De ware biograaf is een bezetene
Briefgeheim een genot voor gluurders
Boek
handel
Haasbeek
Cultuur&Kunst
Dahl in een leunstoel
'Het moet beetje een spionageroman zijn'
Een liefhebbend portret
Boekenweekgeschenk over
een boekenweekgeschenk
Depardieu
als grand cru
(-r^rp)
DONDERDAG 11 MAART 1993
CHEF ANNEMIEK RUYGROK,0
10 T/M 20 MAART 1993
'lid U'
!n cv en
Jeugdherinneringen opnieuw uitgegeven
RECENSIE CAROLINE VAN OVERBEEKE
Roald Dahl, Boy en Solo. herdruk uitgeve
rij De Fohtein, 27,50 per stuk.
Zijn mémoires heeft Roald Dahl
nooit geschreven. Dat leek de
Britse schrijver maar saai voor
zijn lezers. Wat hij gelukkig wel
heeft gedaan, is het op schrift
stellen van zijn mooiste en op
vallendste jeugdherinneringen.
Dat resulteerde in Boy en Solo.
Met het oog op de boekenweek
heeft uitgeverij Fontein de twee
opnieuw uitgegeven in een an
derjasje.
Al lezende bekruipt je het ge
voel dat Dahl bij je in de kamer
zit, lekker met zijn lange benen
in een luie stoel bij een knap
pend haardvuurtje. Je hóórt
hem de spannende verhalen uit
zijn jeugd vertellen aan zijn
kleinkinderen. Dahls schrijfstijl
is zo sprankelend en geestig,
zijn jeugdherinneringen zijn zo
herkenbaar, dat je zijn boeken
in één adem uitleest.
In 'Boy', Dahls bijnaam als
kind, vertelt de schrijver over
zijn Noorse familie en over zijn
niet altijd even leuke ervaringen
op Engelse kostscholen. Klein
nadeel van dit boek is dat de in
het Engels afgedrukte fragmen
ten van brieven aan zijn moeder
niet zijn vertaald. Vooral voor
kinderen i§ dat jammer. In Solo,
het vervolg van Boy, kunnen we
lezen over Dahls turbulente le
ven als twintiger. De brieffrag
menten in dit boek zijn gelukkig
wel in het Nederlands vertaald.
Op zijn 22ste vertrekt Dahl
naar Afrika Tanzania voor
zijn eerste baan bij een olie
maatschappij in 1938. We lezen
over Dahls ontmoetingen met
griezelige slangen en grappige,
wereldvreemde Engelsen. Bij
het uitbreken van de Tweede
Wereldoorlog meldt hij zich als
piloot bij de Britse luchtmacht,
de RAF. In gevaarlijke omstan
digheden en vliegend in krakke
mikkig materiaal vecht Dahl te
gen de Duitsers in Griekenland
en het Midden-Oosten. Het is
echt een wonder dat de schrij
ver de oorlog heeft overleefd.
Het enige nadeel van Boy en
Solo is dat er niets na komt. De
boeken beschrijven Dahls le
vensgeschiedenis tot zijn 25ste
levensjaar. Als lezer zou je wil
len dat er nóg vijf delen beston
den, met alle herinneringen van
deze bijzondere schrijver. Want
alleen Dahl kon zo schrijven,
dat zelfs het gewone, het alle
daagse, in zijn boeken bijzonder
Martin van Amerongen schrijft uitstekend boekenweekessay:
RECENSIE HANS WARREN
Martin van Amerongen Mijn leven zijn le
ven. Over biografieën, autobiografieën,
hagiografieën en anti-biografieën 72
- Stichting Collectieve Propaganda
Ruud Gullit en Jezus Christus,
Muammar Khadaffi en
Wolfgang Amadeus Mozart
allemaal staan ze in het boeken
weekessay. Martin van Ameron
gen schreef het en in 72 pagi
na's stort hij zijn verbluffend
grote kennis 'over biografieën,
autobiografieën, hagiografieën
en anti-biografieën' uit. Mijn le
nen zijn lenen' heet Van
Amerongens studie.
