De banaan wordt duur betaald
Geen chaos als
Mandela wegvalt
Straatvechter Keating
mist slagkracht in debat
Feiten &Meningen
ZATERDAG 20 FEBRUAR11993
Consument en producent worden dupe van EG-besluit
De Duitsers, en in het bijzonder de Oostduitsers, eten in Europa de meeste b
LEIDEN» HANS JACOBS
Het worden moeilijke tijden voor bananenliefhebbers.
De vrucht gaat vanaf 1 juli flink in prijs omhoog. Een ki
lootje, dat in Nederland meestal zo rond de 1,98 gulden
kost, moet teri minste een rijksdaalder meer opbrengen.
Met het openen van de Europese binnengrenzen is de
deur in het slot gevallen voor goedkope bananen.
gebied en de Canarische eilan
den uit de markt zouden drij-
Om die concurrentie tegen te
gaan, is besloten dat per jaar
maar 2 miljoen ton zogenaam
de 'goedkope' bananen mogen
worden ingevoerd, mèt een hef
fing van twintig procent. Meer
mag wel, maar dan moet ook
meer worden betaald. Veel
meer, per kilo bananen komt er
Het vrije goederenverkeer geldt
vanaf de zomer namelijk niet
voor bananen. Vooral Frankrijk,
Groot-Brittannië en Spanje vre
zen concurrentie voor hun ba-
nanenproducenten. Concurren
tie van goedkopere en kwalita
tief betere gele vruchten uit La-
tijns-Amerika, die de bananen-
kwekers in Afrika, het Caribisch
2,50 gulden bij een heffing
van 160 procent. Vorig jaar al
leen al werden 2,5 miljoen ton
'goedkope' of dollarbananen in
gevoerd. Prijsverhogingen zijn
daarom onvermijdelijk, wil aan
de toenemende vraag worden
voldaan. De EG-commissaris
voor landbouw, Steichen, be
zwoer gisteren op een perscon
ferentie dat van prijsverhogin
gen helemaal geen sprake zal
zijn, maar zijn argumenten
daarvoor lijken vooralsnof flin
terdun. geen wonder trouwens
dat juist een EG-topman de ge
moederen probeert te kalme
ren. Het waren immers de Eu
ropese landbouwministers die
voor d^ onrust hebben gezorgd.
De Duitsers spreken al over een
bananenoorlog. Ze willen het
vorige week in Brussel genomen
besluit, waartegen alleen België,
Nederland en Duitsland zich
verzetten, bij het Europese Hof
voor vernietiging voordragen. Er
is geen volk in Europa dat zo
veel bananen eet als de Duit
sers: per jaar ruim 17 kilo per
persoon. De Oostduitsers doen
daar nog een paar kilootjes bij,
26 kilo, maar die hebben nog
veertig jaar in te halen. Luttele
uren na de opening van de
Muur in 1989 waren in West-
Berlijn de bananen dan ook als
eerste uitverkocht.
De Duitse liefde voor de banaan
stamt uit de eerste jaren na de
Tweede Wereldoorlog. De sub
tropische lekkernij was de eer
ste vrucht die na de oorlogsja
ren weer volop was te verkrij
gen. Bij de oprichting van de
Europese Gemeenschap in 1957
bedong Bonn dan ook dat ba
nanen in Duitsland zonder be
perkingen konden worden inge
voerd. Frankrijken België pro
duceerden in hun koloniën en
andere overzeese gebiedsdelen
zelf bananen en wilden die
markt beschermen.
Bananenafspraak
Dat is natuurlijk niet nieuw.
Landbouwprodukten in de EG
zouden veel goedkoper kunnen
zijn zonder de miljardensubsi
dies voor de boeren. De bana
nenafspraak, waarin ook later
tot de EG toegetreden landen
als Groot-Brittannië en Spanje
zich konden vinden, heeft tot
vorige week standgehouden.
