'Ze noemden cms fokzeugen'
Feiten &Meningen
Marshall-hulp-nieuwe-stijl werpt weinig vruchten af
Religieuze Kuwayti's zien in satelliet-TV de duivel
Zakkenrollers
DINSDAG 9 FEBRUAR11993
Vrouwen van Kalinovik legden gruwelijke ervaringen
Als de dag van gisteren herinnert Ziba zich nog het mo
ment waarop twaalf dronken Servische militairen de
gymzaal binnenstormden waarin zij en ruim honderd
andere vrouwen samen met hun kinderen werden vast
gehouden. ,,De Chetniks kwamen binnen met geweren
en handgranaten en schreeuwden naar ons: 'Kijk eens
hoeveel kinderen jullie hebben. Nu gaan jullie onze klei
ne Chetniks baren'. Ze zeiden dat ze geen interesse had
den in vrouwen die in verwachting waren, omdat ze die
niet zwanger konden maken."
MOSTAR ROBERT FISK
THE INDEPENDENT
Ziba, 26 jaar en moeder van
twee kleine jongens, behoorde
tot de eerste groep vrouwen uit
het kamp in Kalinovik die door
de Serviërs werd geselecteerd.
Ze werden naar een hotel ge
bracht, waar ze eerst de kamers
moesten schoonmaken en de
vloeren boenen. „Toen kregen
we brood, vlees en water. Na de
maaltijd moesten we met de
Serviërs naar de hotelkamers.
Twee Chetniks brachten me
naar boven. Ze waren allebei
dronken en vies. Ik moest me
uitkleden. Als ik niet gehoor
zaamde, zouden ze mijn keel
doorsnijden. Ik geloofde hen.
Toen verkrachtten ze me om de
beurt. Het duurde een half uur.
Daarna werden we weer terug
gebracht naar de gymzaal. Van
af die dag leek er geen eind aan
te komen. De verkrachtingen
gingen dag en nacht door, een
hele maand lang."
Van 2 tot 28 augustus werden
95 vrouwen stelselmatig ver
kracht, soms door zeven Chet
niks achter elkaar. Duizenden
andere moslimvrouwen onder
gingen hetzelfde lot in augustus
en september van het vorig jaar,
toen de Servische strijdkrachten
de moslimdorpen in Oost- en
West-Bosnië 'etnisch zuiver
den'. Het bijzondere van de
vrouwen in Kalinovik is dat
sommigen hun beproevingen
bijzonder gedetailleerd in ge
heime dagboeken hebben op
getekend. Zelfs de namen van
een aantal Servische kwelgees
ten zijn bekend. Ze behoren al
lemaal tot de 'Witte Adelaars'
van Vojislav Seselj, de man die
door Washington als een oor
logsmisdadiger wordt bestem
peld, maar die met zijn Servi
sche Radicale Partij grote winst
boekte in de Servische verkie
zingen van afgelopen decem
ber.
Toen de Serviërs vorig jaar in
Bosnië-Hercegovina huishiel
den, vluchtten duizenden
Bosnische moslims naar de
bossen van het Zelengora ge
bergte in het noorden. Daar
vandaan probeerden ze te voet
de frontlinies van de moslim
strijders te bereiken. Emira, die
haar ervaringen in een geheim
De gynaecoloog l^bnad Saric gelooft dat de verkrachte vrouwen
van Kalinovik ge uk hebben gehad. „De Chetniks hadden hen
eigenlijk veel langer willen vasthouden, totdat alle vrouwen in
verwachting waren en hun zwangerschap te ver gevorderd zou
zijn om nog abortus te kunnen plegen", aldus de arts in het
'Oorlogsziekenhuis' in Mostar.
„Gelukkig werden ze binnen twee maanden bevrijd, zodat we
nog tot abortus konden overgaan. Wat moesten we anders? Het
is onze plicht als arts om de belangen van onze patiënten te
behartigen."
Saric beschouwt de grootschalige, stelselmatige verkrachting van
moslimvrouwen als een oorlogsmisdaad, met de specifieke
bedoeling de vrouwen zwanger te maken. „Het was een
systematische, volgens plan uitgevoerde operatie, waarmee de
Serviërs in de eerste plaats wilden voorkomen dat deze vrouwen
ooit nog naar hun dorp zouden terugkeren. Dit zijn
moslimvrouwen en de verkrachters probeerden hun
persoonlijkheid te breken door hen te dwingen kinderen met
Chetnik-bloed te baren. Het is niet alleen een lichamelijk
vergrijp, maar vooral een psychologische misdaad."
