Oma wordt
zwanger
Neus aan neus
ZATERDAG 27 FEBRUAR11993
Onze Taal
Langgeleden heeft er in het Ne
derlands een uitdrukking be
staan 'becjegen becdrincken'.
Ik kwam hem maar toevallig
tegen want ik was op zoek naar
iets anders. Bec jegen bec drinc
ken was in de Middeleeuwen de
uitdrukking voor 'gezellig te
genover elkaar zitten en samen
iets drinkenBek tegenover bek:
daar werd niets grofs meege
zegd, gewoon gezellig samen
wat drinken, 't Is jammer dat
dat nu niet meer zo gezegd
wordt.
Wel hebben we tegenwoordig
nog allerlei verwante uitdruk
kingen. maar die betekenen
stuk voor stuk wat anders. Aan het Frans ont
leend is tête-è-téte. wat dicht in de buurt
komt en letterlijk 'hoofd-aan-hoofd' beter
kent. Tête-è-tête is volgens de dikke Van Dale
een 'gesprek onder vier ogen. samenkomst
van twee personen zonder dat er anderen bij
tegenwoordig zijn'. Niet onjuist, maar dat
'zonder dat er anderen bij tegenwoordig zijn'
lijkt me overbodig. Ik kan trouwens best in
een volle stationsrestauratie een téte-è-iète
met iemand hebben. Téte-è-tête is ook de
benaming voor een bepaald soort canapé, zo
lees ik. en zelfs voor een theeservies voor»
twee personen. Bec jegen bec eeiuéte-a-tête
op de téte-è-tête dus.
Oog in oog is weer puur Nederlands: recht
tegenover elkaar, maar meestal niet gebruikt
voor iemand met wie je gezellig bec jegen
bec wat drinkt. Oog in oog staan we meestal,
en vooral oog in oog met tegenstanders, vij
anden of onaangename verrassingen. Hel is
merkwaardig dat bec jegen bec gezellig is. té-
te-a-tête vertrouwelijk en oog in oog vijandig.
Bij mond op mond gaat het om beade
ming: de drenkeling wordt mond op mond
beadenld, ook al is dat heel letterlijk bek aan
bek en téte-a-tête. En mond op mond moet
niet verward worden met 'mond tot mond':
reclame doordat tevreden klanten links en
rechts hun tevredenheid uitdragen. Een téte-
è-tête kan ertoe leiden dat mond op mond
komt. maar dat moeten we dan anders zeg-
gao
Frans is vis-è-vis: 'recht tegenover', letter
lijk: 'gezicht tegenover gezicht'. Vandaar dat
vis-è-vis vroeger ook wel de benaming was
voor een bepaald soort rijtuig met twee zit
plaatsen tegenover elkaar, en voor een dub
bel klavecimbel dat aan twee kanten een kla
vier had.
De plechtige Nederlandse tegenhanger van
vis-è-vis is 'van aangezicht tot aangezicht'.
Deze uitdrukking is vooral bekend uit de bij
belse woorden 'Want wij zien thans door een
spiegel, als in nevelen, maar dan zie ik van
aangezicht tot aangezicht' (1 Corinthe 13:12).
Je kunt tête-è-téte wel een borrel drinken,
maar niet van aangezicht tot aangezicht.
De meeste borrelaars zitten trouwens niet
vis-è-vis maar naast elkaar. Schouder aan
schouder dus. Toch bewaren we de uitdruk
king schouder aan schouder meestal voor ge
zamenlijk strijden, eendrachtig een moeilijk
karwei klaren. Schouder aan schouder een
borrel wegwerken kan alleen ironisch gezegd
worden.
Via de schouder komen we óp nek aan
nek. wat in een wedstrijd thuishtt<Vft, hand in
hand en arm in arm. wat weer veel gezelliger
is. Stuk voor stuk hebben ze hun eigen bete
kenis of gevoelswaarde. En er is er geen éép
die precies in de plaats gekomen is voor b^k
tegen bek. zodat je je afvraagt waarom dat.
verdwenen is. Misschien zijn we te fijngevoe
lig geworden voor die bek.
Het is ook merkwaardig dat we onder vier
ogen iets met elkaar bespreken. Als wc elkaar
in het geheim iets lieten zien, was dat tot
daaraan toe. maar het gaat om spreken. Je
zou denken dat we het onder vier oren doen,
maar dat zegt niemand zo.
Bij menig verliefd tête-è-tête, wanneer de
gelieven vis-è-vis zitten, gaat er aan het
mond-op-mond-stadium meestal een lange
fase vooraf, vooral als ze beiden een beetje
kippig zijn: de toestand die we eigenlijk al
lee» maar kunnen karakteriseren als de ncus-
aan-neus fase.
