De ware biograaf is een bezetene Briefgeheim een genot voor gluurders Boek handel Haasbeek Cultuur&Kunst Dahl in een leunstoel 'Het moet beetje een spionageroman zijn' Een liefhebbend portret Boekenweekgeschenk over een boekenweekgeschenk Depardieu als grand cru (-r^rp) DONDERDAG 11 MAART 1993 CHEF ANNEMIEK RUYGROK,0 10 T/M 20 MAART 1993 'lid U' !n cv en Jeugdherinneringen opnieuw uitgegeven RECENSIE CAROLINE VAN OVERBEEKE Roald Dahl, Boy en Solo. herdruk uitgeve rij De Fohtein, 27,50 per stuk. Zijn mémoires heeft Roald Dahl nooit geschreven. Dat leek de Britse schrijver maar saai voor zijn lezers. Wat hij gelukkig wel heeft gedaan, is het op schrift stellen van zijn mooiste en op vallendste jeugdherinneringen. Dat resulteerde in Boy en Solo. Met het oog op de boekenweek heeft uitgeverij Fontein de twee opnieuw uitgegeven in een an derjasje. Al lezende bekruipt je het ge voel dat Dahl bij je in de kamer zit, lekker met zijn lange benen in een luie stoel bij een knap pend haardvuurtje. Je hóórt hem de spannende verhalen uit zijn jeugd vertellen aan zijn kleinkinderen. Dahls schrijfstijl is zo sprankelend en geestig, zijn jeugdherinneringen zijn zo herkenbaar, dat je zijn boeken in één adem uitleest. In 'Boy', Dahls bijnaam als kind, vertelt de schrijver over zijn Noorse familie en over zijn niet altijd even leuke ervaringen op Engelse kostscholen. Klein nadeel van dit boek is dat de in het Engels afgedrukte fragmen ten van brieven aan zijn moeder niet zijn vertaald. Vooral voor kinderen i§ dat jammer. In Solo, het vervolg van Boy, kunnen we lezen over Dahls turbulente le ven als twintiger. De brieffrag menten in dit boek zijn gelukkig wel in het Nederlands vertaald. Op zijn 22ste vertrekt Dahl naar Afrika Tanzania voor zijn eerste baan bij een olie maatschappij in 1938. We lezen over Dahls ontmoetingen met griezelige slangen en grappige, wereldvreemde Engelsen. Bij het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog meldt hij zich als piloot bij de Britse luchtmacht, de RAF. In gevaarlijke omstan digheden en vliegend in krakke mikkig materiaal vecht Dahl te gen de Duitsers in Griekenland en het Midden-Oosten. Het is echt een wonder dat de schrij ver de oorlog heeft overleefd. Het enige nadeel van Boy en Solo is dat er niets na komt. De boeken beschrijven Dahls le vensgeschiedenis tot zijn 25ste levensjaar. Als lezer zou je wil len dat er nóg vijf delen beston den, met alle herinneringen van deze bijzondere schrijver. Want alleen Dahl kon zo schrijven, dat zelfs het gewone, het alle daagse, in zijn boeken bijzonder Martin van Amerongen schrijft uitstekend boekenweekessay: RECENSIE HANS WARREN Martin van Amerongen Mijn leven zijn le ven. Over biografieën, autobiografieën, hagiografieën en anti-biografieën 72 - Stichting Collectieve Propaganda Ruud Gullit en Jezus Christus, Muammar Khadaffi en Wolfgang Amadeus Mozart allemaal staan ze in het boeken weekessay. Martin van Ameron gen schreef het en in 72 pagi na's stort hij zijn verbluffend grote kennis 'over biografieën, autobiografieën, hagiografieën en anti-biografieën' uit. Mijn le nen zijn lenen' heet Van Amerongens studie. De schrijver gaat niet op zoek naar uiterst fijnzinnige of bevlo gen (auto)biografieën. Nee, Van Amerongen legt een onbe dwingbare hang naar dwaze ge vallen en curieuze