
ve kamer-appartementen in de
Berlijnse wijk Prenzlauer Berg
en interviewde vervolgens de
bewoners. De bewerkte ge
sprekken rangschikte ze vervol
gens naar verdieping, waardoor
we de doorsnede van een gigan
tisch poppenhuis te zien krij
gen, dat bevolkt wordt door uit
eenlopende mensen met elk
een bijzondere geschiedenis.
Hun verhalen gaan over de oor
log, honger, bombardementen,
tegenslag en in zijn algemeen
heid over de overleving in het
verleden, bij de jongeren over
'de economische en sociale uit
zichtloosheid van huwelijk,
scheiding en werk aan het begin
van de jaren tachtig.
'erde Otto Normaalverbruiker een ur
In dit zeer Duitse scala van
menselijke tragiek klinkt af en
toe ook die onverwisselbare
Berlijnse humoristische toon.
Neem Bruno C. die herinnerin
gen ophaalt aan de inflatietijd:
er kwam een dag dat een
haring een miljard mark kostte.
Ze waren allemaal al miljonair,
maar ja: hij was liever schilder
geworden'. Of Manfred M. van
vier hoog, die Goering nog op
jacht heeft gezien met zijn dikke
buik en Lederhosen: oom
Gustaf zei dat hij niet kon schie
ten, er moest altijd iemand ach
ter hem helpen mikken'.
Het is jammer dat Huurhuis
in Berlijn een beetje als mosterd
ek autootje en een hoop defaitisme
foto dirk ketting
na de maaltijd komt. Maar de
DDR mag dan ter ziele zijn, de
treurige toestanden die in het
boek beschreven worden heb
ben nog steeds niets aan actua
liteit ingeboet. Decennia van
zuurkoolsocialisme hebben bo
vendien een 'type mens' opge
leverd dat nu de grootste moei
te heeft om zich van de inge
kankerde angst, berusting,
schaamte, minderwaardigeheid
en wat al.niet te ontdoen. Irina
Liebmann schetst dat 'tyfie' nog
in de oude hem opgedrongen
habitat. Wie haar goed leest,
ziet tussen de regels van deze zo
voortreffelijk opgeschreven ver
halen ook zijn immense behoef
te aan troost.
RECENSIE SJAAK SMAKMAN
Gerard 8odifée Het vreemde van de aar
de, prijs 34,50 Aandacht en aanwezig
heid. prijs 24,50 Uitgeverij Wereldbi-
Het vooruitgangsgeloof bestaat
nog. Alles wordt beter, zo is de
rotsvaste overtuiging van de
Belgische natuurkundige en es
sayist Gerard Bodifée. „Honger,
ziekte en onrecht zijn de braak
liggende plekken in een schep
ping die nog onvoltooid is. De
initiatieven die voortvloeien uit
de ervaring van het kwade
brengen uiteindelijk het goede
voort", schrijft hij in zijn essay-
Uitgeverij Wereldbibliotheek
heeft de gelukkige gedachte ge
had om gelijk met de essaybun
del ook Het vreemde van de aar
de uit te geven, een eerder boek
van Bodifée. De twee boeken
sluiten namelijk uitstekend op
elkaar aan. In Het vreemde van
de aarde beschrijft Bodifée hoe
op onze planeet het leven kon
ontstaan en uiteindelijk het
aanzien van de aarde volledig
kon veranderen. Hij doet dat op
een ongemeen boeiende ma
nier. Bovendien ontwikkelt Bo
difée aan het eind van het boek
de prikkelende gedachte dat de
evolutie geen blind mechanis
me is, maar een doelgericht
streven naar vrijheid. Waarom,
zo vraagt hij zich af, schrijven
we aan alle leven om ons heen
toch zo'n hersenloze wetmatig
heid toe terwijl we in alles wat
we zelf doen doelbewustheid en
vrije wil ervaren?
