Archeologisch China
leeggeroofd
'Kanker door
radiogolven
uit telefoon'
Vlaamse kasseiwegen
beschermd monument
Wetenschap in dienst
van de mensenrechten
'Ondiepten' blijken krabben
Wetenschap
Taal bijprodukt van de jacht
DINSDAG 9 FEBRUARI 1993
AIDS verandert
leefwijze van
Amerikaan niet
Hoewel er al 160.000 Amerika
nen aan AIDS zijn gestorven en
er nog eens 242.000 aan lijden,
hebben de Amerikanen hun le
venswijze niet veranderd als ge
volg van de ziekte. Dat staat in
het rapport ,,De sociale gevol
gen van AIDS in de Verenigde
Staten" van de Amerikaanse
Nationale Onderzoeksraad
(NRC), een particuliere organi
satie, die werkt voor de Natio
nale Academie van Weten
schappen.
De ziekte AIDS. die werd be
schouwd als de ziekte van de
homoseksuelen, heeft nu vooral
ook de arme zwarten en
Spaanstalige drugsverslaafden
en hun partners getroffen. Deze
slachtoffers „hebben niet de
mogelijkheden van de homo's
om de politiek te beïnvloeden",
constateert de NRC.
De raad betreurt het dat op het
gebied van de sociale bescher
ming Al DS-slachtoffers meer en
meer thuis en in privé-klinieken
worden verzorgd, terwijl de be
handelingen die zij moeten on
dergaan zoals transfusies en
chemotherapie thuishoren in
het ziekenhuis. Zij vreest dat de
ziekte daarmee te 'gewoon' gaat
lijken.
De raad vervolgt dat de ziekte
weinig invloed heeft gehad op
de leefwijze van religieuze Ame
rikaanse groeperingen, omdat
de leer van die gemeenschap
pen „strijdig is met de principes
van voorlichting over AIDS". De
particuliere organisaties, die de
eerste tien jaar na de opkomst
van de ziekte bijzonder actief
waren, dreigen te verzanden in
bureaucratie en hun onvermo
gen het hoofd te bieden aan het
groeiend beroep dat er op hen
gedaan wordt.
AIDS heeft nog het meeste ef
fect gehad op het medisch on
derzoek, aldus de NRC. Door
AIDS zijn de procedures voor
klinisch onderzoek en de toela
ting van medicijnen in de VS
versneld.
Wiegedood door
slechte nieren
Wiegedood wordt hoofdzakelijk
veroorzaakt door slecht functio
nerende nieren. Tot die slotsom
kwamen wetenschappers van
de Universiteit van Liverpool.
De problemen met de nieren
van een baby kunnen op hun
beurt weer een gevolg zijn van
roken en een slecht dieet tijdens
de zwangerschap.
Men kwam tot deze conclusie
na onderzoek van de niertjes
van 24 baby's die aan wiege
dood waren overleden. Profes
sor Dick van Velzen, een van de
onderzoekers, noemde de ont
dekking „buitengewoon opwin
dend".
Normaliter hebben de nieren
van een baby miljoenen filter-
eenheden, nephrons genaamd.
Bij.de onderzochte baby's be
vatten de niertjes echter minder
dan 650.000 nephrons. De oor
zaak van het slecht functione
ren van de nieren staat niet he
lemaal vast.
Amerikaanse fabrikanten gaan
opnieuw onderzoeken of de ra
diogolven die uit een draadloze
telefoon komen kanker kunnen
veroorzaken. Het onderzoek
vindt plaats naar aanleiding van
een geding dat een inwoner van
Florida heeft aangespannen te
gen tegen drie fabrikanten van
draadloze telefoons.
De man beweerde in een popu
laire tv-show dat een draadloze
telefoon al in gebruik bij tien
miljoen Amerikanen en een
groeiprodukt voor de telecom-
municatie-industrie bij zijn
vrouw een dodelijke hersen
tumor had veroorzaakt. Hij
kwam tot deze conclusie omdat
de tumor precies ontstond ach
ter het oor waar zijn vrouw de
telefoon altijd hield. Drie ande
re Amerikanen hebben inmid
dels eenzelfde geding aange
spannen.
Naar wetenschappelijke des
kundigen op een hoorzitting
van de subcommissie telecom
municatie in het Huis van Afge
vaardigden verklaarden, valt
niet uit te sluiten dat de radio
golven uit de telefoon mede
oorzaak van kanker kunnen
zijn. De fabrikanten betoogden
over meer dan 10.000 weten
schappelijke documenten te be
schikken waaruit blijkt dat het
gebruik van de telefoons de ge
zondheid niet schaadt.
