We laten Bosnië liever uitbranden
Het verraad van de ziekenfondsen
Feiten &Meningen
'Chasboelatov? Niet te vertrouwen'
WOENSDAG 31 MAART 1993
TOM JANSSEN
MOSKOU HANS GELEUNSE
CORRESPONDENT
„Waar heb je het over man, Chasboelatov en de
mocratie? Wat voor democratie?" Wladimir
Sjisjkov is boos Op de verslaggever die hem zo
maar op straat vragen stelt en nog domme ook.
En dat alleen maar vanwege een vergeefse tocht
naar het platteland. Hij had een stukje grond wil
len kopen. Niet gelukt. Veel te duur allemaal,
gromt hij.
Sjiskov, ongeschoren, tegen de vijftig, een oude
bontmuts scheef op het hoofd en een versleten
jack om de brede schouders, wil het nog één keer
uitleggen, zegt hij, met een gezicht alsof het van
daag zijn vijftigste interview is. „Chasboelatov is
geen Rus. Die man liegt dat het gedrukt staat, is
niet te vertrouwen."
Sjiskov is één van de ongeveer dertig mensen bij
wie we in het Moskouse stadscentrum proberen
te achterhalen waarom de Russen zo weinig emo
tie tonen bij een politieke crisis, die in de rest van
de wereld met aandacht wordt gevolgd. De ant
woorden bevestigen het beeld dat opiniepeilin
gen geven: de mensen zijn bezorgd, kiezen voor
Jeltsin, vertrouwen Chasboelatov niet omdat hij
een Tsjetsjeen uit de Kaukasus is en houden zich
eigenlijk maar met één ding bezig: zorgen dat het
water hen niet tot boven de lippen stijgt.
Sjiskov kiest, zegt hij, definitief voor Jeltsin. „In
het belang van de mensheid en de vrije verkoop
van land", voegt hij eraan toe. Het zegt hem niets
dat demonstraties weinig volk trekken, ondanks
de hoog opgelopen politieke spanning. „Natuur
lijk is iedereen bezorgd. Maar de meesten zijn
zoals ik: doodziek van alle ellende, van de stijgen
de misdaad, van de wetteloosheid."
Misschien krijgt Chasboelatov wel steun uit het
leger, proberen we bij een kapitein in uniform.
Hij wil zijn naam niet geven. „Houd het maar op
Igor, ik heb al genoeg last met m'n superieuren",
zegt hij bars. „Velen in het leger denken er net zo
over als ik: Jeltsin is niet onze man, maar er is
geen andere macht of persoon om vertrouwen in
te hebben. Chasboelatov zeker niet. Dat is geen
Rus."
Dat wisten we al, evenals Igors slotopmerking dat
„iedereen in onze maatschappij zeer bezorgd is
over het gekrijs van de politici". Ljoedmila, die
pelmeni (meelkoekje met vleesachtige inhoud)
verkoopt aan voorbijgangers, is ook bezorgd,
maar „begrijpt niets van politiek". Daarom houd
ik het maar op Jeltsin, zegt ze lachend.
Zeer beslist daarentegen is Wjatjeslav Semjonov,
een zakenman die goed in het pak zit. Hij kijkt
gewichtig en zegt dan op gedragen toon: „Ik ver
trouw de president, ik zal voor hem stemmen.
Zijn politiek garandeert mij een toekomst."
Semjonov denkt evenwel ook dat de meeste Rus-
val
doodziek zijn van politiek. Hij krijgt enige bij-
de gepensioneerde chauffeur Konstantin
Averianovitsj. „Het is met Jeltsin net als met Gor-
batsjov. In het Westen krijgen ze steun en de Rus
sen houden zich stil. We zijn nu eenmaal geduldi
ge mensen, maar de kruik gaat wel net zo lang te
water tot ze barst." Konstantin is voor Jeltsin.
Chasboelatov? Hij kijkt ons even aan, we weten
het antwoord al: „Een Tsjetsjeen aan de top? Dat
betekent ellende", zegt hij.
Geen van de ondervraagden wil evenwel de barri
caden op voor Jeltsin. Het zal wel toeval zijn,
maar geen van hen had in augustus 1991 bij het
Witte Huis gedemonstreerd voor Jeltsin en tegen
de staatsgreep.
