'Lezer mag etiketten plakken'
Mieke Vestdijk schrijft
Hans Visser van zich af
Cultuur&Kunst
'Naar moeder kijken
en zoet glimlachen'
'SM is plezier voor twee'
Een gebakken moeder met spek
Een draaikolk van zwembadgedachten
DONDERDAG 25 MAART 1993
CHEF ANNEMIEK RUYGROK. 071 -161423. PlV -CHEF JAN RlJSDAM. 071 161415
Donna Tartt en de charme van gruwelijke moordenaars:
Bijbelteksten Laurier lezenswaardig:
Donna Tartt (28) is een fenomeen. Haar debuutroman
The Secret History lag nog niet eens in de boekhandel en
ze was al miljonair. De auteur was even in Nederland en
is ook hier ingehaald als de literaire sensatie van het jaar.
Tartt zelf blijft opvallend laconiek blijft onder al die aan
dacht. „Over een paar maanden is het allemaal over en
dan trek ik me weer keurig terug om verder te gaan met
wat ik al sinds mijn kindertijd doe: schrijven."
AMSTERDAM TINEKE STRAATMAN
The Secret History vertelt bij
monde van Richard het verhaal
van een exclusief groepje stu
denten Grieks aan een Ameri
kaanse universiteit. Tijdens een
bacchanaal verminken en do
den vier van hen een toevallige
voorbijganger. Wanneer het
vijfde lid van het groepje, de
slungelige jongeman Bunny,
hen daarmee chanteert wordt
hij op zijn beurt van kant ge
maakt. Professor klassieke talen
Julian Morrow is indirect de
aanstichter met zijn colleges
over de meest bloederige passa
ges uit de Griekse tragedies.
AI vanaf de openingszin is
duidelijk dat Bunny vermoord is
en door wie. Heel geraffineerd
ontrafelt Tartt in haar literaire
thriller hoe dit uitverkoren
groepje rijkeluiskinderen na de
eerste ongewilde gruweldaad
geleidelijk aan toegroeit naar
een moedwillige moord. De le
zer blijft net als Richard, de ver
teller. heel lang gecharmeerd
van de personages. Wie het ge
drag van de studenten afkeurt is
nog geneigd om excuses te zoe
ken voor hun extreme gedrag.
„Het is niet aan de auteur om
tussen goed en kwaad te kiezen.
Richard is de verteller, een ta
bula rasa in zijn naïviteit. Het is
belangrijk dat we het verhaal
door zijn ogen zien. Ongeveer
halverwege het boek dient de
slimme lezer te beseffen dat de
personages niet zijn wat ze lij
ken te zijn, dat er verschil is tus
sen schijn en werkelijkheid. Ik
plak de personages geen etiket
van slechtheid op. De lezer
moet zelf maar beslissen wat hij
ervan vindt."
Verraderlijk
„Het is dan ook nauwelijks rele
vant of deze mensen sympa
thiek zijn of niet. Het gaat om
de mechanismen waardoor ze
tot hun daden komen. Als één
van de redenen voor hun afwij
kende gedrag voer ik de totale
afwezigheid van volwassenen
aan. Ouders zijn absent, verra
derlijk of onverantwoordelijk in
dit boek. De studenten zijn in
feite wezen, wanhopig op zoek
naar een vader figuur. Hun pro
fessor Julian is die vader voor
hen, maar zelfs hij laat hen uit
eindelijk jammerlijk in de steek,
terwijl ze zo in hem geloofden."
Haar eigen studie klassieke
cultuur en filosofie is van in
vloed geweest op de roman.
Dostojevski's Misdaad en Straf
en ook Euripides' tragedie De
Bacchanten met zijn bloederige
scènes zijn eveneens een be
langrijke inspiratiebron. „Zo'n
stuic schrikt me niet af. Ik ben
opgegroeid zonder een sterk be
sef van het verschil tussen het
rationele en het onduidbare, of
simpeler gezegd tussen het nor
male en het paranormale. AJs
kind maakte ik geen onder
scheid tussen de sprookjes die
ik hoorde of las en de realiteit
van alledag. Waarom zouden de
avonturen van Alice in Wonder
land of Peter Pan niet even waar
kunnen zijn als wat ik zelf be
leefde?".
Het manuscript was al in
1986 grotendeels af. Tartt heeft
de volgende jaren vijlend aan de
tekst doorgebracht. „Aanvanke
lijk waren de personages te per
fect, te kil en afstandelijk gepor
tretteerd. Als je begint met
schrijven denk je dat de perso
nages poppen zijn die aan jouw
touwtjes vastzitten. Dat zitten
ze ook, maar je moet er wel
vlees op aanbrengen. Ik vond
het buitengewoon leuk om ze
achteraf, toen ik het geheel op
papier had, bij stukjes en
beetjes vanaf het eerste hoofd
stuk net iets minder volmaakt te
maken. Een klein hoekje van
hun smetteloze tanden af te
breken."
