'In krankzinnigheid zit systeem'
Naaktdanseres in
vleeskleurig tricot
Cultuur Kunst
Monroe blijft
een raadsel
Madonna's naveltje lijkt
belangrijker dan haar muziek
Babbelziek
Nabokov ontsluiert Nabokov
f 7,95
DEKpER
DONDERDAG 11 MAART 1993
10 T/M 20 MAART 1993
Gerard Reve schrijft vrienden, uitgevers, lezers en gelovigen:
■II cl
'f c\ en
recensie hans warren
Willem Frederik Hermans' In de mist
het schimmenrijk. Fragmenten uit het o
Ik, ik, ik. De boekenpagina's barsten vandaag en volgen
de week van de ego's. Beroemde en minder beroemde
mensen gunnen de lezer een forse blik op de eigen ziele-
roerselen. Vanuit een oprecht verlangen, uit ijdelheid en
exhibitionisme. En omdat het ego-document het thema
van deze boekenweek is. Dagboeken, brieven en (auto
biografieën komen uitgebreid aan bod. Schrijvers schrij
ven over zichzelf. Andere beroemdheden hebben iemand
ingehuurd of kregen ongevraagd een biograaf op de nek.
En er is geput uit de nalatenschap van andersmans brie
ven en dagboeken. De week van het 'ik' duurt tot 21
maart.
Boekenweekgeschenk van W.F. Hermans:
dat dit neerkomt op ,een beetje
literatuur onder valse vlag varen, 't Heeft
iets over zich van een naaktdan
seres in een vleeskleurig tricot.'
In Hermans novelle is hoofd
persoon Karei R. een Amster
damse onderduiker. Zijn dag
boek begint in 1944 en beslaat
een paar maanden. Karei be
schrijft zijn relatie met Madeion
en zijn verzetsdaden. Bij een
schietpartij loopt hij een ver
wonding op. De laatste aanteke
ningen schrijft Karei terwijl hij
hoge koorts heeft. Er lijkt geen
hoop op redding. Hij heeft nog
gezien waartoe zijn actie heeft
geleid: de Duitsers hebben als
^represaille vijftien mensen gefu
silleerd. De zin van deze en zijn
overige verzetsdaden is vol
strekt onduidelijk.
Het is een bekend thema in
het proza van Hermans: wij
mensen dolen doelloos rond in
de mist van het schimmenrijk.
Maar hij heeft hetzelfde veel
scherper, indringender, beter
gezegd in ongeveer al zijn ande
re boeken. Hermans herhaalt
zich 582.000 maal. Misschien is
dat te wijten aan de concessies
die het schrijven voor een zo
breed publiek nu eenmaal eist.
Maar blijkbaar valt het de
schrijver ook niet gemakkelijk
zich te bewegen in een vlees-
keurig tricot.
Nederlandse Boek. Amsterdam.
Het hoge woord moet er maar
meteen uit: de nieuwe novelle
van Willem Frederik Hermans
beantwoordt niet aan de ver
wachtingen. Het is geen slecht
verhaal, tal van lezers zullen er
best enig genoegen aan bele
ven. Juist de Hermans-fans zul
len teleurgesteld zijn. Meteen in
de titel geeft de schrijver onge
veer alle geheimen van de no
velle prijs: In de mist van het
schimmenrijk. Fragmenten uit
het oorlogsdagboek van de stu
dent Karei R. Hermans schreef
het als geschenk voor de boe
kenweek.
De schrijver heeft een afkeer
voor egodocumenten, het the
ma van dit jaar. „Maar dagboe
ken en brieven schrijven is en
blijft een goedkope manier van
tekstproduktie", beweerde Her
mans in Houten leeuwen en
leeuwen van goud. Zijn boeken
weekgeschenk is dan ook geen
echt, eigen dagboek maar is wel
in die vorm geschreven. Opval
lend want Hermans schreef ook
recensie nico keuninc
Gerard Reve. Brieven van een aardap
peleter. Uitgeverij Veen, gebonden 55.-,
Eten vindt Gerard Reve geen ge
zellige, sociale bezigheid. Het
liefst zit de grote volksschrijver
alleen achter de warme prak. En
van buitenshuis dineren wordt
Reve ronduit beroerd. In zijn
boek Op weg naar het einde
stelt de schrijver dat de mens
alleen voedsel van het allereen
voudigste soort tot zich dient te
nemen. „Bij voorkeur achter
een juten gordijn gezeten en op
een onderlaag van koeranten".
