ZATERDAGS M 1 BIJVOEGSEL
Van Merry England naar Arm Albion
ZA1 fcKDAG 6 MAARr i993
Politici vroegen om harde
maatregelen, roemruchte
misdadigers riepen vanuit hun cel
dat ze zoiets in hun tijd nóóit
zouden hebben gedaan en een
woedende menigte belaagde een
gerechtsgebouw. Als iets de
afgelopen weken heeft gewerkt als
katalysator van het collectieve
ongenoegen in Groot-Brittannië,
dan is het wel de moord op de
tweejarige James Bulger geweest,
een moord die waarschijnlijk werd
gepleegd door twee tienjarigen. Na
jaren van recessie, van stijgende
criminaliteit, van verval van het
koningshuis en van verlies aan
internationaal aanzien was de
dood van kleine Jamie de
spreekwoordelijke druppel die de
emmer vol ellende deed overlopen.
Is Groot-Brittannië echt een land
geworden van kindermoordenaars,
bedelaars, werklozen en
overspelige koningskinderen De
helft van de natie denktwan wel,
en wil emigreren. Een impressie uit
een land in geestelijke nood.
Een zwerver in één van Londens 'cardboard cities'. Het aantal mensen dat in de Britse hoofdstad op straat leeft is vorig jaar weliswaar afgenomen, maar toch nog enorm hoog.
FOTO'S GPD ROLAND DE BRUIN
CEES VAN ZWEEDEN
De argeloze reiziger die de afgelo
pen tijd voet op Britse bodem schakeld. Drie jaar geleden bestond tachtig
zette, moet het onmiddellijk procent van mijn werk uit het opstellen van
hebben opgemerkt: over het land hing een koopcontracten. Nu doe ik vrijwel alleen fail-
effect. „Ik ben 15 jaar getrouwd en nog nooit
heb ik mijn man zien huilen", zei een vrouw.
„Gisteravond huilde hij."
Een ander, een advocaat, meende: „Ik heb
geluk gehad. Precies op tijd ben ik overge-
Wil de
laatste
Brit die
het land
verlaat
het licht
uitdoen?
deken van diep pessimis
me. Zwervers sliepen in portie
ken, moeders met vervuilde kin
deren bedelden in stations, huis
eigenaren plantten alleen nog
makelaarsborden in hun voor
tuin, en de IRA ontregelde het
verkeer. De krantekoppen ver
raadden een sfeer van crisis. 'Wat
ging er mis?' vroeg de Indepen
dent on Sunday, en de Daily Te
legraph meende: 'Nationale mo
raal nadert crisis'. Zelfs het geza
pige weekblad The Economist
zong mee in het koor van ster
vende zwanen met de kop: 'Mo
rele paniek'.
De Engelsen, vroeger geroemd
om hun flegmatische tempera
ment, wentelden zich in zelfbe
klag. Wat ooit Merry England
was, was nu het vagevuur op aar
de geworden. Drie miljoen men-
sen zonder werk, een pound ster
ling dat geen penny meer waard
is, het nationale cricket-team vernederd door
India: wie wilde er nog in zo'n land wonen?
Die vraag legde het bureau Gallup aan 1.030
Britten voor, en uit de antwoorden doemde
een beeld op dat herinneringen opriep aan
Ierland na een mislukte aardappeloogst: één
op de twee Britten wilde emigreren. Dat is
een hoger percentage dan direct na de oor
log, toen alle dagelijkse levensbehoeften op
de bon waren.
De toon werd gezet door een jarenlange
recessie, die in september vorig jaar culmi
neerde in de spectaculaire duikvlucht van het
ooit zo trotse pond sterling. Begin dit jaar
passeerde het aantal werklozen de grens van
drie miljoen, en binnenkort zal waarschijnlijk, kwart
ook het na-oorlogse werkloosheidsrecord
sneuvelen. Anders dan in het verleden waren
de slachtoffers deze keer vooral de mannen
die in stropdas en de vrouWen die in deux-
pièces op hun werk plachten te verschijnen.
Afgrond
De hardste klappen vielen nu niet in de noor
delijke industriesteden, maar in het welva
rende zuidoosten. In Londen was de werk
loosheid onder academici sinds 1990 met 183
procent gegroeid, in Schotland met 'slechts'
22 procent. Sommige beroepen waren bijna
verdwenen. De helft van alle architecten had
zijn baan verloren, accountants en advocaten
waren een bedreigde soort geworden. Ont
slag had op deze mensen een vernietigend
lissementen. Maar leuk
niet om cliënten" met zelfmoord
neigingen te hebben. Je voelt je
een parasiet."