De gebonden editie van The Se
cret History kost f 44,30. De Ne
derlandse versie, De verborgen
geschiedenis, is vertaald door
Barbara de Lange en uitgegeven
door Anthos. Prij? f49,50.
Goudvis
Er was eens een goudvis in een kom,
die daar al heel lang rondjes zwom
totdat hij er genoeg van kreeg
en dronk toen maar de vissenkom leeg.
Nadat hij dat had gedaan
voelde hij zich zeer voldaan
Hij zuchtte diep, totdat hij sliep
aar werd niet meer wakker,
de arme stakker.
De 14-jarige Tineke Naafs heeft dit dra
ma in een vissenkom gedicht. Haar vers is
te vinden in de bundel Doe Maar Dicht
Maar 1993. Het is een verzameling van
honderd gedichten geschreven door jon
geren van middelbare schoolleeftijd. Op
persoonlijke titel of met de hele klas dicht
ten zij mee in het poëziefestival Doe Maar
Dicht Maar. Deze week is de dichtbundel
gepresenteerd in de Stadsschouwburg in
Groningen. Coen Peppelenbos heeft het
boek geredigeerd.
Doe Maar Dicht Maar 1993. Uitgeverij Xe-
no. Prijs 14,90. Bij de uitgever is ook een t-
shirt te bestellen met de tekst van het ge
dicht over de verveelde goudvis. Voor
meer informatie: Xeno in Groningen, tele
foon 050-144277.
De debuutroman Een hemels
meisje van Josien Laurier is
met De avonden van Gerard
Reve in verband gebracht. Le
zing van het boek van Laurier
leert snel dat haar debuut met
De avonden net zo veel te ma
ken heeft als 'mijn achterste
met een spaarpot'. Om eens
een vergelijking van Komrij te
gebruiken.
In het begin wordt in bijten
de korte zinnen een kleinbur
gerlijk milieu geschetst. Maar
wat aanvankelijk cynisme leek,
blijkt een rechttoe rechtaan
beschrijving van het verstik
kende milieu waarin de hoofd
persoon. Marianne zich be
vindt. Zonder werkelijke diep
gang, zonder humor, of zon
der werkelijk één interessante
gedachte volgt de lezer het
verhaal op de dreun van die
vreselijke, korte zinnetjes.
Een hemels meisje is wat je
noemt een meisjesboek: een
pubermeisje dat zich afkeert
van haar familie. Zich geen
raad weet met het leven, de
eerste ongesteldheid ervaart
en 'de jongens' ontdekt en
zichzelf met andere meisje
vergelijkt in termen van mooi
en lelijk.
Haar zus en haar tweeling
broer gedragen zich normaal,
maar Marianne is 'anders'. Zij
vindt in God haar ware vriend.
Citaten uit de Statenvertaling
en aan de bijbel ontleende ge
beden met God geven de reli
gieuze beleving van het meisje
weer. Overigens zijn deze tek
sten nog de meest leesbare in
dit wonderlijke boek.
Een gospelgroep (Echo)
biedt het meisje de mogelijk
heid om aan het benauwende
gezinsmilieu te ontsnappen.
Zij wordt zelfs 'zangeres van
Echo'. Via deze groep komt zij
in contact met jongens. Vooral
de stoere Eddie spreekt haar
wel aan. Die mag haar wel
'ontmaagden'. Er komt helaas
niets van terecht. Zelfs niet
van haar optreden tijdens de
kerstnacht, want haar ouders
verbieden het haar zich nog
langer met die zanggroep in te
laten. Zij sluit zich veel te veel
van het gezin af.
Dan volgt een zeer onge
loofwaardig einde. Een meisje
dat een heel boek lang bezeten
is van God en Echo, schikt zich
in luttele bladzijden in haar
lot. Zij zegt de kerstnacht af en
gedraagt zich vervolgens als
een gehoorzaam en voorbeel
dig kind, net als haar eerder zo
vermaledijde zus. 'Naar de
moeder kijken en glimlachen,'
luidt de laatste zin van het ver
haal.
Vroeger op school mocht je
geen boeken van Simon Car-
miggelt, Anton Coolen, Jan
Mens en Jan de Hartog op je
boekenlijst zetten. In vergelij
king met Een hemels meisje
zijn de boeken van genoemde
schrijvers hoogstaande litera
tuur.