Dat eetprincipe is Reve in de
titel van zijn nieuwste boek
Brieven van een aardappeleter
trouw gebleven. In de bundel
staan 134 brieven, geschreven
tussen 1958 en 1990, en geven
het vertrouwde beeld. „Ja, ik
ben ook krankzinnig, maar in
mijn krankzinnigheid zit een
systeem dat mij in staat stelt het
hoofd boven water te houden".
Het schrijven van brieven,
zo'n vijf per dag, maakt duide
lijk deel uit van dat systeem. Ze
zijn gericht aan kunstbroeders,
vrienden, uitgevers, lezers, gelo
vigen, redacteuren en aan men
sen van de meest uiteenlopende
instanties. Wij volgen de schrij
ver in zijn queeste naar hpt ide
ale eigen huis en de trouwe
vriend.
Reves geruzie met uitgevers
Geert van Oorschot en Johan
Polak levert stof voor vele brie
ven in deze bundel. In veruit de
langste brief van dit boek (1989)
waarschuwt hij Ad ten Bosch,
die Atheneum Polak Van Ge
nnep heeft overgenomen. De
schrijver haalt Van Oorschot er
nog even bij als hij het heeft
over 'machtsdrift, pathologisch
gelieg, volstrekt gebrek aan
mensenkennis'.
Iets anders waar Reve zich
voortdurend over opwindt, is
het interview. In een felle brief
aan Jan Brokken schrijft Reve
dat er in zijn schrijverscarrière
honderden mensen over de
vloer zijn geweest. Er zijn er
maar twee of drie geweest die
iets hebben begrepen van wat
hij trachtte uiteen te zetteif.
„We leven in een tijd van toene
mende algemene veraping",
constateert Reve.
In diezelfde brief van 12 sep
tember 1976 pakt de schrijver
Gerard Reve.
uit over de toenmalige redactie
van de Haagse Post. Die heeft
hem nooit een warm hart toe
gedragen. „Ik vind De Haagse
Post een onrein blad, met een
onzindelijke, vieze hoofdredac
teur en een totaal incompetente
redactie van het schuim uit de
riolen".
De zakelijke kant maakt even
eens deel uit van het 'systeem'
Reve, zo blijkt uit de opvallende
hoeveelheid brieven over finan
ciële kwesties. Eén van de meest
komische geschriften is die van
1 juli 1982 aan Van Oorschot.
Hierin houdt Reve een welhaast
wetenschappelijk verhandeling
over het gassen en kakken na
een bijzondere maaltijd.
De mooiste brieven zijn die
waarin Geloof, Hoop, Liefde en
de Dood met die typisch Re
viaanse mengeling van ernst en
spot. Neem het schrijven aan
ene mevrouw De V., een lezeres
van midden dertig met huwe
lijksproblemen. Ze heeft drie
kinderen: meisje en twee
jongens. Na een inleiding over
een bezoek aan de kerk, dwalen
de gedachten van Reve al snel af
FOTO KLAAS KOPPE
naar beide knaapjes en naar
masturberen.
Als hij schrijft over het bran
den van kaarsen voor Maria,
herinnert Reve zich met Haar
'geslapen' te hebben. „Een heel
mooie jonge meid, met keihar
de indianentietjes, en niets dan
vuur, tederheid, liefde, geilheid
en aan één stuk door heng
sten", aldus de schrijver. Een
brief als deze krijgt een extra di
mensie als je denkt aan de kop
van Reve bij het schrijven en
het gezicht van de vrouw bij het
lezen van dit geschrift.
