Verbod gasboringen
kost rijk miljarden
Feiten &Meningen
'We gaan heus niet met twintig boortorens de Wadden op'
Waddenvereniging wil uitstel
boringen van ten minste vijf jaar
'Kachel moet ook morgen branden'
ZATERDAG 13 FEBRUAR11993
2
Boren op de Waddenzee: ecologie of economie. Wat de Waddenvereniging een
gruwel toeschijnt is voor de NAM (Shell en Esso) een uitdaging. Waar de milieu
beschermers spreken van onaanvaardbare risico's voor flora en fauna, zegt de
NAM dat moderne technieken de winning beheersbaar maken. De overheid zit
als een soort scheidsrechter in het midden. Het dilemma is groot; opnieuw een
moratorium ofte wel uitstel van boringen kost veel geld. Niet alleen loopt het rijk
dan miljarden guldens mis, maar is daar ook de dreiging van forse schadeclaims
van de oliemaatschappij. Wèl boren brengt misschien grote risico's met zich
mee. Zoals altijd zitten er meerdere kanten aan de zaak. De verslaggevers Jan Pr-
eenen, Jan Peter Versteege en Henk Wollerich gingen op stap en peilden de me
ningen.
Los van schadeclaims van oliemaatschappijen
Een verbod op verdere gasboringen in de Waddenzee
kost het rijk minimaal acht miljard gulden. Volgens voor
lichter Marjolein Breed van het ministerie van economi
sche zaken bestaat er daarnaast grote kans dat de drie
betrokken oliemaatschappijen, Elf Petroland, NAM en
Mobil, op grond van oude afspraken met het rijk daar
naast fikse schadeclaims indienen wanneer de overheid
hen eenzijdig een moratorium (uitstel) van vijf jaar af
dwingt, zoals de milieubeweging graag wil.
HAARLEM JAN PETER VERSTEEGE
In de-jaren zestig hebben de
oliemaatschappijen concessies
gekregen'om te boren in de
Waddenzee. De bedrijven heb
ben daar op zich niets voor be
taald. maar beloofden als tegen
prestatie dat bij feitelijke win
ning van gas de overheid tachtig
procent van de opbrengst krijgt.
De maatschappijen Elf Pe
troland en Mobil en via de NAM
Shell en Esso (elk vijftig pro
cent) krijgen voor onderzoek en
winning twintig procent.
Op grond van de Mijnwet zijn
de maatschappijen volgens
voorlichter Breed feitelijk eige
naar van de delfstoffen. Dat be
tekent juridisch dat de overheid
sterke argumenten moet heb
ben om de oliemaatschappijen
het 'eeuwige recht' te betwisten
het gas naar boven te halen. Dat
klemt de oliemaatschappijen
des te meer omdat volgens hen
de winningstechnieken de
laatste tien jaar belangrijk zijn
verbeterd en de risico's van
aantasting van het milieu mi
niem zouden zijn.
Op 10 januari 1984 zijn rijk en
maatschappijen een zoge
noemd moratorium (Van Dale:
Algemeen uitstel, tijdelijke op
schorting) overeengekomen,
waarin werd afgesproken dat de
komende tien jaar geen borin
gen zouden worden verricht.
Twee plekken vallen daarbui
ten, te weten de Zuidwallocatie
tussen Friesland en Vlieland en
een boorplek boven Ameland.
De laatste is in 1986 in produk-
tie gegaan en bevat ongeveer
vijftig miljard kubieke meter
gas. In de bodem bij Zuidwal
bevindt zich iets minder dan de
helft van die hoeveelheid.
Omdat het huidige moratorium
op 10 januari 1994 afloopt, heeft
het kabinet met de oliemaat
schappijen afgesproken met el
kaar rond de tafel te gaan zitten
om uit te maken of opnieuw
een boorverbod nodig is of dat
de maatschappijen nu hun
gang kunnen gaan. Minister An
driessen van economische za
ken zei vorige week in een
TROS-radioprogramma dat hij
verwacht dat de gesprekken in
het najaar zullen kunnen wor
den afgerond.
