Lubbers kent gevoelens
van Antillianen slecht
Harde hand helpt 'Britse ettertjes' niet
Dwergstaat Andorra: supermarkt met een grondwet
Feiten &Meningen
Derde wereld levert
tabaksgigant winst
VRIJDAG 12 MAART 1993
Niemand had verwacht dat de conferentie over de toe
komst van de Nederlandse Antillen een succes zou wor
den. Gedurende de besprekingen ontstond er nog enige
hoop dat het zou kunnen lukken, maar het mocht uitein
delijk niet zo zijn. Premier Lubbers liet het niet op een
openlijke botsing aankomen, maar concludeerde zelf dat
overeenstemming er nog niet in zat.
WILLEMSTAD HENRI KRUITHOF
Het is moeilijk om een enkele
oorzaak van de mislukking aan
te wijzen. Natuurlijk waren de
inhoudelijke verschillen van
mening groot. En natuurlijk
hebben critici gelijk als ze zeg
gen dat het ook wel erg veel ge
vraagd is om in drie dagen tijd
de hele bestuurstructuur van
een eilandenrijk overhoop te
gooien zonder een grondige
voorbereiding.
Maar toch is dat niet de enige
oorzaak geweest van het aan
houdende verzet van Curasao
tegen de voorstellen van pre
mier Lubbers. Hoewel dat ach
teraf gepraat is, zou een belang
rijke oorzaak voor de misluk
king weieens kunnen zijn de
manier waarop Lubbers afgelo
pen maandag zijn eerste voor
stel formuleerde. Het was een
keihard verhaal dat hij de ge
sprekspartners voorlegde. De
essentie was dat hij in dat stuk
al te openlijk liet blijken dat hij
vindt dat de eilanden in het Ca-
ribisch gebied niet in staat zijn
hun eigen boontjes te doppen.
Tussen de regels door klonk fel
le kritiek op de manier waarop
met name Curasao het er be
stuurlijk en financieel van af
brengt. De Antillen hebben een
begrotingstekort dat er niet om
liegt en een staatsschuld van 2,5
miljard gulden. Bovendien
schiet het bestuur van de Antil
len, dat voornamelijk door Cu
rasao wordt uitgeoefend, schro
melijk tekort.
Maar juist die felle kritiek is
voor een deel de oorzaak van
het mislukken van de conferen
tie. Het toont een gebrek aan
begrip voor de Antilliaanse cul
tuur om zo publiekelijk tekeer
te gaan tegen de bestuurders
van de eilandengroep. In een
besloten gesprek willen Antillia
nen best kritiek aannemen.
Maar zo openlijk geuit, wordt
kritiek een afgang voor ze. En
daar kunnen ze slecht tegen.
Het was dan ook niet verwon
derlijk, dat met name de dele
gatie van Curagao persoonlijk
gegriefd was door de eerste
voorstellen van Lubbers om dit
eiland samen met de andere ei
landen onder toezicht van Ne
derland te plaatsen. De woede
die daarover ontstond, werd
aanvankelijk nog uitgelegd als
typisch Caribisch theater. Dat
trekt wel weer bij, zo was de re
denering.
Dat gebeurde echter niet. De
woede bleek oprecht en er was
eigenlijk niet meer redelijk te
praten met Curasao. De delega
tie van Aruba, die toch ook alle
reden had om zich tegen de za
kelijke voorstellen van Lubbers
te verzetten, bleef tot het eind
toe veel milder ten opzichte van
de premier dan Curasao. Maar
Curasao had dan ook de volle
Over drie maanden mag Lub
bers nog eens proberen over
eenstemming te bereiken met
de partners overzee. Hij heeft
die besprekingen onmiddellijk
onder de hypotheek gezet van
direct Nederlands ingrijpen, als
die besprekingen ook misluk
ken. Het geduld van Nederland
is op, zo liet Lubbers in voor
hem ongewoon duidelijke be
woordingen weten.
Met deze opstelling zal Neder
land Curasao mogelijk op de
knieën kunnen dwingen. Maar
de vraag is, of de problemen
dan opgelost zijn. Curasao zal
dat als een zeer gevoelige ne
derlaag ervaren. Daarmee moe
ten de bestuurders een afgang
ten opzichte van de hele bui
tenwereld accepteren.
Dat zullen zij niet licht vergeten.
