Cultuur Kunst
De 'koninklijke zalen' van De Lakenhal
99
Schilderijen op reis
Toneelstuk om geluid
bij uit te schakelen
iJ7c/ewondering
DONDERDAG 4 MAART 1993
23
LEIDS CABARET
FESTIVAL
FINALE GEMIST?
Herhaling met:
- HESTER HOFMAN (foto)
- PIETER DE RIJK
- C. V.D. KROON
na de pauze gastoptreden
VINCENT BIJLO
zaterdag 13 maart
LEIDSE
SCHOUWBURG
telefoon 071-131943/131944
Film Boeken
c Orson Welles, Clenda Jack- r Verzwijgen, verge-
Z 3 son, E.M. Forster, Graham Z O ten en verdwijnen.
Greene, the Beatles, the Sex Pistols, Het zijn opnieuw de sleu-
Victoriaanse armoede en rassenrel- telwoorden in J. Bernlefs
lenHet LAKtheater toont een wee- romanEclips'
klang de Britse cinema van na de
oorlog
Museumzalen gerenoveerd aan vooravond van grootse landschapstentoonstelling
Twee tentoonstellingsruimtes in het Stedelijk Museum
De Lakenhal hebben in de afgelopen maanden een com
plete metamorfose ondergaan. De Singel- en de Bieder
meierzaal, voorheen opgesplitst in vier bedompte ruim
tes, zijn omgetoverd tot lichte, open zalen waar straks de
vroeg-20ste eeuwse kunst een eigen plek krijgt. De La
kenhal is daarmee twee 'koninklijke zalen' rijker.
Directeur Jetteke Bolten van het
stedelijk museum is apetrots op
de gedaanteverwisseling die de
museumzalen hebben onder
gaan. „Het was al heel lang een
wens om die twee ruimtes op te
knappen", vertelt ze. „Maar er
was gewoonweg geen geld
Een groot 19de-eeuws be
hangsel luidde, onverwacht, het
einde in van de stoffige, oude
zalen. Het behangsel, vastge
plakt op een grote houten plaat,
was ooit aan het museum in
bruikleen gegeven. Vorig jaar
moest het worden teruggege
ven. Het kunstwerk was echter
zo groot dat het alleen via een
raam de Biedermeierzaal kon
verlaten, en dan alleen nog
wanneer het verlaagde plafond
eruit werd gesloopt. Zo werd de
verhuizing van het behangplak-
sel aanleiding voor het besluit
om de Biedermeierzaal, en
meteen ook maar de Singelzaal,
te ontmantelen.
Van achter het vergeelde tex
tiel en de verlaagde plafonds
kwamen de mooie, oude delen
van de museumzalen weer te
voorschijn. Het oorspronkelijke
cassetteplafond bleek evenwel
zwaar beschadigd. Gemeente
en museum hadden geen geld
achter de hand om het herstel
te betalen. Dus voordat de stu-
cadoor en winterschilder aan de
slag konden moesten eerst de
kosten van de renovatie, be
groot op een kleine drie ton, ge
regeld worden.
Directeur Bolten slaagde er in
projektontwikkelaar
MABON/HBM te interesseren
als hoofdsponsor op te treden.
Daarnaast leverden AKZO
Coatings (Sikkens) en Bruijnzeel
bijdragen in natura. Daarmee
was de aanzet gegeven de zalen
helemaal op te knappen. De ge
meente hoefde nog maar voor
minder dan een derde van de
kosten op te draaien.
Parketvloer
Een bijzonderheid is de parket
vloer die de firma Bruijnzeel
heeft geleverd. Enige tijd gele
den bladerde museumdirecteur
Bolten door een exemplaar van
het vroegere tijdschrift De Stijl
en trof daarin een advertentie
yan Bruijnzeel waarin een par
ketvloer werd aangeprezen,
ontworpen door Vilmos Huszar,
één van de oprichters van De
Stijl.
Bolten: „Ik heb toen contact
opgenomen met de firma
Bruijnzeel en gezegd dat er een
unieke kans was om deze par
ketvloer te realiseren. In de ge-
rehoveerde Singel- en Bieder
meierzaal krijgt namelijk de
vroeg-20ste eeuwse kunst, voor
het eerst, een vaste plek. Daar
onder bevinden zich enkele
glas-in-lood ramen en tekenin
gen van Theo van Doesburg,
ook één van de oprichters van
De Stijl. Een uitgelezen kans
dus voor Bruijnzeel om in deze
zalen de meest passende vloer
aan te leggen. Gelukkig vond de
directeur van Bruijnzeel dat
ook, en maakte hij een scherpe
offerte."
Directeur Bolten zegt geen
Een viertal bedompte ruimtes in De Lakenhal zijn omgetoverd tot lichte, open zalen waar straks de vroeg-20ste eeuwse kunst een eigen plek krijgt.
