Het bewijs
van iemands
bestaan
JT1
ZATERDAG 6 FEBRUAR11993
I ijdens de eigenlijke in-
auguratie op 20 januari
liep ik rond op het plat
formpje dat zich een paar meter be
vond onder het spreekgestoelte, de plek
waar de nieuwe president zijn eed af
legt. Ik was er zó dichtbij en toch kreeg
ik een afstandelijk gevoel van de plech
tigheid. Later hoorde ik van anderen dat
de inauguratie tv-kijkers nogal had aan
gegrepen. Ik was getuige geweest van een
tv-event, volgens mij moest je een halve ki
lometer verderop zitten om wat democra
tie te kunnen voelen."
Fotografe Annie Leibovitz heeft wat met
macht. Ze fotografeerde eerst voor het
tijdschrift Rolling Stone, later voor het socie
ty- en glamöuriTiagazine Vanity Fair hor
den muzikanten, acteurs, filmsterren, politici,
bankmanagers. Schwarzenegger legde ze
heldhaftig vast, het gespierde lijf gedragen
door een witte hengst. Muhammed Ali kiekte
ze gevloerd op de trap, van Pele fotografeerde
ze alleen de voeten die voor diens glorie had
den gezorgd. De foto's hebben een verba
zingwekkende intimiteit gemeen, die je als
kijker de sensatie bezorgen even over de
schouder van Leibovitz mee te kunnen kij
ken. Annie maakt vooral onvergetelijke foto's.
Washington is hèt bestpurscentrum in de
westerse wereld. Met de wisseling van de
wacht tusen George Bush en Bill Clinton ver
schuift de macht naar een jongere generatie:
die van de veertigers die zijn opgegroeid met
de idealen van de jaren zestig en zijn ge
vormd door de diepgravende artikelen waar
mee het tijdschrift Rolling Stone opschoof
van de underground naar het establishment.
Zie daar de interesse van Annie, sinds 1983
bovendien verbonden als fotoredacteur aan
Vanity Fair, hèt magazine dat in Washington
van zich doet spreken. Als Leibovitz een
hoogzwangere actrice Demi Moore op de
omslag zet, leidt dat in de Verenigde Staten
tot een nationaal debat over de positie van de
vrouw in de maatschappij.
Leibovitz: „Vanity Fair is een blad dat zich
specialiseert in en richt op macht. Omdat de
Republikeinen de touwtjes de afgelopen
twaalf jaar krachtig in handen hadden, werd
Vanity Fair voortdurend met de Reagans geï
dentificeerd. Ik dacht dat Bill en Hillary Clin
ton niet zo veel zouden ophebben met het
blad waarvoor ik nu fotografeer. Toch gingen
ze uiteindelijk akkoord met mijn verzoek om
hen te schieten. Nu hij tot president is verko
zen ligt het kennelijk anders."
„Het is ook geen principieel republikeins
blad. Het draait gewoon om macht, punt uit.
Het doet er niet toe wie je bent voor dat blad,
zolang je maar een deuk in een pakje boter
kunt slaan. Vanity Fair is volstrekt gebiolo
geerd door power. Ik denk dat de Clintons
zich zelf zien als vertegenwoordigers van de
Amerikaanse middleclassen dat ze zich daar
om geen zorgen hoefden te maken over de
vraag hoe macht eruit ziet. Maar die opvat
ting is ingehaald door de loop van de gebeur-
Als je de foto's ziej van de feesten en de bals
die de Clintons vlak voor de inauguratie be
zochten, dan kreeg je de indruk dat Amerika
was teruggekeerd naar de jaren twintig zoals
F. Scott Fitzgerald die beschreef in The Great
Gatsby. Een nieuwe elite die danst op de vul
kaan.
Annie Leibovitz: „Ik lees niet zo veel dat is
een van mijn grootste kwalen, jammer ge
noeg. Ik heb een leeshandicap. Ik kan me
slecht concentreren gedurende een lange pe
riode. Brieven lezen, ho maar. Mijn ogen ra
ken zeer snel vermoeid. Een vriendin die me
gadesloeg terwijl ik in een boek las, zei dat ze
niets meer zou lezen als ze zo langzaam zou
lezen als ik. Een typische fotografenkwaal.
Maar wat ik weet van Fitzgerald, tja, die luxe
sfeer hangt er inderdaad."
„Bij de inauguratie zelf had ik niet zo gek
veel mogelijkheden. Er waren fotografen bij
die al heel vroeg hadden besloten Clintons
campagne te volgen zoals Pierre Bentley voor
Time Magazine. Die hadden met Bill een re
latie opgebouwd en ook prachtig materiaal
gemaakt. Ik had de beschikking over een or
dinaire perskaart. Ik heb bij het gala in Was
hington een portable studio opgezet, en eer
der ook bij het afscheidsbal in Little Rock, Ar
kansas. We hadden een paar mensen uit de
entourage van de Clintons op het oog die we
in portretvorm wilden vasüeggen. We deden
zo'n tien, vijftien mensen per avond. FOB's,
Friends of Bill's, ja."