Volgens voorlichter Breed zul
len de besprekingen binnen het
kabinet zich concentreren rond
drie zaken: de milieu-aspecten
van het boren naar gas. de te
verwachten opbrengsten voor
de schatkist en last but not least
mogelijke claims van de maat
schappijen wanneer de over
heid aandringt op verlenging
van het moratorium. Dat kost
de maatschappijen immers veel
geld.
Op het gebied van het milieu
claimen de oliemaatschappijen
dat de boortechnieken de afge
lopen tien jaar ingrijpend zijn
verbeterd. Naast methoden om
schuin te boren vanaf land on
der zee, waardoor watervervui
ling wordt vermeden, zijn ook
betere technieken uitgedacht
om het boorgruis en het pro-
duktiewater op te vangen en
milieuvriendelijk te verwerken.
Vooralsnog wordt uitgegaan
van een te verwachten op
brengst van 100 miljard kubieke
meter gas. Dat is een kwart
meer dan het normale jaarver
bruik in Nederland, dat in 1991
rond de 75 miljoen kubieke me
ter uitkwam. Het is de bedoe
ling dat het Waddengas wordt
vermengd met methaan uit
Slochteren. Dat moet wel, aan
gezien de Nederlandse gasfor
nuizen niet zijn ingesteld op het
hoogcalorisch gas uit de Wad
denzee.
Slochteren, zo vertelde NAM-
vvoordvoerder Scholte onlangs
op de radio, kan nog enkele
tientallen jaren mee. Ongeveer
de helft van de bel is naar boven
gehaald en heeft zijn weg ge
vonden naar woningen, bedrij
ven en zware industrie. Om zo
lang mogelijk van dit type gas te
kunnen 'genieten' anders
moeten de fornuizen worden
omgebouwd moeten dus tel
kens alternatieve bellen worden
aangeboord en geproduceerd.
Door velden als die in de Wad
denzee te exploiteren, wordt ge
noeg gas aangetroffen om in
combinatie met de 'oogst' in
Slochteren voldoende gas van
de juiste samenstelling te pro
duceren. Los daarvan betekent
een en ander ook een melk
koetje voor de overheid. Alleen
al in 1991 werd een kleine 10
miljard kuub aardgas aan het
buitenland verkocht. Kassa voor
minister Kok van financiën.
Daarbij is het volgens EZ-
woordvoerder mevrouw Breed
niet uitgesloten dat de gasbel
onder de Waddenzee wel eens
een stuk groter zou kunnen zijn.
Dus nog meer kassa voor de
schatkist. Breed: ,,Die honderd
miljard is namelijk een heel
voorzichtige schatting...."
Oliemaatschappij NAM begrijpt verzet tegen gaswinning niet
ASSEN HENK WOLLERICH
Op het hoofdkantoor van de
Nederlandse Aardolie Maat
schappij (NAM) in Assen begrij
pen ze het verzet tegen gasbo
ringen in de Waddenzee eigen
lijk niet zo goed. „Vooroordelen,
gebaseerd op verkeerde infor
matie", houdt de Nederlandse
Aardolie Maatschappij (NAM)
de critici voor. „Van aantasting
van natuur en milieu zal geen
sprake zijn als er op het wad
naar gas wordt geboord."
Algemeen directeur ir. H. Dijk
graaf en exploratiemanager drs.
E. van Scherpenzeel zijn een
stemmig: „Wij zien het belang
van de Waddenzee ook wel en
gaan heus niet gelijk met twin
tig boortorens de zee op. We
kunnen het ons niet veroorlo
ven om er een potje van te ma
ken. Het is ook in ons belang
om het goed te doen."
De NAM is bereid te garanderen
dat het aantal boringen in de
Waddenzee minimaal is. De
helft van het gebied kan zij na
melijk vanaf land bereiken, van
af de Noordgroningse en Friese
kust en vanaf de Waddeneilan
den zelf. Het is mogelijk om op
het vasteland verticaal tot een
diepte van een kilometer naar
beneden te boren, om vervol
gens schuin een weg te zoeken
naar de gasbron. Zo kan een cir
kel met een doorsnee van drie
kilometer om de boorlocatie
heen worden bestreken en gas
worden gewonnen. Nieuwe
techniek, de driedimensionale
seismiek, maakt het ook moge
lijk obstakels in de aardkorst te
ontwijken, waardoor de werk
wijze aan veiligheid wint.