FOTO HIELCO KUIPERS
enkele moeite te hebben met de
betrokkenheid van sponsors.
Integendeel. „Ik vind het prima
dat bedrijven er blijk van geven
betrokken te willen zijn bij het
wel en wee van het stedelijk
museum. Dat is altijd zo ge
weest. De Lakenhal is van ouds
her een industrieeel gebouw. In
het verleden zijn uitbreidingen
ook gefinancieerd dankzij
schenkingen van groot-indus
triëlen. Het betrekken van be
drijven bij het museum is dus
zo oud als De Lakenhal zelf."
De gerenoveerde zalen zijn,
volgens Bolten,.in één klap de
mooiste van het museum. Twee
ruimtes met koninklijke allure.
Niet voor niets dus toont de
museumdirecteur zich apetrots
tijdens een rondleiding door de
zalen. Via de hoge ramen valt
een zee van licht naar binnen.
„Dat moet straks wel gefilterd
worden door een zonwering
omdat op de tekeningen die er
komen te hangen, van de hand
van Theo van Doesburg, niet te
veel licht mag komen."
De winterschilder legt intus
sen de laatste hand aan de fraai
geprofileerde lambrizering, net
op tijd voor de grootse land
schapstentoonstelling, die vanaf
20 maart in De Lakenhal te zien
is. Voordat de 20ste-eeuwse
kunst er een vaste plaats krijgt
komt in de vernieuwde zalen
eerst de hedendaagse compo
nent van 'vijf eeuwen land
schap' te hangen. Liefhebbers
van oude meesters komen er
oog in oog te staan met verras
sende nieuwe visies op het ver
trouwde thema landschap, en
liefhebbers van moderne kunst
krijgen elders in het museum
interessante aanknopingspun
ten met de traditie aangeboden.
„Continüiteit en vernieuwing",
vat jetteke Bolten samen. „Ik
denk dat onder die noemer het
hele huidige beleid van het mu
seum valt onder te brengen".
THEATER
RECENSIE CONNY VAN DER ZANDE
Overgewicht, onbelangrijk vormeloos van
Wemer Schwab, gespeeld door De Trust
Gezien première 3/3, LAKtheater, Leiden
Hoe ziet de wereld eruit als we
onze beleefdheidsnormen ach
terwege laten en doen wat onze
driften ons ingeven? De nieuwe
voorstelling van De Trust geeft
daar een aardig beeld van. In
een met tl-lampen verlicht café
zitten de stamgasten bij elkaar.
Een leraar, een kinderloos echt
paar van wie de man het liefst
met jongens naar bed gaat, een
onvriendelijke barjuf, een pooi
er en zijn vriendin en een exhi-
bitioniste.
Ze praten veel, maar er wordt
niet werkelijk wat gezegd. In het
café is ook een buitengewoon
mooi paar aanwezig, gelukkige
mensen die duidelijk opgaan in
elkaar. Zij zijn het symbool voor
de wereld van de uiterlijke
schijn. De stamgasten zoeken
toenadering, lijken een gesprek
te willen met de mooie mensen,
maar gaan over tot een soort ri
tuele verkrachting. Na een don
kerslag zien we dat ze het
prachtige paar hebben opgege-
Theu Boermans heeft met
zijn regie voor typetjestoneel
gekozen. Ieder typetje heeft zijn
eigen gebaartjes. Zo strijkt de
vrouw steeds de kleren van haar
man glad, laat de exhibitioniste
geregeld haar geslachtsdeel zien
om geld voor de jukebox te krij
gen en is de waardin degene die
keer op keer die jukebox weer
uitschopt.
Rituelen krijgen overigens in
het hele stuk grote aandacht. Zo
zit er een werkelijk prachtige
scene in waarin alle stamgasten
rond de lijken gaan zitten. De
leraar neemt als een dirigent de
leiding en bepaalt de manier
waarop de aanwezigen hun
schuld belijden.
Het is jammer dat de teksten zo
verschrikkelijk overduidelijk
zijn. Na enkele nietszeggende
bespiegelingen over geluk, lief
de en werkelijkheid weten we
het wel: de personages bevin
den zich in een hopeloze situa
tie en daar komt geen verande
ring in. Eigenlijk zou je bij dit
toneelstuk, net als bij een televi
sieprogramma, de mogelijkheid
moeten hebben om het geluid
uit te schakelen. De plaatjes
spreken namelijk voor zich, de
tekst irriteert alleen maar.
In deze rubriek komen al of
niet bekende
streekgenoten aan het
woord die hetzij direct
hetzij zijdelings met kunst
en cultuur te maken
hebben. Zij praten over
een kunstvoorwerp
waaraan zij bijzondere
waarde hechten. Van de m
snuifdoos van oma tot het
grijsgedraaide muziekstuk
en alles wat daar tussen zit.
