Bollenbedrijf roept zon te hulp
'Scheermessen' verdringen de kokkel
Over leven
'Milieudienst EG moet
olierampen bestrijden'
Winterverblijfplaats onderzocht
Boskoop zoekt kandidaten
voor eerste milieuprijs
Bosarbeid niet ongevaarlijk
VRIJDAG 19 FEBRUAR11993
25
-CHEF MEINDER'
'Een absolute uitdaging
Nieuw merk wil verser eieren
brummen voldoet. Door de uitgebalan
ceerde voeding voor de kip
Dick Grootherder is de initia- krijgt het ei een gehalte van
tiefnemer van een nieuw kwali- maar liefst 65 procent aan on-
teitsmerk eieren dat onder de verzadigd vet. Volgens de Gel-
naam Boeren-Adel sneller in de derse initiatiefnemer Groother
Drogen en broeien met zonne-energie. Dat is wat bin
nenkort gaat gebeuren bij het bollenbedrijf Dames
Werkhoven in Lisse. Het is één van de grotere zonne-
energieprojecten in Nederland. Installatiebedrijf Bernard
Schulte uit Voorhout legt er een zonnewarmte-systeem
aan, waarmee het bollenbedrijf in een belangrijk deel van
zijn energie-behoefte kan voorzien.
verd, zijn van het zogeheten ho-
ge-temperatuurtype. Ze vangen
in het voorjaar en de zomer
zonnewarmte op en verhitten
met behulp van een warmte
wisselaar het water in het bas
sin. De energie wordt op die
manier opgeslagen en kan in
het droogseizoen worden be
nut. Het bassin is zo goed geïso
leerd, dat het water gedurende
lange tijd op een temperatuur
van 70 tot 80 graden kan wor
den gehouden.
In de periode na het drogen is
de herfstzon nog krachtig ge
noeg om de warmteopslag op
nieuw 'op te laden'. Deze
warmt£ wordt in de winter ge
bruikt om de hyacinten in bloei
Op de daken van enkele van de
bedrijfshallen van Dames
Werkhoven wordt dezer dagen
zo'n 1200 vierkante meter aan
zonnecollectoren geplaatst. Die
verwarmen water in een bassin
dat onder een te bouwen nieu
we loods komt en dat ongeveer
één miljoen liter kan bevatten.
De warmte die hierin opgesla
gen wordt, gebruikt het bollen
bedrijf voor het drogen en op
temperatuur houden van
bloembollen, voornamelijk hya
cinten. Het is de bedoeling dat
het systeem in de loop van dit
jaar in werking treedt.
De zonnecollectoren, die deze
week bij het bedrijf zijn afgele-
te trekken. De installatie levert
het bollenbedrijf naar verwach
ting ongeveer 30 procent van de
energie dat het nodig heeft. Bo
vendien vergroot het de droog-
capaciteit, zodat een uitbreiding
van de normale drooginstallatie
achterwege kan blijven.
Omdat het project volgens
hem milieuvriendelijk en ver
nieuwend is, heeft directeur
Ben Schulte een subsidie aan
gevraagd bij de EG en de Ne
derlandse Organisatie voor
energie en milieu (NOVEM).
„We zijn er best trots op dat we
één van de zes projecten zijn op
dit gebied die dit jaar in Europa
voor subsidie en begeleiding in
aanmerking komen.
TNO-Bouw in Delft en Zon-
ne-Energie Nederland (ZEN)
hebben inmiddels een haal
baarheidsstudie voor dit project
uitgevoerd. TNO-Bouw zal na
de ingebruikname een aantal
nieuwe typen zonne-collecto-
ren testen en een speciaal
meetprogramma op het sys
teem uitvoeren. ZEN zal voor de
collectoren en de wateropslag
zorgdragen.
winkels moet liggen. Voorts
moet het de kwaliteit van de be
staande merkeieren overtreffen.
Grootherder heeft contracten
afgesloten met een nog beperkt
aantal pluimveehouders voor
de levering van verse eieren
rechtstreeks aan de winkel. Die
boeren moeten aan strenge
voorwaarden voldoen op het
gebied van versheid, voeding,
kwaliteit en hygiëne.