De 40-jarige muzikante Natalja Tsjemova kijkt
ons guitig aan onder haar enorme rode paraplu.
Dit is een stad van meer dan tien miljoen men
sen. Dat zijn niet allemaal helden. Bij de staats
greep destijds moest het ook van enkele tiendui
zenden komen, zegt ze. „Ik ben natuurlijk voor
Jeltsin. Maar ik doe niet meer dan stemmen, als
het nodig is. En die Chasboelatov? Zelfs een
idioot kan je vertellen dat dat een leugenaar is."
Serviërs zuiveren Srebrenica door middel van angst en verdriet
„Iedereen wil weg uit Sre
brenica", zei een van de
uitgemergelde vluchtelin
gen, die maandag met een
VN-transport in Tuzla aan
kwamen. Geen wonder.
Maandenlang zaten de in
woners van de stad in het
oosten van Bosnië als rat
ten in de val. De voedsel
voorraden raakten uitge
put, doktoren en zieken
huizen hadden geen medi
cijnen meer. En intussen
rukten de Servische bele
geraars op tot op enkele ki
lometers van de stadsmu
ren. Het lijkt een beeld uit
de Middeleeuwen, maar
het gebeurde anno 1993.
'ONNOHAVERMANS
Mr
Inmiddels is er een staakt-het-
vuren en mogen de hulpkon
vooien warempel ongehinderd
alle barricades van ongeregelde
milities passeren. Zieken en ge
wonden, die in Srebrenica niet
meer kunnen worden geholpen,
gaan met de lege vrachtwagens
mee terug naar Tuzla. Tenmin
ste, dat lag in de bedoeling.
Maandag werden de vrachtwa
gens bestormd door vrouwen,
kinderen en bejaarden, die
maar één ding wilden: weg uit
die hel.
Intussen sukkelen in New York
de vredesbesprekingen voort.
Onderhandelaars Vance en
Owen suggereerden de afgelo
pen dagen zelfs een heuse door
braak: de Bosnische president
Izetbegovic zette vorige week
donderdag eindelijk zijn hand
tekening onder hun vredesplan;
een dag later schaarden de
Bosnische Serviërs zich achter
het staakt-het-vuren dat letter-
lijk de weg naar Srebrenica
opende.
Onder het plan Vance-Owen
ontbreekt nu alleen nog de
krabbel van de Servische leider
Karadzic. Zodra hij tekent, zal
een omvangrijke vredesmacht
van de Verenigde Naties in Bos
nië en Hercegovina worden ge
stationeerd, om erop toe te zien
dat de verdeling in tien autono
me provincies ordelijk en zon
der verder bloedvergieten ver
loopt.
Het zou wat. In de veilige bed
dingvan bezuinigingsoperatie
en WAO-reparatie zijn wij al
lang op Bosnië uitgekeken. Dat
op amper een paar uur vliegen
Een jonge moslim-vluchteling uit het Oostbo:
Tuzla brengen.
bij ons vandaan voormalige bu
ren eikaars dochters verkrach
ten, huizen in brand steken en
bezittingen stelen, daar slaapt
niemand ook maar een mi
nuutje minder door. Elkaar de
hersens in slaan hoort er blijk
baar bij, daar in de Balkan.
Dat de belangstelling snel is
weggeëbd, is grotendeels te wij
ten aan diezelfde Vance en
Owen, die al maanden vruchte
loos bemiddelen, eerst in Genè-
ve, toen in Londen, weer in Ge-
nève en nu in New York, maar
nog altijd zonder resultaat.
Hun opdrachtgevers, de VN en
de Europese Gemeenschap,
missen durf, daadkracht en be
sluitvaardigheid. De VN blijken
niet eens in staat een aanvaard
bare methode te vinden om het
vliegverbod boven Bosnië, dat
ze zelf hebben verordonneerd,
af te dwingen. Hoe moet dat
dan straks als honderdduizen
den blauwhelmen met de witte
vlag de vrede gaan bewaken?
