'Brinkman is juist heel modern'
Joods fundamentalisme
risico voor vredesproces
Riina legde tegenstanders op de grill
Feiten &Meningen
DONDERDAG 18 MAART 1993
2
CDA 'ers willen niet doorgaan voor oer-conservatieven
„Wij conservatief? lariekoek",
bromt het CDA-Tweede Kamerlid
voor milieu Esselink. Hij ziet zich
zelf als een 'representant van de
veranderingsgezinden' in de partij.
„Het CDA is de enige progressieve
partij van dit land", vindt Hillen
van de CDA-rechtervleugel.
DEN HAAG WILFRED SCHOLTEN
Het CDA is een conservatieve partij met
moraal theoloog Elco Brinkman aan het
roer. Die stelling verdedigen een aantal
politicologen aanstaande vrijdag in een
debat met enkele prominente CDA'ers
aan de Erasmus-universiteit in Rotter
dam.
Voor de politicologen is de christen-de
mocratie echter een politieke beweging
die probleemloos de schutkleur van de
tijdgeest weet aan te nemen, maar er in
wezen een conservatief-burgerlijke ideo
logie op nahoudt. In die visie is Lubbers
niet de personificatie van het CDA-nieu-
we-stijl. maar slechts een pragmatisch,
tamelijk veranderingsgezind intermezzo.
De keuze voor Brinkman als nieuwe lijst
trekker is geen breuk met de koers van
Lubbers, maar eerder het vervolg van de
conservatief-moralistische lijn van Van
Agt met zijn 'ethisch reveil'.
Vooralsnog lijken de politicologen het
gelijk aan hun zijde te hebben. Het en
thousiasme waarmee Brinkman door de
partij als nieuwe leider wordt omarmd,
spreekt boekdelen. In de ogen van Brink
man moeten lamlendige jongeren, snip
perdag nemende werknemers en andere
erfenissen van de jaren zestig het stelsel
matig ontgelden. Voorop staat het be
houd van welvaart, stabiliteit en zeker
heid. De afbraak van het gezin, de school
en de buurt moet worden gestopt. Het
'natuurlijk gezag' van de ouders, onder
wijzers en politieagenten moet worden
hersteld.
Tekenend voor het politieke klimaat bin
nen het CDA is de ruimte die rechtsback
Hillen kreeg in zijn strafrede tegen de
moderne vrouw. Goed, partijvoorzitter
Van Velzen probeerde hem dan wel de
mond te snoeren, maar dat was pas na
dat de CDA-vrouwen en sommige frac
tieleden zich openlijk hadden geërgerd
en er herrie in de tent werd gevreesd.
Publiekelijk heeft het duo Brinkman/Hil-
len echter nooit afstand genomen van
hun verhaal waarin ze kinderopvang
duidden als 'staatsopvoeding'.
Tenslotte is de door het CDA zo bepleite
Europese eenwording ook van grote in
vloed op de partij zelf. De christen-de
mocraten hebben zich verenigd in de
Europese Volks Partij (EVP), waar de
Moraal-theoloog Brinkman valt jongeren aan, verlangt naar het oude gezag, de strenge le
raar en wil een verbod op rood staan bij de bank. foto bert verhoeff
conservatieve Duitse CDU de dienst uit
maakt. De toetreding van de-Britse Con
servatieven tot de EVP is de zoveelste
stap waarbij het CDA moest zwichten
voor de grote, machtige en behoudende
broeders in de Europese familie.
„Het zal me werkelijk worst wezen of het
CDA conservatief genoemd wordt", zegt
Brinkel, één van de jonge CDA-ideolo-
gen, werkzaam bij het wetenschappelijk
instuut van de partij. „Het belangrijkste
is dat mensen een partij willen die het
Evangelie op deze tijd betrekt. Als het
CDA er niet was, zou de partij vandaag
nog worden opgericht. Trouwens, wat is
conservatief of progressief nu het com
munisme is gevallen?"
