Milieucentrum volgt
olifanten per satelliet
Chemisch reinigen minder schoon
Over leven
Tunnels in het Gooi
redden das van dood
Prehistorische dieren
te kijk in Blijdorp
Vlietland spaart milieu
■J ÜfL«»2fU"
WOENSDAG 3 FEBRUAR11993
19
haarlem «richard mooyman
Maatregelen om het aantal ver-
keersslachtöffers onder dassen
te beperken hebben succes. In
het Gooi en omgeving zijn na
de aanleg van enkele speciale
tunnels onder drukke wegen de
laatste twee jaar geen doodge
reden dassen meer gevonden.
Dit melden onderzoekers in het
blad Zoogdier.
Staatssecretaris Gabor van
natuurbeheer vertelde de Twee
de Kamer onlangs dat het weer
beter gaat met de das. Volgens
de Atlas van Nederlandse Zoog
dieren waren er in 1990 zo'n
zeshonderd bewoonde burch
ten. weer evenveel als in 1960.
De das heeft de afgelopen de
cennia flink te lijden gehad on
der de schaalvergroting in de
landbouw - en daarmee het ver
dwijnen van geschikte leefge
bieden - en vermoedelijk ook de
gevolgen van de verzuring,
waardoor mogelijk de beschik
baarheid van regenwormen is
afgenomen. Dit is het hoofd-
voedsel van de das.
Verder eist het verkeer een
hoge tol: in het hele land wer
den in 1990 maar liefst 220
doodgereden dassen geregi
streerd. bijna drie maal zoveel
als tien jaar daarvoor. Volgens
sommige onderzoekers komt
jaarlijks zelfs de helft van de to
tale aanwas om het leven in het
verkeer.
De das is een bewoner van
bQsrijke gebieden, zoals de Ve-
luwe en Limburg. Ook in het
Gooi en op de Utrechtse heu
velrug was het dier tot de Twee
de Wereldoorlog tamelijk alge
meen. Zo waren er diverse das-
senburchten bij Lage- en Hoge
Vuursche. Maar in de jaren ze
ventig leek het dier in dit deel
van het land uitgestorven.
Sinds het begin van de jaren
tachtig is de das weer terug in
het Gooi. Een kleine groep van
minimaal tien dieren weet er
zich te handhaven. Maar het
leefgebied tussen rijksweg A 27
en het Vechtplassengebied is
klein en kwetsbaar, aldus de on-
derzqekers.
De burchten liggen meestal in
hoger gelegen stukken bos, ter
wijl de dassen langs de aan
grenzende graslanden voedsel
zoeken. De bossen worden druk
bezocht door recreanten, terwijl
de dassen op weg naar hun
voedselgebieden elke nacht we
gen moeten oversteken. Gere
geld werden er dan ook dood
gereden dieren gevonden.
Op initiatief van plaatselijke
natuurbeschermers is er de
laatste jaren met overheids
steun een groot aantal bescher
mingsmaatregelen getroffen.
Speciale tunnels met rasters
moeten het doodrijden van das
sen beperken. Drie van de vier
aangelegde tunnels worden in
Op Pad Beurs voor natuurliefhebbers
den haag Staatsbosbeheer organiseert voor natuurliefhebbers
de Op Pad Beurs. Tijdens die beurs op 6 en 7 februari van 10 tot
17 uur presenteert de groenbeheerder de vele wandel- en kam-
peermogelijkheden. Staatsbosbeheer voert het beheer over zo'n
200.000 hectare bos- en natuurterrein. Alle terreinen zijn in
principe vrij toegankelijk voor het publiek en voorzien van een
uitgebreid net van wandelpaden.
Lentetuin in Drentse sfeer
breezand» Het oude Drentse veenlandschap heeft de makers van
de Lentetuin Breezand geïnspireerd bij de voorbereidingen voor
de editie '93. De Lentetuin Breezand, de dertiende overdekte
bolbloemenshowen familiebeurs, is van woensdag 3 tot en met
maandag 8 maart. Een stoommachine, zoals die rond de eeuw
wisseling in Drente werd gebruikt voor bemalingswerk, staat
tussen de bloemen.
Zuinig kantoor WNF
zeist» Het Wereld Natuur Fonds verhuist binnen de gemeente
Zeist naar een nieuw kantoorpand, dat een stuk energiezuiniger
is dan het oude gebouw. Door een verbouwing kan het energie
gebruik worden gehalveerd ten opzichte van de oude situatie.
Naar verwachting zal in het nieuwe kantoor 57 procent minder
stroom en 44 procent minder aardgas worden verbruikt. Het
nieuwe adres is Boulevard 12,3707 BM te Zeist. Telefoon: 03404-
37333.
