'Belgiës geweten' zwijgt
Forse stijging treintarief
versnelt uittocht klanten
Wapenindustrie in vroeger oostblok voelt kille wind van vrede
Feiten .Meningen
Kassabon
ZATERDAG 27 FEBRUAR11993
2
Van een gesjeesde politica die aan een nette baan gehol
pen werd, groeide ze uit tot het 'geweten van België'.
Paula D'Hondt-Van Opdenbosch (66) vocht vier jaar lang
als Koninklijk Commissaris voor het Migrantenbeleid een
eenzame strijd tegen het racisme in België, tegen het op
rukkende Vlaams Blok en voor een béétje politieke aan
dacht voor etnische minderheden.
Auto ondanks plannen kabinet niet extra belast
BRUSSEL «PETER DE VRIES
Tot over de grenzen was haar
werk bekend, maar in eigen
land leverde het dreigbrieven en
een massa vijanden op. Ex-
treem-rechts haat haar, de ge
vestigde macht behandelde
D'Hondt als een 'uitgestotene'.
Maandag gaat ze met pensioen.
De balans van haar werk is des
ondanks verrassend positief.
-„Van hoog tot laag is de samen
leving gevoelig geworden voor
dit probleem. Dat is het belang
rijkst".
Interviews geeft ze vrijwel niet
meer. Paula D'Hondt schrijft
aan haar eindverslag voor de
Belgische regering en wil daar
na boven alles rust. Want het
werk is haar zwaar gevallen. Ze
bracht ontelbaar veel bezoeken
aan .moskeeën, migrantencen
tra eq achterbuurten, en ver
zorgde honderden toespraken
per jaar. Met een minimaal
budget en een kleine staf ont
wierp ze tegen de verdrukking
in talloze voorstellen.
Ze betaah een hoge prijs. Regel
matig wordt Paula D'Hondt
schriftelijk met de dood be
dreigd of wordt haar huis be
laagd door extreem-rechtse
knokploegjes. Het Vlaams Blok
heeft de Koninklijk Commissa
ris uitgeroepen tot Vijand Num
mer Eén: „Alleen prostituées la
ten de deuren open. Wij willen
Vlaanderen niet als een publiek
bordeel open zetten voor alle
vreemdelingen uit Afrika en
Azië", zei Blok-leider Dewinter
ooit met typerende Fijngevoelig
heid over haar.
Voor D'Hondt is het Blok-pro-
gramma, met voorstellen als de
herinvoering van de bloedaf-
stammingbij naturalisatie, 'een
griezelroman'. In haar kruis
tocht tegen Dewinter en de zij
nen had ze gehoopt op gezel
schap van collega-politici, maar
dat bleef uit.
Met 'hoogdringendheid' veror
donneerde premier Martens in
1988, na de verkiezingswinst
van het Vlaams Blok met de slo
gan 'Eigen Volk eerst', de instel
ling van een Koninklijk Com
missaris voor het Migrantenbe
leid. Het duurde een half jaar
voor D'Hondt werd voorgedra
gen, en hoongelach was haar
deel. De christen-democrate
had een enigszins omstreden
carrière doorlopen als staatsse
cretaris en minister, en ontbeer
de elke kennis van het migran
tenvraagstuk. De benoeming
leek een typisch Belgisch doekje
voor het bloeden.
Verbetenheid
Maar de tegenstanders onder
schatten haar koppige verbe
tenheid waarmee zij zich door
die beginperiode heen sloeg.
Razendsnel werkte ze zich in,
gedreven door een gevoel voor
elementaire sociale rechtvaar
digheid. Haar boek 'Mens voor
mens' opent met de les uit die
tijd: ,,Wat ik heb ervaren, kan ik
onder één noemer brengen: De
kleine man voelt zich, vandaag
npg meer dan gisteren, in de
steek gelaten door de politieke
klasse".
Ook zij werd in de steek gelaten
in de contacten met de politici
waar ze jarenlang mee gewerkt
had: ,,ln het evangelie staat: 'Hij
werd arm met de armen, en
melaats met de melaatsen'. Wel,
ik werd van de ene dag op de
andere een melaatse". De reden
voor die verstoting is simpel: de
Belgische politiek verkiest afle
vering zoveel van een Kaf
kaiaanse staatshervorming bo
ven een voortvarende aanpak
van welke maatschappelijke
kwestie dan ook. De spiegel die
Paula D'Hondt voorhield, toon
de een onthutsend beeld: ,.We
hebben alles laten rotten. We
hebben de problemen zelfs niet
willen zien".