Hillen: „Het CDA wil verandering, terwijl
andere partijen juist de nadruk leggen
op het behouden van de erfenis van de
jaren zestig." Het kamerlid Esselink,
'links' in de fractie, is het er roerend mee
eens al vindt hij zijn partij wel behou
dend in kwesties als abortus eh euthana-
De christen-democraten schudden het
etiket 'conservatief moeiteloos van zich
af. „Het heeft meer te maken met de ver
legenheid die buitenstaanders hebben
als ze onze partij moeten beoordelen",
zegt Van der Camp, jong en ambitieus
lid van het CDA-fractiebestuur. „Wij leg
gen in onze politiek een link met religie,
wat niet terug te voeren is op de feiten
van alledag. Vandaar het snelle stempel
conservatief. Brinkman is zelfs een hele
moderne man."
Dat vinden de jongeren van het CDA
niet, zegt CDJA-voorzitter De Vries.
Brinkman valt jongeren aan, verlangt
naar het oude gezag, de strenge leraar en
wil een verbod op rood staan bij de
bank. „En ik mis zijn mening over het
milieu, het minderhedenbeleid en socia
le kwesties. Maar dat zijn blijkbaar geen
uitdagingen", stelt De Vries. Hij waar
schuwt dat het CDA makkelijk kan afglij
den naar het conservatisme, omdat de
discussies over het beginselprogramma
en het verkiezingsprogramma nog moe
ten komen.
Voorzitter Jongma van het Vrouwenbe-
raad vindt dat de conservatieven zoals
Hillen en Brinkman die ze enige tijd
geleden bestempelde als fundamentalis
ten die de klok dertig jaar willen terug
draaien niet te sterk worden binnen
het CDA. „Het CDA is geen conservatie
ve partij en dat kan ook niet als je je han
delen toetst aan de bijbel", stelt ze.
De nieuwe leider Brinkman krijgt huis
werk mee, voordat hij zijn taak mag aan
vatten. Jongma hoopt dat Brinkman zich
meer omringt met mensen die ook an
ders tegen bepaalde zaken aankijken.
„Hij moet zich niet door een te eng
groepje laten informeren", vindt ze. Es
selink: „Om leiding te geven aan de par
tij als geheel moet hij zich meer concen
treren op de nuances die elders in de
partij leven."
„Brinkman spreekt nu nog een veel te
beperkte groep kiezers aan" ,zegt CD-
JA'er De Vries. „Als leider van een volks
partij moet hij straks meer mensen aan
spreken dan de middenklasse en de in
komens daarboven. Brinkman moet zijn
sociale gezicht laten zien." Elco Brink
man krijgt van zijn eigen partij het voor
deel van de twijfel. En mocht hij toch
een moralist worden die aan het roer
staat van een oer-conservatieve partij
dan heeft hij dat geheel aan zichzelf te
wijten.
Rabins coalitiepartner Shas bron van conflicten
JERUZALEM AD BLOEMENDAAL
CORRESPONDENT
De Israëlische premier Rabin heeft de afgelo
pen week bij zijn bezoek aan de Verenigde Sta
ten uitvoerig gewaarschuwd tegen het islami-
tisch-fundamentalistische gevaar. Wellicht een
goedbedoelde raad, maar morgen wacht hem
bij terugkeer in Israël een coalitiecrisis van
joods-fundamentalistische makelij.
De problemen met de religieuze coalitiepartner
Shas vormen een voortdurende belasting voor
het overigens links-liberaal georiënteerde kabi
net. Het is niet onmogelijk dat de regering er
uiteindelijk de nek over zal breken, met onmid
dellijk gevaar voor het vredesproces als gevolg.
Op die manier kan men zeggen dat het joodse
fundamentalisme op de korte termijn een gro
ter gevaar vormt voor de vrede in het Midden-
Oosten dan het islamitische.
Op het eerste gezicht draaien alle conflicten
met Shas om geld. Vorige maand veroordeelde
de rechtbank in Tel Aviv het voormalige Shas-
Knessetlid Yair Levy tot vijf jaar gevangenis
straf, onder meer wegens verduistering van
311.000 shekel (ruim 200.000) uit de kas van
een Shas-fonds dat hij beheerde. Zijn vrouw
kreeg een half jaar wegens het vervalsen van
handtekeningen op bankcheques.
Onderminister Pinhasi (godsdienstzaken), die
gisteren van zijn parlementaire onschendbaar
heid is beroofd, heeft volgens de Israëlische re
kenkamer in 1989 overheidsgeld, dat was be
stemd voor de Shas-campagne in vakbondsver
kiezingen, voor andere doeleinden gebruikt.