Bundel
weerkaatst
zonlicht tot op
^embreedte.van
spiegelzeil
met een
doorsnede
van 20 m
gekoppeld aan
het permanente
ruimtestation
Zowel in Lyon,
Genève, Bern,
Stuttgart, München,
Praag, Lodz, Brest en
Gomel in Witrusland
had men een seconden
lang de lichtbundel
kunnen waarnemen.
Door dichte mist
en zware
bewolking was
dit echter niet
overal mogelijk.
Lnkele tientallen kilometers klassieke Vlaamse kasseiweg worden
mogelijk tot beschermde monumenten verklaard. De Vlaamse
deelregering wil in totaal 31,5 kilometer kasseiweg, verspreid over
elf gemeenten, op de monumentenlijst plaatsen. Dat betekent dat
ze niet met beton of asfalt mogen worden bedekt.
De bekendmaking van het plan viel niet toevallig samen met
de presentatie van de route van de 77ste Ronde van Vlaanderen,
een wielerklassieker die zijn faam aan de moordende kasseiwegen
ontleent.
Onlangs werd al acht kilometer kasseiweg in de zogeheten Hel van
het Noorden, een berucht traject uit de wielerwedstrijd Parijs-Rou-
baix, op de monumentenlijst geplaatst. Minister Sauwens (Verkeer)
wil nu onder meer de Varent, de Oude Kwaremont, de Patersberg,
de Kruisberg, deTaaienberg, de Eikenberg, de Haaghoek, de Mo
lenberg, de Muur van Geraardsbergen en de Bosberg beschermen.
Clyde Snow is een pionier in de
identificatie van menselijke ske
letten. Hij werkte mee aan de
identificatie van de beenderen
van nazi-arts Josef Mengele en
van stoffelijke resten uit massa
graven in Argentinië, Guatema
la en Irak. De onderzoeker uit
Oklahoma gebruikt zijn kennis
nu in een besneeuwd korenveld
bij Vukovar, Kroatië waarde
ontdekking van een massagraf
kan leiden tot de eerste aan
klacht wegens oorlogsmisdaden
in het Joegoslavische conflict.
Als wetenschapper en als detec
tive verzamelt Snow bewijzen
tegen de plegers van moorden
die in opdracht of met goedvin
den van de overheid zijn ge
pleegd. Artsen voor de Mensen
rechten, een in Boston gevestig
de particuliere organisatie, be
taalt zijn werk voor de Mensen
rechtencommissie van de Vere
nigde Naties in Kroatië.
Anders dan een patholoog on
derzoekt Snow uitsluitend bot
ten. Door nauwgezet onderzoek
kan hij de leeftijd en het ge
slacht van de dode bepalen en
zelfs of deze links- of rechtshan-
dig was. Hij is nooit gewend ge
raakt aan het geweld en het leed
waarmee hij te maken krijgt.
„Elke keer weer ben ik ge
schokt."
De nu 65-jarige Snow begon in
1984 als onderzoeker naar
schendingen van de mensen
rechten. Dat jaar werd zijn hulp
gevraagd voor de identificatie
van enkele van de 9.000 Argen
tijnen die in de jaren zeventig
onder een militaire dictatuur
om het leven waren gebracht.
Daarbij gebruikte hij ook gene
tisch materiaal uit enkele ske
letten om ontvoerde kinderen
van de vermoorden te identifi
ceren. Hierdoor konden de kin
deren met hun natuurlijke
grootouders worden herenigd.
„Hij heeft in feite een hele nieu
we wetenschap in dienst van de
mensenrechten in het leven ge
roepen", zegt Dr. Jack Geiger,
de voorzitter van Artsen voor de
Mensenrechten.
Snow heeft sindsdien in meer
dan dozijn landen, waaronder
Chili, Brazilië, El Salvador, Gua
temala, en in het Kurdische
Noord-lrak onderzoek gedaan
naar geweld van de regering. In
1985 maakte hij deel uit van een
team dat in Brazilië gevonden
beenderen als die van Mengele
identificeerde. Daarmee kwam
een eind aan een tientallen ja
ren durende speurtocht naar de
concentratiekamp-arts. In okto
ber vorig jaar onderzocht hij en
kele graven van de 50.000 boe
ren die door het leger in Guate
mala zouden zijn gedood.