'Straf Shell voor lozingen'
Rotterdam De Zuidhollandse Milieufederatie heeft bij de offi
cier van justitie in Rotterdam een strafklacht ingediend tegen
Shell Chemie in Pernis. De lozingsvergunningen van Shell zijn
volgens de federatie niet in orde. Uit metingen van Rijkswater
staat zou blijken dat jaarlijks onder meer illegaal 40.000 kg olie,
1.000 kg benzeen en duizenden tonnen organische stoffen ver
dwijnen in de Eerste Petroleumhaven. Rijkswaterstaat maakt
volgens de federatie geen proces-verbaal op, omdat deze instan
tie zelf verantwoordelijk is voor de vergunningverlening.
Wfazesè. i
INT VELD
Eèn jonge das op zoek naar voedsel. In het Gooi weet zich een kleine groep dassen te handhaven.
middels druk door dassen ge
bruikt. Voor zover bekend zijn
er de laatste twee jaar geen
doodgereden dassen meer ge
vonden.
Ook zijn de leefgebieden ver
beterd, bij voorbeeld door te
Verder zijn er in de regio spe
ciaal voor de das voerakkers
met mais en haver ingericht.
Daarnaast wordt overwogen om
in de buurt dassen uit te zetten
en kunstmatige burchten aan te
leggen. Door de grote aandacht
voor de das ontstaat ondertus
sen een nieuw probleem: in het
Gooi worden dassenburchten
soms verstoord door opdringe
FOTO 'MARTIJN DE JONGE
rige natuurliefhebbers. Daar
naast wordt een van de vier
burchten bijna jaarlijks moed
willig verstoord: de holen wor
den volgegoten met drijfmest.
Onderzoek van de politie heeft
nog niets opgeleverd.
Het Centrum voor Milieukunde in Leiden houdt per sa
telliet olifanten in Kameroen in de gaten. Twee volwas
sen dieren zijn uitgerust met een satellietzender, twee
'jonkies' hebben radiozendertje om hun nek. De olifan
ten doen mee aan het onderzoek naar migratieroutes van
olifanten in dit deel van Afrika. Milieukunde heeft, samen
met onderzoekers van de Bronx Zoo in New York en de
Ecole de Fauna in Garoua, de zenders omgehangen.
LEIDEN MONICA WESSELING
Er komen steeds meer olifanten
in Noord-Kameroen. De plaat
selijke bevolking ziet als gevolg
daarvan haar landbouwgewas
sen bedreigd. In september ver
leden jaar vertrapte een kudde
van 300 olifanten een akker met
150. ha gierst, een belangrijk
voedselgewas voor de lokale be
volking. Het Wereld Natuur-
fonds en een Zwitserse natuur-
organsiatie hebben op verzoek
van Milieukunde samen met de
bevolking de dieren verjaagd.
Daarmee is het probleem echter
niet opgelost.
Volgens de Leidse onderzoe
ker H. de Iongh trekken steeds
meer olifanten door Kameroen.
De dieren vluchten uit Tsjaad
omdat dat land onrustig is. „Het
zijn dus eigenlijk politieke
vluchtelingen." De jacht op de
olifanten en de oorlog bedrei
gen de dieren.
In Kameroen zelf trekken de
beesten steeds verder het land
in. Vanuit het natuurpark Waza
verplaatsen de olifanten zich
naar het noorden en het zuiden.
De reden van deze trek is niet
precies bekend. De Iongh: „Ver
moedelijk speelt de aanleg van
een stuwdam een rol. Door de
dam is een overstromingsvlakte
drooggevallen. De dieren moe
ten daarom verder trekken om
aan eten en drinken te komen.
Op de trek eten ze de gierst en
maïs van de bevolking op."
Het Centrum voor Milieukun
de brengt samen met bioloog
M. Tchamba uit Kameroen de
trekroutes van de olifanten in
kaart.Als we weten hoe de die
ren lopen, kunnen we wellicht
achterhalen waarom ze zo lo
pen. Met die kennis valt een be
heersplan op te stellen voor de
olifanten. De plaatselijke bevol
king moet gierst en maïs kun
nen verbouwen zonder dat deze
gewassen steeds weer worden
vertrapt. Als wij de dieren kun
nen bewegen andere trekroutes
te volgen, gaan dier en mens
weer samen.Overigens is het
centrum in Leiden ook in actie
voor de bewoners van Ka
meroen. De Rotary is gevraagd
geld in te zamelen voor het aan
schaffen van gierst.
Zendertje
Vier olifanten hebben inmiddels
een zender gekregen: twee een
satelliet, twee een radio. En in
februari krijgen nog eens twee
dieren een dergelijk apparaatje.
Een halsband bij een 5000 kilo
en vier meter hoog dier aan
brengen is niet iets dat je zo
maar doet. De olifanten moes
ten worden verdoofd.
De dieren lopen nu weer in het
wild rond. De twee, met de sa
tellietzender, zijn in Nederland
te volgen. De satelliet vangt zes
LEIDEN «MONICA WESSELING
Kleding chemisch laten reinigen
is slecht voor het milieu en le
vert in veel gevallen een minder
goed wasresultaat. De cfk's die
chemische wasserijen voor de
reiniging gebruiken, tasten de
ozonlaag aan. Het aanschaffen
van kleren waarvan op het eti
ket de letter F prijkt (alleen rei
nigen met cfk's), moet dan ook
worden voorkomen. Dat advi
seert de Consumentenbond.