De schrijver gaat niet op zoek
naar uiterst fijnzinnige of bevlo
gen (auto)biografieën. Nee, Van
Amerongen legt een onbe
dwingbare hang naar dwaze ge
vallen en curieuze persoonlijk
heden aan de dag. Juist die nei
ging maakt dat zijn overzicht
ondanks de vele boeken die er
in staan, uiterst leesbaar gewor
den is.
Een warme aanbeveling voor
de autobiografie en de biografie
is Mijn lenen zijn lenen overi
gens niet. In het geval van de
autobiografie twijfelt Van
Amerongen aan het waarheids
gehalte. Niet dat dit zo vreselijk
is: 'een geschilderd zeegezicht'
hoeft ook niet per se zilt 'te rui
ken om toch een meesterwerk
te zijn'.
Autobiografen hebben vol
gens Van Amerongen een te
grote eigendunk. Nooit wordt
eens een boek 'Mijn faliekant
mislukte leven' geschreven. De
mooiste autobiografieën lijken
hem degene die volledig zijn
ontleend aan de dikke duim.
Dat geldt ook voor verzonnen
biografieën. „Nooit meer last
van de archiefwet, nooit meer
intimiteitsproblemen, nooit
meer last van dwarsliggende
weduwen", zo vat Van Ameron
gen de voordelen samen.
De ware biograaf dient een het beste geval een creatieve mei' riekt. Martin van Ameron-
bezetene te zijn. Er moet harts- mengvorm van beide." Vanzelf- gen is op dreef in zijn uitdagen-
tocht in zijn werk doorklinken: sprekend laakt de auteur alles de betoog en maakte een aan-
„genegenheid of afkeer en in wat naar 'academische schim- stekelijkboekenweekessay.
'Boy', Dahls bijnaam als kind, vertelt over zijn niet altijd e
varingen op Engelse kostscholen.
RECENSIE ROB VOOREN
Briefgeheim Samengesteld door René van
Stipriaan. Uitgeverij Nijgh Van Ditmar,
Amsterdam 1993, 15,00.
Wat er allemaal over beslom
meringen, wissewasjes en klein
verdriet te verhalen valt, lezen
we in de leedvermakelijke bun
del Briefgeheim van samenstel
ler René van Stipriaan. Hierin
staan een aantal brieven van
Nederlandse en Vlaamse au
teurs van de laatste anderhalve
eeuw. Het is een (beknopte)
herdruk van de bloemlezing
Poste Restante aangevuld met
brieven van Jacques Presser en
Gerrit Achterberg.
Briefgeheim biedt veel
amusante ontboezemingen en
luidruchtigige minitragiek. Wat
er al niet geleden wordt door
onze auteurs! Van oud tot jong,
van vroeg tot laat, van Lodewijk
van Deijssel tot Jan Arends
wordt er getobd, gesomberd,
geleden en getreurd, waarbij tal
van vormen van zenuwziekte de
boventoon voeren.
Gelukkig (en verrassend) be
vatten sommige brieven ook
lustiger lectuur. Want onze
schrijvers staan niet bekend als
lachebekjes. Er is waarachtige
pret te beleven aan de epistolai-
re invallen en zotheden van
Gerrit van de Linde (De School
meester), Francois Haver-
schmidt (Piet Paaltjens), Her
man Neubronner van derTuuk,
E. du Perron, Godfried Bomans
en W.F. Hermans. Jan Cremer
treitert plat en luidruchtig Ge
rard Reve met het behalen van
de P.C. Hooftprijs.
Maar het meest onverwachte
plezier heb ik beleefd aan de
enkele uitingen van geilheid en
hartstocht. Multatuli (aan Ever-
dine van Wijnbergen) en Ach
terberg (in een werkelijk mee
slepend tragisch briefje aan Ed.
Hoornik) belijden hun liefde
kies en romantisch. Jacques
Perk (aan Frank van der Goes),
Pisuisse (aan Fie Carelsen) en
Van der Tuuk daarentegen gre
tig in op de lichamelijker kanten
der hartstocht.