Onnodige horingen
De 3D-techniek, die een gede
tailleerder, driedimensionaal in
zicht geeft in het binnenste van
de aarde, voorkomt ook onno
dige proefboringen. „We heb
ben geen serie proefboringen
meer nodig voor wc daadwerke
lijk op een gasbel stuiten", vat
Van Scherpenzeel de vorig jaar
opgedane ervaringen samen.
De helft van de Waddenzee die
niet van het land kan worden
bestreken, rond Terschellinger-
zand en Rottumeroog, nood
zaakt de NAM tot gaswinning
op zee. Het bedrijf wil dat doen
vanaf een nabijgelegen zand
bank. desnoods een eilandje
aanleggen of met een klein plat
form. „De verstoring van de ho
rizon zal minimaal zijn", is de
De Zuidwallocatie tussen Friesland e
ter gas.
belofte van Scherpenzeel en de
zijnen.
„Als de interessante gasvelden
zijn gevonden, komen er hoog
uit drie tot vier kleine platforms
met put-afsluiters in de Wad
denzee. Dat zal alles zijn wat
van gaswinning in het Wad te
zien zal zijn. De winning is ver
der geruisloos. De gasbehande-
ling kan aan de vastewal plaats
vinden."
De grote zuiveringsinstallatie,
die boorspoeling en boorgruis
scheidt, komt ook aan land. Di-
recteur Dijkgraaf: „Veel togen-
standers komen met plaatjes
van enorme Noordzeeplatforms
met helikopterdekken en derge
lijke. Maar het gaat hier om heel
kleine platforms. Bovendien -
en dat geldt voor alle locaties -
een boortoren staat er maar een
paar maanden. Als de zaak
draait, wordt de toren weer af
gebroken en is van de boorloca
tie zelf praktisch niets meer te
i Vlieland, i
De NAM is ook bereid zichzelf
beperkingen op te leggen: niet
meer dan twee of drie boringen
per jaar en alleen dan wanneer
het voor de flora en fauna het
minste kwaad kan. Dat laatste
betekent alleen buiten het
broedseizoen en niet tijdens de
vogeltrek.
Bodemdaling
Dat de bodem van de Wadden
zee zal dalen, ontkent de NAM
niet. Maar volgens de aardolie
maatschappij leidt dit niet tot
onherstelbare aantasting van
het onderwaterleven, in tegen
stelling tot wat de Waddenvere
niging daarvan zegt. „De prak
tijk hij de gaswinning bij Ame
land heeft uitgewezen dat de
bodemdaling maximaal acht
tien tot twintig centimeter zal
zijn."
Daar komt bij dat de daling heel
geleidelijk in haar werk gaat.
meent de NAM „Ie moet het
zien als een heel ondiepe scho
tel. De grootste daling zit in het
midden en wordt naar de rand
heel geleidelijk minder. Boven
dien is ook sprake van een na
tuurlijke bodemdaling door het
inklinken van veenlagen. De na
tuur herstelt zich weer. De
Waddenzee is al vijfduizend jaar
aan veranderingen onderhevig.
Eilanden komen en gaan."
Dijkgraaf wijst er op dat op de
plaats van de boring geen spra
ke zal zijn van vervuiling van
het water. Al het materiaal
wordt opgevangen en afge
voerd. En mocht zich een ramp
voordoen - 'hoe klein die kans
ook is' - dan kan gemorste
boorspoeling geen onherstelba
re schade aanrichten. „De spoe-
ling is biologisch afbreekbaar en
zorgt hooguit voor tijdelijke ver
vuiling van het water."
I let aardgas zelf spuit onder
grote druk de atmosfeer in. De
invloed daarvan op leven en
milieu van de Waddenzee is te
verwaarlozen, zeggen de olie
maatschappijen.
De NAM veronderstelt een gas
voorraad van zeker honderd
miljard kubieke meter in de
Waddenzee. Volgens Van Scher
penzeel is dat, indien het pa
troon van gasvelden onder
Friesland en Groningen zich
onder de zee voortzet, een 'con
servatieve schatting'. „Het zal
tussen de honderd en tweehon
derd miljard kuub zijn. En dat is
al gauw eenderde van de nog te
\inden gasvoorraad op Neder
landsgrondgebied."