En hoe je'het ook wendt of
keert, Nederland heeft de me
dewerking van de Cura<;aose
autoriteiten nodig, wil het hier
orde op zaken kunnen stellen.
Die medewerking kan Neder
land na zo'n sfeer verziekende
operatie wel vergeten.
Toch is het broodnodig dat er
bestuurlijk en financieel op de
Nederlandse Antillen wat veran
dert. Van in Nederlandse ogen
normaal begrotingsbeleid is
tekening tom janssen
geen sprake. Er zijn grote ach
terstanden bij de financiële ad
ministratie. Het overheidsappa
raat is veel te groot en zo zijn er
nog wel de nodige problemen
op te lossen, al was het alleen
maar op het gebied van de cri
minaliteit. Lubbers doet er ver
standig aan deze problemen
meer in samenwerking, dan au
toritair van bovenaf op te los
sen. Maar de premier zit nog
met het probleem dat hij de he
te adem van minister Hirsch
Ballin in zijn nek voelt. Deze
minister wordt door sommigen,
niet geheel ten onrechte, afge
schilderd als een neo-kolonia-
list. Het liefst zou hij het be
stuur op de Antillen geheel in
eigen hand nemen. Lubbers wil
zover niet gaan, maar het zou
winst zijn, als hij met Hirsch
Ballin een tactiek afsprak die
wat meer rekening houdt met
de Antilliaanse volksaard. Een
dreigement vooraf lijkt echter
zeker de verkeerde methode.
HAARLEM WILLEKE HEUKOOP
Een Liverpoolse moeder en haar kind treuren om de dood van de 2-jarige James Bulger. De ontvoering van en de moord op de peuter v
bovenste laagje van een beerput vol gruweldaden in het moreel ven/allen Groot- Brittanië.
De Britse regering gaat harde maatregelen
treffen tegen criminele tieners. Ferm kon
digde minister Clarke (binnenlandse zaken)
onlangs de bouw aan van nieuwe detentie
centra voor jongeren. Als rovende en moor
dende tieners die 'smerige kleine jeugd-
misdadigers' om met Clarke te spreken
de bak niet in mogen voor hun streken, dan
moeten ze maar naar tuchtscholen om te
leren wat fatsoen en orde is. 'Heropvoe
dingskampen nieuwe stijl', daarvoor pleit
Clarke.
Met zijn voorstel maakt deze Clarke handig
gebruik van de collectieve woede en angst
die nog steeds onder de Britten heerst na de
ontvoering van en de moord op de 2-jarige
peuter James Bulger, in een voorstadje van
Liverpool. Twee 10-jarige jongens zijn daar
van officieel in staat van beschuldiging ge
steld. De Britten kunnen hun bloed wel
drinken.
Het trieste lot van James was niet alleen de
spreekwoordelijke druppel die de emmer
deed overlopen, de zaak bleek slechts bo
venaan te liggen in een recente beerput vol
gruwelen. Van de nergens op gebaseerde
slachting van een 16-jarig meisje en een
jong stel tot de wurging van baby's door
een 'toegewijde' verpleegkundige. En twee
17-jarige meisjes werden deze week tot le
venslange gevangenisstraf veroordeeld, om
dat zij vorig jaar juli hun bejaarde buur
vrouw na maandenlang getreiter op smeri
ge wijze van het leven hebben beroofd.
Eén conclusie uit dit macabere en onvolle
dige lijstje is duidelijk: Groot-Brittannië ver
keert in ernstig moreel verval. Want als zelfs
jongetjes van tien en meisjes van zeventien
tot koelbloedig moorden in staat zijn, is er
iets goed mis. Nu is dat iets waarover ieder-
Tien het eenjuristen, psychologen, ouders, on-
foto epa derwijzers en politici het eens is. De dis-
Jfe
cussie spitst zich terecht toe op de vraag
met wie er eigenlijk iets mis is.
Clarke houdt het lekker simpel: Het zijn die
kleine etters zelf die geen respect meer heb
ben voor regels, normen en gezag en dit
dus maar met harde hand naar binnen ge
lepeld moeten krijgen. Dat zal ze leren...
Anderen leggen de schuld bij de ouders die
hun kroost maar zijn gang laten gaan. Het
uitgangspunt blijft hetzelfde: De harde
hand ontbreekt.
Het hoofd van de rooms-katholieke kerk in
Groot-Brittannië, aartsbisschop van West
minster Basil Hume, zoekt het al iets dieper.