Veel vrouwen uit het kamp in Kalinovik worden geplaagd door
nachtmerries. „Het is het ergst voor de jonge, ongehuwde
meisjes. Ze komen uit bijzonder patriarchale gezinnen, waar de
zaak vaak onbespreekbaar blijkt. Sommige meisjes kunnen
nergens terecht, dus moeten wij proberen hen op te vangen",
aldus Saric, die zelf ook moslim is.
Ze maakte deel uit van een
groep van 209 moslims die door
Servische strijders werd onder
schept. „Er waren 24 oude
mannen in onze groep. De Ser
viërs voerden hen af en we heb
ben ze nooit meer gezienal
dus Emira. De overige 185 mos
lims werden in open vrachtwa
gens naar het kamp in Kalinovik
gebracht, waar de vrouwen met
hun kinderen in de gymzaal van
een school werden onderge
bracht.
Aanvankelijk werden de vrou
wen niet mishandeld, maar op 2
augustus veranderde alles. „De
bewakers werden vervangen
door mannen van de 'Witte
Adelaars' van Seselj. Ze waren
vunzig en riepen obsceniteiten
naar ons. Ze noemden ons fok
zeugen. Na de eerste nacht ko
zen de Chetniks ook jonge
meisjes uit en sleepten hen de
gymzaal uit. De meisjes krijsten
en riepen om hulp, maar we
konden niets doen. De Chetniks
namen de meisjes mee naar de
toiletten naast de gymzaal. We
konden daar hun doordringen
de gegil horen."
Toen twee vrouwen zeiden dat
ze zwanger waren, brachten de
Serviërs hen naar het zieken
huis voor een zwangerschaps
test. Toen de test inderdaad po
sitief uitviel, lieten de Chetniks
de vrouwen verder met rust.
„De ergste van de verkrachters
was Pero Elez uit Miljovina", al
dus Emira. „Hij was degene die
de vijf mooiste meisjes uitzocht
en wegvoerde. Hij nam Almasa
Jugo mee in zijn eigen auto, een
rode Golf. Ze was nog maar net
17 jaar." Later bleek dat de
meisjes te werk waren gesteld in
een bordeel in Foca. Almasa's
moeder, die ook werd ver
kracht, kreeg drie weken later
een geschreven briefje van haar
dochter: „Lieve moeder, ik heb
het goed. Maakt u zich geen
zorgen. Stuur mijn jurken op".
Later schreef Almasa nog een
briefje waarin ze schreef dat ze
inmiddels een Servische naam
had.
Op 28 augustus werden de
vrouwen uitgewisseld tegen
Servische vrouwen in Kroati
sche gevangenschap. De bevrij
ding van de vrouwen kwam
vroeg genoeg om hun zwanger
schappen door abortus te be-
eïndigen. Maar als de VN-plan
nen voor de opdeling van Bos
nië-Hercegovina doorgaan,
kunnen Ziba, Emira en de an
dere verkrachte vrouwen nooit
meer naar huis terugkeren. Cy
rus Vance en Lord Owen heb
ben namelijk bepaald dat hun
woongebied zal worden toege
wezen aan hun kwelgeesten, de
Serviërs.
VERTALING: MARGREET HESLINGA
Oost-Europabank viert tweede verjaardag
STANDPLAATS PARIJS
LONDEN «CEESV
CORRESPONDENT
„Gewoon de zoveelste bank",
luidde het oordeel van de Tsje
chische minister van financiën
in 1991 bij de inauguratie van
de Oost-Europabank. En hij
voegde er neerbuigend aan toe:
„Een van de grootste proble
men voor ons is de socialisti
sche infiltratie uit het Westen.
Er zijn te veel marxisten in het
Westen."
De Europese Bank voor Herstel
en Ontwikkeling (EBRD) werd
onder een ongunstig gesternte
geboren. De bank, in net leven
geroepen door de westerse lan
den, zou een vitale rol gaan spe
len bij de wederopbouw van het
gebied tussen Oder en Oeral.
Maar in Oost-Europa zelf heer
ste scepsis, de Franse socialist
Jacques Attali werd als bankpre-
sident gewantrouwd door het
Witte Huis en de Londense be
huizing was te klein.