Op basis van die afspraken
garanderen de deelnemers aan
Boeren-Adel de consument dat
elk ei aan alle voorwaarden van
versheid, smaak en gezondheid
der worden de kippen gevoerd
met alleen mais. tarwe, gerst,
haver en soja.
Een groot onderzoek in 1990
wees al uit dat 90 procent van
de consumenten versheid het
belangrijkste aspect van een ei
\indt. Het Produktschap voor
Pluimvee en Eieren beweert dat
maar liefst 17,5 procent van alle
in Nederland verkochte eieren
rechtstreeks bij de boer wordt
gehaald. Het nieuwe merk kan
via zijn boeren wekelijks 1.2
miljoen direct aan de winkels
leveren.
Op de daken van enkele bedrijfshallen v
ter aan zonnecollectoren geplaatst.
Intussen zijn de technici van
het installatiebedrijf begonnen
met de uitvoering. Directeur
Schulte ziet het project als een
absolute uitdaging. „Al sinds ja
ren plaatsen wij zonnecollecto
ren bij particulieren. De 1200
vierkante meter die we hier
'Strandwerkgemeenschap' legt gedrag schelpdieren vast
katwu k/noordwijk»
brandenburg
Een dramatische terugval van
het aantal kokkels en een al
even opzienbarende opmars
van de Amerikaanse zwaard
schede. Het zijn de twee be
langrijkste conclusies die de
'Strandwerkgemeenschap' trekt
na twaalf jaar lang de vloedlijn
tussen Katwijk en Noordwijk
minutieus te hebben bestu
deerd op onder meer het gedrag
van schelpdieren.
Hans Adema en Adriaan
Gmelig Meyling, beiden lid van
de werkgroep, tasten nog in het
duister over de oorzaak van het
verdwijnen van de kokkel. De
vervuiling van de zee en de
'enorme concurrentie' van de
Amerikaanse zwaardschede - in
de volksmond beter bekend als
scheermes - hebben mogelijk
een rol gespeeld. Maar harde
uitspraken durft het tweetal
daarover niet te doen. Vast staat
wvel dat de langwerpige schelp
dieren zich onnoemelijk snel
hebben verspreid. Ging het in
1986 nog slechts om geringe
aantallen, een jaar later kon al
over miljoenen worden gespro
ken.
Vermoed wordt dat een Ame
rikaans 'scheermes' ooit met
een schip is 'meegevaren' naar
de Europese kust. De eerste
exemplaren werden aangetrof
fen nabij Helgoland. Tegen de
stroom in hebben de diertjes
zich razendsnel in de richting
van de Nederlandse kust ver
plaatst. Inmiddels zijn ze al ge
signaleerd bij Bologne in Frank
rijk. „Maar", zegt zoölogisch
analist Gmelig Meyling, „dat de
scheermessen de kokkels zou
den hebben verdrongen, blijft
een gevaarlijke veronderstelling.
Want nog voordat ze werden
waargenomen, waren veel kok
kels al verdwenen."
Woordvoerder J. Dijkstra van
het Rijksinstituut voor Visserij-
onderzoek (RIVO) onderschrijft
die bewering. „Elk schelpdiertje
kent zijn eigen leefmilieu. Ze
hebben eerder hinder van
soortgenoten dan van andere
schelpdieren." Ervaringen uit
het verleden, waarbij bepaalde
schelpdieren zich van het ene
op het andere moment weer
massaal manifesteerden, stellen
hem dan ook enigszins gerust.
„Dat de kokkel nu op bepaalde
Hans Adema (links) en Adriaan Gmelig Meyling tonen enkele vondsten (zeewier en een schelpdier). Op de achtergrond e
pische zeeën.
plaatsen vrijwel is verdwenen,
wil zeker niet zeggen dat ze bij
na zijn uitgestorven. Het beeld
kan plotseling zo weer verande-
Gissen
Lijkt het aantal schelpdieren in
zijn totaliteit af te nemen, de
kreeftachtigen worden steeds
meer 'herontdekt'. Zo werd de
breedpootkrab - in 1956 voor
het laatst waargenomen - in
1979 opnieuw gesignaleerd.