Masochist schrijft over strijd:
Donna Tartt, uitgeroepen tot de literaire sensatie van het jaar, blijft laconiek onder alle aandacht. „Straks is
het allemaal over en doe ik keurig wat ik al sinds mijn kindertijd doe: schrijven." foto gpd/annette vlug
RECENSIE CASPER MARKESTEUN
Gebakken moeder met spek door Lydia
Rood, met illustraties van Annemane
van Haeringen. Uitgeverij Leopold,
19,90.
Het erf van de oom van Adri door Wou
ter Klootwijk, met illustraties van Philip
Hopman. Uitgeverij Leopold, 24,90.
Een pelikaan op
an Camila
Goor,
Heerlijk rotzooien. Dat doen
kinderen graag. In alle vrijheid
zonder toeziend oog van keuri
ge moeders en vaders doen
waar je zin hebt. Daarom is
kamperen al een stuk leuker
dan logeren in een hotel. Daar
om is koken op een houtvuurtje
avontuurlijker dan op een gas
stel. En is met z'n drieën om de
beurt met één vork eierpap eten
uit de koekepan veel aardiger
dan netjes van je bord.
Het laatste laat Wouter Kloot
wijk in Het erf van de oom van
Adri zijn Adri, Wim en Martje
doen als ze een weekje logeren
bij de oom van Adri. Die oom
Louis is een vrijbuiter die kind
gebleven is. Voor kinderen zijn
dat de aardigste volwassenen.
Niet zo gek als een deur, maar
behoorlijk onaangepast. On
conventioneel. Heerlijk om bij
een week op zijn erf
te kunnen bivak
keren. Geen bloedstollende,
maar simpele, doch o zo leuke
dingen kun je daar doen. Zoals
met hulp van de oom zijn oude
hijskraan naar de vaart rijden
om daar een touw aan te beves
tigen waarmee je over de vaart
kan slieren. Daar kan geen exo
tische vakantie tegenop.
Wouter Klootwijk vertelt niets
overdreven. Hij heeft geen hang
naar effectbejag, wil niet leuk
doen, maar schrijft fris van de
lever. Zelfs als de oom de kinde
ren zijn geheim vertelt hij wil
op zijn eigen erf begraven wor
den is er niets aangezet.
Klootwijk doet net als de oom
van Adri. En dat is gek en leuk
genoeg.
Ook net iets meer dan ge
woon zijn de korte verhalen
over Roosmarijn. Niets zo lastig
om voor jonge kinderen reali
teitsverhaaltjes te schrijven die
geloofwaardig en toch origineel
zijn. Lydia Rood kan dat. Ge
bakken moeder met spek bevat
goed afgeronde verhaaltjes van
soms maar anderhalve bladzij
met haast altijd een aardige sur
prise erin. De ene keer ontstaat
die door een tikkie overdrijving,
de andere keer door oorspron
kelijk gedrag van Roosmarijn of
van haar vader en moeder. Als
Roosmarijn twee gulden zak
geld van haar oma krijgt mag ze
daarvoor geen snoep kopen.
'Mag ik verder alles kopen wat
ik wil?' vraagt Roosmarijn. 'Hm-
hm', zegt pappa. 'Alles behalve
snoep.' Roosmarijn koopt een
sigaar: een mooie, lange, dikke,
bruine sigaar. Met een blauw
met gouden bandje erom. De
tekeningen van Annemarie van
Haeringen zijn zeker zo origi
neel als de verhalen.
Wat Anton van der Kolk in
Een pelikaan op straat doet, is
ook knap. Vanwege Erik verhui
zen Angela met dochtertje Ma-
rita uit Costa Rica naar Neder
land. Zo van het strand met de
palmbomen naar een overbe
volkt gekkenhuis. Anton van der
Kolk heeft in dit boek de juiste
keuze gemaakt: hij geeft geen
beeld van de grote dramatische
problemen, maar van de kleine,
haast alledaagse.
Boodschappen doen. Ver
dwalen in de grote stad. Fietsen
leren. Het vreemde van een kat
in huis. Geen al te waanzinnige
toestanden dus, maar voor een
jong kind begrijpelijk. Zo vertaal
je een cultuurschok voor zeven
plussers. Een mooi staaltje van
intercultureel onderwijs in kin
derboekvorm. Uitstekend om in
de klas voor te lezen.