In Aandacht en aanwezigheid
werkt hij zijn gedachten verder
uit, immer nauwkeurig en vaak
fraai formulerend. Aandacht is
het sleutelwoord. De mens er
vaart, los van de ordening die
hij zelf in de wereld aanbrengt,
ordening in de dingen buiten
hem. De onvolmaaktheid van
de wereld ziet Bodifée als uitno
diging van God aan de mens
om de schepping te vervolma
ken. Als zodanig is de mens een
verlengstuk van God.
Het klinkt mooi, maar zijn
verhaal roept ook vragen op.
Waarom bijvoorbeeld is er leed
in de wereld. „Honger, ziekte en
onrecht zijn de braakliggende
plekken in een schepping die
nog onvoltooid is", zegt hij wel
erg gemakkelijk. Want Bodifée
stelt namelijk óók vast dat het
leed in de wereld komt door de
manier waarop de natuur in el
kaar zit: eten of gegeten wor
den. Dat we dat kunnen veran
deren met wat aandacht en
goede wil, lijkt wel erg optimis
tisch.
Hoe komt het dat iemand is zoals hij is? En hoe ver kun
je komen in het veranderen van je persoonlijkheid, als je
dat wilt? „Niet ver en dat is meestal ver genoeg", is de
conclusie van René Diekstra, hoogleraar in* de klinische
gezondheidspsychologie in Leiden.
LITERATUUR
RECENSIE ROB VOOREN
Kristien Hemmerechts, Wit zand. Uitg. At
las, Amsterdam/Antwerpen Prijs 29,90.
De zwartgallige kijk op het leven
drukt de laatste jaren een al
maar zwaarder stempel op de
Nederlandse en ook de Vlaamse
literatuur. Met vooraanstaande
vertegenwoordigers van de
laatste kan men nog wel lachen
- ik denk vooral aan Herman
Brusselmans en Tom Lanoye -
maar dan wel wrang, want vlak
onder het oppervlak loert de
wanhoop. De Vlaamse schrijf
ster Kristien Hemmerechts laat
elke schijn van optimisme al
helemaal achterwege.
In haar nieuwe roman Wit
zand is intermenselijke on
macht troef. Van de personages
in het boek is vooral Elizabeth,
een eigenzinnige vrouw van
middelbare leeftijd, de spil
waaromheen een stoet van
minnaars, verwanten en ken
nissen een machteloze ronde
dans uitvoeren. Zoon Marius
kan niet van zijn moeder losko
men en zoekt desnoods, als zij
geen gehoor geeft, zijn heil bij
andere vrouwen veel ouder dan
hij. Dochter Stella kan zonder
haar moeder haar balletspullen
niet terugvinden.
Vader Appelmans slonst zich
door het bestaan, dat alleen
door Elizabeth kan worden op
gepoetst. Minnaar Paul schrijft
haar wanhopige brieven, waar
op ze niet reageert. Alleen min
naar Jakob weet zich lachend en
onafhankelijk van haar almacht.
Zo lijkt het leven ordelijk en
overzichtelijk voor Elizabeth,
die zich onbelemmerd aan
sombere bespiegelingen en
neurotische herinneringen kan
overgeven.
Toch schuilen er adders on
der het gras van deze ogen
schijnlijk simpele betrekkingen.
Elizabeth speelt onwillig en gril
lig met haar macht. Marius
zoekt compensatie bij de oude
re Paula, wordt weg gepest door
haar dochtertjes, veroorzaakt op
zijn vlucht een dodelijk ongeluk
en komt uiteindelijk terecht in
het bizarre hotel-restaurant 'Le
Bateau Guizzantois'.
Tegen dit eigenaardige decor
spelen de meeste verwikkelin
gen zich af. Omdat machteloos
heid en noodlot in Wit zand in
nig verboden zijn, moet er een
slachtoffer vallen om de status
quo te doorbreken. Pas als dat
er is - of er sprake is van moord,
doet eigenlijk niet ter zake -
zorgt de auteur na een nogal
kunstmatige apotheose voor
nieuwe verbindingen en een
herschikking. De hoofdrolspe
lers kunnen weer alle kanten
op.