persoonlijk heden aan de dag. Juist die nei ging maakt dat zijn overzicht ondanks de vele boeken die er in staan, uiterst leesbaar gewor den is. Een warme aanbeveling voor de autobiografie en de biografie is Mijn lenen zijn lenen overi gens niet. In het geval van de autobiografie twijfelt Van Amerongen aan het waarheids gehalte. Niet dat dit zo vreselijk is: 'een geschilderd zeegezicht' hoeft ook niet per se zilt 'te rui ken om toch een meesterwerk te zijn'. Autobiografen hebben vol gens Van Amerongen een te grote eigendunk. Nooit wordt eens een boek 'Mijn faliekant mislukte leven' geschreven. De mooiste autobiografieën lijken hem degene die volledig zijn ontleend aan de dikke duim. Dat geldt ook voor verzonnen biografieën. „Nooit meer last van de archiefwet, nooit meer intimiteitsproblemen, nooit meer last van dwarsliggende weduwen", zo vat Van Ameron gen de voordelen samen. De ware biograaf dient een het beste geval een creatieve mei' riekt. Martin van Ameron- bezetene te zijn. Er moet harts- mengvorm van beide." Vanzelf- gen is op dreef in zijn uitdagen- tocht in zijn werk doorklinken: sprekend laakt de auteur alles de betoog en maakte een aan- „genegenheid of afkeer en in wat naar 'academische schim- stekelijkboekenweekessay. 'Boy', Dahls bijnaam als kind, vertelt over zijn niet altijd e varingen op Engelse kostscholen. RECENSIE ROB VOOREN Briefgeheim Samengesteld door René van Stipriaan. Uitgeverij Nijgh Van Ditmar, Amsterdam 1993, 15,00. Wat er allemaal over beslom meringen, wissewasjes en klein verdriet te verhalen valt, lezen we in de leedvermakelijke bun del Briefgeheim van samenstel ler René van Stipriaan. Hierin staan een aantal brieven van Nederlandse en Vlaamse au teurs van de laatste anderhalve eeuw. Het is een (beknopte) herdruk van de bloemlezing Poste Restante aangevuld met brieven van Jacques Presser en Gerrit Achterberg. Briefgeheim biedt veel amusante ontboezemingen en luidruchtigige minitragiek. Wat er al niet geleden wordt door onze auteurs! Van oud tot jong, van vroeg tot laat, van Lodewijk van Deijssel tot Jan Arends wordt er getobd, gesomberd, geleden en getreurd, waarbij tal van vormen van zenuwziekte de boventoon voeren. Gelukkig (en verrassend) be vatten sommige brieven ook lustiger lectuur. Want onze schrijvers staan niet bekend als lachebekjes. Er is waarachtige pret te beleven aan de epistolai- re invallen en zotheden van Gerrit van de Linde (De School meester), Francois Haver- schmidt (Piet Paaltjens), Her man Neubronner van derTuuk, E. du Perron, Godfried Bomans en W.F. Hermans. Jan Cremer treitert plat en luidruchtig Ge rard Reve met het behalen van de P.C. Hooftprijs. Maar het meest onverwachte plezier heb ik beleefd aan de enkele uitingen van geilheid en hartstocht. Multatuli (aan Ever- dine van Wijnbergen) en Ach terberg (in een werkelijk mee slepend tragisch briefje aan Ed. Hoornik) belijden hun liefde kies en romantisch. Jacques Perk (aan Frank van der Goes), Pisuisse (aan Fie Carelsen) en Van der Tuuk daarentegen gre tig in op de lichamelijker kanten der hartstocht. Wie de zoete gedichten van Perk kent, leest met verheugde blos de passage waarin de jonge schrijver plaats neemt op een treinbankje. „Men kan er slechts schrijdelings op zitten waardoor ze haast onbruikbaar voor vrouwen zijn. Toen ik