'Vergeef mij deze laatste,
waarschijnlijk verstandige, daad'
ZATERDAG 6 MAART 1993
Naast het lichaam werd een
brief gevonden. Regelmatig
komt deze zin voor in de dag
en nachtrapporten van Scot
land Yard. De 'insider' weet
dan meteen dat het om zelf
moord gaat. De 'afscheidsbrief
blijft in het bezit van de nabe
staanden, een kopie ervan
wordt toegevoegd aan het poli
tiedossier. Niet alleen in Enge
land gebeurt dat, maar ook in
Nederland.
De boekenweek staat in het te
ken van het ego-document.
Cees van Hoore ging op zoek
naar het ego-document in zijn
schrijnendste vorm: de af
scheidsbrief van de mens die
een eind aan zijn leven maakt.
'Ik kauw maar wat tabletten.
Dat breekt de tijd een beetje. Ik
word gelukkig al een beetje dui
zelig en mijn hart bonst als een
stoomhamer. Vergeef me.
Wat doet de zon op die verdrie
tige brieven? Die vraag bleef
de afgelopen zomer maar
door mijn hoofd spoken, telkens wanneer ik
keek naar het stapeltje fotokopieën op mijn
bureau. Daar lagen ze dan: de afscheidsbrie
ven van mensen die zelf een eind aan hun le
ven hadden gemaakt. Door de zwarte vlak
ken die het kopieerapparaat erop had achter
gelaten, zagen ze eruit als met de hand ge
schreven rouwberichten. Rouwberichten die
nooit de krant zouden halen. Waarom haalt
iemand in vredesnaam het ongeluk van an
deren in huis? Uit sensatiezucht?
Nee. Wie journalistiek bedrijft, wil achter
de waarheid komen. Hij kan dat doen door
het maken van interviews, maar wie daarmee
enige ervaring heeft, zal weten dat de geïn
terviewden maar zelden het achterste van
hun tong laten zien. Er wordt altijd wel wat
achtergehouden.
In een document als de afscheidsbrief ge
beurt dat niet of in ieder geval veel minder.
In dat licht moet de zoektocht naar deze
brieven worden gezien. Voor één keer wilde
een journalist de waarheid en niets dan de
waarheid weten. Dit alles met het doel de le
zers enig inzicht te geven in de laatste, ban
ge, uren van mensen die geen kant meer op
konden.
Pas tegen het eind van de jaren
zestig werd in de gemeente
waarin de brieven zijn onderge
bracht een geval van zelfmoord
door de plaatselijke politie opge
borgen onder de rubriek 'zelf
moord'. Voor die tijd werden ze
bewaard onder 'dood door ge
weld'. In dit onderzoekje wordt
slechts de periode 1910-1960 op
de korrel genomen. De dossiers
over de zelfmoorden né die pe
riode bevonden zich in wat ik nu
maar even het actuele politie-ar-
chief noem, en dat was voor mij
verboden terrein. Dat was te
dicht in de buurt van het heden.
Er wordt meer geroofd, ge
moord en verkracht dan dat
mensen de hand aan zichzelf
slaan. Maar na een kwartiertje
zoeken dook de eerste zelfmoord
op. Het proces-verbaal was ge
steld in kil proza. In dat soort
stukken worden slechts feiten
aangedragen, niets meer. De
schrijver Gustave Flaubert weer
de alle gevoelens en emoties uit
zijn romans. Dat maakt zijn boe
ken hard, hoewel ze vaak over de
liefde gaan. Hij had nog wat kun
nen leren van de agenten die de
ze processen-verbaal hadden op
gesteld. Al lezend was het alsof
iemand mijn doodskist op een
kier had gezet.
Door die nauwkeurige be
schrijving werden de vertrekken
en omgevingen waarin zelfmoor
denaars aan hun einde waren ge
komen bijna tastbaar. De keuken
én de tafel waaraan een 56-jari-
ge, in een blauwe directoir gekle
de, vrouw met een huishoud-
schaar haar polsslagaders en de
aders in haar dijen had geopend.
Het afwasteiltje aan haar voeten,
een teiltje dat drie liter bloed be
vatte. De zolderkamer waar kin
deren plotseling wat gestommel
hadden gehoord, gestommel dat
afkomstig was van hun moeder,
die zich bij gebrek aan een hoger
steunpunt had verhangen aan de
deurknop, met een eindje touw
van nog geen twintig centimeter.