Het Belgische vreemdelingen
vraagstuk verschilt niet veel van
dat in de buurlanden. Er zijn
duizenden asielzoekers, een
toevloed aan illegalen, kinderen
van gastarbeiders die tussen wal
en schip vallen. Openlijke etni
sche spanningen bestaan er
vooral in Brussel en Antwerpen,
waar kleine Marokkaanse en Al
gerijnse ghetto's ontstaan.
Migratiestop
De aanpak die Paula D'Hondt
voorstaat, is geenszins revolu
tionair: beter onderwijs voor
migranten en kansarme Belgen:
een betere aanpak van de illega
len: evenwicht tussen rechten
en plichten; handhaving van de
migratiestop: en een 'plaats
voor een goed geïntegreerde is
lam die onze westerse waarden
respecteert', vooral op het ge
bied van de vrouwenemancipa-
Maar voor de Belgische politiek
gaan die elementaire voorstel
len te ver. Electoraal valt er bij
pleidooien vooreen integratie
politiek geen garen te spinnen
in een land waar de domste
vooroordelen welig tieren. Zo
viel een rechter in Limburg
laatst op met de overweging in
het vonnis dat 'migranten de
Belgische wetgeving volledig
aan hun laars lappen'. En blij
kens een enquête gelooft maar
liefst 21 procent van de Vlamin
gen dat ras of godsdienst de
economische verschillen tussen
autochtonen en allochtonen
verklaren.
Hoe moeizaam het werk van
D'Hondt blijft gaan, bleek de af
gelopen weken tijdens de parle-
Paula D'Hondt: sommige politici
zijn nog steeds bang voor het
woord migrant. foto iso press
mentaire debatten over de op
volging van D'Hondt door een
nieuw 'Centrum voor Etnische
Gelijkheid'. Die naam stuitte op
verzet, want, zoals D'Hondt zei,
„sommige politici zijn nog
steeds bang voor het woord mi
grant". Het werd met een Bel
gisch compromis opgelost:
Centrum voor Gelijke Kansen
en Racismebestrijding. Tumult
onstond er pas in de volksverte
genwoordiging toen Filip
Dewinter zei dat dat laatste
'dankzij het Vlaams Blok in Bel
gië bijna niet bestaat'.
HAARLEM «JAN PREENEN
De angst van Rover, de Vereni
ging Reizigers Openbaar Ver
voer, dat de Nederlandse
Spoorwegen als gevolg van de
privatisering de tarieven fors
zullen verhogen, lijkt onge
grond. Als de NS dat doen, zal
de uittocht van reizigers worden
versneld. Zij zullen massaal de
auto pakken, die ondanks alle
voornemens van het kabinet
om de kosten van het autoge
bruik op te schroeven, sinds juli
1991 niet méér is belast.
De NS zullen om die reden el
ders naar compensatie zoeken
voor het verdwijnen van de sub
sidie van de overheid en voor
het verwachte verlies van hon
derd miljoen voor dit jaar. De
bijdrage van het rijk is nu nog
450 miljoen gulden per jaar en
wordt'vanaf 1994 in zes jaar ge
leidelijk afgebouwd.
De vakbonden gaan er vanuit
dat de NS als gevolg van de ver
zelfstandiging in het jaar 2000
vooral het mes zullen zetten in
het personeelsbestand. Ge
vreesd wordt dat twee drie
duizend van de 28.000 arbeids
plaatsen komen te vervallen.
Bovendien willen de Spoorwe
gen van dertien onrendabele lij
nen af.
Dat forse prijsverhogingen de
treinpassagiers afschrikken, is
kortgeleden nog gebleken. Be
gin dit jaar kwamen de NS tot
de conclusie dat zij terrein ver
liezen aan de auto. Dat is niet
zo verwonderlijk, omdat zowel
op 1 januari 1992 als op 1 janu
ari van dit jaar de treintarieven
gemiddeld met zes procent zijn
gestegen. In dezelfde periode
zijn de benzineprijzen aan de
pomp met zeven procent ge
daald.
Nieuwe passagiers dienen zich
nauwelijks aan. terwijl de men
sen die afwisselend gebruik ma
ken van de auto en het open
baar vervoer minder vaak de
trein nemen. Voor de volledig
heid dient daaraan te worden
toegevoegd dat zich onder de
afzwaaiers ook eerste-klasreizi-
gers bevinden, die tijdens de
spitsuren niet langer genoegen
willen nemen met een plaats op
een van de balkons.