die 't eerst binnentrad zat er een hupsch jong meisje op zoo'n bankje. De rokken schenen me opgeschort zoodat haar edeler beentjes vrijelijk de schrijde- lingsche houding konden aan nemen". „Natuurlijk stond ze onmid dellijk blozend op en ging naar het vierde compartiment waar van ze het deurtje achter zich Wim Hazeu en zijn biografieën over Achterberg en Slauerhoff: Een datum wil hij niet noemen. Uit bijgeloof en omdat dead lines hem hinderen bij het schrijven. Maar nog dit jaar komt de langverbeide biografie van Wim Hazeu (52) over de Friese dichter en scheepsarts Jan Jacob Slauerhoff uit. In 1988 publiceerde hij zijn monumen tale levensbeschrijving over Gerrit Achterberg uit. Bij beide dichters zijn leven en dichten zeer sterk met elkaar verbonden. En ze kregen allebei een doodgeboren zoontje. Daarmee houden de parallen op. „Achterberg z'n leven speel de zich af in een klein gebiedje. Eigenlijk alleen de Utrechtse heuvelrug. Hij zat in een klein doosje, het was benauwend er aan te werken. Slauerhoff ging op reis, zocht de ruimte. Dat is een ongelooflijk verschil". Slauerhoff (1898-1936) is vol gens Hazeu erg geliefd bij jon geren. „Hij was anarchist en dat spreekt de mensen in onze tijd aan. Van politiek heeft'hij zich nooit iets aangetrokken. In dat opzicht is hij vergelijkbaar met Willem Frederik Hermans, ook een kritische stoker die boven de partijen staat. Achterberg was meer voor specifieke krin gen belangrijk, zoals theologen en psychiaters". Afschermen Met het reconstrueren van het leven van Achterberg was Ha zeu zo'n kwart eeuw bezig. Hij had een redelijk goed maar geen vruchtbaar contact met de schrijversweduwe Cathrien Achterberg-van Baak. Ze con troleerde de feiten maar hielp hem niet op weg. De Achter berg-kring, een groep vrienden van de dichter, bleken ook geen grote hulp. Ze schermden nem af en hadden weinig waardering voor de biografie als genre. Naar Slauerhoffs leven graaft Hazeu nu zo'n vijf jaar. Drie mensen assisteren hem. En van de hoogbejaarde zuster en schoonzuster van Slauerhoff krijgt Hazeu volledige mede werking. Vaak betreffen het de tails. „Alle kleine dingetjes tel len. Neem bij voorbeeld Slauer hoffs vele bezoeken aan Vlie land. In 1928 had je daar nog geen bos. Je kunt wel roman tisch fantaseren over bossen die van invloed zijn op sommige gedichten, maar dat klopt dan niet." Hazeu is ook in Tanger ge weest waar Slauerhoff heeft ge woond. „Dat is nu tien keer zo groot is als toen. In Parijs heb ik gezocht naar een plaats waar hij met een vriend heeft gelogeerd. Van die straat is de ene kant af gebroken. Een café waar hij veel kwam, is gerenoveerd. Je moet ongelooflijk veel invullen uit an dere documentatie. De eerste taak van een biograaf is: heel veel documenten inzien." Hazeu weet dan ook alles over het vooroorlogse China, scheepstypen en vlaggen. En omdat Slauerhoff opium ge bruikte, heeft hij zich ook daar over gedocumenteerd. En deze zomer wil de biograaf een boot reis maken van Java naar China en Japan, een route die Slauer hoff vaak bevoer. „In feite een zinloze reis. Slauerhoff voer op vrachtboten en die zijn niet te vergelijken met de vrachtboten van nu. Aan de andere kant: je moet de zee, de stroming, wind en zonsondergang hebben meegemaakt." Vrouwen Achterberg schoot zijn hospita dood en werd