Het openen van de binnengren
zen maakte een nieuwe regeling
noodzakelijk. Die is nadelig
voor een deel van de producen
ten en zeker in het nadeel van
de (verwende) consument, die
de laatste jaren een keur aan
'bananenprodukten' tot zijn be
schikking had. Van bana
nenthee, bananenbrood en ba-
nanenjam tot bananenijs en ba-
nanenbier.
Grofweg zijn in de Europese
Gemeenschap twee 'soorten'
bananen op de markt. EG-ba-
nanen komen uit de Franse
overzeese gebiedsdelen (Gua
deloupe, Martinique), voormali
ge koloniën van Frankrijk en
Groot-Brittannië en uit de war
mere streken van de Gemeen
schap, zoals de Canarische ei
landen en Griekenland. Daar
naast zijn er dollarbananen, die
zo worden genoemd omdat de
produktie daarvan bijna geheel
in handen is van de Amerika
nen. Die controleren de planta
ges in Midden- en Zuid-Ameri-
ka, waar de bananen op grote
schaal (en daardoor goedkoper)
worden verbouwd en gedistri
bueerd.
EG-bananen
EG-bananen worden vaak
kleinschalig verbouwd. Keuter
boertjes leveren op de Caribi
sche eilanden zelf hun dozen
slecht gesorteerde trossen af bij
het schip aan de kade. Controle
op de kwaliteit is er niet of nau
welijks. Vrij Nederland verhaal
de op 6 februari hoe op die ma
nier heel veel bananen verloren
gaan. Rottend arriveert het fruit
in de havens van Rotterdam en
Antwerpen. De EG-bananen
kunnen niet concurreren met
de dollarbananen, die veel
goedkoper en efficiënter wor
den geproduceerd. De Fransen
en Britten betalen gemiddeld
twee keer zo veel voor hun ba
nanen als de Nederlanders.
De charme van de vaak onoog
lijke kleine EG-banaantjes is
voor milieu-activisten en Derde
Wereld-goeroes echter juist dat
ze nog zo kleinschalig worden
gekweekt. De boertjes zouden
weinig of geen chemische be-
Ramaphosa gedoodverfde nieuwe ANC-leider
Zuid-Afrika is slechts een „hart
slag" verwijderd van een ramp.
Met die toespeling op de ge
zondheidstoestand van Nelson
Mandela schilderde David Be-
resford van The Guardian eer
gisteren een uiterst somber
beeld over het Zuid-Afrika van*
morgen. Volgens de Britse jour
nalist zal het een chaos worden
als de zwarte leider wegvalt. De
zwarten zullen op dat moment
naar niemand meer luisteren en
in opstand komen. Beresford
vermeldt er echter niet bij dat
het Afrikaans Nationaal Con
gres (ANC) in Cyril Ramaphosa
wel degelijk een goede vervan
ger van Mandela heeft, die
eveneens gewend is om met
mensenmassa's om te gaan.
Uiteraard zal het voor wie dan
ook uiterst moeilijk worden om
Mandela op te volgen. Niemand
in het ANC heeft zo veel uitstra
ling als hij. Tijdens zijn gevan
genschap op Robben-eiland is
zijn populariteit alleen maar
groter geworden. En hoewel hij
buiten de cel niet altijd een
groot tacticus is gebleken (hij is
meermalen afgetroefd door pre
sident De Klerk), is hij in de
ogen van velen nog altijd de
'Verlosser' die een einde zal ma
ken aan alle ellende.
Uitgeput
De vraag wie Mandela gaat op
volgen, is deze week weer actu
eel geworden. Hij is zo „uitge
put" dat hij heeft besloten om
zich voor „onbepaalde tijd" te
rug te trekken. Weliswaar heeft
hij gisteren in zijn woonplaats
Johannesburg nog een solidari-
teits-conferentie van het ANC
geopend met comités uit de he
le wereld die tegen apartheid
zijn, maar bezoeken aan Por
tugal en Groot-Brittannië heeft
hij afgezegd.