In theorie ziet de toezegging
van het kabinet aan de NS, om
de kosten van de auto de ko
mende jaren iets meer te laten
stijgen dan de prijs van de trein,
er veelbelovend uit. In de prak
tijk is de afgelopen tijd echter
gebleken dat die wens waar
schijnlijk de vader van de ge
dachte zal blijven. Het kabinet
heeft ook nu de mogelijkheid
om de autokosten op te voeren,
maar maakt daar nauwelijks ge
bruik van. Afgezien van het
'kwartje van Kok' op 6 juli 1991,
dat was bedoeld voor het
milieu, is de automobilist niet
lastig gevallen met prijsverho
gingen.
Maij had wel allerlei wilde plan
nen, zoals rekening rijden,
spitsheffingen tolgeld, maar
daarvan is niets terechtgeko
men. Niets wijst er ook op dat
die ideeën op korte termijn als
nog zullen worden verwezen
lijkt. De Spoorwegen hebben er
dan ook goed aan gedaan om in
elk geval één onderdeel van het
advies van de commissie-Wijf
fels (de commissie die het kabi
net vorig jaar zomer al adviseer
de om de NS te verzelfstandi
gen) niet op te volgen. Wijffels
stelde voor de tarieven in 1993
met een extra procent te verho
gen.
Uit eigenbelang zullen de NS de
trein de komende jaren betaal
baar houden. Is dat niet het ge
val, dan zullen de Spoorwegen
heel wat inkomsten mislopen
en moeten nog meer lijnen en
nog meer personeel verdwijnen.
Bovendien zullen het milieu en
de minima nog meer dan al het
geval is door het opheffen van
onrendabele lijnen de dupe
worden. Mensen met de laagste
inkomens zullen zijn aangewe
zen op bijvoorbeeld de bus, die
weliswaar goedkoper, maar veel
tijdrovender is. Anderen zullen
gebruik gaan maken van de au
to. De prijs voor de privatisering
wordt dan wel erg hoog.
TOM JANSSEN STANDPLAATS BRUSSEL
De voorgeschreven tweetaligheid van Brus-
sel/Bruxelles zal de buitenstaander tot in
lengte van jaren blijven verbazen. Er zijn
namen die dermate weinig verschillen ver
tonen in het Vlaams en het Frans, dat je je
afvraagt of het geld voor de dubbele bebor-
ding niet een betere zaak waardig was ge
weest. Iedereen die Brussel/Bruxelles wel
eens heeft bezocht, kent de voorbeelden
daarvan uit de metro.
Er is het station Stokkel (Vlaams) of Stockel
(Frans), er is Maalbeek (Vlaams) en Mael-
beek (Frans), Heizei en Heysel, Park en
Pare, Veeweide en Veeweyde, Ossegem en
Osseghem, Louizaen Louise, IJzeren Yser
en Pannenhuisen Pannenhuys.
Valt in deze 'vertalingen' nog een zekere
consistentie te bespeuren, op andere plek
ken in de stad komt men voor complete
raadsels te staan. Zo is er in Bosvoorde-
/Boitsfort een Drève des Deux Triages, die
in het Vlaams de Twee Triagendreef heet.
Nu valt daar wel iets voor te zeggen. Zou
men het helemaal hebben vertaald, dan zou
hier namelijk sprake zijn geweest van de
Twee Rangschikkingen bijvoorbeeld van
Slachtoffers bij een Ramp of in de Oorlog
naar de Aard en Ernst hunner Verwondin
gen-dreef. Dan is de Twee Triagendreef na-
tuurlijk een stuk economischer, maar welke
Vlaming weet langs welke brede landweg
hij nu eigenlijk kuiert?
Het omgekeerde bestaat al evenzeer. In het
stadsdeel Tervuren bestaan een Woud-
meestersdreef en een Dronkenmansdreef
die in het Frans echter geenszins Drève du
Forestier en Drève d'Ivrogne heten, maar
respectievelijk Drève du Woudmeester en
Drève du Dronkenman. Hier lijkt slechts
één uitleg mogelijk: Woudmeester en niet
te vergeten Dronkenman moeten wel voor
aanstaande figuren uit de Vlaamse historie
zijn geweest, zodat hun namen onvertaald
konden blijven.