In maart gaat Snow met een
team deskundigen van de VN
terug naar Kroatië om een mas
sagraf bij Vukovar bloot te leg
gen. In het graf liggen mogelijk
zo'n 200 patiënten van een zie
kenhuis, die volgens ooggetui
gen door het Joegoslavische le
ger waren opgehaald nadat de
stad eind november 1991 door
Servische troepen was veroverd.
Lichtgewonde mannen werden
naar een veld enkele kilometers
buiten de stad gebracht en ge-
executeerd, aldus de getuigen.
Bij een eerste onderzoek wer
den twee skeletten met kogel-
wonden, een stapel patroonhul
zen uit Kalasjnikov-geweren en
kogelgaten in bomen gevonden.
Volgens Snow wijst dit op een
KEES WIESE GPD
Grote zwermen volwassen zwemkrabben van de soort Charybdis
Smithii hebben decennia lang oceanologen op het verkeerde been
gezet. Dat ontdekten onderzoekers op het Nederlandse schip 'Ty-
ro', dat onderweg is van de Seychellen naar Djibouti. Jarenlang
hebben onderzoekers de zwermen krabben gesignaleerd met
echolood aangezien voor ondiepten in de Indische Oceaan. Die
staan zelfs op zeekaarten aangegeven. De krabben fourageren ver
moedelijk op de grenslaag van warm en koud water op zo'n 80 me
ter diepte, waar veel bezinkend materiaal zich ophoopt.
De theorie van psycholoog Piet
Vroon in het kort: twee tot drie
miljoen jaar geleden werden
onze hersenen vrij plotseling
voorzien van een geheel nieuwe
uitbouw, de neo-cortex. Waar
om dat gebeurde weet (uiter
aard) niemand. Waarschijnlijk
was het gewoon een probeersel
tje van de evolutie, zoals er al
honderdduizenden waren ge
weest en nog zouden volgen.
Dit experiment bleek in elk
geval succesvol: de extra herse
nen bleken een uitstekend
hulpmiddel in de strijd om het
bestaan. De Amerikaanse neu-
robioloog Calvin, die Vroon vele
malen citeert, legt de oorzaak
"van de spectaculaire groei van
de neo-cortex in het feit dat de
mens ging jagen. Een gerichte
worp met een steen of ander
voorwerp is een ongehoord
complex gebeuren, waarvoor
talloze waarnemingen en acties
in een fractie van een seconde
gecoördineerd moeten worden.
Maar dan gebeurt er iets
vreemds. Er ontstaat taal. Waar
om? Volgens Calvin gebruikte
de mens in zijn vrije tijd de
nieuwverworven capaciteit om
snel veel te kunnen ordenen
ook om zijn 'dierengeluiden' te
ordenen. Taal is dus een bijpro
dukt van de jacht.
De gevolgen kunnen in elk
geval nauwelijks worden over
schat. Taal weekt immers de
werkelijkheid los van zichzelf.
In de taal wordt de werkelijk
heid vervangen door symbolen
(de woorden). Het abstracte
denken neemt daarmee een
aanvang. Bovendien kon via de
taal veel effectiever worden ge
communiceerd, zodat elke
nieuwe vondst razendsnel kon
worden verspreid. Zo nam 'cul
turele evolutie' de fakkel van de
biologische evolutie over. Want
hoewel onze hersenopbouw al
30.000 jaar vrijwel hetzelfde is,
is de menselijke soort in die tijd
onherkenbaarveranderd.
De grootste stap in de cultu
rele evolutie is zonder meer het
ontstaan van een zelfbewust
zijn. Rond 4000 jaar geleden, bij
Wolfsklem: De mens
als slachtoffer
van zijn eigen 'ik'
de oude Grieken, bestond er
nog nauwelijks een zelfbewust
zijn. De mens schreef zijn ge
dachten hoofdzakelijk toe aan
inblazingen van goden. Dat hij
zelf dacht laat staan dat hij
een zelfdenkend persoon was
kwam in de verste verte niet
bij hem op. Voorbeelden ziet
Vroon in de Ilias van Homerus,
het epos over de strijd om Troje.
De goden doen voortdurend
mee en de mensen zijn slechts
pionnen in hun spel.