DEN HAAG BERNICE BREU-
RE
Onder applaus neemt de schrij
ver plaats aan de kleine salonta
fel in de sjieke club, de aanwezi
gen geven hem een bemoedi
gend knikje. Veilig naast zijn
meesteres Tan ja en vlak voor
zijn favoriete speeltje, een soort
leren harnas, leest de man met
trillende stem voor uit zijn boek
'Een heel gewone man'. Pieter
ter Weele (pseudoniem) schreef
als eerste Nederlander een
openhartig boek over zijn sado
masochistische gevoelens, die
hij al sinds kind koestert.
Ter Weele is een gewone
man, al 25 jaar netjes getrouwd,
drie kinderen, een goede baan
met een bovenmodaal inko
men. Maar dat van die tweede
wereld, zijn behoefte aan SM,
droeg de brave huisvader 35
jaar met zich mee.
Na zwaar depressieve dwaal
tochten over kerkhoven besloot
Ter Weele enkele jaren geleden
de knoop door te hakken en een
bezoek te brengen aan een
comméï"ciële meesteres. Haar
verwennerij met leren hoofd
kap, handboeien en zweep
bleek precies wat hij nodig had.
„Het wind me ontzettend op
om totaal machteloos te zijn,
dat geeft een enorme spanning
op mijn lichaam", legt Pieter
uit. „Verder virtd ik dat er bij SM
veel meer aandacht en teder
heid aan te pas komt dan bij
een normale sexbeleving. SM is
plezier voor twee."
'Een heel gewone man', Pie
ter ter Weele, uitgeverij Doma,
prijs 39,90.
De jurk van Ien Dales. Grappen
en anekdotes over bekende per
sonen. Uitg. Novella, 1993. Prijs
12,90.
Brrr...
Flauwe woordgrapjes, dat is
Hollandse humor op z'n aller
verschrikkelijkst. Kent u deze?
Het is cabaretier en verveelt zijn
publiek. Geth Saaiekema. Of de
ze? Het ontwerpt en het blaft.
Jan des Bouvier. Of deze? Het
presenteert en slijmt. Catherine
Kwijl. Dat is het niveau van de
De jurk van Ien Dales.
De moppen en grappen in De
jurk zijn allemaal van dit misse
lijk makende kaliber. Politici
over de hekel halen, mij best,
maar laat het dan tenminste
leuk zijn. Maar nee hoor. De sa
menstellers schrijven dat ze hun
oor te luisteren hebben gelegd
in kroegen, op straat en op
feestjes bij kennissen. In die
kroegen smijten ze tussen het
moppentappen door zeker met
bier. En die kennissen bestoken
elkaar op kantoor vast de hele
dag met elastiekjes, propjes en
paperclips. Brrr... als ik zulke
kennissen had, zocht ik andere.
Sommige van die kennissen
moeten bovendien nodig eens
wat aan hun repertoire doen,
want in De jurk staan ook mop
pen over Joseph Luns, Stalin,
Hitler en Churchill.
En dan hebben we de import
moppen. Er gaan er veel te veel
over Colin Powell, George Bush,
Ross Perot en zo nog enkele
ons nauwelijks bekende
Amerikaanse of Engelse types.
Dit brengt mij dit tot een ont-„
stellende conclusie: blijkbaar
hebben wij zo weinig tot de ver
beelding sprekende politici, dat
je er niet eens een behoorlijk
moppenboekje mee kunt vul
len.
WILFRED SIMONS
De jurk
van Ien Dales
Grappen ori «in< -krioteMMT
bekende personen
Volgens de Leidse hoogleraar
Nederlandse Taal- en Letter
kunde, Ton Anbeek, tekent zich
in de Nederlandse literatuur
sinds het boek Supertex van
Leon de Winter en nog sterker
na diens De ruimte van Sokolov,
een literaire tweedeling af: rea
lisme versus maniërisme, ofwel
leesbare boeken contra moeilij
ke boeken.
Anbeek pleit voor leesbare
boeken en criticus laap Goede-
gebuure verwerpt dit criterium
als dat leidt tot bij voorbeeld de
'goedkope stijl' van De Winter.
Van een wezenlijke polemiek
binnen de Nederlandse letteren
is nog geen sprake, maar wel
lijkt het erop dat moeilijke boe
ken steeds meer naar de achter
grond verdwijnen.
De 'literaire' boeken top tien
wordt al jaren bezet door caba
retiers en bekende Nederlan
ders. De literatuur bevindt zich
buiten het gezichtsveld van de
gemiddelde lezer. De AKO-Prijs
poogt daar verandering in te
brengen door schrijvers (Bern-
lef, Ferron, Thomése, De Moor)
vanuit hun onderwereld in het
daglicht te zetten.