Wie de ware tweetaligheid wil vinden, moet
naar iets banaals als de supermarkten. Op
de kassabonnen van het winkelbedrijf Del-
haize bijvoorbeeld staat het er allemaal
keurig in tweevoud: Anchois Ansjovis, Lait
Melk, Chicon Witlof, Huile Olie. En als de
ruimte h^t niet toelaat, kort men af en wor
den er Pampl. Pompelm. of Moull. Moss,
gekocht. Het meest ingenieus zijn de sa
menstellingen uit Vlaams en Frans die uit
plaatsgebrek zijn geboren, zoals Banane(n)
Bonita en Citro(e)n 500 gr. Of, ingewikkel
der maar uitermate logisch: Melitta Filtre-
/ter en onze favoriet Gep. Tom. Pelee.
Bij diezelfde supermarkt werd recentelijk
een 'persoonlijke plus-kaart' ingevoerd, een
soort omgekeerde creditcard die niet af
trekt, maar optelt. Bij de kassa gaat hij door
een apparaat, waarna bij iedere besteding
van 125 franken automatisch een punt in
het 'geheugen' van de kaart wordt geno
teerd.
Na elk bezoek kan men op de kassabon na
lezen hoeveel punten men die dag heeft ge
scoord en hoeveel op dat moment hel to
taal bedraagt: elektronisch zegeltjes plakken
dus. Maar waarom had de Delhaize-me-
vrouw bij de aanvraag van de kaart geïnfor
meerd naar de door ons gewenste taal,
Vlaams of Frans?
Het bleek later bij thuiskomst. Niet alleen
vermeldde de kassabon dat de eerste der
tien punten binnen waren, daaronder bleek
tot onze grote verrassing 'Tot Binnenkort
Mw Knol' te staan. Hadden we Frans als
voertaal opgegeven, dan had het we heb
ben het nagevraagd 'A Bientöt Mme
Knol' geheten. Mocht hij bestaan, deTwee-
taligheidsprijs zou aan deze kassabon moe
ten worden toegekend.
ALV KNOL CORRESPONDENT
LONDEN TONY BARBER
THE INDEPENDENT
Afgelopen oktober marcheer
den 4.000 Bulgaarse arbeiders
uit de wapenindustrie door het
centrum van Sofia. Hun span
doeken waren beschilderd met
slechts een woord: 'Markten'.
Eerder deze maand deed de
Tsjechische politie bij een inval
bij twee zakenlieden een vangst
van 2.500 kalasjnikovs. De ge
weren waren bestemd voor de
export en hadden behoord aan
een paramilitaire eenheid die
na de val van het communisme
was ontmanteld.
De voorvallen onderstrepen
twee problemen waar de wa
penindustrie in de landen van
het voormalige Warschaupact
voor staat. Het ene is een inzin
king in produktie en export, en
daarmee een stijging van de
werkloosheid, en sociale ellen
de. Het andere is een poging
van 'zakenlieden', die vaak bij
defensie of de voormalige vei
ligheidspolitie blijken te hebben
gewerkt, de situatie op te lossen
met een toenemend aantal ille
gale wapenverkopen.
In heel Oost-Europa wacht de
mensen die in de wapenfabrie
ken werkten die floreerden on
der het communisme, een don
kere toekomst. Het einde van de
vijandige verhouding tussen
Oost en West, de opheffing van
het Warschaupact en het ver-
kleipgq van de wapenmarkten
in cje,hele wereld betekent dat
veel fabrieken moeten sluiten of
hun activiteiten moeten ver
minderen. In Polen, Slowakije,
Bulgarije, Oekraïne en bovenal
Rusland hangt honderdduizen
den mensen ontslag boven het
hoofd.
De crisis heeft al politieke ge
volgen gehad. De val, afgelopen
herfst, van de eerste niet-com-
munistische regering in Bulga
rije sinds de jaren veertig werd
gedeeltelijk geprovoceerd door
onrust in de wapenindustrie. De
scheiding van Tsjecho-Slowa-
kije vorig jaar hield verband met
de verontwaardiging van Slowa
kije dat de Praagse functionaris
sen de Slowaakse wapenexpor
ten leken te willen beperken.
Stadjes als Mielec en Radom in
Polen of Targovisjte in Bulgarije
hebben jaren geleefd van de
produktie en verkoop van wa
pens. Volgens schattingen van
Amerikaanse wapencontroleurs
was Polen tussen 1985 en 1991
de zevende wapenexporteur ter
wereld. Maar de afgelopen vier
jaar is de Poolse wapenuitvoer
met 70 procent gedaald.