Wie de zoete gedichten van
Perk kent, leest met verheugde
blos de passage waarin de jonge
schrijver plaats neemt op een
treinbankje. „Men kan er
slechts schrijdelings op zitten
waardoor ze haast onbruikbaar
voor vrouwen zijn. Toen ik die 't
eerst binnentrad zat er een
hupsch jong meisje op zoo'n
bankje. De rokken schenen me
opgeschort zoodat haar edeler
beentjes vrijelijk de schrijde-
lingsche houding konden aan
nemen".
„Natuurlijk stond ze onmid
dellijk blozend op en ging naar
het vierde compartiment waar
van ze het deurtje achter zich
Wim Hazeu en zijn biografieën over Achterberg en Slauerhoff:
Een datum wil hij niet noemen.
Uit bijgeloof en omdat dead
lines hem hinderen bij het
schrijven. Maar nog dit jaar
komt de langverbeide biografie
van Wim Hazeu (52) over de
Friese dichter en scheepsarts
Jan Jacob Slauerhoff uit. In 1988
publiceerde hij zijn monumen
tale levensbeschrijving over
Gerrit Achterberg uit.
Bij beide dichters zijn leven
en dichten zeer sterk met elkaar
verbonden. En ze kregen allebei
een doodgeboren zoontje.
Daarmee houden de parallen
op. „Achterberg z'n leven speel
de zich af in een klein gebiedje.
Eigenlijk alleen de Utrechtse
heuvelrug. Hij zat in een klein
doosje, het was benauwend er
aan te werken. Slauerhoff ging
op reis, zocht de ruimte. Dat is
een ongelooflijk verschil".
Slauerhoff (1898-1936) is vol
gens Hazeu erg geliefd bij jon
geren. „Hij was anarchist en dat
spreekt de mensen in onze tijd
aan. Van politiek heeft'hij zich
nooit iets aangetrokken. In dat
opzicht is hij vergelijkbaar met
Willem Frederik Hermans, ook
een kritische stoker die boven
de partijen staat. Achterberg
was meer voor specifieke krin
gen belangrijk, zoals theologen
en psychiaters".
Afschermen
Met het reconstrueren van het
leven van Achterberg was Ha
zeu zo'n kwart eeuw bezig. Hij
had een redelijk goed maar
geen vruchtbaar contact met de
schrijversweduwe Cathrien
Achterberg-van Baak. Ze con
troleerde de feiten maar hielp
hem niet op weg. De Achter
berg-kring, een groep vrienden
van de dichter, bleken ook geen
grote hulp. Ze schermden nem
af en hadden weinig waardering
voor de biografie als genre.
Naar Slauerhoffs leven graaft
Hazeu nu zo'n vijf jaar. Drie
mensen assisteren hem. En van
de hoogbejaarde zuster en
schoonzuster van Slauerhoff
krijgt Hazeu volledige mede
werking. Vaak betreffen het de
tails. „Alle kleine dingetjes tel
len. Neem bij voorbeeld Slauer
hoffs vele bezoeken aan Vlie
land. In 1928 had je daar nog
geen bos. Je kunt wel roman
tisch fantaseren over bossen die
van invloed zijn op sommige
gedichten, maar dat klopt dan
niet."
Hazeu is ook in Tanger ge
weest waar Slauerhoff heeft ge
woond. „Dat is nu tien keer zo
groot is als toen. In Parijs heb ik
gezocht naar een plaats waar hij
met een vriend heeft gelogeerd.
Van die straat is de ene kant af
gebroken. Een café waar hij veel
kwam, is gerenoveerd. Je moet
ongelooflijk veel invullen uit an
dere documentatie. De eerste
taak van een biograaf is: heel
veel documenten inzien."
Hazeu weet dan ook alles
over het vooroorlogse China,
scheepstypen en vlaggen. En
omdat Slauerhoff opium ge
bruikte, heeft hij zich ook daar
over gedocumenteerd. En deze
zomer wil de biograaf een boot
reis maken van Java naar China
en Japan, een route die Slauer
hoff vaak bevoer. „In feite een
zinloze reis. Slauerhoff voer op
vrachtboten en die zijn niet te
vergelijken met de vrachtboten
van nu. Aan de andere kant: je
moet de zee, de stroming, wind
en zonsondergang hebben
meegemaakt."