En de EG durft zich uit mis
plaatst mededogen met lidstaat
Griekenland nog altijd niet uit
te spreken over de kwestie Ma
cedonië, de republiek die wel
bestaat, maar door vrijwel nie
mand wordt erkend en daar
door voortdurend tussen wal en
schip valt. Mocht de vonk over
slaan naar Macedonië, zoals ve
len al maanden voorspellen,
dan heeft de EG daar zeker
schuld aan.
Maar nu dat vredesplan. Twee
maanden geleden is op deze
pagina al betoogd dat het plan
niet deugt, omdat het uitgaat
van de voldongen feiten van de
etnische zuivering. Sindsdien
hebben Servische milities nog
verscheidene dorpen schoon
geveegd. Geweld is daarbij lang
niet altijd nodig, zo blijkt dezer
dagen in Srebrenica. Murw ge
slagen door angst en verdriet
slaan de gewone burgers op de
vlucht zodra ze een uitweg zien.
Er zijn nog enkele bolwerken
die dapper stand houden tegen
hun belegeraars. Sarajevo is
daarvan het treffendste voor
beeld. Het aardige van die stad
is dat haar bevolking een dwars
doorsnede is van de drie etni
sche groepen. Onder de verde
digers van de stad zijn moslims,
maar ook Kroaten en Serviërs,
die zich domweg verzetten te
gen de verwoesting van die
smeltkroes.
Toch zijn vooral de moslims
slachtoffer Van de Bosnische
burgeroorlog, want dat is nu
eenmaal de groep die geen
bondgenoten in de buurt heeft.
De Bosnische Kroaten maken er
geen geheim van dat ze worden
geholpen door de republiek
Kroatië, die al een jaar in een
soort gewapende vrede leeft. En
de Bosnische Serviërs voelen
zich sterk dankzij steun, fysiek
en materieel, vanuit Servië,
hoewel Belgrado dat voor de
vorm nog tegenspreekt.
Izetbegovic bedelde het afgelo
pen halfjaar tevergeefs om op
heffing van het wapenembargo
tegen zijn land. Dan zouden de
moslims zich kunnen weren en
zou er sprake zijn van een 'eer
lijke' strijd. Na de verkiezing
van Bill Clinton kwamen er uit
diens kamp geluiden dat de
nieuwe Amerikaanse regering
zou overwegen het wapenem
bargo op te heffen. Die geluiden
zijn al weer verstomd, maar
'onze' minister van buitenland
se zaken Kooijmans rakelde de
kwestie eergisteren, tijdens zijn
bezoek aan Washington, nog
eens op. Niet om het idee te
steunen, neen, de voormalige
mensenrechtenrapporteurvan
de VN wees opheffing van het
wapenembargo namens Neder
land nog maar weer eens met
klem van de hand.
De oplossing voor de burger
oorlog moet blijkbaar echt van
de onderhandelingen in New
York komen. Of van binnenuit.
Als de etnische zuivering is vol
bracht. We laten de Bosnische
brand domweg uitbranden.
door
Flip de Kam
Frans Nypels
Aflevering 7 en 2 van
deze vijfdelige serie
stonden in de krant
van respectievelijk
29 en 30 maart.
Wil zijn stelselher
ziening een suc
ces worden, dan
kan staatssecretaris Simons niet
zonder de ziekenfondsen en de
particuliere ziektekostenverze
keraars. Tot nu toe vaardigde de
overheid steeds gedetailleerdere
regels uit om het aanbod en de
tarieven, en daarmee de kosten
van de zorg te beheersen. Hoe
wel bureaucratie en regeldicht
heid voortdurend zijn toegeno
men, is dit beleid slechts ge
deeltelijk geslaagd. Dus moet
het voortaan anders.
In het nieuwe stelsel zijn de
kosten niet langer de eerste zorg
van de overheid, maar wordt
kostenbeheersing een hoofd
taak van de zorgverzekeraars.
De overheid brengt ze in een
dwangsituatie, omdat verzeke
raars iedere gegadigde moeten
accepteren en zij niet mogen
discrimineren naar gezond
heidsrisico.
