klus voor
de CIA?
Raar maar waar
voor de
inlichtingendiensten vergaderde
vorige maand voor het eerst in
het openbaar. En onlangs kon,
ook voor het eerst, een groep ge
wone Amerikaanse burgers een
bezoek aan het CIA-hoofdkwar-
tier brengen. „We proberen zo
open te zijn als we maar kun
nen", zei James Woolsey, de Robert G
kersverse CIA-directeur, daarbij.
Maar de zenuwen waren nog gespannen. En
kele weken geleden werden twee werkne
mers voor de ingang van het complex in
Langley doodgeschoten. De bewakers, die
nooit zo'n invasie van burgers hebben mee
gemaakt, volgden elke stap die de bezoekers
zetten. Iedere gang werd streng bewaakt.
Openheid
Met de nieuwe openheid heeft Woolsey's
voorganger Robert Gates een begin gemaakt.
De tijdgeest maakt het mogelijk, maar het
was volgens hem ook noodzakelijk. Het is
'public relations' voor een dienst waarvan de
noodzaak ter discussie staat. De aasgieren
van het congres en in de media dringen aan
op bezuinigingen op het spionagebudget.
Dat bedraagt maar liefst 30 miljard dollar,
nog even veel als tijdens de Koude Oorlog.
Maar ook spionnen ontkomen niet meer aan
het
De CIA strijkt overigens
30 miljard op. De VS hebben nog
'Ik wil sterven
voor mijn land,
maar niet voor
General Motors'
vol andere inlichtingendiensten. De 'geheim
ste' daarvan is het National Reconnaissance
Office (budget 6,2 miljard), waarvan tot voor
kort zelfs het bestaan niet werd toegegeven,
en dat de Amerikaanse spionagesatellieten
exploiteert. Dan zijn er de National Security
Agency (budget 3,9 miljard) en de spionage
diensten van de .diverse krijgsmachtdelen.
Die diensten overlappen elkaar, als ze elkaar
al niet in de weg zitten.
President Clinton wil in vijfjaar 7,5 miljard
dollar bezuinigen op al die diensten, met na
me op de honderden peperdure spionagesa
tellieten, waarvan het nut door de ontwape
ning van de vroegere Sovjetunie minder ge
worden is. Ook de CIA zal het volgend jaar
ffioeten doen met minder geld en minder
dan de huidige 16.000 mensen. Ondanks
waarschuwingen van mensen als Robert
Gates, dat de veiligheid van de VS in het ge
ding is, en dat de Koude Oorlog wel voorbij
dat nog veel gevaren de VS bedrei-
willen nog verder
gen.
Sommige
gaan, al is er maar weinig steun voor Moyni-
hans idee om de CIA maar op te heffen.
Woolsey staat voor de taak om de dienst te
laten overleven. Zonder duidelijke vijand
moet de CIA op zoek naar nieuwe uitdagin
gen. Zelfbehoud dus. Woolsey baarde on
langs opzien met zijd pleidooi om de CIA ac
tiever te laten zijn op het gebied van de eco
nomische spionage. De Amerikaanse spion
nen zouden hun jachtterrein moeten verleg
gen van de militaire naar de industriële ge
heimen.
Illegaal
„We hebben altijd al aan economische spio
nage gedaanzegt Woolsey. Economische
informatie kan veel vertellen over de veer
kracht van een land of een regime. De CIA
heeft zelfs meer economen in dienst dan de
meeste ministeries. Agenten die op belangrij
ke industriële gegevens stuitten, waren nooit
te beroerd die aan belanghebbende bedrijven
door te geven. Ook was de CIA actief bij het
opsporen van bedrijfsspionnen. Maar nu
gaat het erom of de CIA zelf aan bedrijfsspio-
nage zou moeten gaan doen.
„Ik wil niet zonder meer spioneren voor
Amerikaanse bedrijven", zegt Woolsey,
„maar we onderzoeken wel welke rol we op
dat gebied kunnen spelen". Juristen zien veel
haken en ogen. Bedrijfsspionage is overal il
legaal. Wie gebruik maakt van illegaal verkre
gen informatie over de concurrentie, is straf
baar. „Het bedrijfsleven kan daardoor in gro
te juridische problemen komen", zegt ex-
CLA-agent Jan Herring. Bovendien vrezen
kleine bedrijven dat vooral grote, rijke con
cerns ervan zullen profiteren.