Inmiddels nadert de EBRD haar
tweede verjaardag. Het pro
bleem van de behuizing is op
gelost met een majestueus kan
toorgebouw in het hart van
Londen, en vanuit de Verenigde
Staten waait sinds de verkiezing
van Bill Clinton tot president
een warmere wind. Maar de
vraag blijft: heeft de Marshall-
hulp-nieuwe-stijl vruchten afge
worpen?
Tot dusverre heeft de bank 75
projecten in Oost-Europa gefi
nancierd, variërend van stads
verwarming in Poznan (West-
Polen) tot een telefoonnet in Al
banië. De bank heeft daartoe le
ningen toegezegd ter waarde
van twee miljard ecu (4,6 mil
jard gulden).
Twee miljard ecu in ruim an-
Jacques Attali: „Oost-Europabank vervult een voortrekkersrol.'
derhalf jaar tijd is niet veel. De
Duitse regering pompt jaarlijks
zo'n 70 miljard ecu in het voor
malige Oost-Duitsland, een veel Twee miljard is echter ook naar
voorzieningen als onderwijs en
pensioenen."
kleiner gebied. „Maar die verge
lijking gaat mank", meent een
medewerker van Attali. „Die 70
miljard ecu gaat in Oost-Duits-
land goeddeels op aan uitkerin
gen en het op peil brengen van
de maatstaf van de bankpresi-
dent zelfbij lange na niet ge
noeg om het neergaande tij in
de Oosteuropese landen te ke
ren. Jacques Attali schatte bij de
inauguratie van 'zijn' bank in
1991 de kapitaalbehoefte van
het gebied op 15 miljard ecu per
jaar. En zelfs dan zou Oost-Eu
ropa nog 20 jaar nodig hebben
om op gelijke voet met het Wes
ten te komen, aldus Attali des
tijds.
De Oost-Europabank vervult
een voortrekkersrol, legt Attali
uit. Als de bank krediet verleend
aan een bepaald project, kan
dat voor andere financiers, bij
voorbeeld westerse bedrijven,
reden zijn om ook over de brug
te komen. Die rol kan ze ook
vervullen omdat zij, anders dan
de commerciële banken, geen
winst hoeft te maken. Voor de
Tsjechische minister van finan
ciën Klaus, die inmiddels is op
geklommen tot premier, was
dat destijds reden de bank als
'marxistisch' te brandmerken.
Maar in Londen wordt fijntjes
opgemerkt dat de bank niet met
blanco cheques strooit; meer
aanvragen zijn afgewezen dan
gehonoreerd.
Haar kapitaal van tien miljard
ecu is aflcomstig van de 55 lan
den die aandeelhouder zijn in
de bank. Oogmerk van de aan
deelhouders is inderdaad niet
winst, maar de wederopbouw
van Oost-Europa. De aandeel
houders, van wie de Verenigde
Staten de grootste is, hebben de
spelregels echter nauwkeurig
vastgelegd. De EBRD mag geen
betalingsbalans-steun geven
omdat die rol al wordt vervuld
door Wereldbank en Internatio
naal Monetair Fonds. En de
hulpverlening is in eerste in
stantie (doch niet uitsluitend)
bedoeld voor particuliere be
drijven.
De bank moet van haar aan
deelhouders echter commercië
le maatstaven hanteren bij het
KUWAYT DIANA EllAS
Mohammad ai-Misbah had er drie da
gen voor nodig om de vader van zijn ver
loofde ervan te overtuigen dat hij een
goede echtgenoot zou zijn - ondanks het
feit dat hij een schotelantenne bezit. „Hij
vertelde me dat als ik zijn dochter wilde
trouwen, ik mijn schotelantenne zou
moeten verkopen omdat die vieze films
in huis brengt", zo verklaarde al-Misbah.
De 25-jarige karateleraar en zijn familie
leden hebben de aanstaande schoonva
der, een imam, er uiteindelijk van kun
nen overtuigen dat een schotelantenne
geen instrument van de duivel is.
Veel religieuze Kuwayti's voeren cam
pagne tegen de schotelantennes, die po
pulair zijn geworden doordat na de be
vrijding van de Iraakse bezetters een li
beralere sfeer is ontstaan, tot verdriet
van fundamentalisten. Zij vrezen dat de
verspreiding van wat zij als decadente
westerse waarden zien, de voornamelijk
islamitische bevolking van 1,3 miljoen
j kunnen beïnvloeden en hun
eigen macht zou beperken.
De moslimactivisten willen dat de Sha-
ria, of islamitische wet, ingevoerd wordt.