De rivier, de kil glinsterende ri
vier en het jaagpad erlangs. Dat
jaagpad, waarop een man had
gestaan met onder elke arm een
betontegel die met een touw
vastzat aan zijn benen. De potjes
met 'Phosphorbrij', 'Mollen-
dood', ontvlekkingsmiddel of wuc.rc»
slaapmiddelen. Het halfje brood
op een huiskamertafel, vers brood, dat nog
terugveerde toen de politie-agent erin kneep.
Futiliteiten
Wat opvalt in de afscheidsbrieven is dat de
zelfdoder dat is misschien een betere
term, want in mijn visie heeft deze daad niets
met moord te maken wat opvalt is, dat de
zelfdoder over zijn dood heen vaak nog din
gen goed geregeld wil zien. En dan gaat het
meestal niet om zaken van levensbelang,
maar veel vaker om futiliteiten. Zo schrijft
een man die erg veel last heeft van reuma het
volgende afscheidsbriefje: 'Hartelijk bedankt
voor alles wat u voor mij hebt gedaan, ik
maak er een eind aan want ik hou het niet
meer uit. Zeg aan mijn zuster dat zij de
werkvrouw 3,50 moet geven anders heb die er
nog een strop mede. Verder aan alle vrienden
en kennissen de groeten...'. Waarna de brief-
lopen'. Met die kegelsneden doelt hij op een
tentamen. 'Wij staan voor een raadsel', ver
klaren de familieleden nadat ze hem hebben
een gracht gevonden. 'Dat tentamen zou hij makkelijk
hebben gehaald.' Maar dan dat ene zinnetje
onderaan de afscheidsbrief!
'Ik heb nog 2 dubbeltjes 'Mijn excuses aan de Heer
voor de gasmeter van Z. dat het in zijn huis
en deze keer zal gebeuren moet.Met andere
het niet mislukken' woorden: neem me niet
kwalijk dat ik bij U doodga,
houdt met anderen. Te veel misschien. Neem En wat te denken van de oude vrouw die
de getalenteerde student die zichzelf door zich door gasvergiftiging van het leven be-
gasvergiftiging om het leven brengt. Hij rooft en voordat zij dit doet voor haar raam
schrijver het huis verlaat
springt.
Het is misschien een
wat bittere opmerking,
maar uit bijna alle brieven
komt de zelfmoordenaar
naar voren als iemand die
wel érg veel rekening
nen. Dat is bijvoorbeeld het geval met de
vrouw die zich op een zolderkamer verhangt
en daarbij het touw vijf, zes, keer om haar
hals snoert. Ze richt haar afscheidsbrief aan
'hen die mij misschien een beetje liefhebben'
en schrijft: 'Niemand
vaak over zelfdoding spreken het juist niet
doen. De schrijver Jeroen Brouwers heeft in
zijn boek 'De laatste deur' al bewezen dat dat
onzin is. Zijn boek gaat over zelfdoding on
der schrijvers. Jaco Groot, een uitgever met
wie ik bevriend ben, bracht
mij, wat ik er 'Dag X., mijn grote mij op het idee eens te on-
vriend, die ik derzoeken hoe het met de
door zelfmoord te zelfdoding van 'gewone'
plegen, verraden ga' mensen zat. Daarbij wees
hij mij op het bestaan van
ren groot, afscheidsbrieven in bepaalde archieven.
Mij zijn tijdens mijn speurtocht naar deze
schrijft in zijn afscheidsbrief: 'Dit is geen plot
selinge inval; ik was het al enige tijd van plan.
De kegelsneden hebben de emmer doen over
hel briefje plakt met de tekst: 'Politie, niet
binnenkomen met cigaar of cigaret. Er staat
gas in huis.In zo'n situatie zou je toch den
ken: na mij de zondvloed.
Bejaardentehuis
Waarom slaan sommige mensen wél de
hand aan zichzelf en andere niet? Een psy
chiater heeft mij eens verteld dat er bij ern
stig labiele mensen maar 'n potlood verkeerd
hoeft te liggen of het is zover. In een van de
gevallen die mij ohder ogen zijn gekomen,
Lijkt de aanleiding inderdaad een futiliteit.
Lijkt, dat moet er wel bij worden gezegd.
Het is zeven uur in de morgen. In het be
jaardentehuis ligt een hulpbehoevende oude
man in bed. Hij moet plotseling erg poepen.
Maar hoe komt hij in godsnaam zo snel naar
het toilet? O, god, hij kan het niet meer op
houden! Daar ligt hij als een kleine jongen
zijn bed te bevuilen. Hij schaamt zich kapot.
Zo goed en zo kwaad als het gaat, kruipt hij
naar het raam. Met een enorme krachtsin
spanning slaagt hij erin dat raam te openen.