Vandaag spreekt Antoine
Bodar, universitair docent
aan de Leidse universiteit,
priester en
televisiepersoonlijkheid
zijn bewondering uit:
„Stilte en ruimte zijri de
twee grootste weelden van
onze tijd."
Ik bewonder De
Uitvaart van Maria
van Andrea
Mantegna. Sinds
1979 heb ik het
schilderij twee keer in het echt
gezien. De eerste keer was in
1979. Toen bekeek ik het in het
Praclo in Madrid, waar het
normaal gesproken hangt. Vorig
jaar zag ik het opnieuw; om
precies te zijn op drie april, toen
het deel uitmaakte van een
overzichtstentoonstellingvan
het werk van Mantegna in de
Royal Academy in Londen. Voor
die tentoonstelling en voor dat
schilderij ben ik speciaal naar
Londen gereisd.
Oospronkelijk was het schilderij
groter dan nu; het is ooit
verzaagd. Er zijn nog twee
resten van over: één paneeltje
van 54 bij 52 centimeter en een
ander deeltje, waarin God te
zien is die de ziel van Maria
ontvangt. Rondom het
doodsbed van Maria staan elf
apostelen. Petrus, de oudste,
leest het dodenofficie en een
ander hanteert het wierookvat
waarmee hij Maria's lichaam
bewierookt. Alle apostelen
zingen. Links vóór staat
Johannes met een palmtak in
zijn hand. Wilt u weten
waarom? Volgens een legende
bezocht een engel Maria met de
boodschap dat zij binnen
enkele dagen zou sterven. De
engel gaf Maria een palmtak,
die de doodsbaar bescherming
zou bieden. Daarna Uet de engel
in een wolk de apostel Johannes
komen, die op dat moment in
Efesos was. Johannes was de
(toegewezen) zoon van Maria,
vanaf het moment dat Christus
aan het kruis tegen haar zei:
'Vrouw, zie uw zoon' en tegen
Johannes: 'Zie, uw moeder.'
Nadat Johannes de palmtak van
Maria ontvangen had,
verzuchtte hij, 'waren de andere
apostelen ook maar hier.'
Meteen kwamen ze in wolkjes
aanvliegen en stapten ze bij
Johannes af. Dat is toch een
leuke legende?
Ik bewonder het schilderij
vooral om zijn ruimtelijke
werking. De structuur van de
vloertegels suggereert diepte en
perspectief. Achter het sterfbed
heeft de toeschouwer uitzicht
op een prachtige doorkijk van
Mantua, waar Mantegna en zijn
opdrachtgever woonden. Je ziet
het meer rondom de stad ,en
een deel van de brug van S.
Giorgio, die nu nog deels zo
bestaat. Als ik dat landschap zie,
ben ik meteen in Italië.
Het oorspronkelijke schilderij
had een hoge boog, die de
compositie afrondde en de
plaats van handeling tot een
ruime, luchtige zaal maakte. Die
suggestie is door het verzagen
deels verdwenen, maar toch
fascineert die ruimtelijke
werking me evengoed. Ruimte
en stilte, dat zijn de twee
grootste weelden van onze tijd.
Soms hoor ik wel eens iemand
zeggen: 'Ik denk dat ik kleiner
ga wonen, die ruimte is veel te
groot voor mij alleen.' Dan denk
ik, wat een onzin, geniet er toch
van! Doe desnoods een kamer
dicht. Ikzelf woon groot en ik
waardeer mijn ruimte zeer.
Het schilderij is eenvoudig van
compositie £n kleur, maar
tegelijkertijd gestileerd. Dat is
voor mij hét kenmerk van de
vijftiende eeuw: een wereld
waarin het leven gestileerd
werd, waarin vriendschap en
hoffelijkheid de levensvormen
bepaalden. Ik streef in onze
eeuw hetzelfde na. Iemand een
hand geven, de deur voor ie
mand open houden, dat zijn
niet louter uiterlijkheden, daar
in straalt iemands innerlijk
door. Als ik aan de vijftiende
eeuw denk, dan zie ik een feest,
plechtig en vrolijk tegelijk. Dat
heb ik niet alleen bij de vijftien
de eeuw, hoor. Ook
als ik aan de twaalfde
eeuw denk e
leven in Parijs, Lon
den en Amsterdam
omstreeks 1900.
et
Ingrijpende verbouwing zuidvleugel van Rijksmuseum
AMSTERDAM «JAN RUSDAM
De zuidvleugel van het Amster
damse Rijksmuseum is tot eind
1995 gesloten in verband met
een ingrijpende renovatie. Voor
het onderbrengen van de col
lectie 19de-eeuwse schilder
kunst is een originele oplossing
gevonden. Ongeveer 300 schil
derijen gaan dit jaar, voor een
periode van drie maanden of
ianger, uit logeren in een veer
tiental Nederlandse musea,
waaronder de Leidse Lakenhal.