Ondanks de rommelige uit
werking en het verwarrende
perspectief - als de aandacht
van de lezer verslapt, raakt hij
het spoor bijster in het doolhof
van personages - is Wit zand
vooral een krachtig geschreven
roman. De dialogen zijn sterk
en ter zake, het decor is kleur
rijk en de sombere thematiek
overtuigend.
Dat laatste geldt minder voor
de' onderliggende emoties. Die
komen, behalve bij Elizabeth,
zelden geheel uit de verf omdat
geen van de karakters wordt uit
gediept. Het te veel aan perso
nages lijkt daar debet aan, ter
wijl ook neven-motieven (dis
criminatie, seksualiteit) niet
worden uitgewerkt en er als los
se eindjes doelloos bij bunge
len. Maar wat wezenlijk telt, is
dat Kristien Hemmerechts een
verhaal kan vertellen. Een goed
verhaal.
LEIDEN CHRISTA CARBO
Eén op de zes a zeven volwasse
nen lijdt aan een duidelijke per-
soonlijkheisstoornis, maar ook
aan de meeste anderen is wel
een klein steekje los. Wie heeft
er geen lastige eigenschappen
en hardnekkige (onhebbelijk
heden? Hoe kom je eraan en
vooral: hoe kom je ervan af? In
zijn laatste boek Persoonlijk on
derhoud. Zakboek voor zelfanaly
segaal Diekstra hier op in.
„De meeste mensen brengen
meer tijd door voor de spiegel,
met hun haar en hun make-up,
dan dat ze bezig zijn met hun in
nerlijk", vertelt Diekstra. „Daar
komen ze niet aan toe. Geen tijd,
zeggen ze. Ik zeg: tijd is prioriteit.
Het is belangrijk om over jezelf
na te denken, de dialoog met je
zelf aan te gaan. Je af te vragen
wie je bent en wie je zou willen
zijn. Aandacht besteden aan dit
soort zaken is van leven-belang.
Dat belang is bewezen. Mensen
die nooit emotionele gesprekken
over zichzelf voeren, of die nog
nooit een dagboek hebben bijge
houden en die daarmee begin
nen, zijn al na enkele weken fy
siek gezonder".
In Persoonlijk onderhoud geeft
Diekstra een groot aantal tips om
tot een beter inzicht in jezelf te
komen. „De persoonlijkheid
waarmee mensen hun volwassen
leven beginnen, is het resultaat
van erfelijkheid en opvoeding.
Het heeft geen enkele zin om ie
mand bij voorbeeld zijn verle
genheid, zwijgzaamheid of ach-
RECENSIE KOOS POST
Stephen King, Dolores Claiborne Uitgeverij Luitingh-Sijt-
hoff Prijs 29,90
Het staat met grote letters op de buiten
kant. We moeten het dus wel geloven. Maar
het valt desondanks niet mee om te accep
teren dat Stephen King inderdaad Dolores
Claiborne heeft geschreven. Door de jaren
heen is Stephen King namelijk meer gewor
den dan alleen de naam van een zeer suc
cesvol Amerikaans auteur. Stephen King
werd een begrip. Een soort soortnaam. De
benaming van een griezelgenre.
De lezer, die een Stephen King ter hand
nam, wist dat hij van alles en nog wat kon
verwachten. Soms vreemde en wrede we
zens, die het hadden gemunt op weerloze
slachtoffers. Dan weer waren het personen
met buitennatuurlijke begaafdheden. Of
dieren die in bloeddorstige monsters veran
derden.
In zijn verhalen werd gespot met het ge
wone, het alledaagse, het menselijke. Voor
Stephen King bestonden geen grenzen, die
voor boeren, burgers en buitenlui het dage
lijkse bestaan beperken. De auteur gleed
daar steeds met soepel gemak overheen in
zijn ogenschijnlijk 'eeuwig' streven naar
huiveren en griezelen.
Hij bouwde zo een mythe om zich heen.
Zoals Alfred Hitchcock in het verleden de
meester van de filmspanning werd en Cecil
B. DeMille de koning van de massa-regie,
zo werd Stephen King de exponent van het
griezelboek. De schrijver, bij wie achter elke
deur een gruwelijk of griezelig wezen kon
worden verwacht.