Moriika
van Paemel
Het
treiteraren
Alle twee waterstofperoxyde blond. Alle twee een diva. Alle twee een naam met een M. Alle twee zouden ze niet zo
en acteren. Alle twee een nieuwe biografie: Marilyn en Madonna.
1 kunnen zingen
recensie john oomkes
Peter Harry Browri en Ratte B. Barham,
Marilyn, The Last Take. Uitgever. Pengu-
Amerika is goed in mythes. Mi
chael Jackson is een recent
voorbeeld. De moordaanslag op
JFK in Dallas is een andere.
Sterk daarmee verweven is het
mysterie Marilyn Monroe. In
Marilyn, The Last Take probe
ren twee Hollywood-verslagge-
vers van naam, Peter Harry
Brown en Patte B. Barham dat
te ontrafelen. Het accent ligt op
de laatste veertien weken die
deze kostelijke comédienne en
blonde bombshell op deze aar
de sleet.
In het raadsel-Monroe spelen
vele, ingewikkelde, nauw met
elkaar verweven zaken. Zo zijn
daar de strijd tussen de studio
bazen Darryl Zanuck en Spyros
Skouras en de liefdes-vierhoek
tussen Marilyn enerzijds, John
en Robert Kennedy en Frank Si
natra anderzijds. De vergaande
en verwoestende rivaliteit tus
sen Elisabeth Taylor en Monroe,
de basale onzekerheid van de
diva zelf. Daarmee verweven is
de onduidelijkheid over de
vraag hoe MM het levén liet.
Marilyn, The Last Take is een
zorgvuldig boek dat een came
ra-attitude vertoont. De verslag
gever beeldt zich in dat hij een
lens is die naar believen kan in-
en uitzoomen op details van het
plaatje. Ondertussen somt een
stem buiten beeld de feiten op
of licht ze toe. De voordelen van
de werkwijze zijn die van de tv-
documentaire.
Het blijft onduidelijk of Mari
lyn zelf die fatale dosis slikte of
dat ze die kreeg toegediend. Het
opduiken van prachtig beeld
materiaal uit Something's Got
to Give, de laatste'film die Geor
ge Cukor schoot, is steeds als
aanleiding tot die daad gezien.
In Marilyn, Tlw Last Take wordt
MM in volle glorie.
dit mooi ontzenuwd als een be
wust lek. De betrokkenheid van
sommige figuren in het spel
rond Marilyns dood is zelden
scherper getekend dan in dit
boek.
De zachtmoedige Elisabeth
Taylor blijkt een keiharde tante,
de zwager van beide Kennedy's,
Peter Lawford, een intens tragi
sche figuur en 01' Blue Eyes kan
niet worden vertrouwd. Dat is
het dan. Mooi opgeschreven,
helaas nog niet vertaald want
het werk bevat een schat aan
informatie over het filmsysteem
in Hollywood en de verreikende
macht van public-relations. De
mythe blijft echter de mythe.
Adam Sexton. Uitgever: Delta Books, New
York. Importeur: Van Ditmar Boeken.
Pnjs: 39,20.
„Het meest erogene plekje op
mijn lichaam is mijn naveltje. Ik
heb een perfect exemplaar
eentje dat een mooi kuiltje naar
binnenvormt en waarin nooit
stofrestjes voorkomen. Als ik er
een vinger insteek dan voel ik
een zenuwsteek langs mijn rug-
gegraat omhoogschieten. Als je
honderd navels naast elkaar te
gen een muur zou zetten, dan
zou ik beslist de mijne er uit
kunnen pikken."
Aldus Madonna in een inter
view over haar naveltje. Terwijl
de popster erover vertelde, hield
de camera dat brandschone li
chaamsdeel nauwlettend in
beeld. Het onderstreept de stel
ling van sociologe Lynn Layton:
Madonna heeft controle over
dat wat de camera laat zien; zij
toont wat zij ervaart als ero
tisch. Laytons betoog is één van
de bijdragen in Desperately See
king Madonna. Het nog niet
vertaalde boek is geredigeerd
door Adam Sexton.