Adema, als bioloog verbonden
aan de werkgroep, heeft ook
voor deze ontwikkeling geen
duidelijke verklaring. „Mis
schien is het een tijdelijke da
ling, direct gevolgd door een
stijging van de zeewatertempe
ratuur. We weten het niet. Het
blijft gissen".
Zijn collega durft wel de stel
ling aan dat vooral beestjes die
hun voedsel uit het water filte
ren, waaronder de schelpdieren,
wegtrekken. „Maar of dat te
maken heeft met baggerwerk-
zaamheden, bepaalde stromin
gen of waterwerken, is geheel
onduidelijk. En we kunnen na
tuurlijk wel roepen dat het ver
vuilde water de oorzaak is, maar
het bewijs ontbreekt", aldus
Gmelig Meyling van wiens hand
binnenkort het rapport 'Moni
toring van op het strand aange
spoelde ongewervelde organis
men' verschijnt en waarin de
bevindingen van de werkgroep
over de periode 1977-1987 zijn
De nota was voor de Strand
werkgemeenschap aanleiding
om na een slapend bestaan van
enkele jaren de draad weer op
te pakken. Inmiddels struinen
weer wekelijks leden van de
twintig man sterke werkgroep
'het meest onderzochte stukje
strand ter wereld' af. Niet het
rijkste stukje, benadrukt Adema.
„Tussen Noordwijk en Noord -
wijkerhout is bijvoorbeeld veel
meer te vinden. Maar de bus
verbindingen zijn daar nu een
maal wat lastiger", luidt de sim
pele verklaring waarom voor de
meer zuidelijk gelegen strook is
gekozen.
Hoewel een pijlstaartrog en
een drijver van een visnet vol
met diepzeekoralen als curiosi
teiten worden gekoesterd, ligt
het accent bij de speurtochten
steeds op het zoeken naar de
meer gangbare soorten. Gmelig
Meyling: „Natuurlijk is het leuk
en spannend om bijzondere
vondsten te doen. Maar voor
ons onderzoek zijn ze toch min
der interessant. We willen voor
al het zeemilieu vlak voor onze
kust bestuderen en dan heb je
meer aan organismen die hier
normaal gesproken voorko-
Een groep biologen van de
Werkgroep Internationaal
Wad- en Watervogélonderzoek
(WÏWO) bevindt zich in een
waddengebied voor de kust van
Guinnee Bissau. Veel vogels uit
de Nederlandse Waddenzee
brengen daar de winter door.
Volgens de onderzoekers is het
alleen mogelijk een goed be
heersplan voor de vogels in de
Waddenzee op te stellen, als
ook informatie beschikbaar is
over de leef- en voedselom-
standigheden in gebieden waar
de vogels zich de andere delen
van het jaar ophouden. Vanuit
hetzelfde idee is al eerder door
de WIWO onderzoek verricht in
Steltlopers worden vet in Guinnee Bissau
Mauretanië en Siberië.
Het Waddengebied in Guin-
nee-Bissau is de zuidelijkste
plek waar de Nederlandse trek
vogels overwinteren. Als de vo
gels, vooral steltlopers, er in ok
tober en november aankomen
zijn ze broodmager. In een
paar maanden tijd moeten ze
op krachten komen en vet op
bouwen om in maart kogel
rond weer naar Nederland te
vertrekken. Tijdens de vlucht
terug, die twee dagen duurt,
verliezen de vogels weer 60%
van hun gewicht. Een aantal
vogels brengt de zomer op het
Nederlandse wad door, een
grote groep trekt vervolgens
door naar Siberie om daar te
broeden.
In Guinnee Bissau kijken de
onderzoekers hoe de vogels in
betrekkelijk korte tijd zo vet
kunnen worden. Ze onderzoe
ken welke soorten diertjes en
vissen er in de bodem en het
water van het Guinnese wad
voorkomen* en in welke hoe
veelheden.