„Mensen als Susan Thomassens, die geen
baan in de regering heeft geaccepteerd, of
George Stephanopoulis, die zijn officiële
woordvoerder is geworden. Pamela Harri-
man, de weduwe van (de diplomaat) Averell,
die tot de oude garde van de Democraten be
hoort, maar ook mensen uit de keuken van
het plaatselijke restaurant in Arkansas. Ik
vond het aanvankelijk vreselijk om zo te wer
ken, want ik was niet gewend zoveel mensen
tijdens een gelegenheid op een dag te foto
graferen. Maar vijftien of dertig minuten per
individu. Uiteindelijk viel het resultaat me
honderd procent mee."
„Alleen Hillary wilde niet voor me poseren.
Oud zeer. Ze was een jaar eerder afgemaakt
in Vanity Fair. Het blad had privé-citaten van
Hillary gepubliceerd. Mij werd meegedeeld
dat Hillary het te druk had en dat ik wel de
president kon krijgen."
Wat voor concentratie heb je gewoonlijk
nodig om een fotóportret te kunnen maken?
Leibovitz: „Ik mocht vijftien minuten van de
president hebben, maar als ik mijn zin kreeg
dan had ik Bill enkele dagen lang nodig. Ik
fotografeer dan niet 48 uur aan een stuk,
maar in verschillende sessies. Je fotografeert
iemand een uurtje, dan ga je weg, wandelt
wat heen en weer om na te denken, dan keer
je terug naar de plek des onheils met nieuwe
John Lennon in omhelzing met Yoko Ono,
geschoten op de dag dat hij werd vermoord
(8 december 1980). „Toen hij de polaroid
zag, zei hij: deze foto geeft onze relatie
precies weer."
foto annie leibovitz
fy
Whoopi Goldberg, gefoto
grafeerd in een badkuip met
(lauwe) melk. „Zeer speels mens, stak op
laatste moment haar tong uit."
foto annie leibovitz
„Moet je nagaan: vanaf dat moment stond
voor de redactie van Rolling Stone vast dat de
cover werd bepaald door de vraag wat het
blad verkocht, in plaats van wat een foto in
teressant maakt. Rolling Stone, het blad dat
het progressieve alternatief zou moeten ver
tellen! Als je nu m'n foto's uit de jaren zeven
tig terugziet, kun je precies zien wanneer ik
lol had in het ontwerpen van covers en zelf
verliefd was op de omslag en wanneer die
liefde voorbij was. Aan de andere kant was ik
achteraf blij dat de commercie vat had gekre
gen op het omslagbeleid, want door die ont
wikkeling werd ik gedwongen me bezig te
houden met de vraag wat je verder met foto
grafie aan moest. Daartfpor ben ik me op
portretfotografie gaan toeleggen. Gek genoeg
heb ik de beste gemaakt, jp ppdracht van
American Express."
Annie Leibovitz. foto - lex van rossen
De Amerikaanse fotografe Annie Leibovitz (bijna 50) behoort tot
dezelfde generatie van 'babyboomers'als Bill Clinton (46). Waar
Leibovitz al meer dan twintig jaar foto's heeft gemaakt die voor
altijd in het collectieve (Amerikaanse) geheugen staan gegrift,
krijgt de nieuwe Amerikaanse president nu pas de kans een
onuitwisbare indruk tè maken. Omdat Annie voor het
Amerikaanse, snob-tijdschrift Vanity Fair Bill's inauguratie
schoot, moest ze verstek laten gaan bij de opening van haar grote
tentoonstelling in het Stedelijk Museum. Daar loopt het sinds 26
januari letterlijk storm.
Mick Jagger, geschoten tijdens een tournee in 1975. „Misschien komen de foto's
achteraf wel romantischer over dan in mijn bedoeling lag." foto annie leibovitz
ideëen en schiet je opnieuw enkele films
vol."
„In vijftig procent van de gevallen willen
mensen ook zo met me werken. In die aan
pak schuilt ook een groot risico: als ik de eer
ste dag niet het gevoel krijg dat ik iemand
door mijn camera goed leer kennen, dan
komt het er ook niet mëer van. Maar over het
algemeen komt een acteur, zakenman of
rockzanger beter tot rust als je de tijd voor el
kaar neemt. Ik gebruik die sessies alleen
maar om tot iemand door te dringen. Daar is
niets magisch aan. Ik doe mijn huiswerk. Als
het een schrijver als Kosinsky is, lees ik zijn
boeken. Binnenkort werk ik met nieuwe film
regisseurs van buiten Hollywood, dus zit ik
nu veel naar hun films te kijken. Sommige
zijn verschrikkelijk slecht, hahaha."