Met de bundel is er eindelijk
een poging gedaan om de re
cente pennestrijd rond het fe
nomeen in kaart en beeld te
brengen. Die laaide min of
meer op met een uitspraak van
schrijfster Camille Paglia: 'Ma
donna is de toekomst van het
feminisme'. Desperately Seeking
Madonna (de titel verwijst naar
het filmdebuut van de hoofd
persoon) is zowel een ego-do
cument als een prisma van de
tijd waarin we leven.
De enorme toename van es
says, artikelen en boeken rond
Madonna doet denken aan een
gezamenlijk beleefde studie.
Madonna in de film 'Who's that girl'.
Wat vertelt haar opkomst over
maatschappelijke waarden en
esthetische normen? In dit boek
zie je waartoe een daarmee sa
menhangende verering kan lei
den: mooie gedichten, leuke
cartoons, charmante woordspe
lingen.
Aardig in dit verband is dat
het boek ook opponenten van
Paglia's theoriën aanhaalt. Criti
cus Robert Christgau van the
FOTO» KIPPA
Village Voice bijvoorbeeld, heeft
wat meer kennis over popmu
ziek in huis dan Paglia. Zijn stel
ling: „In de recente essays
wordt Madonna minder be
wonderd als artieste dan voor
haar culturele zeggingskracht.
En dat zou je al aan het denken
Een onmisbaar boek voor s
ciologen, Madonna-watchers
popliefhebbers.
recensie bert kuipers
Vladimir Nabokov Zuivere kleuren. Brie
ven van Nabokov. 1923 - 1977. Geselec-
Vladimir Nabokov is onbetwist
baar 'de meester' van een onna
volgbaar oeuvre. In zijn boeken
zit zoveel verstopt dat je er ver
moedelijk jaren voor nodig hebt
om alle letterkundige vernuftig
heden te ontdekken en te dui
den. De Arbeiderspers is te hulp
geschoten met Zuivere kleuren.
Brieven van Nabokov in de serie
Privé-Domein. Met dit boek, de
biografie van Brian Boyd en de
autobiografie Geheugen, spreek
kan de lezer het als 'moeilijk'
betitelde oeuvre van Nabokov
te lijf gaan.
Zuivere kleuren geeft een zeer
boeiend zelfportret. Het bevat
veel verrassende details en
vooral nieuwe informatie die
onvermoede kanten van Na
bokov en zijn werk belicht. De
biografische gegevens zijn wat
schaars. Er valt echter zeer veel
te lezen over Nabokov's ontwik
keling als schrijver, het creatieve
proces, zijn werk als academi
cus, zijn passies schaken en het
verzamelen van vlinders.
Nabokovs merkwaardige lite
raire af- en voorkeuren komen
ook aan de orde. T.S. Eliot bij
voorbeeld, vindt hij 'weerzin
wekkend', Thomas Mann is
'een burcht van banaliteit' en
Paul Bowles doet hij af met 'ta
lentloos en volslagen ridicuul'.
Alleen al de perikelen rond het
verschijnen van 'Lolita' maken
dit brievenboek tot een must
voor elke Nabokoviaan.
De vele lagen in zijn boeken
maakten Nabokov tot ramp
voor vertalers. Zuivere kleuren
maakt duidelijk dat hij dan ook
een bloedhekel heeft aan deze
beroepsgroep. Je verdenkt hem
er bijna van dat hij zijn boeken
expres onvertaalbaar maakte
om zo de moeilijkheidsgraad
ervan te bewijzen. Vervolgens
gaf hij de blunderende vertalers
van zijn eigen hoeken steeds op
de donder.
De autobiografie is een lastig
genre. Enerzijds kan de auteur
minder fraaie episoden of laak
bare handelingen uit zijn le
vensgeschiedenis bannen,
waardoor een onjuist beeld ont
staat. Anderzijds kan hij zijn
persoonlijkheid toch .niet echt
uitbannen, zodat hij de lezer
misschien wel meer van zichzelf
laat zien dan hij of zij zelf eigen
lijk wil.