Vrouwen die op oudere leeftijd als
nog moeder willen worden, kun
nen terecht bij de Italiaanse gy
naecoloog Severino Antinori. Hij heeft al der
tig vrouwen van boveft de vijftig en soms
zelfs boven de zestig aan een kind geholpen.
De Romeinse arts zegt nu ook tachtig oudere
vrouwen uit Nederland in behandeling te
hebben. Dfe een wil een kind omdat haar eni
ge volwassen zoon is omgekomen bij een on
geluk, de ander heeft nu pas een levenspart
ner gevonden van wie zij een kind wil, weer
een andere vrouw is altijd onvruchtbaar ge
weest en begrijpt dat zij nu alsnog op deze
manier een kind kan krijgen. En dan zijn er
nog vrouwen die er spijt van hebben dat ze
een carrière hebben laten voorgaan. Inmid
dels zijn een paar Nederlandse vrouwen
zwanger uit Italië teruggekomen. Een van
hen. de 55-jarige Amsterdamse Anita Blok-
ziel, hoopt over een paar maanden een baby
te krijgen.
Katholiek Italië viel nogal over dokter An
tinori heen, nadat een 60-jarige vrouw in ver
wachting was geraakt via een eicel van een
jonge vrouw en met het ingevroren zaad van
haar tien jaar eerder overleden echtgenoot.
De vrouw had gewacht tot de medische we
tenschap een methode had gevonden haar
zwanger te maken. Moeder en kind maken
het goed, maar in Italië ontstond er toch een
rel over.
,,De medische wereld is over het algemeen
vijandig, maar ik maak me er niet druk over",
zegt Antinori. „In Italië worden 500.000 abor
tussen per jaar uitgevoerd en dan mag ik de
vrouwen die nog zo graag een kind willen
helpen? Ik ben niet tegen abortus of het ge
bruik van voorbehoedmiddelen. Ik heb hier
kardinalen op bezoek gehad die hebben ge
probeerd mij ervan te overtuigen dat ik met
mijn werk moest stoppen. Tevergeefs natuur
lijk. De kerk vergist zich. Ze zou mijn werk
moeten steunen, want dagelijks klaagt !ze
over het lage geboortecijfer van Italië."
De Romeinse vrouwenarts heeft geen ge
brek aan verse eicellen. Jonge Italiaanse
vrouwen die bij hem worden behandeld zijn
zeer vrijgevig waar het gaat om het afstaan
van overbodige eicellen. .Alles gebeurt vol
strekt anoniem en er wordt geen cent voor
betaald."
Een behandeling niet goedkoop. Per be
handeling betalen de aanstaande moeders
volgens Antinori zo'n tienduizend gulden.
Daar komen vaak nog reis- en verblijfkosten
bij. Er zijn vrouwen die zich in de schulden
hebben gestoken om naar Rome te kunnen
gaan.
Suikerziekte
Niet alleen in Italië, maar ook in Amerika
wordt succes geboekt met het zwanger ma
ken van vrouwen boven de vijftig. In het in
ternationale medisch wetenschappelijke tijd
schrift The Lancet vertelt de Amerikaanse arts
dr. Mark Sauer van de universiteit van Cali
fornia in Los Angeles, dat zijn medisch team
drie vrouwen van boven de vijftig aan een
baby heeft geholpen. Twee van hen waren al
grootmoeder. Vier andere vrouwen zijn zes
maanden zwanger. Ook hier is de methode
een bevrucht eitje van een jonge vrouw in te
planten in een met hormonen weer jong ge
maakte baarmoeder van een oudere vrouw.
Ook de borstvoeding kan na een bevalling
weer op gang worden gebracht, zelfs al is een
vrouw zestig, of ouder.
Zwangerschap voor oudere vrouwen is niet
helemaal zonder gevaar. Hart en vaatziekten,
suikerziekte en andere kwalen die vrouwen
op oudere leeftijd oplopen, kunnen ook hier
optreden. De kans op een kind met een af
wijking, een mongooltje bijvoorbeeld, wordt
niet extra groot geacht, omdat het kind is ge
boren uit het eitje van een jonge vrouw.
De commentator van The Lancet vraagt
zich af of het helpen van vrouwen boven de
vijftig waar het gaat om een kinderwens wel
een goed gebruik van de nieuwe techniek is.
De risico's voor de moeder, het welzijn van
het toekomstige kind, de visie van de eiceldo
nor en de kosten, die misschien beter kun
nen worden gemaakt voor jonge vrouwen,
zijn aspecten om bij stil te staan, zo schrijft
het blad. Kinderen hebben een stabiele om
geving nodig en ouders die een goede relatie
hebben. Probleem bij het ter sprake brengen
van dit soort motieven is wel dat veel jonge
paren een kind ook lang niet altijd die stabili
teit kunnen geven.