„Veel fotografen praten over het beslissen
de moment om af te drukken. Mijn fotografie
richt zich op het gevoel nadat dat moment
gepasseerd is. Pas als iemand zich laat gaan,
schiet ik. Het is een bestudeerde methode,
opgezet met heel veel voorbereiding, maar
het werkt."
Je beste coverfoto's maakte je voor Vanity
Fair en niet voor Rolling Stone. Het lijkt steeds
moeilijker een foto zo te maken dat ze geschikt
is voor de omslag. Je moet afzien van bepaal
de details, en tegelijk weer andere nuances
van iemands persoonlijkheid naar voren ha
len.
Leibovitz: „Omslagfoto's. Mmm, het is niet
zozeer dat het moeilijker wordt om ze te ma
ken, er speelt iets anders mee. Er worden de
fotograaf teveel beperkingen opgelegd, zelfs
nog voor je je spulletjes hebt opgesteld. Ie
zou je net zo goed met reclamefotografie
kunnen bezighouden. De coverfoto als con
cept is een zachte dood gestorven. Wat mij
betreft viel dat samen met het moment dat ik
Rolling Stone verliet."
„De hoofdredacteur, Jann S. Wenner, wilde
dat ik altijd de koppen groot in beeld bracht.
Hij vond dat hij het blad zo een grote herken
baarheid verschafte, en dat hij daardoor het
magazine makkelijker verkocht. Het was niet
zozeer de opdracht om het hele kader te vul
len de persoon in kwestie moest herken
baar zijn, liefst in één oogopslag. Toen ik de
komiek Steve Martin schoot voor een Frans
schilderij in zijn huis in Hollywood, en ie foto
als cover werd gebruikt, zakte de losse ver
koop van Rolling Stone onmiddellijk in. Het
was de slechtst verkochte uitgave dat jaar.
Martin had zijn blik van de lens afgewend,
stond er in verhouding klein op."
Zowel in je docu men tai re fotografie, zoals
bij je fotoserie over de tournee die The Rolling
Stones in 1975 maakten, als bij je k leurt n por
tretten van Jodie Foster, Whoopi Goldberg of
Clint Eastwood probeer je de essentie te pak
ken. Een antwoord op de vraag te geven: wie
heb ik nou voor de lens. Gek genoeg maakten
je foto's zoveel indruk dat ze later het imago
van artieste p belnvbedden. Je droeg juist bij
aan de ego-industrie.
Leibovitz: „Zodra je iemand op de foto vast
legt, maak je eigenlijk een document. Lever
je een soort bewijs dat iemand bestaat. Ik
weet niet of een fotograaf bijdraagt aan de
imagovorming van sterren. De meeste be
kende namen die ik in de loop der jaren
heb ontmoet, waren al zo op het moment
dat ik hen fotografeerde. Mijn portret kan
niemand zozeer beïnvloed hebben dat hij
zijn gedrag naar de buitenwereld toe zal heb
ben aangepast, toch?"
„Eén van de redenen dat ik me meer met
portretfotografie ben gaan bezighouden dan
met journalistieke fotografie of reportage
werk, was juist de illusie dat ik over meer vrij
heid van handelen zou beschikken. Ik liet de
overweging meespelen dat ik juist geen jour
nalist was, maar altijd zelf met een mening
kwam en liever conceptueel werk maakte."
„Toen ik met de Rolling Stones op tournee
ging, kwam ik met foto's terug die juist aan
toonden dat hun dagelijkse werk tijdens
tournees bepaald geen glamour bezat. Ik wil
de hun slavenwerk juist van glamour ont
doen, maar misschien heb je wel gelijk. Mis
schien bereikte ik wel het tegendeel van wat
ik had willen doen. Waarschijnlijk schilder
den mijn foto's een romantischer verhaal
dan ik in gedachten had. Soms komt iets er
anders uit dan je voor ogen had."
„Ik fotografeer sterk onder invloed van Ri
chard Avedon, en via hem door Diane Arbus.
Fotografen die je het dagelijks leven anders
kunnen laten zien. Ik doe dat via een om
slachtige methode. Belichters, assistenten,
make-up soms is het resultaat er ook naar.
Dan schiet ik over de top. Zo n foto waar
Clint Eastwood als een stier gebonden po
seert, kan ik niet meer zien. Wil ik eigenlijk
nu nog uit mijn expositie halen. Ik kan dat
niet uitstaan. Hoeveel theater er ook bij mijn
foto's komt kijken, het moet een element van
echtheid bezitten."
eerste
wilde poseren,
gen. Op een zoi —~0.,0,
balwedstrijd stond aan." foto annie
ifibovitz