In een interview met de Britse krant The In
dependent begin deze week oppert hij het
instellen van een onderzoek naar het Britse
gezinsleven. Volgens hem zijn het waarden
als persoonlijke integriteit, zelfdiscipline en
respect voor het menselijk leven, waar het
aan schort.
In een redactioneel commentaar dat
woensdag in dezelfde krant verscheen naar
aanleiding van de veroordeling van de twee
17-jarige moordenaressen van de bejaarde
vrouw, wordt gesproken van een gelijksoor
tige vicueuze cirkel. De twee meisjes zou
den van huis uit een slecht voorbeeld heb
ben gekregen en zo tot hun daad zijn geko
men. Niet de harde hand, maar juist liefde
en begrip vormen in deze visie de ontbre
kende schakels die htm kinderziel gezond
hadden kunnen houden.
Dat klinkt allemaal heel plausibel. Goed
voorbeeld doet goed volgen, jong geleerd is
oud gedaan en meer van die open deuren.
Maar de vraag rest waar de ontaarde ouders
van die ontaarde kinderen zich dan aan
spiegelen. De enige mogelijkheid is dat er
dan met Groot-Brittannië zelf wel iets aan
de knikker moet zijn.
Dat is niet zo'n vreemde veronderstelling.
Het werkloosheidscijfer hangt inmiddels
rond het recordaantal van drie miljoen en
het einde is nog niet in zicht. De nationale
munt van de Britten wil maar niet echt bij
trekken. Dat het de Britten heet onder de
voeten wordt, blijkt uit een onlangs gehou
den enquête. Eén op de twee inwoners ver
ruilt liever vandaag dan morgen de splendid
isolationsan de Britse eilanden voor het
moeizaam eenwordende Europese vaste-
land.
Een (veilig) in Nederland wonende Brit die
onlangs zijn vaderland bezocht, kwam er
ontgoocheld vandaan. In de straten van zijn
ouderlijke woonplaats waren de bordjes 'te
koop' in de tuintjes nog niet op de vingers
van twee handen te tellen. Kleine plus
puntjes waren dat zijn zus nog werk had en
zijn ouders een goed want lang geleden
geregeld pensioen genoten. De sfeer die
hij proefde, was er een van pessimisme en
angst voor wat nog komt.
Kinderen die in zo'n omgeving opgroeien,
kunnen ontsporen. Om dat te constateren,
hoef je geen psycholoog of pedagoog te
zijn. Daarmee is niet de 'kipdercriminali-
teit' goed gepraat en evenmin pleit het ou
ders en opvoeders vrij van elke verantwoor
delijkheid. Maar wat duidelijk moet zijn, is
dat met harde hand straffen van kleine cri
mineeltjes niet de opjossing is voor de pro
blemen waarmee Groot-Brittannië momen
teel kampt. Een neerwaartse spiraal is niet
te keren door alleen het uiterste puntje om
te buigen. Dat maakt hem alleen nog maar
grilliger.
Wat er wel moet gebeuren? Wie de oplos
sing weet, verdient minstens de Nobelprijs
voor de economie en de psychologie. Jon
geren opsluiten in strenge tuchthuizen le
vert in elk geval niets op, maar versterkt
hooguit de negatieve sfeer. Minister Clarke
gaat te werk als een beunhazende loodgie
ter die de kieren in de muur waar water uit
komt dicht smeert, maar verzuimt de wa
terleiding te repareren.
Andorra moet het vooral hebben van de inkomsten van toeristen, die de supermarkt in de bergen in groten
getale bezoeken. foto ap
LONDEN JOHN TANNER
IPS
De Wereldgezondheidsorgania-
tie (WHO) neeft alarm geslagen.
In vrijwel alle ontwikkelingslan
den is de sigarettenverkoop vo
rig jaar sterk gestegen. British
and American Tobacco (BAT),
de grootste sigarettenproducent
ter wereld, boekte daardoor in
1992 een recordwinst van 2,3
miljard dollar, een kwart meer
dan het jaar daarvoor.
Van Brazilië tot China, en van
Bulgarije tot Zimbabwe wordt
er meer gerookt, terwijl het aan
tal rokers in de rijke landen juist
aan het afnemen is. Opvallend
is dat steeds meer vrouwen in
Japan en India, voor wie roken
voorheen ongebruikelijk was,
naar een sigaret grijpen.