„Hoe kunnen wij programma's toelaten
die niet zijn gecensureerd door het mi
nisterie van informatie", zo vroeg de is
lamitische afgevaardigde Khaled al-Ad-
wa zich af. Hij verklaarde dat de satelliet
kanalen, „die zogenaamde programma's
voor seksuele opvoeding uitzenden, een
rampzalig effect hebben op de moraal
In Kuwayt zijn in de afgelopen weken
bomaanslagen op videowinkels ge
pleegd. Fundamentalisten gaan zelfs zo
ver de schotelantennes in verband te
brengen met AIDS, een tactiek die er op
gericht lijkt te zijn mensen bang te ma
ken, in de hoop dat zij geen schotel zul
len kopen.
„Pas op dat je geen AlDS-schotel op het
dak van je huis zet en de gewoonten en
tradities van de ongelovigen binnen
krijgt", zo stond in pamfletten die voor
deuren werden neergelegd of naar be
drijven werden gestuurd die de schotels
verkopen.
In de pamfletten, die werden onderte
kend door een „groep eerzame men
sen", werden zelfs de aantallen AIDS- en
incestslachtoffers in de VS genoemd.
Ook beweren de opstellers van het epis
tel dat Zweden op het punt staat incest
te legaliseren.
Ondanks die protesten zijn de verkopen
sinds de bevrijding in februari 1991toen
ook het vergunningenstelsel voor scho
tels werd afgeschaft, verdrievoudigd.
Mensen die tijdens de bezetting in het
land bleven en ook diegenen die naar
het buitenland ontkwamen, hebben de
smaak van de internationale ongecensu
reerde televisie te pakken. Daardoor be
staat ook steeds minder bereidheid de
officiële - islamitische - uitzendingen te
bekijken of te geloven.
Laila Ahmed, een jonge moslimvrouw,
kocht tegen de wensen van haar familie
een schotel omdat zij zich thuis verveel
de. „Wie naar de moskee wil gaan, moet
dat doen. Wie plezier wil hebben, kan
dat nu ook", zegt zij.
De populairste kanalen zijn de nieuws
zenders en zenders die films en muziek
clips uitzenden, Niemand kan het wat
schelen in welke taal de programma's
worden uitgezonden. Russische, Pakis
taanse, Chinese en zelfs Israëlische zen
ders worden veel bekeken.
„Onze televisie is saai, zelfs de kinderen
hebben genoeg van herhalingen van te
kenfilms", zegt de ambtenaar Husayn al-
Haddad, terwijl hij van het ene naar het
andere kanaal zapt. „Wij willen ver
strooiing. Wij hebben tijdens de bezet
ting genoeg ellende meegemaakt."
Salah al-Hashem, advocaat en colum
nist, is niet bezorgd o\>er de invloed van
de ongecensureerde programma's op
zijn gezin „omdat de manier waarop ou
ders hun kinderen opvoeden het belang
rijkste is". Al-Hashem kocht vorig jaar
een schotel en kijkt sindsdien veel televi
sie. „Het is een manier om onder het in
formatiemonopolie van de overheid uit
te komen."
beoordelen van aanvragen. At
tali wil toestemming krijgen om
een aantal projecten op niet-
commerciële grondslag te fi
nancieren, zoals de beveiliging
van Oost-Europa's verouderde
kerncentrales. Van de meeste
Europese landen heeft hij al het
groene licht hiervoor gekregen,
en Attali hoopt nu dat met de
verkiezing van Bill Clinton ook
de VS hun verzet zullen opge-
Het allergrootste probleem
waar de bank op stuit, blijft ech
ter het ontbreken van een dien
stensector in Oost-Europa. Voor
de bank 'ja' kan zeggen op een
verzoek om kapitaal voor bij
voorbeeld een motorfietsenfa-
briek, zal een marktonderzoek
eerst de behoefte daaraan moe
ten bewijzen. Alleen, wie doet
zo'n onderzoek in een land zon
der marketing-bureaus? En wie
stelt de contracten op ais er
geen advocaten zijn? En hoe
wordt de kredietgever be
schermd wanneer een land nog
geen faillissementswetgeving
heeft?
Volgens de bank zijn Polen,
Hongarije en de Tsjechische Re
publiek inmiddels de weg naar
boven ingeslagen. De industrië
le produktie in Polen begon in
de loop van vorig jaar een op
gaande lijn te vertonen, en het
aandeel van de particuliere sec
tor in het bruto nationaal pro-
dukt bedraagt al bijna 50 pro
cent.