„Dit onderwerp zit vol juridische en bui
tenlands-politieke angelsgeeft ook Woolsey
toe. Bedrijfsspionage richt zich immers niet
op een buitenlandse vijand, zoals de Russen
waren, maar vooral op hoog-geïndustriali-
seerde bondgenoten als Japan, Korea, Duits
land of Israël. Maar de Amerikanen willen
ook niet roomser zijn dan de paus. Al die lan
den doen aan bedrijfsspionage, ook binnen
de Verenigde Staten. De KGB had er in de
Sovjettijd zelfs een speciale afdeling voor, het
'Departement X'.
„Als we ontdekten dat onze bondgenoten
dat deden, dan lieten we het vroeger meestal
bij een zachte reactie, allemaal vanwege de
Koude Oorlog", zegt Woolsey. „We moesten
immers één lijn trekken. Maar dat is nu voor
bij." En heeft president Clinton niet steeds
gezegd dat de economische veiligheid van de
Verenigde Staten even belangrijk is als de mi
litaire? Daarbij wil ook deze regering verder
gaan dan het controleren van de wapenhan
del of de naleving van economische sancties.
Woolsey noemt deze discussie
„het heetste onderwerp in de
wereld van de inlichtingendien
sten". Maar de CIA zal ook van
binnenuit veel verzet moeten
overwinnen. Ex-directeur Robert
Gates citeerde onlangs een
agent, die had gezegd „wel be
reid te zijn mijn leven te geven
voor mijn land, maar niet voor General Mo
tors". Bovendien is nog maar de vraag of het
bedrijfsleven, gezien de slechte reputatie van
de CIA, wel zo blij moet zijn met deze hel
pende hand. Daarvoor is de lijst met blun
ders te groot.
Oud-minister van buitenlandse zaken
George Shultz zei onlangs dat de CIA „jaren
lang gefaald heeft bij het begrijpen van de
politieke en economische ontwikkelingen in
kritieke delen van de wereld. Zij zijn goed in
het schatten van aantallen tanks of raketten.
Maar politiek en economisch hebben zij keer
op keer de plank misgeslagen". Zo schatten
de CIA-analisten de militaire aspiraties van
Irak verkeerd en zagen te laat dat de Sovjet
unie bezig was uiteen te vallen en dat Gor-
batsjov 'passé' was.
„Een lavart eeuw vertelden zij de president
alles wat hij moest weten over de Sovjetunie,
'behalve dat die bezig was uiteen te vallen
zegt senator Moynihan cynisch. „Dat detail
misten ze." Later bleek hoe de CIA jarenlang
de economische situatie van de Sovjetunie
had overschat. Ook de val van de Muur
kwam als een verrassing. De CIA heeft veel
aan geloofwaardigheid ingeboet. „Men zju
de kans moeten aangrijpen om eervol de vlag
te strijken nu de Koude Oorlog gewonnen is",
zegt luitenant-generaal William Odam, ex-
hoofd van de National Security Agency.
Ook is de.CIA in opspraak gekomen door
haar rol bij het toedekken van de Iran-Con-
tra-affaire en van illegale betalingen aan Irak.
wat leidde tot botsingen met het ministerie
van justitie en de FBI. ledereen is het er dan
ook over eens. dat de bezem door de CIA
moet. Woolsey. die geen CIA-verleden heeft
maar als diplomaat en wapenonderhande
laar de presidenten Carter en Bush heeft ge
diend, is volgens velen daarvoor de geschikte
man.
Wapentellers
Maar ook hij wil geen drastische bezuinigin
gen. Verder dan: „we doen nu veel dingen die
ook door andere diensten worden gedaan,
zoals de analyse van satellietbeelden. We
moeten meer samenwerken", gaat hij nog
niet. Woolsey is ook nog niet toe aan het af
schaffen van het dure satellietennetwerk, dat
nodig was om de nucleaire macht van de
Sovjets te bespioneren. Maar hij vindt wel dat
meer geld en aandacht besteed moet worden
aan het verbeteren van de analyse van ont
wikkelingen in de wereld.