De NAM kan het zich dan ook
niet voorstellen dat de overheid
de winning van gas in de Wad
denzee gaat verbieden. De
schatkist kan de miljardenop
brengsten immers goed gebrui-
Het besluit over gasboringen in
de Waddenzee moet vijfjaar
worden uitgesteld. In de tussen
tijd moet het Waterloopkundig
Laboratorium in Delft onder
zoeken of boren al dan niet
schadelijk is voor het milieu.
Met dit voorstel aan overheid
en oliemaatschappijen hoopt
de Vereniging tot Behoud van
de Waddenzee het 'moratori
um' dat volgend jaar afloopt, te
verlengen.
Greenpeace steunt de Wadden
vereniging. De Stichting Natuur
en Milieu ziet echter niets in
een onderzoek. „Waarom moet
dat? Ons standpunt is: niet bo
ren. Industriële activiteiten ho
ren niet thuis in een natuurge
bied, dus ook boringen niet.
Niemand kan garanderen dat er
niets gebeurt. De kans op een
ongeluk blijft en het milieu zal
altijd schade van de boringen
ondervinden. Dat geeft de NAM
ook toe. Ook al is de boortech
niek verbeterd, de helft van het
aantal boringen zal toch op zee
moeten gebeuren, met alle risi
co's voor mens en milieu", zo
sluit Marijke Brunt, medewerk
ster van Natuur en Milieu.de
Waddenzee vooralle 'uitverko-
pers' van de natuur af.
Voorzitter Willem Kuiper van de
Waddenvereniging wil in tegen
stelling tot Duitse milieuorgani
saties wèl mensen tot de Wad
denzee toelaten, „maar dan
mensen met verstand, die ver
standig omgaan met de na
tuur". En daar vallen de olie
maatschappijen in de ogen van
Kuiper niet onder.
Hij wijst er op dat de maat
schappijen op basis van de er
varingen op Ameland zelf al
ken. „Als v
s doer
s het
hebben aangegeven dat de bo
dem als gevolg van de boringen
zo'n twintig centimeter zal da
len. „Daar komt dan nog de na
tuurlijke inklinking van veenla
gen bij. Dat is ook nog eens on
geveer vijftien a twintig centi
meter. Ten slotte wordt ver
wacht dat de zeespiegel tiental
len centimeters zal stijgen door
het broeikaseffect. Dat betekent
voor de Waddenzee dat nu
droog vallende zandplaten die
belangrijk zijn voor voedselzoe-
kende vogels, en dan hebben
we het wel over miljoenen vo
gels, niet meer tevoorschijn ko-
Volgens Kuiper komt over een
jaar of 25 een deel van Ameland
onder water te staan. „Voor de
Waddenzee zullen de gevolgen
nog groter zijn, omdat er een
open verbinding is met de
Noordzee. Dan kan de NAM wel
zeggen dat de natuur zich van
zelf herstelt, maar dan praat je
wel over honderden jaren."
Greenpeace
Voor Greenpeace telt de kans
op ongelukken zwaar. Bij de
olie- en gaswinning op de
Noordzee hebben zich volgens
deze milieu-organisatie tussen
1980 en 1989 37 branden, 20 ex
plosies en 35 'blow-outs' (onge
controleerde uitstroom van olie
en gas) voorgedaan. Zeven keer
botsten schepen op platforms.
Campagnemedewerker Willem
Jan Goossen: „Je-kunt dergelijke
zaken niet helemaal uitsluiten.
Of je nu op zee, of op land
werkt. In 1965 heeft zich in
Drenthe een blow-out voorge
daan. Een boortoren verdween
volledig in de grond. Het duur
de drie maanden voordat het
gat kon worden gedicht. Al die
tijd stroomde er gas uit. Ge
beurt zoiets op het water, dan
heb je er helemaal geen grip
meer op. Daarom mag in elk
geval niet vanaf het water wor
den geboord."
Dat de economie de grote ver
liezer wordt, bestrijden de
milieu-organisaties. Goossen:
„Hebben wij het gas wel zo
hard nodig? Op dit moment is
men geneigd om maar zoveel
mogelijk uit de grond te halen.