Hij kijkt naar beneden, vanaf de zevende ver
dieping kijkt hij naar beneden. Niks bijzon
ders te zien. De vuilcontainers van het be
jaardentehuis. wat kranten die over het trot
toir waaien, een vrachtwagen die voorbijrijdt.
Hij gaat op de vensterbank zitten, met zijn
rug naar de hemel toe, zoals zijn moeder
eens in zag. De wereld
zoowel in 't groot als in 't
klein is een groot deceptie
voor mij. Nergens kan ik
vinden wat ik zoek... mijn illusies
Alles blijkt echter grauw en kleurloos te zijn
voor mij. Mijn familie was goed voor mij. Ik
heb zelf zo weinig plezier teruggegeven. Ik was
erg eenzaam. Vergeef mij dezen laatsten,
waarschijnlijk verstandigerdaad.
Een man die zich onbegrepen voelt door
zijn vrouw, een vrouw die af en toe heeft ge
dacht dat zij met 'een krankzinnige' was ge
trouwd, vraagt in zijn afscheidsbrief verge
ving voor zijn jaloerse buien en zijn buiten
echtelijke escapades. Hij schrijft: 'S., ik ga mij
voorbereiden op, hoop ik, de grote reis. Ik weet
wat ik doe. voor mij bestaat er niets meer nu
ik jou zo volkomen kwijt ben en weet dat je
mij haat, wel haten moet. Doe mijn oudjes de
groeten i
moeilijk
In de brief houdt hij zijn vrouw op de hoogte
van zijn handelingen op dat moment. 'Ik
kauw maar wat tabletten, dat breekt de tijd
een beetje. Ik word gelukkig al een beetje dui
zelig en mijn hart bonst als een stoomhamer.
Vergeef me.'Voor hij tot zijn daad komt heeft
hij nog even met zijn kinderen rondgereden.
'Die heb ik dus nog even bij me mogen heb
ben.' Daarna, vlak voor hij er een eind aan
maakt, in een razernij die zijn weerga niet
kent, slaat hij alle kaptafels, spiegels en was
bakken in zijn kapperszaak aan gruzelemen
ten. Een koud gezicht moet dat zijn geweest,
al die scherven. Kruiend ijs. Een stukje Sibe
rië in een kapperszaak.
Over
zelfdoders en de
moeilijkste brief
van hun leven
Ik wit ophouden met mezelf zoveel pijn te doen door dit leven.'
vroeger ging zitten
als zij de ruiten aan
de buitenkant wilde
zemen. Hij kijkt de
kamer in, naar zijn
bevuilde bed, naar
de lachende foto's
die op de televisie
staan. En dan laat hij
zich achterover val-
len. Langzaam, zoals
kleine jongens zich vanaf de bassinrand ach
terover laten vallen in een zwembad.
Zo kan het gaan. Zo is het volgens een oog
getuige gegaan in een van de gevallen. Een
oude man die een eind aan zijn leven maakt
omdat hij in zijn broek heeft gepoept. Omdat
vreemden dat straks zullen zien. Hem zullen
zien in al zijn hulpeloosheid.
Vaak hebben mensen die zelfmoord ple
gen het idee dat zij niet kunnen voldoen of
niet meer kunnen voldoen aan het beeld dat
de buitenwereld van hen heeft. En daarom
wissen zij zichzelf uit, maken zij zichzelf weg.
Ze zijn hun beloften .niet nagekomen, heb
ben mensen teleurgesteld. En dan willen ze
dat vaak met terugwerkende kracht nog
goedmaken door het nakomen van kleine
beloften en verplichtingen. Zo schrijft een
man die in 1945 voor een onderzoek bij de
Politieke Opsporingsdienst wordt ontboden
in een van de laatste alinea's van zijn af
scheidsbrief: 'geef Piet voor zijn opoffering
een motorfiets die ik hem heb beloofd'.
Huwelijksmoeilijkheden of problemen in
de relationele sfeer liggen nogal eens ten
grondslag aan de zelfdoding. De zelfdoder
voelt zich onbegrepen. Het contact met de
partner of de andere familieleden is verdwe-
brieven gevallen onder ogen gekomen waar
in mensen wel degelijk hebben aangegeven
dat ze van plan waren om de hand aan zich
zelf te slaan en dat naderhand dan ook heb
ben uitgevoerd. Maar het voornemen wordt
vaak niet met zoveel woorden uitgesproken.