Het wedervaren van Monika
van Paemel is een typisch voor
beeld van een schrijver die een
beeld van zichzelf geeft, on
danks zichzelf. Ze schrijft dat ze
een hekel heeft aan babbelkou
sen. Van Paemel praat er nooit
op los, vindt ze zelf. Ik vraag me
af of de wens hier niet de vader
is van de gedachte, want als Het
wedervaren iets is, dan wel bab
belziek. Van Paemel heeft heus
wel wat te melden, maar net zo
vaak vraagt de lezer zich af of
hij al die details over haar leven,
al die meningen en opvattin
gen, die omgevallen kaartenbak
van ditjes en datjes wel allemaal
wil weten.
Van Paemel schrijft zonder
duidelijke structuur over haar
achtergrond en over haar
preoccupaties en ze doet dat in
een heldere, vlotte stijl. Als rode
draad keert steeds de zelfmoord
van haar dochter terug, een ge
beurtenis die haar leven heeft
verdeeld in een daarvooren een
daarna. Haar verdriet daarover
en de littekens die ze daaraan
heeft overgehouden, zijn res
pectabel. Maar het schrijven er
over wekt bij mij meer de in
druk van therapie dan van lite-
Monika van Paemel, Het weder
varen. Uitg. Meulenhoff, 1993.
Prijs 24,90.
WILFRED SIMONS
Sprankelend essay van
Martin van Amerongen
over een steeds
populairder genre:
de (auto)biografie.
Slechts f4,95
Martin van
Amerongen
het Boekenweekessay
en overig werk
Een soort wraak nam de Rus
sische emigrant Nabokov ook
op native speakers van het En
gels in zijn nieuwe vaderland
Amerika. Zijn boeken tonen dat
hij hun taal tot in de finesses en
vooral veel beter beheerste dan
zij. Iets van die frustratie klinkt
door als Nabokov ergens schrijft
over zijn moedertaal. Noodge
dwongen zwoor hij het Russisch
af. AJs hij er onverhoopt weer
eens in schrijft, ervaart Nabokov
dat als 'de bittere weelde' van
het Russisch.
Er zijn zoveel brieven be
waard gebleven dat er nog een
tweede deel op stapel staat. Dat
bericht Nabokov s zoon, verta
ler en bezorger Dmitri in zijn
voorwoord. Voorlopig kunnen
we even vooruit met deze 666
bladzijden die het boek overi
gens bijna onhandelbaar ma
ken. Omdat je zijn rug niet wilt
breken, houd je het half open
gebogen verkrampt vast en tuur
je ietwat schuin op de bladzij
den. Dat levert na enige uren
spierpijn in handen en armen
op. Eigen schuld. Maar dit boek
is ook niet weg te leggen.
EXCLUSIEVE
LIBRIS-UITGAVE
IK KAN HET NIET
LANGER VERBERGEN
3ke Noordei
t r liefdesbrie
Verkrijgbaar bij
BOEKHANDEL
...uw Libris boekhandel
Leiden Leiderdorp
Oegstgeest Voorschoten
Vrij.bg 12 maart van 19.00 tot
21.00 uur geeft
prof. dr. I I S. Versnel in dc
Ki jnkindvc Bockhandel
VgStgOCSt.
lange Voori 35-37,
toelichting op
Het kan nog erger 29,50
een discussie die liij vamen met
prol. dr. I I.M. Kuitert voerde
over diens boek I lei algemeen
betwijfeld christelijk geloof.
Nabokov op vlinderjacht.
W.F. Hermans ontrukt
oorlogsdagboek aan de
vergetelheid.
Cadeau bij aankoop van
ten minste f 19,50 aan
Nederlandse Boeken,
zolang de voorraad
strekt.
Van
woensdag 10 maart
tot en met
zaterdag 20 maart
W.F. Hermans
tentoonstelling
bij Boekhandel Kooyker
Breestraat 93, Leiden