De Britse multinational BAT,
een van de tien grootste onder
nemingen in Europa, maakte
vorig jaar 570 miljard sigaretten
van merken als Lucky Strike,
Kent, Pall Mali, en Kool. Van el
ke tien sigaretten die er waar
ook ter wereld worden opgesto
ken, komt er een uit de BAT-fa-
brieken, die in 45 landen zijn
gevestigd. De Amsterdamse
vestiging werd vorig jaar geslo
ten.
De grootste exportmarkten voor
BAT zijn te vinden in Oost-Azië
en Oost-Europa. De omzet naar
die regio's steeg vorig jaar met
lftprocent, ook omdat veel lan
den hun markten openden voor
buitenlandse concurrentie. De
WHO is zeer bezorgd over de
groeiende populariteit van het
roken in de Derde Wereld, ter
wijl deze schadelijke gewoonte 1
in Europa uit de mode aan het
raken is. De anti-rooklobby
noemt het extra wrang dat de
nieuwe klanten van BAT, die in
de plaats zijn gekomen van de
overleden rokers in de rijke lan
den, uitgerekend in de ontwik
kelingslanden wonen.
„Een Brits bedrijf exporteert een
produkt dat een van zijn vier
klanten de dood in zal jagen",
zegt Mark Flannagan van de
Britse anti-rookorganisatie Ac
tion on Smoking and Health.
„Tabaksbedrijven zijn niets an
ders dan handelaren in de
dood. Ze exporteren longkanker
en incasseren de winst." Flan
nagan vindt vooral de toename
van de sigarettenadvertenties in
de ontwikkelingslanden kwalijk.
Daarmee wordt volgens hem de
vraag naar het verslavende pro
dukt nodeloos gestimuleerd.
De tabaksindustrie blijft vol
houden dat er geen causaal ver
band bestaat tussen roken en
een slechte gezondheid en dat
het iedereen vrij staat om te ro
ken of niet. Bovendien beweert
BAT dat de Britse economie zou
instorten als het bedrijf niet zou
bestaan: alleen al aan winstbe
lasting incasseerde de Britse
overheid 1,2 miljard dollar. Te
gelijkertijd is het marktaandeel
van BAT in Groot-Brittannië zelf
te verwaarlozen.
Ironisch genoeg maakte BAT de
winstcijfers bekend op de Britse
anti-rookdag, waarop elke roker
wordt aangemoedigd om te
stoppen. Ondanks de luide pro
testen van de anti-rooklobby is
de strategie van BAT de laatste
jaren succesvol gebleken. BAT
doet behalve in sigaretten ook
in verzekeringen, waar eender
de van de winst van vorig jaar is
gemaakt.
ANPORRA-LA-VELLA HANS CERTSEN
CORRESPONDENT
In het centrum van Andorra-la-
Vella, de hoofdstad van het be
lastingparadijs Andorra in de
Pyreneeën, heerst op een koude
winterse dag een weldadige
rust. Geen spoor van de tiendui
zenden toeristen die 's zomers
de tientallen taxfree shops bela
gen, op zoek naar spotgoedkope
drank, sigaretten, parfum, ca
mera's of hifi-apparatuur.
Van verkiezingskoorts lijkt al
evenmin sprake. In de hoofd
stad is zelfs geen affiche te be
kennen. En toch staat Andorra
aan de vooravond van een his
torische beslissing. Op 14 maart
kunnen de pakweg 12.000 An-
dorranen via een referendum
definitief een streep zetten on
der de Middeleeuwen door een
heuse grondwet aan te nemen.
De eerste in de geschiedenis
van het merkwaardige staatje in
de Pyreneeën.
Andorra is in veel opzichten een
curieus fenomeen. Staatsrech
telijk bijvoorbeeld is het 'co-
prinsdom' Andorra vlees noch
vis. Het is noch Spanje, noch
Frankrijk, maar een beetje van
alle twee. Het 468 vierkante ki
lometer grote staatje beschikt
over heuse grenzen, douane en
politie, maar wordt als minis-
taat tot nu toe door geen enkel
land of internationale organisa
tie erkend. Een erfenis van het
grijze verleden, waar de grond
wet een einde aan moet maken.
Als de bevolking op 14 maart
naar verwachting 'ja' zegt tegen
de grondwet, kan Andorra in
navolging van Liechtenstein en
San Marino internationale er
kenning aanvragen.