Om de kosten te dekken, kun
nen verzekeraars straks op
slechts twee manieren aan geld
komen. Zij krijgen een aandeel
in de opbrengst van de landelijk
geheven, inkomensafhankelijke
Reactie Simons:
Onbewezen stelling'
éDeze bijdrage gaat uit van de basisveronderstel
ling dat de ziektekostenverzekeraars, die zich
lioe langer hoe n\eer in de richting van een oli
gopolie hegeven, niet zullen willen concurreren en lie
ver prijsafspraken zullen maken. Dat is echter een
onbewezen stelling. De praktijk wijst uit dat juist in
een oligopolie prijsconcurrentie effectief kan zijn. En
het verleden heeft bewezen dat er in Nederland beslist
verzekeraars zijn die de concurrentie niet schuwen.
En als het gaat om doelmatig werken: daartoe heb
ben de verzekeraars zich verplicht in het memoran
dum dat ik met ze overeen ben gekomen. Ik ben dan
ook helemaal niet zo somber gestemd over de nu
schappelijke.verantwoordelijkheid die verzeke-
raars nu op zich moeten nemen.
premie voor de Algemene Wet
Bijzondere Ziektekosten
(AWBZ). Het geld uit de lande
lijke AWBZ-pot is evenwel on
voldoende om de voor vergoe
ding in aanmerking komende
kosten volledig te dekken. Daar
om zullen verzekeraars ook no
minale premies van hun verze
kerden mogen heffen. Simons
verwacht dat de verzekeraars el
kaar in de toekomst zullen be
concurreren door zo laag moge
lijke nominale premies aan te
bieden. Dat lokt klanten.
Onderhandelen
De bewindsman heeft de verze
keraars een nieuw middel gege
ven om de van verzekerden ge
vraagde premie te drukken.
Binnenkort mogen zij onder
handelen met huisartsen, me
disch specialisten, ziekenhuizen
en andere zorgaanbieders over
de prijs van te leveren diensten.
Dat is nieuw: op dit moment
vormen tariefonderhandelingen
nog de ondankbare taak van Si
mons en zijn ambtenaren. Ge
prikkeld door onderlinge con
currentie zullen verzekeraars de
zorgaanbieders de pin op de
neus zetten, waardoor de totale
kosten van de zorg beheersbaar
blijven. Hoopt en verwacht Si
mons, in navolging van de com
missie-Dekker.
Omdat hij de verzekeraars no
dig heeft, is het begrijpelijk dat
de staatssecretaris na zijn ern
stige aanvaring de onderlinge
verhoudingen wilde normalise
ren. De vrede werd getekend op
17 november 1992. Beide partij
en ondertekenden bij die gele
genheid een Memorandum vol
schone voornemens. Het belang
van Simons was duidelijk: de
verzekeraars gingen akkoord
met de hun toegedachte rol van
budgetbewakers. In de toe
komst kan het ministerie van
WVC bij kostenoverschrijdingen
de zwarte piet adresseren aan
verzekeringsland.
Dat zal de verzekeraars een zorg
zijn. Zij weten wat de
willen: zorg, zorg en nog eens
zorg. In de ogen van de verzeke
raar is dat: omzet, omzet en nog
eens omzet. Geen wonder, dat
zij onbekommerd hun handte
kening onder het Memorandum
hebben gezet. Verzekeraars dur
ven best de premies te verho
gen, als de zorgvraag later uit de
handf oopt. Want - anders dan
Simons denkt - loopt het met
de premieconcurrentie wel los.
Na een hele reeks fusies zijn er
over een paar jaar hooguit tien
tot vijftien ziektekostenverzeke
raars over. In zo'n overzichtelij
ke markt is het niet moeilijk om
de onderlinge concurrentie te
beperken door afspraken te ma
ken.
Omdat de concurrentie achter
wege blijft en niet te verwach
ten valt dat het ministerie van
economische zaken de prijskar-
tels van verzekeraars en zorg
aanbieders opblaast, schieten
de kosten van de zorg omhoog.
Verzekeraars zullen graag mee
werken aan een royaal aanbod
van voorzieningen, maar zij
passen voor de rol van budget
bewaker.
Krakkemikkig
Het kostenbeheersingsmecha-
nisme waarop Simons al zijn
kaarten heeft gezet, lijkt dus op
voorhand krakkemikkig. Daar
om is het griezelig dat het kabi
net van plan is nu al een aantal
wetten te versoepelen die het
momenteel mogelijk maken het
voorzieningenaanbod, en dus
de kosten van de zorg, te be
heersen. Oude, kostenbeper-
kende schoenen dreigen te wor
den weggegooid, zonder dat er
nieuwe klaar staan.