Waarschijnlijk zijn de fondsen verdwenen in de
bodemloze put van de aan Shas gelieerde reli
gieuzeopleidingsinstituten.
De enige Shas-minister is partijleider Arieh
Deri. Tegen hem loopt een politie-onderzoek,
dat al jaren voortsuddert. Maar het eind lijkt in
zicht nu Deri na veel vijven en zessen bereid is
gevonden mee te werken. Hij wordt verdacht
van verduistering van overheidsgelden en frau
de.
In een Westerse democratie zou geen partij zo
veel financiële schandalen overieven. Maar
Shas heeft bij de verkiezingen van vorig jaar
zelfs geen zetel verloren. De reden daarvoor is,
dat de partij en haar aanhang niet zijn geïnte
resseerd in het democratisch proces of in het
goed functioneren van de seculiere overheid.
Shas maakt er geen geheim van dat ze alleen
deel uitmaakt van parlement en regering om de
hand in de schatkist te kunnen steken. Daar
mee financiert ze een scala aan religieuze insti
tuten.
Het is volstrekt onjuist Shas een joodse variant
te noemen op militante islamitische groepen
als de Palestijnse Hamas of de Egyptische 'A-
Gama'a al-Islamiya'. Maar in haar ideologie
vertoont ze opmerkelijke overeenkomsten met
de hoofdstroom in het islamitische fundamen
talisme. Het streven is naar een theocratie,
waarbij de joodse wet de seculiere moet ver
vangen. Net als bijvoorbeeld de Moslim Broe
derschap toont de partij zich tegenover buiten
staanders betrekkelijk gematigd en pragma
tisch. De radicale ideologie blijkt voornamelijk
uit de prediking in eigen kring door de geeste
lijk leiders.
Hoewel minister Arieh Deri de partijleider is,
wordt de koers van Shas uitgestippeld door de
charismatische Ovadia Josef, de voormalige
sefardische (de oriëntaalse joden vertegen
woordigend, red.) opperrabbijn van Israël. Zijn
aanhang omschrijft hem als de grootste leven
de Tora-geleerde, maar zijn uitspraken over po
litiek zijn soms even wereldvreemd en extre
mistisch als die van de geestelijk leiders van de
islamitisch-fundamentalistischebewegingen.
Onlangs publiceerden Israëlische kranten de
tekst van een aantal van de colleges die Josef de
afgelopen jaren heeft gehouden voor religieuze
studenten. De colleges waren clandestien op de
band opgenomen.
Onder andere is te horen hoe de oud-opperrab
bijn over de Knesset en de parlementaire de
mocratie denkt. „Wij hebben de heilige Tora,
waarin we geloven, en de Knesset zal ons niets
dicteren. Wie zijn de Knessetleden eigenlijk dat
ze ons vertellen wat we moeten doen? Een ver
zameling dwazen heeft hen gekozen en daar
door zijn ze zogenaamd vertegenwoordigers
van het volk geworden. Iedereen met een ge
slachtsziekte en ieder melaatse wordt lid van de
Knesset".
Shlomo Benezri, voorzitter van de zes man
sterke Shas-fractie in de Knesset, toonde geen
enkele schaamte. „Het is de waarheid," zei hij.
Schaamte was er wel bij Shas' coalitiegenoten,
maar die weten maar al te goed hoe afhankelijk
ze zijn van de luimen van Ovadia Josef en zijn
achterban.
Het is niet erg waarschijnlijk dat de crisis die is
uitgebroken door de maatregel tegen ondermi
nister Pinhasi onmiddellijk zal leiden tot het
uittreden van Shas. De werkelijk grote proble
men worden in de nabije toekomst verwacht,
als de vraag aan de orde komt of ook minister
Deri zijn parlementaire onschendbaarheid
moet verliezen. Tegen die tijd zal Rabin een
antwoord moeten vinden op die meest acute
fundamentalistische uitdaging.
ROME EELCO VAN DER UNPEN
CORRESPONDENT
Totó Riina vertelde in de
rechtszaal van de gevangenis
in Palermo een ongeletterd
boertje te zijn, wiens leven
werd bepaald door werk, kerk
en familie. Vanuit zijn getralie
de kooi waarschuwde hij de
rechters voor de spijtoptanten,
die lasterpraatjes rondstrooien
om korting op hun straffen te
krijgen. De 'praatjes' van vier
van hen geven echter een dui
delijk inzicht in de wijze waar
op Riina zijn heerschappij over
Cosa Nostra vestigde.