Vrouwen
Achterberg schoot zijn hospita
dood en werd vervolgens jaren
lang behandeld in tal van psy
chiatrische inrichtingen. Bij
Slauerhoff is er geen 'groot ge
heim'. „Hij had alleen veel rela
ties met vrouwen." Hazeu gaat
ervan uit dat de dichter twaalf
geliefden heeft gehad. „Daar
heb ik zeven van kunnen trace
ren. Geen van hen leeft nog.
Van de andere vijf bestaan al
leen foto's en vermoedens. Ik
weet niet wie het zijn."
Met zijn biografie over Ach
terberg kreeg Hazeu de kritiek
dat hij zich te veel achter citaten
van anderen verschuilt. „Ik heb
psychiaters laten spreken. Ik
denk dat dat veel waardevoller
is. Want wat heb je aan inter
pretaties? Die zijn met tien jaar
verouderd. Ik vind het van meer
belang dat een biografie span
nend is. Het moet een beetje
een spionageroman zijn. Dat
mag dus niet volgens sommi
gen. Maar hun standpunt is
achterhaald."
Ma droeg altijd een corset, be
halve op maandag. Dan moest
ze namelijk de was doen en
daarna met het waswater de
kelder, de trap en de gang
schrobben. Dat ging niet met
corset. Maar verder altijd; vrou
wen die geen corset droegen
vond ma afstotelijk. Vrouwen in
ochtendjas, met pantoffels en
krulspelden die de hond uitlie
ten. Vies was dat.
Dat zijn de eerste beelden die
de Vlaamse schrijver Eric de
Kuyper ons geeft over het leven
van zijn moeder. Het boekje
verscheen vorig jaar als biblio
fiele uitgave bij uitgeverij Sun,
bestemd voor zakenrelaties,
vrienden en bekenden. Nu is er
ter gelegenheid van de boeken
week ook een handelseditie van
verschenen.
De Kuyper schrijft op een hel
dere, wat droge manier. Het lijkt
wel alsof hij alleen maar waar
neemt en constateert, maar het
boekje als geheel straalt een
enorme betrokkenheid en liefde
uit. Natuurlijk kreeg de kleine
Eric ook wel eens een klap en
hield hij er als adolescent ande
re normen en waarden op na
dan zijn moeder. Maar hij voelt
blijkbaar geen enkele behoefte
om oude rekeningen te vereffe
nen.
Zo blijkt bijvoorbeeld dat De
Kuyper niet erg gecharmeerd
was van zijn moeders kookkun
sten: iedere dag rijst en soep uit
blik van Unox. Maar hij schimpt
niet en bekijkt de kwestie vanuit
haar standpunt: het is gemakke
lijk, ze heeft het namelijk al
moeilijk genoeg met haar zwak
ke rug. Zulke liefhebbende en
innige portretten monden vaak
uit in kwezelige en onleesbare
braafheid, maar bij De Kuyper
is dat geenszins het geval. Inte
gendeel: Ma. Wecluwe/Veune
Dekuyper boeit van het eerste
tot het laatste moment.
Eric de Kuyper, Ma. Weduwe-
/Veune Dekuyper. Uitg. Sun.
Prijs 9,90 gulden.
WILFRED SIMONS
LR It. Ut. KUYJ'LK
sloot. Ik zette mij in dezelfde
houding als zij op het bezeten
bankje en door mijn mooie grij
ze broek heen voelde... ik...
dat... het... warrm was oü" En de
zanger Pisuisse gaat nog aan
merkelijk verder in zijn gefanta
seerde beschrijving van de lief
desdaad met Fie Carelsen. Wel
licht is zijn brief daarom opge
nomen tussen die der 'echte'
schrijvers.
De keus die Van Stipriaan
heeft gemaakt, wordt overigens
nauwelijks verduidelijkt. Een
notoire en briljante brieven
schrijver als Reve ontbreekt bij
voorbeeld. Wie daarom niet
treurt en zich ook niet ergert
aan de regelmatige, aperte
drukfouten (de verzamelaar be
nadrukt nota bene het respecte
ren der authentieke spelling en
de verbetering „van een enkele
evidente zetfout"!), kan aan
'Briefgeheim' een hoop voyeu
ristische lol beleven.