„Dat zijn de landen die de
meeste kredieten krijgen", zegt
Attali's medewerker. „Maar de
andere landen krijgen het
grootste deel van onze tijd. We
zijn daar nog bezig met geven
van adviezen en het opzetten
van managementscursussen
In iedere fatsoenlijke toeristi
sche gids van Parijs wordt er
voor gewaarschuwd: kijk uit
voor zakkenrollers, vooral tij
dens de spitsuren in de metro.
Loop niet onnodig te koop met
kostbaarheden en bewaar uw
portefeuille zo diep mogelijk in
een binnenzak.
Sinds ik in Parijs woon, heb ik
dit soort waarschuwingen vele
malen gelezen en gehoord zon
der ooit het slachtoffer te zijn
geworden van een 'voleur a la
tire'. Onbewust ga je na verloop
van tijd haast denken dat de
waarschuwing vooral voor met
sieraden, camera's en videore
corders behangen toeristen be
doeld moet zijn. Een misver
stand, zoals ik vanmorgen tot
mijn schrik moest ontdekken.
Toegegevenjk zag er misschien
wel een beetje als een toerist uit
met mijn cameratas nonchalant
aan de schouder bungelend. In
het sjieke metrostation Franklin
D. Roosevelt moet die tas de
aandacht van een tweetal pro
fessionele zakkenrollers hebben
getrokken.
Halverwege de roltrap op weg
naar de uitgang voelde ik on
raad. Vlak voor me stond een
pakweg 16-jarige jongen ze
nuwachtig achterom te kijken.
Bovenaan de roltrap aangeko
men liet hij - zogenaamd per
ongeluk - een pakje sigaretten
vallen. Terwijl hij zich bukte om
dat op te rapen en me zodoen
de de doorgang belemmerde,
voelde ik hoe iemand van ach
teren tegen me aanbotste. In
een reflex gaf ik een met mijn
linkerelleboog een forse por
naar achteren.
De zakkenroller achter me leek
minstens zo geschrokken als ik.
Hij liet in ieder geval onmiddel
lijk mijn cameratas los. „Hoepel
op", riep ik van de zenuwen in
het Nederlands. Een aansporing
die het tweetal niet nodig had
om het op een lopen te zetten.
In een mum van tijd waren ze
in het onderaardse labyrinth uit
het zicht verdwenen. Ongetwij
feld op zoek naar een volgend
slachtoffer.
Het legioen Parijse zakkenrol
lers is bijzonder ingenieus. Be
halve met de hiervoor beschre
ven 'roltraptruc' waarvan diver
se varianten bestaan, werken ze
met spuitbusjes traangas (geef
nooit iemand een vuurtje op
een verlaten metroperron), in
scène gezette valpartijen (al
struikelend grijpen ze u - en als
het even kan uw portefeuille) en
andere staaltjes van toegepaste
acrobatiek en vingervlugheid.
Het allerlaagst, maar helaas zeer
effectief, is de zogenaamde
'blindentruc'. Een zich als hul
peloze blinde voordoende zak
kenroller vraagt u om hem, vei
lig gearmd, naar de overkant
van een drukke verkeersader te
loodsen. Daar aangekomen be
dankt hij u vriendelijk. Terwijl u
zich nog de Barmhartige Sama
ritaan staat te voelen, ontdekt u
tot uw verbijstering dat uw dure
horloge de overkant niet heeft
gehaald. En met een beetje
pech is ook uw goedgevulde
portefeuille van eigenaar ver
wisseld.
De Parijse zakkenrollers zijn
niet vooreen kleintje vervaard.
Maar wie de nodige voorzorgs
maatregelen neemt, heeft wei
nig te vrezen. Er is echter altijd
wel een naïeve toerist voorhan
den die een makkelijker slacht
offer vormt. Of een te noncha
lant geworden Nederlandse cor
respondent.
HANS GERTSEN CORRESPONDENT
WIM STEVENHAGEN
De Chetniks kozen voor hun gruweldaden de mooiste jonge meisjes uit.
FOTO EPA
.„Hoezo u piêmt eeu iu wtqtws tfiscR'Mwflne?
Wil) ZiM ɣU /HWPeRHElP M Vit VlNPT
kat Ho/WtëewAinW bo prr M&r r
eo HÊ-T ZIJN) 06
016. &£5cHEÉMP WOW0O IkI 06 NI6UW&
Vjer QtWïL
Nieuw&\