De verraders van Riina heten
Mutolo, Marchese, Drago en Di
Maggio, allen beroepsmoorde
naars, afkomstig uit de stal van
de Corleonesi. Hun getuigenis
sen hebben betrekking op de
periode 1981-1991 en zijn door
de Palermitaanse rechters vast
gelegd in een vierhonderd pagi
na's tellend document. Op basis
hiervan verrichtte de politie de
ze week tientallen arrestaties en
werden 30 reeds vastzittende
mafiosi, inclusief Riina, be-,
schuldigd van 42 moorden en
'hipara bianche' (wit jachtge
weer, een eufemisme voor het
het spoorloos laten verdwijnen
van personen). De rode draad
in letterlijke en figuurlijke zin
van het onderzoek wordt ge
vormd door de duivelse metho
den van Totó Riina, de man die
met zijn beleefdheid en voorko
mendheid het Italiaanse televi
siepubliek bijna vertederde.
Meer dan 500 personen werden
in opdracht van Riina in de ja
ren '80 uit de weg geruimd. De
strategie van Riina was simpel
maar efficiënt: moorden en in
filtreren in bevriende families
die een obstakel konden zijn
voor het belangrijkste doel: de
alleenheerschappij over Cosa
Nostra.
WIM STEVENHAGEN
Dit plan koesterde Riina vanaf
het moment dat de grote leider
van de Corleonesi, Luciqno Lig-
gio, in 1974 werd gearresteerd.
Riina nam samen met Stefano
Bontate en Gaetano Baldamenti
de leiding over, maar begon di
rect met het infiltreren van zijn
mannen in de families van zijn
collega's. Ruim zeven jaar heeft
dit proces geduurd. Toen beide
mafiosi erachter kwamen, was
het al te laat: ze werden door
zeefd met kogels uit een Kalasj-
nikov-geweer, dat in maffia-jar
gon 'Pocket Coffee' wordt ge
noemd. Het was het startsein
van een maffia-oorlog, die in
twee jaar tijd 200 moorden op
leverde.
De vier spijtoptanten, die in
veel gevallen zelf aan de execu
ties deel hebben genomen, ver
telden onder meer hoe op een
fraaie novemberdag in 1982 een
twintigtal mafiosi op bevel van
Riina uit de weg werden ge
ruimd. Ze waren uitgenodigd
op het landgoed van Michele
Greco, bijgenaamd 'de paus', en
genoten er van een goed maal
en veel drank. Doezelend tus
sen de citroenbomen werden ze
een voor een gewurgd. Een aan
tal lijken werd opgelost in vaten
met zuur, dat 'alleen de gouden
armbanden intact liet'.
Gaspare Mutolo, waarvan Ri
ina zegt hem nooit te hebben
ontmoet, vertelde dat de ande
ren als een 'geitje werden ge
bonden' (zodat ze in de koffer
bak van een auto passen) en
overgebracht naar een boerderij
buiten Palermo waar ze beland
den op een enorme grill. De ei
genaar van de boerderij, een ze
kere 'Tatuneddu', werd deze
week gearresteerd.
Superkillers
Riina heeft tot zijn arrestatie in
januari van dit jaar, zo schrijven
de rechters, deze terreur op
'wetenschappelijke' wijze uitge-
oefend.'Degenen die de ene dag
nog golden als partners, konden
de andere dag het loodje leg
gen. De verdeel-en-heersstrate-
gie van Riina maakte dat kinde
ren hun vaders vermoordden en
mafiosi de schuilplaatsen ver
raadden van hun beste vrien
den.
Toto Riina in zijn getraliede kooi in de gevangenis Ucciardone in Palermo.
Voor de uitvoer van de execu
ties had Riina de beschikking
over een regiment 'superkillers',
van wie Giuseppe Lucchese,
een 34-jarige 'boss' uit het Pa
lermitaanse voorstadje Ciaculli,
de belangrijkste was. Hij werd
in 1990 gearresteerd en wordt
nu, dankzij de bekentenissen
van de spijtoptanten, beschul
digd van tenminste 50 moor
den.