Nog steeds houdt een groot deel van de
16.000 CIA-ambtenaren zich alleen bezig met
het bestuderen van de ontwikkelingen in
Rusland en Oost-Europa. „Het zit er vol met
Kremlinologen en wapentellers", schreef een
blad onlangs. Daardoor worden andere ont
wikkelingen gemist. „CNN weet vaak beter
wat in de wereld gebeurt dan de CIA", is een
geijkte grap.
Maar de dienst rechtvaardigt zijn voortbe
staan door te wijzen op de toeneming van
nieuwe dreigingen, zoals de verspreiding v
nucleaire, chemische en andere massav
nietigingswapens. de etnische conflicten die
de wereld na de Koude Oorlog niet vreedza
mer hebben gemaakt, de internationale
drugshandel en het terrorisme. De moorden
op de eigen CIA-stoep en de aanslag op het
Newyorkse World Trade Center worden
dankbaar als bewijs aangevoerd.
Maar het is de vraag of daarvoor zo'n c
vangrijk apparaat nodig is. Toch is er volgens
Woolsey ook nu behoefte aan een dienst als
de CIA. Naarmate de VS meer aan vredesta-
keivgaan doen, zullen de Amerikaanse gehei
me diensten ook meer werk ten behoeve van
de Verenigde Naties kunnen verrichten, die
daar zelf niet toe in staat zijn. Woolsey: „De
VS zijn nu het enige land met een wereldwij
de inlichtingendienst. Dat legt een grote ver
antwoordelijkheid op onze schouders."
k
Ondertussen kunnen we nog net
even nadenken over een belang
rijk taalkundig probleem. Na
melijk wat de betekenis is van de woorden
'waren' en 'waar', zoals in koopwaar, etens
waren en waar voor je geld. De kwestie heeft
een verrassend verband met ons milieu, zoals
straks zal blijken.
Volgens het woordenboek van Van Dale is
'waar': 'goed bestemd om verhandeld te wor
den', en volgens Koenen: 'koopmansgoed'. Ik
betwijfel dat. want de etenswaren in mijn
keldertje blijven etenswaren terwijl ik niet
van plan ben ze te verhandelen. Uit het grote
Woordenboek der NederlandscheTaal. on
langs zelfs gekocht door de koningin en door
de kroonprins en de voorzitter van de Twee
de Kamer, valt af te leiden dat 'waar' en 'wa
ren' veeleer 'goederen, spullen, stoffen' in
het algemeen zijn. Logisch, anders zou
'koopwaar'en 'handelswaren' dubbelop zijn.
Kort geleden was er voor de rechter een he
le discussie over de betekenis van 'waar' en
'waren'. Jammer dat ik er niet bij geweest
ben. maar het stond tenminste in alle kran
ten. Het ging erom dat een zekere K. goud
geld verdiend had door grote hoeveelheden
vaten met gevaarlijk chemisch afval te dum
pen in de buurt van Alphen aan de Rijn. Hup.
als even niemand kijkt, zomaar op de vuil-
stort. Gauw verdiend. Levensgevaarlijk voor
de omgeving en het opruimen gaat miljoe
nen kosten.
Het wordt ontdekt en K. wordt voor de rech
ter gesleept. De rechter gaat bladeren in het
wetboek en ontdekt iets dat erop lijkt: het is
verboden gevaarlijke waren op een gewone
vuilstort te gooien. Kan K. dus veroordeeld
worden? Nee, zegt zijn slimme advocaat,
want chemisch afval dat zijn geen waren!
De rechter krabt eens achter zijn oor tsja,
wat zijn 'waren' eigenlijk? Valt chemisch afval
daaronder of niet? Als het geen 'waren' zijn,
is er geen rechtsgrond om K. te veroordelen.
De rechter, al staat dat niet in het krantebe-
richt, is toen waarschijnlijk gaan kijken in de
Dikke Van Dale of in Koenen: 'bestemd om
verhandeld te worden', 'koopmansgoed',
leest hij daar. Ha, roept de advocaat, ziet u
wel, chemisch afval is geen koopmansgoed;
K. wilde het namelijk niet verkopen maar al
leen maar weggooien. Weggooien is geen
verkopen, en dus is chemisch afval geen
'waar'. Geen speld tussen te krijgen.