Zwembad, de nieuwste ro
man van Kees 't Hart is een
'moeilijk' boek. De titel dekt de
lading, maar van een verhaal of
ontwikkeling is geen sprake. In
tegendeel. Het boek bestaat uit
proza dat op zichzelf terug
grijpt, naar zichzelf verwijst,
zich herhaalt. Een draaikolk van
zwembadgedachten, waarin
stilte, geluid, ontgroening, her
innering en afscheid voortdu
rend terugkerende thema's zijn.
Maar achter het stilistisch
maniërisme licht de platte wer
kelijkheid op in de even platte
taal van de 'broer', het 'spuug-
meisje', de 'bordelenman' en
andere zwembadgasten. Het
boek beschrijft het contrast tus
sen de wereld van de beschou
wer die in stille beelden denkt
en die van de schreeuwende
zwemmers. De botsingen tus
sen die twee werelden leiden
soms tot uiterst komische situa
ties.
Hél moment dat de twee we
relden (gedachtenwereld en
werkelijkheid) met elkaar in
evenwicht zijn, wordt gevangen
in het beeld van het zwembad
'in afwachting van de zwem
mers, het water rimpelloos als
glas': 'Zowel het plafond van de
reusachtige, helverlichte zwem-
zaal als de bodem van het bad
waren zichtbaar in het waterop
pervlak.'
Lezend, rijzen er talloze vra
gen. Het ene moment word je
gefascineerd, het volgende mo
ment verzucht je met de 'broer'
dat het allemaal 'slap geouwe
hoer' is, dan weer schiet je in de
lach. Bestaat die broer eigenlijk
wel of is hij een nuchtere af
splitsing van de zweverige ik?
Zwembad is een boek van
beelden en sfeertekeningen. De
tekst kent nauwelijks alinea's en
loopt vol over de pagina's, een
woordenstroom die overgaat in
een draaikolk waarin dc lezer
wordt meegezogen of hij wil of
niet. Moeilijk, maar makkelijk
leesbaar.
ALKMAAR RUUD KERSTEN
Mieke Vestdijk-Van der Hoeven
had ooit, kort na de uitgave van
de halfgelukte biografie van
Hans Visser, aangekondigd dat
ze zelf zou proberen het levens-
en arbeidsverhaal van haar
echtgenoot te beschrijven. In
mei verschijnt bij Meulenhoff
haar 'Afscheid van Simon'. Het
boekje is geen biografie maar
lijkt eerder een rectificatie, een
verlate reactie op de biografie
van Visser. Mieke Vestdijk ver
weet hem destijds te veel te
hebben willen graven in het
persoonlijke leven van Vestdijk.
In 'Afscheid van Simon' ko
men twee brieven uit 1956 voor
van een overduidelijk verliefde
Vestdijk aan de toen 17-jarige
Mieke die 40 jaar jonger was
dan hij. Waarom doet de wedu
we wat Visser niet mocht? „Als
Visser dit soort materiaal op zijn
juiste meritis had kunnen be
oordelen, had hij deze twee
brieven kunnen inzien. Maar
dat kon hij niet", zegt Mieke
Vestdijk.
„Dit boekje is een soort auto
biografische biografie. Maar ik
heb alleen mijn herinneringen
opgeschreven, ik heb me niet
gedocumenteerd. Herinnerin
gen aan wat Simon en ik samen
hebben beleefd. Maar ik doe het
vooral omdat wat Visser over
ons huwelijk heeft geschreven,
sterk bezijden de waarheid is."
Behalve de twee brieven, die
alleen al daarom van waarde
zijn, omdat van Vestdijks ziele-
roerselen weinig bekend is an
ders dan uit zijn soms sterk
autobiografische romans, publi
ceert Mieke Vestdijk in haar
Mieke Vestdijk met zoon Dick.
boek ook zelf gemaakte en (dus)
tot dusver onbekend gebleven
foto's.
Ruim 20 jaar na de dood van
Vestdijk en ruim vijf jaar na de
verguisde biografie van Visser
heeft nog niemand de mouwen
opgestroopt om aan dé biogra
fie te beginnen. „En ook ik zal
er niet meer aan beginnen",
vertelt Vestdijks weduwe. „Ik
heb er geen zin in. En ik heb er
de leeftijd niet voor."
„Je zult minstens tien jaar de
tijd moeten nemen om je te do
cumenteren, je Vestdijk hele
maal eigen te maken, voordat je
daadwerkelijk aan het schrijven
van de biografie kunt beginnen.
En voor anderen geldt: Je zult in
die tijd toch ook moeten leven.
Bastet heeft een prachtige bio
grafie over Couperus geschre
ven. Maar hij had zijn deeltijd
werk aan de universiteit, hij had
een inkomen".