Zolang maar genoeg wordt aan
gevoerd, hoeven mensen zich in
het gebruik van gas en olie niet
te beperken. Over de gevolgen
hoor je minister Andriessen
(economische zaken) niet. Hij
praat niet over de kosten van de
milieuvervuiling, die ook miljar
den bedragen. Hij kijkt alleen
naar de korte termijn."
In 1984 spraken tijk en olie
maatschappijen een uitstel af
van de gasboringen voor een
periode van tien jaar. Reden
waarom de milieubeweging
toen geen reden zag om een on
derzoek te vragen door het Wa-
terloopkundigLaboratorium.
Dat is een onafhankelijke stich
ting die in 1927 in het leven
werd geroepen en zowel over
heid als commercie tot klant
heeft. Voorzitter Willem Kuiper
van de Waddenvereniging:
„Dan is het toch niet zo vreemd
dat we nu een onderzoek wil
len? Deze hele kwestie is plotse
ling in een stroomversnelling
gekomen. In december zei mi
nister Alders (milieu) nog dat
gasboringen waren uitgesloten.
De opmerking van Andriessen,
dat nog helemaal niets vast
staat, heeft bij ons dan ook voor
de nodige paniek gezorgd".
over enkele jaren niet meer zo
vanzelfsprekend dat wc de gas
kraan van fornuis of kachel pro
bleemloos kunnen opendraai
en", aldus Van Scherpenzeel.
De Gasunie als tussenpersoon
kiest de kant van de oliemaat
schappijen, die per 11 januari
volgend jaar naar gas willen bo
ren in de Waddenzee. Dat
schrijft de Gasunie aan de Lan
delijke Vereniging tot Behoud
van de Waddenzee. Volgens de
Gasunie doet deze milieugroep
het ten onrechte voorkomen
dat de Gasunie winning in de
Waddenzee niet nodig vindt.
De Waddenzee is goed voor ten
minste tweeëneenhalf jaar bin
nenlands aardgasverbruik. Win
ning in de Waddenzee is boven
dien een enorme impuls voor
de werkgeleghenheid in het
noorden. De Gasunie stelt dat
het mogelijk is om zodanig te
werk te gaan „dat in milieutech
nisch opzicht geen schade aan
het Waddengebied wordt toege
bracht".
De Gasunie vindt het belangrijk
dat niet alleen bij Slochteren
wordt gewonnen, maar dat ook
de kleine vélden in voldoende
mate worden ontgonnen. Daar
mee moet worden veilig gesteld
dat de voorziening van energie
ook op de lange termijn is ge
waarborgd. ,,AJs gasleverancier
wil Gasunie ervoor zorgen dat
de kachel niet alleen morgen,
maar ook overmorgen nog
brandt", aldus de Gasunie.
BOORTOREN
Vanaf het land kan tot
drie kilometer uit de
kust worden geboord
spoelkop
spoelslang
OPSPORING VAN AARDGAS
draaitafel
Bij een proefboring op
land wordt in principe
recht naar beneden
geboord. Bij opsporing
van gasvelden in de
Waddenzee (op een
diepte van 3000 tot
4000 m) kan vanaf land
worden geboord: men
begint met een verticaal
boorgat en gaat dan
gedevieerd (schuin)
verder. De boorbeitel
reikt zo tot een afstand
van ca. drie kilometer
'uit de flank'.
Tijdens het boren wordt
een vloeistof (spoeling),
via de spoelkop door de
boorpijpen naar
beneden gepompt. De
spoeling zorgt ervoor
dat het door de beitel
vermalen steengruis
tussen boorpijp en
bekledingsbuis naar de
oppervlakte wordt
gevoerd. De spoeling
(een mengsel van klei,
water en chemische
stoffen) zorgt o.a. ook
Heleiland. Bij
verplaatsing
worden poten
ingetrokken en
zakt de romp.
Gebruik: lot
waterdiepte van
100m (overal op
Nederlands deel
Continentaal Plat)
Gaswinning op
zee is
aanzienlijk
duurder dan
landboringen.
Boven en onder
drie types
booreilanden,
werkzaam op de
Noordzee:
Opsporings- en winningsvergunningen NAM
RoRurneroog
Schiermonnikoog.
gasvelden
opsporings
vergunning
winnings
vergunning
Ameland
afvoer
Nederlands
deel van
Continentaal
Plat
cement
bukten
100 km
draalboorpljpen