Norbert Dankers,
iet terug uit Guin-
Bissau, waar hij werd afge
lost door een 'verse' ploeg bio
logen. Hij is getroffen door de
ongereptheid van het Guinnese
waddengebied. „Er is geen in
dustrie, nauwelijks visserij en
er wonen maar weinig men
sen", zegt Dankers. „Voor de
vogels is dat ideaal, er is geen
sprake van verstoring." Dan
kers geeft aan dat je dit soort
gebieden over de hele wereld
vrijwel nergens meer zo mooi
aantreft. „De meeste wadden
gebieden moeten juist gerepa
reerd worden", zegt hij. Tegelij
kertijd wijst hij erop dat het ge
bied zeer kwetsbaar is. „Er
hoeft maar iets verkeerds neer
gezet te worden, een fabriek
bijvoorbeeld en het is afgelo
pen."
Dankers vindt dat voor het
waddengebied van Guinnee
Bissau een goed beheersplan
ontwikkeld moet worden, om
ervoor te zorgen dat het gebied
blijft zoals het nu is. „Als dit ge
bied verstoord raakt kan het
grote gevolgen hebben voor de
hoeveelheden vogels die in het
voorjaar naar Nederland en an
dere landen terugkomen."
neerzetten is echter uniek. Op
zo'n grote schaal zijn ze in Ne
derland nog niet toegepast."
Tijdschrift
Natuurbehoud
in nieuwe jas
De Vereniging Natuurmonu
menten heeft het vier keer per
jaar verschijnend tijdschrift
'Natuurbehoud' in een nieuwe,
kleuriger jas gestoken. Het blad
heeft een andere huisstijl gekre
gen, die volgens de vereniging
nu beter past bij de uitstraling
van Natuurmonumenten die
'dynamisch, actief, vrolijk, open
en modem' is. Tegelijkertijd
wordt een nieuw beeldmerk ge
ïntroduceerd, bestaande uit drie
in een cirkel staande symbolen
van een vogel, een vis en e*n
blad.
Het overige drukwerk van Na
tuurmonumenten krijgt de
nieuwe huisstijl pas in de ko
mende zomer, bij de invoering
van een nieuw telefoonnum
mer. Ook de borden in de ter
reinen van Natuurmonumenten
krijgen een ander aanzien:
groen maakt plaats voor blauw
en geel. Vanzelfsprekend wordt
het tijdschrift gedrukt op hout
houdend chloorvrij papier.
De Europese Gemeenschap
moet een milieudienst oprich
ten voor het bestrijden van ver
vuiling met milieugevaarlijke
stoffen op zee. De haven van
Den Helder is uitstekend ge
schikt om als thuisbasis te die
nen voor deze zeerampenbe
strijdingsdienst.
Dat is de uitkomst van het
rapport 'Nooit meer olie de gol
ven' van het onderzoeksbureau
Ensaco. Het onderzoek werd
uitgevoerd in opdracht van de
D66-fracties in de gemeente-
provii
raad van Den Helder
ciale staten van Noord-Holland.
Het rapport is onlangs gepre
senteerd aan beleidsmakers in
Den Haag en Straatsburg.
Volgens D66 blijkt uit de gang
van zaken rond de recente
olierampen bij de Shetland-
eilanden en de noordkust van
Spanje dat er nog maar weinig
is veranderd sinds de catastrofe
met de Amoco Cadiz. Geen en
kel land was in staat adequaat
op te treden, aldus D66. Het in
stellen van een EG-zeerampen-
bestrijdingsdienst moet daarin
verbetering brengen.
boskoopEn in 1995 ligt er een prijs klaar
voor Boskoopse bedrijven die
zich onderscheiden door
milieubewust handelen.
„Het is de eerste keer dat we
de prijs uitloven. Het is nog een
beetje afwachten", vertelt
milieu-medewerker H. Wester.
Twee Boskopers hebben hem
nog een inzending in het voor
uitzicht gesteld. Maar er moe
ten meer burgers zijn die in
aanmerking komen voor de
prijs, verwacht Wester. Die
mensen worden uitgenodigd
om zich te melden bij liét ge
meentebestuur. Ook Boskopers
die in hun omgeving iemand
weten die een duidelijke bijdra
ge levert aan een beter milieu,
worden verzocht dit te melden.