vervolgens jaren lang behandeld in tal van psy chiatrische inrichtingen. Bij Slauerhoff is er geen 'groot ge heim'. „Hij had alleen veel rela ties met vrouwen." Hazeu gaat ervan uit dat de dichter twaalf geliefden heeft gehad. „Daar heb ik zeven van kunnen trace ren. Geen van hen leeft nog. Van de andere vijf bestaan al leen foto's en vermoedens. Ik weet niet wie het zijn." Met zijn biografie over Ach terberg kreeg Hazeu de kritiek dat hij zich te veel achter citaten van anderen verschuilt. „Ik heb psychiaters laten spreken. Ik denk dat dat veel waardevoller is. Want wat heb je aan inter pretaties? Die zijn met tien jaar verouderd. Ik vind het van meer belang dat een biografie span nend is. Het moet een beetje een spionageroman zijn. Dat mag dus niet volgens sommi gen. Maar hun standpunt is achterhaald." Ma droeg altijd een corset, be halve op maandag. Dan moest ze namelijk de was doen en daarna met het waswater de kelder, de trap en de gang schrobben. Dat ging niet met corset. Maar verder altijd; vrou wen die geen corset droegen vond ma afstotelijk. Vrouwen in ochtendjas, met pantoffels en krulspelden die de hond uitlie ten. Vies was dat. Dat zijn de eerste beelden die de Vlaamse schrijver Eric de Kuyper ons geeft over het leven van zijn moeder. Het boekje verscheen vorig jaar als biblio fiele uitgave bij uitgeverij Sun, bestemd voor zakenrelaties, vrienden en bekenden. Nu is er ter gelegenheid van de boeken week ook een handelseditie van verschenen. De Kuyper schrijft op een hel dere, wat droge manier. Het lijkt wel alsof hij alleen maar waar neemt en constateert, maar het boekje als geheel straalt een enorme betrokkenheid en liefde uit. Natuurlijk kreeg de kleine Eric ook wel eens een klap en hield hij er als adolescent ande re normen en waarden op na dan zijn moeder. Maar hij voelt blijkbaar geen enkele behoefte om oude rekeningen te vereffe nen. Zo blijkt bijvoorbeeld dat De Kuyper niet erg gecharmeerd was van zijn moeders kookkun sten: iedere dag rijst en soep uit blik van Unox. Maar hij schimpt niet en bekijkt de kwestie vanuit haar standpunt: het is gemakke lijk, ze heeft het namelijk al moeilijk genoeg met haar zwak ke rug. Zulke liefhebbende en innige portretten monden vaak uit in kwezelige en onleesbare braafheid, maar bij De Kuyper is dat geenszins het geval. Inte gendeel: Ma. Wecluwe/Veune Dekuyper boeit van het eerste tot het laatste moment. Eric de Kuyper, Ma. Weduwe- /Veune Dekuyper. Uitg. Sun. Prijs 9,90 gulden. WILFRED SIMONS LR It. Ut. KUYJ'LK sloot. Ik zette mij in dezelfde houding als zij op het bezeten bankje en door mijn mooie grij ze broek heen voelde... ik... dat... het... warrm was oü" En de zanger Pisuisse gaat nog aan merkelijk verder in zijn gefanta seerde beschrijving van de lief desdaad met Fie Carelsen. Wel licht is zijn brief daarom opge nomen tussen die der 'echte' schrijvers. De keus die Van Stipriaan heeft gemaakt, wordt overigens nauwelijks verduidelijkt. Een notoire en briljante brieven schrijver als Reve ontbreekt bij voorbeeld. Wie daarom niet treurt en zich ook niet ergert aan de regelmatige, aperte drukfouten (de verzamelaar be nadrukt nota bene het respecte ren der authentieke spelling en de verbetering „van een enkele evidente zetfout"!), kan aan 'Briefgeheim' een hoop voyeu ristische lol beleven. Een