Dat Mandela lichamelijk en
geestelijk oververmoeid is, is
niet zo vreemd. Hij is immers al
74, heeft 26 jaar gevangen geze
ten en heeft net een scheiding
achter de rug. Bovendien is hij
na zijn vrijlating in 1990 opge
zadeld met de loodzware op
dracht om zwart Zuid-Afrika
eindelijk aan de macht te hel
pen.
Mandela heeft daarbij steeds
gekozen voor de weg van de ge
leidelijkheid, waarbij hij de
zwarten voorhield dat zij geduld
moeten hebben. De apartheid
zal worden afgeschaft, maar
minder snel dan zij zouden wil
len. Over het algemeen is die
boodschap goed overgekomen.
Grote opstanden zijn de afgelo
pen jaren uitgebleven, wat
vooral is toe te schrijven aan het
grote natuurlijke overwicht dat
Mandela heeft.
Degenen die hem wat charisma
betreft nog het dichtst benade
ren, zijn ANC-voorzitter Oliver
Tambo en vice-voorzitter Wal
ter Sisulu. Zij zijn van dezelfde
generatie en behoren net als
Mandela tot de gematigden in
de partij. Tambo, die het ANC-
in-ballingschap (in 1990 werd
het verbod op de partij door het
blanke Zuidafrikaanse regime
opgeheven) dertig jaar heeft ge
leid, heeft echter een beroerte
gehad en valt als mogelijke op
volger van Mandela af.
Blijft over Sisulu. Hij is tegelijk
met Mandela begonnen aan de
strijd tegen apartheid, heeft ook
met hem vastgezeten en gold
lange tijd als dé strateeg van de
partij. Sisulu heeft net als Man
dela de mensen in de zwarte
wijken regelmatig opgeroepen
tot kalmte en discipline. Hij kan
echter nooit meer dan een 'tus
senpaus' zijn in het ANC, omdat
hij nog ouder is dan Mandela.
Akkoord
De 'echte' opvolger (officieel is
nog niets geregeld) van Mande-
la lijkt alleen maar de 38-jarige
Cyril Ramaphosa te kunnen
Cyril Ramaphosa: goede vervanger van Nelson Mandela.
worden. Als secretaris-generaal
was hij de belangrijkste man
van het ANC tijdens de onder
handelingen met de regerende
Nationale Partij van De Klerk.
Met het principe-akkoord dat
daarbij werd bereikt (verkiezin
gen voor iedereen, vijf jaar een
overgangsregering van nationa
le eenheid en daarna een meer
derheidsregering) heeft de top
van het ANC donderdag inge
stemd. Daarmee maakten de
gematigden eens te meer dui
delijk dat zij nog altijd de dienst
uitmaken in de partij, hoe fel de
aanvallen van de radicale vleu
gel ook zijn.
Ramaphosa zit volledig op de
lijn-Mandela. Ook hij is gewend
aan het sluiten van compromis
sen. Hij heeft dat geleerd als
hoofd van de mijnwerkersbond
NUM die hij tussen 1982 en
1991 liet groeien van enkele
tienduizenden tot 340.000 le
den. In die periode heeft hij
zich ontwikkeld tot een goed
onderhandelaar die respect af
dwong bij blanke directeuren.
Desondanks heeft hij de acties
nooit geschuwd. Twee keer be
landde hij daardoor in de cel. In
1974 werd hij elf maanden vast
gezet toen hij in Zuid-Afrika de
monstreerde voor het Frelimo,
dat nu aan de macht is in Mo
zambique, maar toen als ver
zetsbeweging opereerde. In
1976 werd Ramaphosa tijdens
de opstand in de zwarte woon
wijk Soweto opgepakt en zes
maanden opgesloten. Als vak
bondsman heeft hij regelmatig
op vreedzame wijze massale
stakingen geleid voor hogere lo
nen.