The Lancet vindt dat er moet worden na
gedacht over de wenselijkheid van het trek
ken van een leeftijdsgrens. Dr. Sauer is het
daar niet mee eens. Hij vindt dat hij de tallo
ze vrouwen van boven de vijftig die hem om
hulp vragen, niet mag teleurstellen, mits zij
in goede conditie zijn. Je kunt niet zeggen dat
ouders van 65 of 70 fysiek of mentaal niet in
staat zijn een puber groot te brengen. In an
dere culturen worden kinderen ook door hun
grootouders opgevoed, zo is zijn mening.
Ethicus
De Amsterdamse vrouwenarts R.C.W.
Vermeulen, die een patiënte heeft van in de
vijftig, zwanger geworden na behandeling
door de Italiaanse arts Antinori, voelt er niet
voor stil te staan bij deze speciale patiënte.
„Ik ben er niet op uit ruchtbaarheid te geven
aan haar behandeling. Als arts is het mijn
taak een zwangere vrouw te helpen als zij
daar om vraagt. En dat doe ik ook zo goed
mogelijk. Die hulp weiger ik niet. Maar ik
hoop niet dat oudere vrouwen nu in enorme
aantallen bij mij komen met het idee dat ik
gespecialisseerd zou zijn in zwangerschap
pen op oudere leeftijd. Ik wil als gynaecoloog
ook geen visie uitspreken over deze kwestie.
Dat moet een ethicus maar doen. Ik heb geen
moreel oordeel. Technisch kan het allemaal.
Misschien is er wat meer kans op problemen,
maar het is heel goed mogelijk dat mijn pa
tiënte normaal bevalt. U moet bedenken dat
er niemand is van 50, 60 jaar die zegt: 'Kom.
we nemen er een kindje bij, in Italië.' Als ie
mand dat besluit, heeft ie al een wereld van
problemen en ellende achter zich."
Gynaecoloog drs. A.H.M. Simons, hoofd
van de afdeling rVF (reageerbuisbevruchting)
van het Academisch Ziekenhuis in Gronin
gen. heeft een duidelijk standpunt: vrouwen
Maria B. wil graag een kind. Op zich niks bijzonders. Veel
vrouwen willen een kind. Maar Maria is 53 jaar. Ze had al oma
kunnen zijn. Eicellen produceert ze niet meer, vruchtbaar is ze
niet. Alleen via een verse eicel van een jonge vrouw en het sperma
van haar echtgenoot kan haar wens worden ingewilligd. Via de
techniek van de reageerbuisbaby. De bevruchting heeft plaats
buiten de baarmoeder. Het bevruchte eitje kan in Maria 's, via een
hormonenkuur daarop voorbereide, baarmoeder worden
ingeplant en daar uitgroeien tot een baby.
in de omaleeftijd moeten geen moeder meer
worden, ook al kan dat via de moderne tech
nieken. Zelf zou hij niet ingaan op een ver
zoek van een vrouw in die leeftijd om tech
nisch bij te dragen aan een zwangerschap.
„Medisch gezien", zegt de vrouwenarts, „is
het dus allemaal mogelijk. Blijkbaar kan de
baarmoeder zich in korte tijd weer een stuk
jonger voelen door hormonale besturing.
Maar sociaal gezien vind ik dit niet goed en
het sociale aspect moet het zwaarst wegen.
„Nieuwe technieken moet je bovendien
gebruiken voor goeie dingen. Dit is een
slechte reclame voor de voortplantingsge-
neeskunde. Het is geen gemis voor de medi
sche wetenschap als we niet weten hoe een
vtouw van 60 zwanger is. Ik vind dit onna
tuurlijke uitspattingen."
„Als arts en behandelaar heb je ook de ver
antwoording voor het kind. Je hebt als arts
een eigen ethiek en je mag zelf bepalen wat
je wel en wat je niet aanvaardbaar vindt. Als
een jonge ernstig zieke vrouw, een vtouw
met een slechte levensverwachting, mij
vraagt haar Via reageerbuisbevruchting aan
een kind te hëlpen. vragen we ons ook af of
we dat moeten doen. Als je weet dat een kind
relatief jong wees wordt, is dat een contra-in
dicatie. Vrouwen hebben op een bepaalde
leeftijd hun kans gehad. Dat moeten ze ac
cepteren. Een verlangen naar een kind is een
emotie. En emoties kun je besturen. Ik denk,
in het belang van het kind, dat je deze emotie
moet bijsturen."