boekenweekgeschenk over het boekenweekgeschenk. Dat schreven Tonnie Luiken, Dirk Baartse en Bob Polak met hun Willem Frederik Hermans en de CPNB. Het is een uitgave van veertig zelfstandige boekverko pers in Nederland en België die het ook verkopen. Het boekje a 5,90 is dan ook beperkt te ver krijgen. In Leiden heeft univer siteitsboekhandel J. Ginsberg het in Haarlem verkoopt boek handel H. van Vliet de uitgave. De schrijvers geven een chro nologisch overzicht van Her mans relatie met de stichting Collectieve Propaganda van het Nederlandse boek (CPNB). Die is naar hun zeggen moeizaam maar dat maken de drie niet hard. De CPNB weigert twee RECENSIE ROB DE KAM Marianne Cray. Depardieu Uitgeverij De Kern, prijs 35,00. Afgelopen zomer stuitte ik in een dorpje in Midden Frankrijk op een verlopen videotheekje. De vuile ramen waren uitslui tend opgesierd met posters van Gérard Depardieu. De toestand van dat winkeltje leek me wel symbolisch: Depardieu als laatste boegbeeld van een afta kelende Franse filmindustrie. Na lezing van Depardieu, de biografie die de Britse journalis te Marianne Gray over de Fran se acteur schreef, weet ik dat het simpeler ligt. Depardieu werd zo ongeveer op de stoep van dat videotheekje geboren. Zijn dorpsgenoten dragen hem nu op handen maar dat is wel eens anders geweest. Als jongen kwam Depardieu gere geld in aanraking met de dorpsagenten. Over die periode vertelde hij stoere machoverha- len die hém hoogstwaarschijn lijk een Oscar kostten. Time ci teerde een oud verhaal waarin hij meerdere verkrachtingen opbiechtte. Allemaal gelogen en verkeerd vertaald, aldus de ac teur toen. Maar zijn imago was in de Verenigde Staten naar de knoppen. Brengt Marianne Gray nu veel nieuws over die affaire en over de rondborstige acteur in zijn algemeenheid? Eigenlijk niet. Ze doorloopt keurig zijn carrière maar graaft daarbij zelden diep. Wel geeft Gary anekdotes en prikkelende citaten. Bij voor beeld wanneer de acteur zich zelf als een echte 'grand cru' classificeert. En Depardieu kan het weten. Hij is ook een geres pecteerd wijnboer. In de Neder landse vertaling blijft van al die pakkende uitspraken overigens bedroevend weinig over. Het blijft wachten op een uit gave die de Franse acteur wer kelijk recht doet. Hij verdient het, want Dépardieu is een op merkelijk fenomeen die in twin tig jaar tijd zo'n 75 films maak te. Daarbij zit veel middelmatig werk, maar onder een begena digd regisseur weet Depardieu tot grote hoogten te stijgen. keer een novelle en een toneel stuk. Reden genoeg om flink uit te schieten. Hermans laat zijn bijtende pen echter liggen. Hij pakt alleen twee juryleden aan. Ondanks al het speurwerk krijgen de schrijvers van WFH en het CPNB niet altijd het hoe en waarom boven tafel. Jammer dat het trio niet vermeldt waar om Hermans ondanks de strub belingen toch de opdracht kreeg het boekenweekgeschenk 1993 te schrijven. En die ook aanvaardt. Willem Frederik Her mans en de CPNB duidt verder uitgebreid wie wie is in Her mans boekenweekgeschenk en waar gebeurtenissen zich afspe len. C~ZZJ voor alle wetenschappelijke en studieboeken Breest raat 127/129 2311 CM Leiden Telefoon 071-124642 v. Mandersloostr. 19 Alphen a/d Rijn Tel. 01720-73047

Historische Kranten, Erfgoed Leiden en Omstreken

Leidsch Dagblad | 1993 | | pagina 26