Maar Stephen King lijkt nu van zijn 'ge
loof te zijn getuimeld. Dat viel vorig jaar al
op, toen hij in De spelbreker voor zover ik
mij kan herinneren voor de eerste maal een
heel boek lang de grenzen van de werkelijk
heid keurig respecteerde. Het verhaal was
spannend genoeg. Op geraffineerde wijze
beschreef King de strijd op leven en dood,
die een eenzame, aan een bed gekluisterde
vrouw met haar situatie,"haar emoties en de
haar omringende schimmen moest voeren.
Beklemmend, maar wel heel reëel.
En dat geldt eigenlijk nog meer voor
Stephen Kings jongste boek Dolores Clai
borne. Zo heet de vertellende vrouw in een
diep menselijk relaas. De vrouw wordt ver
hoord na de dood van haar werkgeefster.
Die heeft haar hulp in de huishouding vele
jaren lang tot het uiterste getergd, gegriefd
en getreiterd. Maar dat alles heeft Dolores
niet tot moord kunnen brengen, al heeft het
soms weinig gescheeld.
Dolores is ook niet brandschoon. Beslist
niet. Ze legt handel en wandel door de jaren
heen uit in een ellenlange monoloog op het
politiebureau. Een erg boeiende biecht,
waarin enige bijzonder levensechte figuren
haarscherp worden neergezet. De liefde-
haat verhouding tussen de tergende werk
geefster en de tot een bepaald punt slaafse
hulp in de huishouding komt al even over
tuigend naar boven als de slopende haat die
het huwelijk van die laatste vrouw tot een
hellegang maakt. Maar er komt geen enkel
buitennatuurlijk element aan te pas. Ner
gens.
Een Stephen King dus zonder welk grie
zeleffect dan ook. Het is even wennen.
Maar ik vind het geen verlies. Integendeel
zelfs. Voor mij mag King met zulke puur
menselijke thrillers doorgaan.
Yvonne Keuls beschrijft een wereld v
met elkaar omgaan.
Utopia voor het gezin
Vlotte, vrolijke verhaaltjes met
een damesbladen-luchtje. Dat
is de kortste omschrijving van
Die kat van dat mens van Yvon
ne Keuls. Keuls heeft een heer
lijk Haags huis met drie doch
ters erin, een vaag, traditioneel
soort man (werkt altijd) katten,
kinderen, een hond en een par
kiet. Dat veroorzaakt veel druk
te en klein leed, maar Keuls kan
toch altijd de zon in het water
zien schijnen.
Wat moet je daar nu mee? Je
kunt schamperen over zoveel
onwaarachtigheid: dat huis zit
natuurlijk onder de katten- en
hondenharen en een vrij los-
vliegende parkiet, nou, reken
maar dat die wel eens iets laat
vallen liefst op je mooiste
lampekap natuurlijk. Die kinde
ren maken vast de hele dag ru
zie en ik kan me niet voorstellen
dat Keuls dan geen héle losse
handen heeft.
Maar aan de andere kant:
heerlijk, zo'n 'andere wereld'
waar nooit eens iets fout gaat,
waar de mensen redelijk en
geestig met elkaar omgaan en
waar twee trouwe hondenogen
je smeltend aankijken. En zo'n
parkiet, die Duitse 'rijtjes' op
kan zeggen en gezellig op je
schouder zit; hè ja, dat wil ik
ook! Zo bekeken is Die kat van
dat mens een soort literaire
pendant van comedyseries als
Who's the Boss of Growing Pains
Een ideaal, een utopie voor het
hele gezin.
Als je van dat laatste uitgaat,
is Die kat van dat mens uitste
kend amusement. Ieder ver
haaltje wekt op z'n minst een
glimlach. Het verhaaltje Ge
kookt en dan dood..., een ge- j
sprek dat Keuls heeft opgete-
kend uit de mond van haar j
dochters, is zelfs absoluut hila
risch en geweldig geschreven.