Onverzoenlijk
In tegenstelling tot bijvoorbeeld
de 51-jarige Chris Hani is Ra
maphosa door die acties nooit
geradicaliseerd. Hani, de com
munistische oud-chef van het
ANC-leger Umkhonto we Sizwe
(Speer van de natie), was jaren
lang de meest waarschijnlijke
opvolger van Mandela. Door
zijn onverzoenlijkheid heeft
Hani zijn kansen echter ver
speeld en is hij overvleugeld
door Ramaphosa. In de ogen
van Hani is tot nu toe veel te
lang onderhandeld met de
blanken en hadden de wapens
al lang moeten worden opge
pakt. Hij is een aanhanger van
Winnie Mandela die eveneens
van mening is dat de blanke
'vertragingstactiek' met geweld
moet worden beantwoord.
Door die zienswijze zijn Hani
en Winnie Mandela erg popu
lair geworden bij militante jon
geren, niet bij de mensen die
het in het ANC voor het zeggen
hebben.
De in Soweto opgegroeide Ra
maphosa heeft Winnie Mandela
juist aan de schandpaal gena
geld toen bekend werd dat zij
was betrokken bij de moord op
Mokhetsi Seipei, beter bekend
als 'Stompie'. Die openlijke ver
oordeling droeg bij aan zijn po
pulariteit onder de gematigden,
zoals ook zijn organisatorische
en communicatieve kwaliteiten
indruk maken.
Niet voqr niets is hij ook al vaak
genoemd als minister-president
in een toekomstige regering-
Mandela. Daarom ligt het ook
voor de hand dat hij de leiding
overneemt als Mandela wegvalt.
Of hij die rol aankan, hangt gro
tendeels af van het feit of Zuid-
Afrika op korte termijn inder
daad de apartheid afschaft. Ge
beurt dat niet, dan zal radicaal
zwart in opstand komen. Dat
zal echter ook met Nelson Man
dela aan de leiding het geval
zijn. Uitstraling of niet.
Ex-koloniën en
overzeese gebieds
delen Frankrijk,
Groot-Brittannië en
Spanje: 25%
Ecuador
673,3
8,7%-rCanarische Eilanden 650,1
14,7%\— Costa Rica 617,3
12,5%Panama 578,8
13,2% V Colombia 540,0
4,7%—V—Martinique 282,6
3% Ivoorkust 187,7
Guadeloupe 175,7
- Cameroen 175,0
2,6%-V St. Lucia 159,6
\Overige
"21,6%
Consumptie:
per hoofd van de bevolking per jaar
601.721
339.463
569.373
484.574
512.374
181.070
116.425
116.124
115.841
102.651
718.848
:P, LEI en Produktschap Gr
strijdingsmiddelen gebruiken,
in tegenstelling tot de verderfe
lijke Amerikanen die hun land-
werkers laten creperen op de
vol gespoten plantages.
Feit is dat United Brands (onder
andere Chiquita) zich weinig
gelegen laat liggen aan de land-
werkers. 'Uitbuiting' is nog een
milde benaming voor de sociale
toestanden in Latijns-Amerika,
waar de meeste 'bananenrepu
blieken' worden gevonden.
Laten hangen
In de praktijk echter is het ver
schil in sociaal en ecologisch
opzicht niet zo dramatisch
groot. Op de Cariben worden
net zo goed ehemische bestrij
dingsmiddelen ingezet. En vaak
ongecontroleerd. Ecologisch ge
zien is er, zo concludeert ook
Vrij Nederland, geen reden om
de ene banaan te kopen en de
andere te laten hangen. De eco
nomische gevolgen voor La
tijns-Amerika zijn echter groot.
Nederland: 9,8 kg
Het inkomensverlies wordt door
Enrique Betancourt, de voorzit
ter van de Unie van Bananenex-
porterende Landen (UPEB) ge
schat op 350 miljoen dollar. Ze
ker 176.000 banen staan op de
tocht, aldus Betancourt. Daar
naast zullen ten minste nog
eens ruim 400.000 mensen de
gevolgen van de EG-beslissing
ondervinden.
Ecuador, dat veertig procent
van zijn bananen naar de EG
exporteert, zegt dat de helft van
de 250.000 werknemers voor
hun baan moeten vrezen.