Geen robot
Ook, prof. dr. Heieen Dupuis, hoogleraar me
dische ethiek aan de universiteit van Leiden,
vindt dat er te weinig argumenten zijn om
met dit soort experimenten door te gaan. De
ethica vindt het geen probleem als een vrou
wenarts op de stoel van de ethicus gaat zit
ten. „Een arts is geen robot, die moet doen
wat de patiënt wil. Dat een arts verantwoor
delijkheid wil dragen is volstrekt reëel."
De hoogleraar noemt de experimenten
zoals die nu worden uitgevoerd onaanvaard
baar. „De samenlevingzegt Dupuis. „moet
hier niet aan beginnen. Als een vrouw op die
leeftijd nog zo gefixeerd is op het moeder
schap moet het kind ook aan veel te hoge
verwachtingen voldoen. Het lijkt me boven
dien een enorme aanslag op de energie van
een oudere vrouw. Er zijn ook aanvragen van
\TOUwen die geen echtgenoot of vriend heb
ben. Het kind moet dus tot stand komen via
een vreemde eicel en vreemd zaad. Wat is
dan nog de winst? Genetisch gezien zit er dus
totaal niets van jezelf in. Daar komf nog bij
dat onderzoeken naar de opvoeding van kin
deren door alleenstaande ouders, geen vrolijk
beeld hebben opgeleverd. Oudere vrouwen
die dit wensen, hebben het alleen maar over
zichzelf. Ze moeten maar eens een streep
trekken. En de samenleving moet in dergelij
ke gevallen toezien op de belangen van het
kind."
Volgens de Groninger kinderpsycholoog
Gerard Dikken, werkzaam bij de Riagg. hoeft
een kind van ouders, die zijn opa en oma
hadden kunnen zijn. daar niet dusdanig on
der te lijden dat om die reden een dergelijke
situatie beslist moet worden vermeden. „Als
een kind heel erg is gewenst, is dat een goeie
start. Je kunt beter een gewenst kind zijn van
een moeder van 60, dan een ongewenst kind
van een moeder van 30. Ik vind het te ver
gaan een leeftijdsgrens te stellen, maar je
moet je wel bewust zijn van de extra risico's.
Een vrouw die op haar zestigste moeder
wordt, kan best 80 worden. Maar een kind
van 15 vindt misschien dat hel zijn moeder
van 75 niet kan aandoen ruzie met haar te
maken. Een belangrijk punt is wel dat de kin
deren vanaf een jaar of acht bang zullen zijn
hun ouders te verliezen. Vanaf die leeftijd
zijn ze bezig met de veiligheidsvraag. En dan
kan het bedreigend zijn als je je afvraagt hoe
lang je moeder nog voor je kan zorgen. Dat
zie je ook bij kinderen die een ernstig zieke
moeder hebben. Dan zijn ze erg ongerust en
bang."
Nadeel voor een kind kan volgens Gerard
Dikken ook zijn dat er een grote druk op
wordt gelegd, omdat het zo vreselijk gewenst
is. Dan moet zo'n kind het waarmaken en
aan verwachtingen voldoen. Maar dat komt
ook voor bij jongere ouders.
Dwingen
Een oudere vrouw die beslist moeder wil
worden kan een arts die weigert haar te hel
pen, niet dwingen haar toch te behandelen.
Ook niet via de rechter. De arts heeft zijn ei
gen ethiek en bovendien is er geen sprake
van hulp weigeren bij levensgevaar. Alleen
als er een afspraak zou zijn gemaakt waar de
arts zich niet aan houdt, is er een mogelijk
heid de gang van zaken aan te vechten.
Vrouwen in de omaleeftijd, die vinden dat
zij recht hebben op reageerbuisbevruchting,
inclusief eiceldonatie, zullen dat langs poli
tieke kanalen moeten afdwingen. Veel kans
lijken ze in Nederland voorlopig niet te ma
ken. Er zijn voorstanders van het recht, om
dat ze vinden dat het afwijzen van de verzoe
ken berust op vooroordelen en leeftijdsdiscri
minatie. Maar veel medestanders hebben de
belanghebbenden nog niet.
Daarbij moet wel worden bedacht dat nog
geen twintig jaar geleden ook vanuit ethische
motieven, zeer sceptisch werd gereageerd op
de mogelijkheid van reageerbuisbevruchting
bij de mens. En dat wordt nu heel gewoon
gevonden. Maar daar hebben de vrouwen die
nu zitten de wachten op een Nederlandse
Antinori niets aan. Want op haar tachtigste
wil vast geen enkele vtouw meer zwanger
worden.