Mensen die tonnen per jaar
verdienden, keken plotseling in
een diepe afgrond. En daar bene
den zich zagen ze de cardboard
cities, de pokdalige nederzettin
gen van bedelaars, die overal in
Londen als puisten uit het pla
veisel waren geschoten. Ze zagen
de kartonnen dozen waarin
voel me nu meer verwant met de
daklozen", zei Kathryn Wallace.
„Sinds mijn ontslag besef ik be
ter hoe gemakkelijk het is in die
positie te vervallen. De scheids
lijn tussen mij en hen is zo flin
terdun."
Voor het noodlot toesloeg, ver-
WBÊÊÊM diende Kathryn als manager van
een meubelconcern anderhalve
ton per jaar. Ze reed rond in een
dure bedrijfsauto en had een goed huwelijk.
Alles is nu weg: het salaris, de auto, het hu
welijk. Het huis werd onteigend. Kathryn, die
twee academische titels heeft, probeerde een
eigen bedrijfje op te zetten, maar in de
laatste drie maanden
slechts 150 gulden.
Flaporen
Terwijl de koude wind van dt
het eiland raasde, begonnen zich in de twee
de helft van vorig jaar ook de contouren van
een morele crisis af te tekenen. De eerste blij
ken van paniek werden zichtbaar. Het ko
ningshuis, voor 86 procent van de Britten een
geleden nog dé trots van de na
tie, verloor zijn goede naam in zo'n hoog
tempo dat velen zich afvroegen of het de vol
gende eeuw nog wel zou halen. Prins Andrew
en een overspelige Fergie gingen uit elkaar,
en Charles en Di bliezen definitief het
sprookje van hun huwelijk uit.
De koningstelgen, ooit bakens van burger
lijk fatsoen in een perfide Albion, bleken ja
renlang op bordeelsluipers door het leven te
zijn gegaan. Uit de mond Charles werden
teksten opgetekend die makkelijk onder de
anti-pornowetgeving hadden kunnen vallen.
En Fellini had het niet kunnen verzinnen
de vader van Fergie had een affaire met de
vriendin van de man met wie Fergie overspel
had gepleegd. Wie twintig jaar geleden durf
de te zeggen dat Charles flaporen had, werd
door het volk bijna naar de Tower getroond
en gelyncht. Vorige maand omschreef een
journalist op een veelbeluisterd Londens ra
diostation de koninklijke familie als „een
stelletje belastingontduikende overspelers,
die ik met alle plezier aan de hoogste boom
zou opknopen". Een week later werd hij voor
zijn werk bekroond.
Verpauperd door de recessie, vernederd
door de devaluatie van het pond, verraden
door het koningshuis. Het gevoel van onbe
hagen greep als een veenbrand om zich
heen.
Ziel van de Natie
In het najaar van 1992 kwam de onvermijde
lijke uitbarsting, toen de regering de nog res
terende kolenmijnen wilde sluiten. Een kwart
miljoen mensen marcheerde door Londen,
en de rebellie sloeg over naar John Majors ei
gen partij. De mijnwerkers waren de ziel van
de natie. George Orwell had over ze geschre
ven, net als D.H. Lawrence. Aneurin Bevan
was een mijnwerker geweest. Wie Engeland
zijn mijnwerkers ontnam, ontnam het zijn
ziel. 's Lands grootste krant schreef op de
voorpagina: 'Beste meneer Major, heeft u een
plan om ons uit deze verdomde rotzooi te
halen'. Maar Major had alleen een overle
vingsplan voor zichzelf: hij schortte de mijn-
sluitingen op.
Het zwaard van Damocles hing niet langer
boven de mijnstreken en kompels daalden
weer af in hun schachten, in de voetsporen
van hun voorvaderen. Maar de crisissfeer
bleef hangen, en het kleinste incident zorgde
nu voor paniek. Het nieuws over een record
tekort op de handelsbalans, een statistiek
waar anders alleen economen wakker van la
gen, bracht een serieuze krant tot een artikel
onder de kop 'Goodbyeee'. De wervende
tekst: „Vaarwel, maar huil niet. Voor wie
wanhopig is over een toekomst in Engeland,
bieden we hier een gids voor emigranten."
De emigratiecijfers begonnen op te lopen.
In 1979 hadden 190.000 Britten het eiland
verlaten, een decennium later 230.000. Vanaf
1990 waren de cijfers verder gestegen, met
sprongen. Op een blinde muur bij Waterloo
Station, vanwaar volgend jaar de eerste trein
via de Kanaaltunnel richting Frankrijk zal
vertrekken, verscheen een tekst: 'Wil de
laatste Brit die het land verlaat het licht uit
doen?'