In de ooit 'geheime' steden in
de Sovjetunie, die onder de ju
risdictie vielen van de militaire
industrie, verdiende meer dan
tachtig procent van het arbeids
potentieel een inkomen met het
maken van wapens. In dergelij
ke gebieden klinkt de 'winst
voor de vrede', waar westerse
politici zo graag over praten, als
een slechte grap. Het snijden in
militaire uitgaven betekent daar
niet dat er geld vrijkomt voor
sociale uitgaven, maar juist een
sociale ineenstorting.
Het antwoord van het westen is
dat de militaire industrieën
'conversieprogramma's'zouden
moeten overnemen, die zijn
ontwikkeld om hen te helpen
om te schakelen naar de pro
duktie van gebruiksartikelen.
SS-18 en SS-20 raketten 'in ruste', ergens in Rusland.
Maar sommige Oosteuropese
functionarissen bespeuren een
zekere hypocrisie in de poging
van het Westen hun produktie
en export van wapens te beper
ken. Westerse wapenfabrikan
ten lijken ten slotte even agres
sief als altijd in het zoeken naar
markten. Óm maar een voor
beeld te nemen, de Verenigde
Staten hebben in 1991 zware
druk uitgeoefend op Tsjecho-
Slowakije om geen 500 tanks te
verkopen aan Egypte, maar ver
kochten de Egyptenaren kort
daarna eenzelfde aantal in de
VS geproduceerde tanks.
Voor landen als Slowakije of
Bulgarije, die zwaar gebukt
gaan onder de last van de infla
tie, is de verleiding groot om
door te gaan met de uitvoer van
wapens.
Regeringen proberen het Wes
ten niet te verontrusten door
wapens te verkopen aan vijan
dige of ondemocratische derde
wereldlanden, maar met wa
penexporten wordt nog steeds
waardevolle harde valuta ver
diend en worden banen gered.
In Bulgarije, waar de wapenin
dustrie werk geeft aan zo'n
140.000 mensen en nog eens
300.000 mensen indirect be
trokken zijn bij de militaire pro
duktie, is dat een overweging
waard. Sommige Russen en
Oost-Europeanen beweren zelfs
dat de wapenexporten de nodi
ge gelden opleveren om de con
versie te financieren.
Anatoly Sobtsjak, de burge
meester van St. Petersburg,
waar veel wapenfabrieken
staan, klaagde afgelopen no
vember dat het door Rusland
voorgestelde conversiepro
gramma 'barbaars' was en in de
kaart speelde van Amerikaanse
en Duitse wapenhandelaars. Hij
schatte dat Rusland 20 miljard
dollar (37 miljard gulden) per
jaar zou kunnen verdienen aan
de wapenverkoop, een som die
de buitenlandse schuld en de
problemen van het begrotings
tekort zou verzachten.
De minister van buitenlandse
zaken, Andrej Kozyrev, heeft er
openlijk bij het westen op aan
gedrongen in de internationale
wapenmarkt „ruimte te maken
voor Rusland" door dit land wa
pens te laten verkopen aan de
Golfstaten, andere Aziatische
landen en zelfs het Westen zelf.
Volgens Michail Malej, adviseur
van president Boris Jeltsin op
het gebied van conversie, was
14 miljard dollar het hoogste
bedrag dat de Sovjetunie aan de
wapenverkoop in een enkel jaar
heeft verdiend, en daarvan
heeft ze slechts 4 tot 5 miljard
dollar in harde valuta ontvan
gen. De exporten zijn de afgelo
pen twee jaar gedaald en be
droegen in 1991, deels door het
wegvallen van Irak en Libië als
grote Russische afzetmarkten,
misschien niet meer dan 1,55
miljard dollar.
De financiële problemen van
veel militaire ondernemingen
zijn zo nijpend dat, volgens het
nieuwsagentschap Itar-Tass.
350.000 Russische arbeiders
hun baan hebben verloren. Het
exacte aantal werknemers in de
wapenindustrie is moeilijk te
berekenen, maar een deskundi
ge denkt dat ongeveer een op
de drie werkende Russen was
ingeschakeld bij de militaire
produktie.
Deze arbeiders hebben zichzelf
georganiseerd in vakbonden en
beroepsverenigingen die zich
inzetten voor het behoud van
de wapenindustrie. Er is zelfs
een Unie van Kernkopontwik
kelaars met specialisten uit Ar
zamas-16, een 'geheime' stad
ten oosten van Moskou, waar
de atoombom van de Sovjetu
nie werd ontwikkeld. Wanneer
de crisis in de wapenindustrie
in Rusland en Oost-Europa zich
verdiept, is er alle kans dat der
gelijke groepen steeds meer van
zich zullen laten horen.
VERTALING: LUUTJE NIEMANTSVERDRIET