Een boekenweekgeschenk over
het boekenweekgeschenk. Dat
schreven Tonnie Luiken, Dirk
Baartse en Bob Polak met hun
Willem Frederik Hermans en de
CPNB. Het is een uitgave van
veertig zelfstandige boekverko
pers in Nederland en België die
het ook verkopen. Het boekje a
5,90 is dan ook beperkt te ver
krijgen. In Leiden heeft univer
siteitsboekhandel J. Ginsberg
het in Haarlem verkoopt boek
handel H. van Vliet de uitgave.
De schrijvers geven een chro
nologisch overzicht van Her
mans relatie met de stichting
Collectieve Propaganda van het
Nederlandse boek (CPNB). Die
is naar hun zeggen moeizaam
maar dat maken de drie niet
hard. De CPNB weigert twee
RECENSIE ROB DE KAM
Marianne Cray. Depardieu Uitgeverij De
Kern, prijs 35,00.
Afgelopen zomer stuitte ik in
een dorpje in Midden Frankrijk
op een verlopen videotheekje.
De vuile ramen waren uitslui
tend opgesierd met posters van
Gérard Depardieu. De toestand
van dat winkeltje leek me wel
symbolisch: Depardieu als
laatste boegbeeld van een afta
kelende Franse filmindustrie.
Na lezing van Depardieu, de
biografie die de Britse journalis
te Marianne Gray over de Fran
se acteur schreef, weet ik dat
het simpeler ligt. Depardieu
werd zo ongeveer op de stoep
van dat videotheekje geboren.
Zijn dorpsgenoten dragen
hem nu op handen maar dat is
wel eens anders geweest. Als
jongen kwam Depardieu gere
geld in aanraking met de
dorpsagenten. Over die periode
vertelde hij stoere machoverha-
len die hém hoogstwaarschijn
lijk een Oscar kostten. Time ci
teerde een oud verhaal waarin
hij meerdere verkrachtingen
opbiechtte. Allemaal gelogen en
verkeerd vertaald, aldus de ac
teur toen. Maar zijn imago was
in de Verenigde Staten naar de
knoppen.
Brengt Marianne Gray nu veel
nieuws over die affaire en over
de rondborstige acteur in zijn
algemeenheid? Eigenlijk niet. Ze
doorloopt keurig zijn carrière
maar graaft daarbij zelden diep.
Wel geeft Gary anekdotes en
prikkelende citaten. Bij voor
beeld wanneer de acteur zich
zelf als een echte 'grand cru'
classificeert. En Depardieu kan
het weten. Hij is ook een geres
pecteerd wijnboer. In de Neder
landse vertaling blijft van al die
pakkende uitspraken overigens
bedroevend weinig over.
Het blijft wachten op een uit
gave die de Franse acteur wer
kelijk recht doet. Hij verdient
het, want Dépardieu is een op
merkelijk fenomeen die in twin
tig jaar tijd zo'n 75 films maak
te. Daarbij zit veel middelmatig
werk, maar onder een begena
digd regisseur weet Depardieu
tot grote hoogten te stijgen.
keer een novelle en een toneel
stuk. Reden genoeg om flink uit
te schieten. Hermans laat zijn
bijtende pen echter liggen. Hij
pakt alleen twee juryleden aan.
Ondanks al het speurwerk
krijgen de schrijvers van WFH
en het CPNB niet altijd het hoe
en waarom boven tafel. Jammer
dat het trio niet vermeldt waar
om Hermans ondanks de strub
belingen toch de opdracht
kreeg het boekenweekgeschenk
1993 te schrijven. En die ook
aanvaardt. Willem Frederik Her
mans en de CPNB duidt verder
uitgebreid wie wie is in Her
mans boekenweekgeschenk en
waar gebeurtenissen zich afspe
len.
C~ZZJ
voor alle
wetenschappelijke
en studieboeken
Breest raat 127/129
2311 CM Leiden
Telefoon 071-124642
v. Mandersloostr. 19
Alphen a/d Rijn
Tel. 01720-73047