De prijs is er. Maar het wachten
is nog op de kandidaten die
mee willen dingen naar de Bos
koopse milieuprijs. Op het ge
meentehuis is tot nu toe welge
teld één inzending binnengeko
men van een milieubewuste in
woner van het boomkwekers
dorp. De inschrijving sluit op 1
Boskoop heeft eind vorig jaar
besloten een jaarlijkse milieu
prijs in te stellen. Dit jaar kun
nen de Boskoopse burgers mee
dingen naar een prijs van 500
gulden, volgend jaar is het de
beurt aan de verenigingen, die
1000 gulden kunnen
Alle bevindingen worden ge
noteerd. De bijzondere
vondsten worden meegenomen
en opgeslagen in het Rijksher
barium of Nationaal Natuurhis
torisch Museum in Leiden. Ade
ma: „Graag zouden wij subsidie
krijgen voor ons onderzoek, ge
koppeld aart een nauwere sa
menwerking met Rijkswater
staat. Helaas is daarvan nog
geen sprake". Wel hoopt de
werkgroep door de komst van
soortgelijke organisaties op
Texel en in Hoek van Holland
een beter beeld te krijgen van
het leven in zee vlak voor de
kust.
De Strandwerkgemeenschap
is nog altijd op zoek naar vrij
willigers. Belangstellenden
kunnen zich aanmelden bij
Hans Adema, Rijndijkstraat 63,
2313 NH Leiden.
Veel boswerkers houden zich
niet aan de veiligheidsregels.
Werknemers sturen hun perso
neel zonder beschermende
maatregelen het bos in. Het
aantal ongelukken is mede
daardoor veel hoger dan in an
dere bedrijfstakken. Dit zegt L.
Schaap, hoofd van de sectie
Veiligheid en Ergonomie van
Staatsbosbeheer (SBB). De ar
beidsinspectie voert dit voorjaar
een inspectieproject in de bos-
De ongeveer 2400 bosarbei-
ders in ons land lopen een be
hoorlijk risico. Per jaar blijken
een paar honderd werknemers
in het bos letsel op te lopen. Al
leen al bij Staatsbosbeheer (600
arbeiders) zijn jaarlijks zo'n 40
mensen bij een ongeval betrok
ken. Struikelen en vallen, waar
door mensen ledematen kneu
zen of breken, zijn de meest
voorkomende ongevallen in de
bosbouw. Verder zorgt het ver
keerd gebruik van de motorzaag
voor ellende. Vallende takken of
bomen zorgen eveneens voor
letsel. Op het gebied van de ge
zondheid staan rugkwetsuren
bovenaan de klachtenlijst, ge
volgd door lawaai-doofheid en
de zogenoemde 'witte vinger
ziekte', veroorzaakt door trillin
gen.
Een probleem apart vormen
de teken. Eén op de vier bos
werkers is besmet met bacteriën
en virussen. Een klein deel
daarvan (ongeveer vijf procent)
raakt ziek. „Preventief valt hier
weinig aan te doen. We advise
ren onze mensen wel met ge
sloten kleding te werken, maar
als zo'n insekt in de hals valt, is
daar weinig aan te doen. Wel is
het belangrijk het lichaam te in
specteren en eventuele teken te
verwijderen met alcohol. Een
pincet raden we af, omdat je
daarmee dikwijls slechts een
deel van de teek uit het liqhaam
verwijdert".
Schaap: „In deze sector is veel
aan de hand. Er zijn veel kleine
bedrijfjes die 'iets' doen in de
bosbouw. Zo onder het mom
van: pakken wat je pakken kunt.
Vakkundigheid komt dikwijls op
het tweede plan, met alle gevol
gen vandien. Dit zwart/grijze
circuit is het grote probleem.
Daarin gebeuren de meeste on
gelukken en daarmee wordt het
imago van boswerker ernstig
geschaad". Hij wijst er op dat
veel werknemers bij aannemers
afstompend werk verrichten.
Soms uitsluitend bomen vellen.
Het is opmerkelijk dat de bos
werkers, ondanks alle gevaren
en fysieke belasting, toch van
hun beroep houden. Een en
quéte die staatsbosbeheer hield
onder zijn personeel wees uit
dat 89 procent van de onder
vraagden tevreden of zeer tevre
den was met hun job en de ar
beidsomstandigheden.
i boswerkers enthousiast