Nu. dat staat nog te bezien, in een tijd dat
sperma. Koreaanse meisjes, stilte, bloed en
een verzorgde oude dag allemaal te koop
zijn. Te koop zonder dat ze daartoe bestemd
zijn. En dat etenswaren etenswaren blijven,
ook als ze niet verkocht worden.
Ik bedoel maar hier is nog wel enige ruimte
voor voortgezette discussie. Maar de rechter
klapte zijn woordenboek van Van Dale of
Koenen dicht enK. werd vrijgesproken.
Had hij maar aan de koningin om advies ge
vraagd! Want zij heeft nou net zo n mooi
groot Woordenboek der NederlandscheTaal
gekocht. Of aan onze kroonprins, want die
heeft er ook een en doet er verder toch niks
Ik voorzie trouwens nog heel wat van zulke
taalkundige discussies voor de rechter. Want
als straks de wet is aangepast, en het verbo
den is om waren en/of chemicaliën op een
gewone vuilstort te gooien, krijgen we gedon
der met chemicaliën. Kan iemand zeggen
wat chemicaliën zijn?
Scheikundige stoffen meneertje, jawel, maar
alle stoffen zijn scheikundige stoffen. Waar
ligt de grens tussen appelsap en zoutzuur?
We kunnen nu al voorspellen dat als de rech
ter zich weer met zo'n discussie inlaat, er op
nieuw een verkeerde beslissing wordt geno
men. Niet omdat het woordenboek van Van
Dale fout zit, maar omdat K. fout zit.
ZATERDAG 27 MAART 1993
Onze Taal
Als het zo doorgaat, groeien er
binnenkort palmbomen op de
Veluwe. Eindelijk heeft het
KNMI nu uitgerekend wat ie
dereen al verwachtte: ons kli
maat wordt steeds warmer
door het broeikaseffect. Erg leuk
voorde bewoners van de Apen-
heul, vooral omdat ze tegen die
tijd waarschijnlijk het rijk al
leen hebben. Stap dus maan
dag maar weer fijn in uw auto,
want nu kan het nog.
Op een muur in de hal van het CIA-gebouw zijn 54 gou
den sterren aangebracht. Eén voor elke geheim agent
die sinds 1946 bij het spioneren om het leven is ge
komen. Eronder ligt in een glazen kastje een boek
met weer die sterren. Het dodenregister. Maar
achter slechts drie ervan zijn ook de namen van
de slachtoffers ingevuld. De anderen vielen tij
dens missies die zo geheim waren, dat zelfs
hun identiteit wordt verzwegen. De laatste 'le
ge'ster is al weer van drie jaar geleden.
In de afgelopen drie jaar is
veel veranderd. CIA-agen-
ten hoeven niet meer op
gevaarlijke missies achter het
i IJzeren Gordijn, want dat is op
gehaald. De Muur is weg, de,
Koude Oorlog voorbij, het rode
gevaar verdwenen. De spionnen
zitten in een bestaanscrisis. De
Democratische senator Da
niel P. Moynihan noemde de
Central Intelligence Agency „een
anachronisme, dat dient te ver
dwijnen". Ministeries zoals bui
tenlandse zaken en defensie
kunnen dezelfde taken uitvoe
ren. Misschien zelfs beter. In elk
geval goedkoper.
De CIA is op zoek naar een
nieuwe rol in een veranderde
'wereldorde'. En langzaam wordt
ook de sluier van geheimzinnig
heid weggetrokken. De archieven
".van de 'company gaan mondjes
maat open. CIA-historici houden
lezingen over de rol van de CIA
in'de Koreaanse oorlog, in Viet
nam of bij het Afghaanse verzetv
Over successen en zelfs over mis
lukkingen. Op het CIA-hoofd-
kwartier in Langley bij Washing
ton is een conferentie over de
Koude Oorlog gehouden, die
werd bijgewoond door 'collega's'
van de oude KGB.
James Woolsey.
De val van de Berlijnse Muur kwam voor de CIA als een volslagen verrassing.
fOTO'ltO VOCUZANC