Met de renovatie van de zuid
vleugel is in totaal 20 miljoen
gulden gemoeid. Het leeuwe-
deel van dat bedrag wordt be
taald door de Rijksoverheid (12
miljoen). De PTT draagt als
sponsor 4 miljoen bij. Er res
teert dus nog een gat van 4 mil
joen. Het Rijksmuseum wil dat
geld bij elkaar krijgen via een
grote publieksactie waarvoor,
Sonja Barend volgende maand
(17 april) het startsein zal geven
in haar tv-programma 'Sonja op
zaterdag'.
Iedereen die 15 gulden over
maakt naar een speciaal daar
voor opengesteld gironummer
krijgt een toegangskaart voor de
vernieuwde zuidvleugel, en
maakt daarnaast kans op een
kunstwerk. Drie Nederlandse
kunsthandelaren hebben hier
voor een kunstwerk ter beschik
king gesteld: een zelfportret van
de Rembrandtleerling Ulrich
Mayer, een landschap van
Bauer en een aquarel van Isaac
Israëls. Ze hebben een geza
menlijke waarde van circa
95.000 gulden.
Eind dit jaar zal Sonja Barend,
in een programma dat geheel
gewijd zal zijn aan het Rijksmu-
de
Het ontwerp van architect Wim Quist
zuidvleugel van het Rijksmuseum, met t
aan de Museumpleinzijde.
de
FOTO LOEK ZUYDERDUIN
kunstwerken bekend maken. In
het programma 'museumschat
ten' zal de directeur van het
Rijksmuseum. Henk van Os, op
15 mei aandacht besteden aan
de drie te verloten kunstwerken.
Behalve het inzamelen van
geld hoopt Van Os met de actie
ook duidelijk te maken dat het
Rijksmuseum niet alleen het
onderkomen is van de Nacht
wacht, maar dat ook de Aziati
sche kunst en 18de- en 19de-
eeuwse schilderkunst tot de
schatten van het museum be
horen. Die collectie zal straks,
na de renovatie, weer de hoofd
moot vormen in de zuidvleugel.
Renovatieplan
„De zuidvleugel is een heel ver
waarloosd deel van het Rijks
museum," liet directeur Van Os
gisteren onomwonden weten
tijdens de presentatie van het
renovatieplan. De klimatologi
sche omstandigheden waren er
niet langer verantwoord, zowel
voor de schilderijen als voor de
bezoekers en het personeel. Het
renovatieplan, van de hand van
architect Wim Quist, maakt
daaraan een eind. De zuidvleu
gel zal worden voorzien van air
conditioning, zodat het klimaat
straks optimaal zal zijn.
Quist noemt de renovatie
„een uiterst delicate operatie."
Niet in de laatste plaats omdat
binnen het gebouw een in de
grond verzonken depot moet
worden aangebracht. Om er
voor te zorgen dat de depotkel-
der op z'n plaats blijft en niet
gaat drijven op het grondwater
krijgt die een betonnen vloer
van maar liefst drie meter dik.
De vele kleine ruimtes in de
zuidvleugel worden opengebro
ken zodat grotere zalen ont
staan en een nieuwe looproute.
Een blikvanger in het gebouw
wordt de nieuwe lift, omgeven
koker
door een ovale gla
waar omheen weer een open
trap wordt gewikkeld. De zalen
voor de 18de- en 19de-eeuwse
schilderijen op de verdieping
worden met elkaar verbonden
door een brug zodat ook hier
een verbeterde looproute ont
staat.
Aan de buitenkant van het ge
bouw zal weinig te zien zijn van
de ingrijpende renovatie. De
entree van de zuidvleugel aan
het Museumplein wordt ver
groot met een ijle. glazen in
gangsvitrine. De ruimere en
treehal, met betere kassa's,
meer toiletten en grotere garde
robes komt, volgens Van Os, te
gemoet aan de groeiende pu
blieke belangstelling voor de
19de-eeuwse kunst.
Eeuw apart
Museumdirecteur Van Os over
handigde aan Sonja Barend het
eerste exemplaar van het boek
'Een eeuw apart', over de col
lectie 19de-eeuwse schilderijen
van het Rijksmuseum. In 50
groot afgebeelde kunstwerken
en circa 250 kleinere afbeeldin
gen wordt een beeld gegeven
van de verschillende stromin
gen, de toonaangevende kun
stenaars en hun werken. Van
elk verkocht boek (prijs: 25 gul
den) zal ook vijf gulden ten goe
de komen aan het fonds voor de
renovatie van de zuidvleugel.