Een eeuw of vijf later ontstaat
echter het besef dat we zelf den
ken en de wereld kunnen mani
puleren. Maar de medaille van
het bewustzijn heeft een donke
re keerzijde: de mens wordt
zich ook bewust van zijn tijde
lijkheid. De onontkoombare
dood bezorgt de mens een fun
damentele doodsangst. In de
woorden van %de antropoloog
Becker: „De mens heeft een be
sef van zijn eigen bijzonderheid
doordat hij uitrijst boven de na
tuur, en toch zakt hij uiteinde
lijk een meter of zo terug in de
aarde teneinde blind en stom
weg te rotten en voor altijd te
verdwijnen."
Dat probleem valt op twee
manieren op te lossen: jezelf
onsterfelijk verklaren (zoals in
het christendom) of ontkennen
dat je bestaat (zoals in het
boeddhisme). Zolang de joods-
christelijke cultuur dominant
was in onze contreien, kon de
doodsangst redelijk worden in
getoomd. Maar sinds we God
dood hebben verklaard, staan
we met lege handen. Want,
zoals de psycholoog-filosoof Ot
to Rank het ooit formuleerde,
„het enige dat de mens werke
lijk wil, is onsterfelijkheid".
Hoe steekhoudend is het be
toog van Vroon, dat hij opte
kende in het boek Wolfsklem?
Een wetenschappelijk werk is
het niet geworden. Daarvoor
zitten er teveel losse eindjes
aan. Om het belangrijkste maar
te noemen: Ijet hoe en waarom
van het zelfbewustzijn wordt
nergens echt verklaard. Het eni
ge dat Vroon te berde brengt, is
de chaos theorie. Deze uit de
wiskunde stammende theorie
houdt in dat systemen de merk
waardige neiging vertonen zich
vanaf bepaalde waarden geheel
anders te gaan gedragen. Water
verandert bij verhitting in
stoom en bij afkoeling in ijs, om
Het vermogen om via taal te communiceren, heeft de mens ongelooflijk
veranderd. foto united photos de boer nils van houts.
een alledaags voorbeeld te noe-
Analoog daaraan speculeert
Vroon dat ook voor (de ontwik
keling van) de, hersenen iets
dergelijk geldt: het bewustzijn
ontstond bij het overschrijven
van een bepaalde 'waarde', in
dit geval een bepaalde com
plexiteit van de zenuwverbin
dingen in de hersenen. Onaan
nemelijk is het niet, maar bewij
zen worden nergens geleverd.
Dat betekent niet dat Wolfs
klem is mislukt. Het boek bevat
zeer veel lezenswaardigs en is
bovendien een moedige poging
van Vroon om over de grenzen
van zijn vakgebied, de psycho
logie, heen te kijken. Daarbij
valt overigens wel op dat Vroon
onzekerder wordt naarmate hij
zich verder op de voor hem
vreemde terreinen van de biolo
gie of de antropologie begeeft.
Dan volgt soms werkelijk een
overkill aan feitjes en wetens
waardigheden, blijkbaar uit
angst iets over het hoofd te zien.
Dat maakt het lezen soms ver
moeiend.
Naarmate Wolfsklem vordert,
komt Vroon beter op dreef.
Vooral in de laatste hoofstukken
komt hij weer terug op zijn vak
gebied en dan blijkt hij een ge
dreven en soms meeslepende
verteller.
Jammer genoeg is het boek
niet echt af. Vroon ontwijkt
steeds weer de meest dwingen
de vraag die het fenomeen be
wustzijn oproept: bestaat het
'ik' eigenlijk of is het slechts een
(sociale) constructie? In een in
terview zegt Vroon die vraag in
een volgend boek te willen be
antwoorden. Nog even wachten
dus. En de tussentijd Wolfs
klem lezen.
Piet Vroon, Wolfsklem. Uitge
verij Anibo, prijs 39,90
Russische proef
met ruimtespiegel
Donderdagochtend 06.22 uur
Middeneuropese tijd heeft een
Russische ruimtespiegel in zeven
minuten weerkaatst zonlicht over
zeven landen in Europa
laten flitsen.
Op de zwarte markt is alles te koop
van de grootste archeologische vondsten: de graftombe v
stenen paarden, cavalaristen en infanteristen.
In China bestaat een om
vangrijke zwarte handel in
oudheidkundige voorwer
pen. Musea en oude gra
ven worden geplunderd en
de kostbaarheden worden
het land uitgesmokkeld.
Experts vrezen dat deze
praktijken alleen maar zul
len toenemen, nu steeds
meer buitenlandse wetenschappers onderzoek mogen
verrichten naar China's archeologische schatten.