Lucchese was de man die Ri
ina uitkoos voor zijn offensief
tegen het 'pentitismo' (het pra
ten van de pentiti, de spijtop
tanten), dat het grootste gevaar
inhield voor Cosa Nostra. In
1989 vermoordde Lucchese de
moeder, de zus en de tante van
Francesco Marino Mannoia,
een van de kroongetuigen van
rechter Falcone. Het was voor
het eerst dat ook vrouwen de
dood vonden. Toen de moorde
naars op de televisie Falcone
zagen verschijnen op de plek
des onheils, zei een van hen:
„Zonde dat we geen bom in de
auto hebben geplaatst, dan wa
ren we ook van die bastaard af
geweest".
De pentitide rechters die
doordrongen in de geheimen
van de maffia en het ontstaan
van een zeker verzet bij de be
volking, vormden voor Riina de
grootste bedreiging. Hij liet
twee jaar geleden Libero Grassi
vermoorden, de ondernemer
die openlijk weigerde de pizzo,
het afpersgeld te betalen. Maf
fiabaas Madonia zei in de ge
vangenis tegen Marchese: „Je
moet je af en toe laten gelden.
Als deze schooier niet was ver
moord, zouden anderen zijn
voorbeeld hebben gevolgd".
Blunder
Maar de moord op Grassi had
grote politieke consequenties.
Rechter Lo Forte zei vorige
week: „De maffia dacht dat alle
verontwaardiging snel zou weg
ebben, maar daar vergiste ze
zich in. De moord op Grassi was
een blunder van de eerste orde
en kan worden beschouwd als
het begin van de nederlaag van
Riina".
Riina heeft met de moorden
op Falcone en Borsellino gepro
beerd het tij te keren, maar
daarbij zijn hand overspeeld.
Hij heeft misschien niet in wil
len zien dat Italië het afgelopen
jaar sterk is veranderd. Zijn ei
gen arrestatie is daar het meest
sprekende voorbeeld van. Een
Palermitaanse scholier vroeg
aan de voorzitter van de parle
mentaire anti-maffiacommissie
Violante waarom Riina pas na
23 jaar werd gepakt. Violante
antwoordde: „Omdat niemand
uit de politiek ertoe opdracht
had gegeven".
Dankzij de politieke stagnatie,
die weer een gevolg was van de
Koude Oorlog, kon Cosa Nostra
uitgroeien tot een staat in een
staat. Uit het document van de
Palermitaanse rechters blijkt
dat haarscherp. Totó Riina was
een dictator in een staat die zijn
eigen regering, wetten, politie,
leger en fiscus heeft. Maar het
belangrijkste was dat hij wist te
infiltreren in de instituties en de
economie van die anderp staat.
Rechter Lo Forte zegt dat de
verklaringen van de spijtoptan
ten voor het eerst echt duidelijk
maken hoe groot het leger van
sympathisanten is. „Politici,
rechters, advokaten, politie
agenten, artsen, ondernemers;
in elke beroepsgroep kom je ze
tegen. Onze aandacht richt zich
nu op al diegenen die jarenlang,
zonder argwaan te wekken, de
humus vormden van Cosa
Nostra. Als alle externe lijnen
worden doorbroken, kan Cosa
Nostra van een staat in een
staat worden gereduceerd tot
een criminele organisatie zoals
foto reuter
die overal in de wereld be
staan".
Vraag blijft hoe Cosa Nostra zal
reageren en welke rol is wegge
legd voor haar dictator Totó Ri
ina. Zijn gedrag in de gevange
nis en het feit dat geen opvol
gingsoorlog is losgebrand, dui
den erop dat Riina's positie nog
intact is. De beroemde spijtop
tant Tommaso Buscetta voor
spelde, maar dat was voordat
Riina werd gearresteerd, dat
'het beest' eerst zal proberen de
spijtoptanten in diskrediet te
brengen en als dat niet lukt een
groot terroristisch offensief te
gen de Italiaanse staat te begin
nen.
Riina is echter gearresteerd
en voert zijn strijd tegen de
spijtoptanten vanachter de tra
lies. Of Cosa Nostra nog de
kracht heeft een slotoffensief te
organiseren, zal in de toekomst
moeten blijken. Veel zal afhan
gen van de wijze waarop de Ita
liaanse staat zich zal hervor
men. Als er een waardig alterna
tief gevormd wordt voor de
staat Cosa Nostra, kan Italië
met enig optimisme de toe
komst tegemoet zien.