Frankrijken Groot-Brittannië
betogen dat anders banen ver
loren gaan in de het nog minder
ontwikkelde Afrika en op de Ca
ribische eilanden, waar al wordt
gekeken naar alternatieven voor
de bananenteelt. Gedacht wordt
aan de produktie van biogas, uit
bananenbladeren.
SYDNEY ROBERT MILLIKEN
Nu de opiniepeilingen een da
lende populariteit laten zien
voor Australië's regerende La
bor Party, probeert premier
Paul Keating met een aanval
op oppositieleider John
Hewson zijn kwijnende cam
pagne voor de komende alge
mene verkiezingen op 13
maart nieuw leven in te bla-
Een opiniepeiling die dinsdag
werd gepubliceerd in het lan
delijke dagblad The Australian
wees voor het eerst op een
overtuigende meerderheid
voor de conservatieve Libe
raal-Nationale coalitie van de
oppositie. Die zou 53,5 pro
cent van de stemmen krijgen
tegenover 46,5 procent voor de
regering. Omgerekend bete
kent dat voor de coalitie een
mogelijke meerderheid van 31
zetels in het parlement.
Van de ondervraagden had 42
procent een voorkeur voor
Hewson als premier, tegen 37
procent voor Keaton. 21 pro
cent had nog geen keuze ge
maakt. Bij de vraag wie vol
gens de kiezers de verkiezin
gen zou winnen was het ver
schil nog groter: 50 procent
voor de oppositie tegen 29
voor Labor. Maar er zijn nog
drie weken van campagnevoe
ren te gaan, en het is te vroeg
om Labor al af te schrijven.
Keaton is nog steeds in de race omdat Labor
volgens een andere peiling standhoudt in be
langrijke delen van Sydney en Melbourne.
Keating strijdt, nadat hij Bob Hawke als Labor-
leider heeft gewipt, voor het eerst mee als pre
mier. Hij wil Labor na tien jaar regeringsmacht
naar een nooit eerder voorgekomen vijfde ter
mijn leiden.
Zijn campagne begon zondag aarzelend met
een formeel debat met Hewson voor de Austra
lische televisie. Beide leiders waren zenuwach-
Paul Keating.
tig. Keating sprak met een
grafstem en Hewson leek ver
steend terwijl zij de vragen
van de journalisten over de
economie pareerden. Voor de
pers had Hewson alleen maar
gewonnen bij gebrek aan be
ter.
Het onverwachte debat van
deze week, dat tijdens prime
time door een commerciële
televisiezender werd uitgezon
den, was een stuk minder ge
forceerd. Keatings adviseurs
hadden hem gezegd de for
maliteit te laten schieten en
zich weer te gedragen als
straatvechter, waarin hij uit
blinkt. Dat deed hij, maar het
is onwaarschijnlijk dat het de
bat veel duidelijk heeft ge
maakt bij de kijkers. Het ging
bijna uitsluitend over de
speerpunt van Hewsons be
leid: een BTW-achtige belas
ting van 15 procent (GST)
voor goederen en diensten.
Keating vond dit een „mon
ster" en „de grootste verande
ring in de levensstijl van de
Australische belastingbetaler
die ooit is voorgekomen".
Hoewel hij gedurende het hele
debat het initiatief probeerde
terug te pakken, leek Keating
steeds in het defensief, terwijl
Hewson erin slaagde zich te
ontspannen en kalm te blij-
foto epa ^et "jkt erop dat de campag
ne vrijwel helemaal wordt uit
gevochten op de televisie. Er
staat nog een debat op het programma en
woensdag zijn beide partijen begonnen met een
serie agressieve reclamespots. Die van Labor ha
meren op de voorgestelde GST: „Kleding. Kou
sen. Schoenen omhoog. Gas en electriciteit
omhoog. Stomerijomhoog. Dat is een dag uit
het leven van Hewstons GST. En er is niet één
nieuwe baan bijgekomen."
In de spotjes van de coalitie wordt Keating afge
beeld als een stinkende vuilniszak met het etiket
„Het schrikaanjagende uitschot".