Wel is ieder verhaaltje een een
dagsvlieg: zo gelezen, zo verge
ten. Maar wat geeft dat. Dan
lees je het nog maar 'ns een
keer.
Yvonne Keuls, Die kat van dat
mens. Uitg. Novella, 1993. Prijs
14,90 gulden.
WILFRED SIMONS
terdochtigheid te verwijten. Zul
ke eigenschappen zijn een gege-
ven, je krijgt ze mee".
Levensgemak
Maar er is nog een troost. Men
sen die lijden onder hun raritei
ten, of die erdoor in conflict ra
ken met hun omgeving, kunnen
wel degelijk iets doen. Diekstra:
„Daarvoor heb je niet altijd een
deskundige nodig, een psycho
loog of een psychiater. Je kunt
heel veel zelf. Het belangrijkste is
dat je de eerste stap zet: je bereid
verklaren jezelf in de gaten te
houden en daar ook tijd in te ste
ken".
Hij benadrukt dat 'werken aan
jezelf alleen zin heeft voor wie
zijn doelen bescheiden en realis
tisch stelt. „Vergelijk de persoon
lijkheid met een huis. Als het niet
bevalt, hoef je het niet helemaal
af te breken en opnieuw op te
bouwen. Een kleine aanpassing
kan al heel veel schelen in ter
men van levensgemak. Zo is het
ook met de persoonlijkheid. Het
maakt al een enorm verschil als
iemand die nooit tegen een an
der zegt: 'het spijt me', zover
komt dat hij dat eens in de twee
maanden zegt".
Een aantal 'problematische'
persoonlijkheden zal geneigd
zijn zelf hulp te zoeken voor zijn
of haar problemen. Voor anderen
geldt dat niet. Dat zijn de men
sen die door hun eigenaardighe
den anderen soms veel last
bezorgen, maar die met zichzelf
niet zoveel problemen hebben.
Diekstra richt zich i"n het boek
In de korte geschiedenis van de
DDR heeft de aan handen en
voeten geketende journalistiek
de krantenlezer niet veel aan
'human interest' kunnen bie
den. Altijd zat er wel ergens een
wandluis verborgen, stond er
een verdacht uitziende Lada
aan de overkant of viel het ver
haal dat Otto Normaalverbrui
ker had te vertellen eenvoudig
onder de noemer van 'defaitis
me', een door hogerhand ver
boden gemoedsaandoening.
foto loek zuyderduin
schrijf het ook ergens in het
boek: 'wot begrepen is, bestaat
minder'. Dat geldt voor je eigen
eigenaardigheden, maar ook
voor die van de mensen met wie
je leeft."
René Diekstra, Persoonlijk
onderhoud. Zakboek voor zelf
analyse. Uitg. A.W. Bruna. Prijs
29,90.
nadrukkelijk tot degenen die met
zulke mensen samenleven. „Het
is heel belangrijk dat de partners
van bij voorbeeld een paranoïde
of een schizoïde (extreem ge
voelsarme) persoon begrijpen
wat er met hun man of vrouw
loos is."
„Een voorbeeld: ik krijg in mijn
praktijk soms mensen die hier
komen vanuit onvrede met hun
relatie. Als ik zo'n vrouw het
zijn vaak vrouwen dan hoor
praten, vermoed ik vaak al dat de
man met wie zij leeft schizoïde
trekken vertoont. Als ik de man
leer kennen en inderdaad tot die
conclusie kom, dan is het heel
belangrijk dat uit te leggen. De
partner moet in zo'n geval weten
dat die man gewoon slecht in
staat is tot emotionele warmte.
Als je bereid bent dat in te zien,
kun je voor jezelf de keuze ma
ken of en hoe je met deze partner
verder kunt."
„Mensen lijden vaak niet zo
zeer aan de realiteit in hun rela
tie, maar aan het verschil tussen
de realiteit en hun ideaalbeeld.
Inzien dat deze partner nooit aan
dat ideaalbeeld zal voldoen, kan
al een grote opluchting geven. Ik
„De meeste mensen besteden meer tijd aan hun kapsel dan aan hun innerlijk", vindt René Diekstra.
net uit