In een van de zelfdodingsgevallen laat een
man, die zich verdrinkt, ruim van tevoren
weten: 'Als ik ga sterven dan ben ik behouden,
dit kan ik zweren op de bijbel'. Tegen een
kennis had hij de avond ervoor gezegd dat hij
niets anders zag dan 'flessen en flessen met
sterke drank en alle discipelen van Jezus op de
wand van de kamer'. En een man die in hu-
zeg hen dat het mij te welijksmoeilijkheden verkeert, meldt aaneen
onder hun ogen te komen.vriendin: 'Ik heb nog 2 dubbeltjes voor de gas
meter en deze keer zal het niet mislukken'. En
hij heeft zijn woord gestand gedaan.
Overwogen
Op de zelfdoding rust in onze cultuur nog
steeds zo'n groot taboe dat wij graag willen
geloven dat zelfdoders handelen in 'een vlaag
van verstandsverbijstering', zoals dat zo mooi
heet. Uit het verhaal van de machinist die in
eens iemand 'met een snoekduik' voor zijn
trein zag springen, zou je iets dergelijks kun
nen afleiden, al kan deze zelfmoord natuur
lijk van tevoren lang zijn overdacht. Wat mij
na het lezen van al deze brieven zo trof is dat
bijna alle zelfmoordenaars een weloverwo
gen en voor zichzelf onontkoombaar besluit
namen. Ook al worden er in de brieven van
wege de emoties taal- en constructiefouten
gemaakt, ze getuigen bijna allemaal van een
meer dan gemiddelde intelligentie, ook wat
de trant van redeneren betreft.
De afscheidsbrief van een nog jonge vrouw
is in dit verband treffend. Zij schrijft: 'Ik heb
totaal bewust gekozen voor de dood. Ik weel
dat zelfmoord gemeen is voor anderen. Ik leef
er zo intens mee dat dit het was wat me steeds
deed uitstellen. Later of nu is vanuit dit in
zicht onbelangrijk; het blijft gemeen. Altijd
zullen er mensen zijn die zich aangesproken
zullen voelen. Steeds meer zal ik afscheid
moeten nemen van mensen die ik geen pijn
wil doen en ondertussen doe ik mezelf de
grootste pijn door te leven uit clementie voor
hun. IK WEIGER. Ik wil ophouden met mezelf
zoveel pijn te doen door dit leven.
Slechts een van de afscheidsbriefjes, in dit
geval een kattebelletje, duidt op een vlaag
van verstandsverbijstering.
'Als ik ga sterven En wel omdat de vrouw
dan ben ik behouden, die deze brief schrijft zelf
dit kan ik zweren meldt dat haar hoofd plot -
op de bijbel' seling 'heel erg ziek' is.
Het briefpapier dat zij ge
Zelfkennis
De dichter Anton Korteweg heeft
eens geschreven dat de mens
slechts gebaat is bij 'ontstentenis
van zelfkennis'. Daaraan moest
ik sterk denken na het lezen van
de afscheidsbrief van J. Hier was
iemand aan het woord die zijn
karakter zo scherp had geanaly
seerd, die dat zo grondig, partje
voor partje, uit elkaar had geno
men, dat er niets meer van overbleef. Hij ein
digt zijn brief met: 'DagX., mijn grote vriend,
die ik door zelfinoord te plegen, verraden ga.
JouwJ.
Ik zie mijn schuld t.o.v. ouders, jou, maar ik
ben niet bereid er ook maar iets aan te doen.
HEIL HITLER
O, X., o eik....aangezien ik niet geloof dat
een eventuele gedeeltelijke genezing me veel
n eind
zal helpen maak ik er toch
aan. Veel ouder zal ik. naar
mijn mening toch niet kun
nen worden, omdat ik gro
tendeels gesloopt ben door
mijn levenswijze, de inner
lijke spanningen en doordat
het grote aantal masturbaties, vermoedelijk
zeven- tot achtduizend, ook wel zijn sporen
achtergelaten zal hebben. Tenslotte is mijn
geestelijke, en vooral sociaal gevoelige ont
bruikt moet eerst hebben gediend als bood
schappenbriefje. Want onder de dramatische
tekst staan de woorden: 'Zout. Iwter, koffie'
Zout, boter, koffie. Zout, boter, koffie. Die
woorden gaan maar door mijn hoofd, in een
wikkeling, ook teveel geremd, teveel, d.w.z.
naar mijn zin. Het enige waarop ik nu nog vreemde, dreigende cadaiv
leef, is chocoladerepen, muziek, onanie, de SS. In de woning van de vro
de dagdroom en de bioscoop...Hoe lang nog? op het aanrecht
.....Tot ziens
Signalen
Je hoort nogal eens zeggen dat mensen die
vond de politic
kunstgebit, een bril. en
een hoopje wasgoed. Een hoopje wasgoed
dat nog nat was. Een hoopje kleren dat huil
de.