De merkwaardige status van
Andorra duurt al ruim 700 jaar.
Sinds 1278, om precies te zijn.
In dat jaar besloten de Hertog
van Foix (Zuid-Frankrijk) en de
bisschop van Urgell (Noord-
Spanje) een eind te maken aan
hun al jaren durende ruzie over
de vraag aan wie Andorra nu ei
genlijk toebehoorde. Waar
schijnlijk omdat de dunbevolkte
en weinig vruchtbare rotsen en
valleien geen dure en bloedige
oorlog waard waren, besloten ze
de koek voortaan te delen.
Met de Pareatge (deling) van
1278 werd Andorra een 'co-
prinsdom'. Een status die het
staatje tot op de dag van van
daag heeft, zij het dat de titel
van 'co-prins' van de Hertog
van Foix via het Franse ko
ningshuis na de Franse revolu
tie is overgegaan naar het Fran
se staatshoofd. De socialistische
president Frangois Mitterrand is
zodoende de twijfelachtige eer
beschoren een van de twee
feodale co-prinsen te zijn. Een
eer die hij deelt met de huidige
bisschop van Urgell, die naast
de paus zelf (Vaticaanstad) de
enige kerkelijk leider is die nog
wereldse bezittingen bestiert.
Nu mengen Mitterrand en de
bisschop zich niet rechtstreeks
in het bestuur van hun feodale
erfgoed, maar via gevolmachtig
de vertegenwoordigers ter
plaatse hebben ze een stevige
vinger in de Andorraanse pap.
De Andorraanse politie en justi
tie worden tot nu toe gediri
geerd door de vertegenwoordi
gers van het Franse staatshoofd
en de Spaanse bisschop Joan
Marti Alanis. Het 28 leden tel
lende parlement heeft, evenals
de regering van Andorra, slechts
geringe bevoegdheden. Op het
internationale plan laat Andorra
zich vertegenwoordigen door
Frankrijk.
„Als de grondwet wordt aange
nomen, wordt Andorra een con
stitutioneel co-prinsdom", zo
legt Jaime Farras, de voorzitter
van het Andorraanse parlement
uit. „Je kunt het vergelijken met
jullie Nederlandse constitutio
nele monarchie. Het enige ver
schil is, dat wij straks in plaats
van één staatshoofd een twee
koppig staatshoofd hebben".
Francois Mitterrand en de bis
schop van Urgell blijven de titel
'co-prins' houden, maar van
feodale heersers veranderen ze
in symbolische staatshoofden
die trouw moeten zweren aan
de grondwet van het soevereine
Andorra. Een grondwet die ge
baseerd is op de Universele Ver
klaring van de Rechten van de
Mens.
Grote internationale ambities
heeft de ministaat in wording
niet, zo blijkt uit een gesprek
met minister-president Oscar
Ribas Reig. „Op korte termijn
zal er weinig veranderen, maar
het feit dat Andorra een rechts
staat wordt, betekent dat we
eindelijk internationale erken
ning kunnen aanvragen. Tot nu
toe moesten we ons altijd door
Frankrijk laten vertegenwoordi
gen in internationale forums".
De Andorraanse regering is niet
van plan om nu in sneltrein
vaart overal ambassades of con
sulaten te openen. „Dat is al
leen al uit kostenoogpunt on
mogelijk. Maar we willen om te
beginnen lid worden van de
Raad van Europa. En waar
schijnlijk komt er een perma
nente vertegenwoordiging van
Andorra in Brussel, bij de Eu
ropese Gemeenschap", zo ver
telt de Andorraanse sindk.
Aan een lidmaatschap van de
EG heeft Andorra geen behoef
te. „Binnen de EG hebben we
als micro-staat niets te zoeken.
Daarvoor zijn we te klein", zo
meent Oscar Ribas Reig.
Sterker nog: Andorra ontleent
een groot deel van zijn welvaart
aan het feit dat het géén lid van
de EG is. Zolang Andorra buiten
de Brusselse invloedssfeer blijft,
kan het de tien miljoen toeris
ten die jaarlijks de Pyreneeën-
passen en de kilometerslange fi
les trotseren, van spotgoedkope
drank, rookwaren en electroni-
ca blijven voorzien.
Andorra blijft ook na 14 maart
een grote supermarkt, maar wel
de enige supermarkt ter wereld
met een heuse grondwet.