De Druppel
Toen, vorige maand, ontvoerden twee 10-ja-
rige jongens een peuter van twee jaar oud en
sloegen hem dood. De misdaad was niet
uniek. Kinderen hadden vaker kinderen ver
moord. Sterker nog, vijf jaar eerder had zich
een bijna identiek incident voorgedaan. Een
jongen van 12 had toen een peuter van 2 ont
voerd en vermoord. Dezelfde misdaden, ver
schillende reacties. Toen een berichtje op de
voorpagina, gevolgd door vergetelheid, nu
bijlages in de kranten, rellen voor het ge
rechtshof, duizenden bij de begrafenis, bloe
men van Michael Jackson. De reden was een
voudig. De emmer was al vol met schaamte,
schaamte over de daklozen, over de werklo
zen, over het pond, over 'porno-Charlie'. En
de moord deed hem overlopen.
Het ergst aangeslagen was Liverpool, de
stad van de moord. Liverpool was ooit de
tweede stad van een wereldrijk waarin de zon
altijd wel ergens ter kimme neeg. Het was de
stad geweest van de Beatles en van de One-
din Line. Maar nu was het de stad van de
peuter wiens naam op ieders lippen lag: Ja
mes Bulger. Toen Liverpool-fans in het Hei-
zel-stadion 39 Italianen de dood injoegen,
zweeg de stad. Maar vorige week moest de
Liverpool Echo met een extra bijlage verschij
nen om alle blijken van medeleven te kun
nen publiceren. En de fans namen in Anfield,
hun stadion, een minuut stilte in acht.
i 1992 verdiende z
Maar het schaamtegevoel viel als een
klamme deken over het hele land. Wat was er
fout gegaan? Waarom was de jeugd ont
spoord? Waren er te veel echtscheidingen ge
weest? Had de zondagsschool nooit moeten
worden afgeschaft? Was er toch niet wat te
zeggen voor de roede? Lord Of The Flies, het
boek van William Golding, werd weer afge
stoft. Had deze schoolmeester-schrijver niet
afdoende aanschouwelijk gemaakt hoe het
gedrag van kinderen kan ontaarden in
wreedheid als hen de vrije teugel wordt gela
ten?
Krays van Morgen
De Independent on Sunday gebruikte vijf pa
gina's om de ziel van de moderne jongere te
ontleden. Haar ster-columnist onthulde op q
school wel eens een medeleerling aan zijn 1
mes te hebben geregen, maar daarna zo te
zijn afgetuigd door de bovenmeester dat hij
toch nog goed terecht was gekomen. Was dit
het antwoord? Een andere krant, de Sunday
Times, constateerde dat de moord op James
Bulger zelfs voorpaginanieuws was geweest
in New York. En ze vroeg: „Is het nu de beurt
aan de mensen in de Bronx om medelijden te
hebben met Engeland?"
De politici dachten hardop mee. Labour
wilde strengere straffen, een boze Major om
schreef de jeugdcriminelen van nu als de
'Krays van morgen', een verwijzing naar de
gebroeders Kray, die in de jaren zestig het
land onveilig maakten en voor hun moorden
levenslang kregen. Zelfs vanachter de tralies
klonk protest. De beide broers, beruchte
gangsters van het type Al Capone, zeiden ver
ontwaardigd: „In onze dagen zouden we er
niet van gedroomd hebben om oude vrouw
tjes te beroven en in elkaar te slaan, van onze
buren te stelen en onschuldige kinderen en
vrouwen te vermoorden."
Was dat niet de lakmoesproef? Dat de
kranten schande spraken, de bisschoppen
baden, de politici ijzer vraten, het ware zo
Dat het volk wanhoopte, natuurlijk. Maar
hoe diep was een natie gezonken als zelfs dt
gangsters, de bebloede handen om de tralies
geklemd, zich opwierpen als moraalridders?
De Feiten
Tot zover de sfeer in Engeland, maart 1993.
Tot slot nog de feiten: De Britse economie
ontworstelde zich in het laatste kwartaal van
'92 aan de recessie en zal dit jaar harder
groeien dan die van enig ander EG-land. Het
aantal daklozen in de straten van Londen
werd vorig jaar gehalveerd. De ergste slop
penwijk van loonden is heilig bij de Bijlmer
De misdaad onder jongeren daalde in 1992.
De moordcijfers van Engeland behoorden in
1992 tot de laagste in de westerse wereld.
O ja, en het cricket-team won zijn laatste
wedstrijd in India.
Het enige dat veel Britse huiseigenaars nog in hun voortuintjes planten, is het bordje Te Koop'.