Los hiervan zijn de nominale
premies in het plefn-Simons in
verhouding tot de procentuele
AWBZ-premie zo laag dat het
voor consumenten nauwelijks
de moeite loont om na te gaan
welke verzekeraar misschien
een paar gulden goedkoper is.
Consumenten staan net zo
machteloos bij premieverhogin
gen als bij renteveranderingen
die door het Nederlandse ban-
kenkartel worden gedicteerd.
De actieve achterban van de
vakbonden ziet maar één logi
sche reactie; hij dringt aan op
extra loonsverhoging om de
premiestijging goed te maken.
Die reactie staat haaks op een
belangrijk achterliggend doel
van de stelselherziening: mati
ging van de arbeidskosten.
Vier miljoen uitkeringsontvan
gers - bejaarden, werklozen en
arbeidsongeschikten - worden
in verhouding het hardst getrof
fen door premieverhogingen die
voor iedereen in guldens gelijk
zijn. Zij kunnen de hogere ziek
tekosten niet afwentelen en
moeten maar afwachten of hun
uitkeringen extra worden aan
gepast. De schatkist heeft daar
voor geen ruimte. Alle koop
krachtplaatjes vallen in duigen.
De kritiek van sociaal-voelend
Nederland op het plan-Simons
zou moeten zijn dat in de toe
komst onvermijdelijke kosten
stijgingen - voor zover niet ge
dekt via een hogere inkomens
afhankelijke AWBZ-premie -
het zwaarste zullen drukken op
de laagste inkomens. De zie
kenfondsen, die driftig fuseren
met hun vroegere tegenstan
ders, de particuliere verzeke
raars, hebben graag hun hand
tekening onder het Memoran
dum gezet. De directies voelen
zich opgenomen in het grote
geldspel. Daarmee hebben zij
hun aloude achterban van lager
betaalden in feite verraden.
Hoofdprijs huichelen
Een groep ziektekostenverzeke
raars had het in de gaten. De
Kontaktkommissie Publiekrech
telijke Ziektekostenregelingen
voor ambtenaren (KPZ) weiger
de in november 1992 het Me
morandum te tekenen. Reden:
marktwerking kan de kosten
van de gezondheidszorg niet
echt reguleren. Particuliere ver
zekeraars lijken meer geïnteres
seerd in omzet dan in zo laag
mogelijke premies, terwijl de
ziekenfondsen zich steeds meer
gaan gedragen als particuliere
maatschappijen.
De KPZ, die bijna negenhon
derdduizend ambtenaren en
gepensioneerden van gemeen
ten, provincies en politie verte
genwoordigt, verdient met deze
opstelling in een moeite door
de hoofdprijs huichelen. Men is
vooral tegen, omdat de achter
ban er als gevolg van de stelsel
herziening dooreen genomen
op achteruit gaat, aangezien
ambtenaren in verhouding lage
ziektekosten hebb.en en zij bij
het plan-Simons solidariteits
premie gaan betalen voor kleine
zelfstandigen en vele bejaarden.
De verzekeraars hebben bij de
onderhandelingen over het Me
morandum nog een punt ge
scoord. De verdeelsleutel voor
de AWBZ-pot houdt slechts re
kening met vier kenmerken van
verzekerden om hun ziekterisi
co te bepalen: leeftijd, geslacht,
woonplaats en ziektegeschiede
nis. Simons en de verzekeraars
hebben afgesproken dat deze
verdeelsleutel wordt verfijnd.
Zolang dat niet is gebeurd, wor
den geen extra voorzieningen in
de AWBZ gestopt, waardoor de
problemen nog groter zouden
worden.
Het is niet ondenkbaar, dat na
der onderzoek zal aantonen dat
een goede verdeelsleutel voor
de AWBZ-pot onvindbaar is.
Dan liggen alle opties opeens
weer open en rijst zelfs de vraag
of het nieuwe stelsel de eerst
volgende kabinetsformatie
overleeft. Maar als de plannen
van Simons het niet halen, hoe
moet het dan verder?