Opgegraven bronzen voorwer-
1 pen, keramiek en beelden wor
den naar Hong Kong en de Por
tugese enclave Macao gesmok
keld, om uiteindelijk een plek te
krijgen in de privé-musea van
rijke verzamelaars. „Ik ben bang
dat China's erfenis leegbloedt",
zegt Yan Wenming, een gere
nommeerd Chinees archeoloog
aan de Universiteit van Peking.
De Chinese autoriteiten pro
beren tevergeefs greep te krij
gen op de illegale handel. Offi
cieel mogen in China stukken
ouder dan tweehonderd jaar
niet worden verkocht, maar op
de zwarte markt is van alles te
koop. Op het smokkelen van
waardevolle kunstschatten
staan hoge straffen, zelfs de
doodstraf. Het budget voor de
bescherming van antiquiteiten
is verdubbeld tot 40 miljoen
dollar per jaar, maar dat is bij
lange na niet genoeg. Ondanks
alle maatregelen neemt de Chi
nese douane jaarlijks meer dan
14.000 gestolen oude voorwer
pen in beslag. Dat is eenderde
van alle buitgemaakte goede
ren.. Meer dan 10 procent van
de 350.000 archeologische loka-
ties in China is geplunderd.
Volgens Westerse specialisten
worden de pogingen van de
Chinese autoriteiten om de ille
gale handel onder controle te
krijgen bemoeilijkt door de eco
nomische hervormingen, die in
de provincies corruptie en cha
os voortbrachten. „Hel toezicht
op de artefacten is in handen
van de provinciale autoriteiten.
Ze denken dat de schatten hun
eigendom zijn en verdienen er
geld aan", zegt een Westerse ar
cheoloog.
Chinese regeringsfunctiona
rissen vinden eigenlijk dat het
cultuurbeleid van Peking moet
worden geliberaliseeerd, aange
past aan de economische her
vormingen. Maar Zhang Deqin,
directeur van het Staatsbureau
Culturele Voorwerpen in Pe
king, zegt: „Als we de markt
voor culturele relikwieën open
gooien en met de verkoop be
ginnen zoals we kolen en rapen
verkopen, zullen we chaos oog-
Miljoen jaar oud
Intussen hopen buitenlandse
archeologen dat onderzoek
naar de historische schatten
meer inzicht zal geven in de
Chinese cultuur en beschaving.
Onlangs zijn bij opgravingen
door een Chinees-Amerikaans
team, onder leiding van de
Amerikaanse archeoloog Des-
mond Clark, zo'n drieduizend
samenwer
king met buitenlanders,
omdat hierdoor een einde komt
aan het jarenlange Chinese
wantrouwen jegens buiten
staanders. Dat wantrouwen
kwam voort uit negatieve erva
ringen in het verleden, toen
buitenlanders ladingen archeo
logische kunstvoorwerpen roof
den. Vervolgens moesten Chi
nese archeologen toezien hoe
nationalisten op hun vlucht
naar Taiwan grote hoeveelhe
den oudheidkundige schatten
meenamen. Bovendien werden
gedurende de Culturele Revolu
tie duizenden monumenten en
oude voorwerpen vernietigd of
mee het land uit genomen.
Maar het diepgewortelde ge
voel voor geschiedenis en cul
tuur in China bleek sterker dan
de angst en de argwaan. Ar
cheologie was in de jaren ze
ventig een van de eerste disci
plines die toestemming kreeg
voor wetenschappelijke uitwis
selingen met en het organiseren
van tentoonstellingen in het
buitenland. De grote doorbraak
kwam in 1990 toen de eerste
buitenlandse wetenschappers
arriveerden.
Sceptisch
Toch blijven veel Westerse on
derzoekers sceptisch over Pe
king's toezegging om in alle
openheid ongestoord onder
zoek toe te staan. De Chinese
leiding is tot nu toe bijzonder
terughoudend geweest bij het
toelaten van buitenlandse on
derzoekers. Toegang tot archeo
logische afdelingen van musea
bleef beperkt. „Het.is alsof je
een roltrap beklimt die naar be
neden loopt. Je begint met de
eerste trede om daama maar
heel langzaam hoger te ko
men", zegt directeur Zhang.
handge
maakte
werktuigen
ontdekt, waar
van vermoed wordt
dat ze 1 miljoen jaar
oud zijn. Deze ontdek
king in het Nihewan-dal
in de noordelijke provincieH
ebei toont aan dat de volksver
huizingen in Azië eerder plaats
vonden dan altijd was aangeno-
Chinese experts verwelkomen