Niet alleen de cfk's zijn schade
lijk. Sinds kort is er een zoge
naamd zachte cfk op de markt,
HCFK-225. Deze heeft op de
ozonlaag net zo goed een ver
woestende werking en levert
dus uit milieuoogpunt geen
winst op, concludeert de bond.
'Per', een minder agressief
schoonmaakmiddel, is iets min
der milieuonvriendelijk, maar
daarentegen wel slecht voor de
gezondheid.
In de meeste kledingstukken
zit een label met een wasadvies.
Ongeacht het soort materiaal,
van wol tot leer en van katoen
tot dons, wordt veelal geadvi
seerd het materiaal chemisch te
reinigen. De Consumenten
bond heeft onderzocht of che
misch reinigep zoals hel label
dit aangeeft, wel de beste ma
nier is en of het niet gewoon
met water en zeep kap.
In vergelijking met cfk's en
water en zeep verwijdert Per het
Diergaarde Blijdorp heeft van
29 april tot en met oktober van
dit jaar mammoeten en andere
uitgestorven reuzen op bezoek.
Net als bij de dinosaurussen is
ook deze tentoonstelling opge
bouwd uit levensechte bewe
gende modellen. In een (aange
legd) toendralandschap staat
een kudde kleine mammoeten
Vlekken van vruchtesap en koffie gaan er alleen in de wasmachine uit.
beste het vuil. Dat geldt niet
voor vlekken van vruchtesap en
koffie want die gaan er alleen in
de wasmachine uit. 'Per' tast
wel de glanslaag van knoopjes
aan en de kleur loopt ook be
hoorlijk achteruit. Deze nadelen
hoeven bij water en zeep niet
op te treden. Nadeel van de ou
derwetse methode is het krimp-
gevaar. Cfk heeft dit nadeel niet
en wordt daarom door veel fa
brikanten als beste schoon-
maakmethode aangeprezen. Uit
milieuoogpunt is dit echter niet
aanvaardbaar.
FOTO 'ARCHIEF
De Consumentenbond komt
tot de conclusie dat er eigenlijk
nog geen milieusparend alter
natief voor cfk en 'Per' beschik
baar is. Het blijft daarom raad
zaam zo veel mogelijk spullen
te kopen die zelf gewassen kun
nen worden.
LEIDEN «MONICA WESSELINC
De we's, vloeren en tafels op het
Vlietland College in Leiden wor
den binnen enkele weken op
milieuvriendelijke manier
schoongemaakt. Alle milieuon
vriendelijke middelen, zoals
chloor en bepaalde zeepstoffen,
worden vervangen door minder
milieubelastende. De 'schoon
maakactie' is een initiatief van
de leerlingen zelf.
Het Vlietland College is begin
december begonnen met echt
concrete milieuacties. Met Sin
terklaas hebben alle leerlingen
een beker gekregen. De plastic
bekers zijn op de hele school
verdwenen. In de middagpauze
schenken leerlingen vanuit
melkflessen melk in de bekers.
Hiep, hiep, hoera. De lente is
een heel Idein beetje begonnen.
Ik heb het zelf gezien het afgelo
pen weekeinde. Vanuit het
raam had ik de toverhazelaar al
in bloei zien staan. Gele kronke
lige bloemen aan takken waar
aan nog geen blaadje valt te
ontdekken. De toverhazelaar is
een struik uit het Noorden van
Amerika die nog eerder in bloei
raakt dan zijn wilde neef uit on
ze streken: de gewone hazelaar.
Daar heb ik nog geen bloempje
aan kunnen ontdekken, maar
ook dat zal niet zo lang meer
duren. De vrouwelijke bloem
pjes verschijnen het eerst.
Bij een temperatuur van vier,
vijf graden barsten onooglijk
kleine, rode bloempjes open die
je gemakkelijk over het hoofd
ziet. Het zijn dan ook geen
wonderbloemen, eigenlijk be
staan ze alleen uit twee lange
stijlen. Ze zijn heel kleverig om
het stuifmeel uit de lucht op te
vangen. Dat stuifmeel is over
vloedig aanwezig, als de tempe
ratuur tenminste oploopt tot
zo'n negen graden. Dan pas la
ten de lange, bungelende katjes
van de hazelaar hun stuifmeel
de vrije hand. Dat waait vervol
gens alle kanten op. Om er nu
maar voor te zorgen dat er toch
iets op zo'n pietepeuterig vrou
welijk bloempje terecht komt,
produceert één hazelaarkatje
maar liefst 27: miljoen stuif-
meelkorrels. U bent dus ge
waarschuwd als u een tak met
hazelaarkatjes in huis haalt.
Bij mijn weekend-tuinexcursie
bleek er al veel meer lente te
ontdekken. Om te beginnen wa
ren daar de winterakonietjes.
Bij nattigheid houden ze hun
bloemknopjes goed gesloten en
laten ze de knopjes hangen.
Maar bij het eerste de beste
zonnestraaltje steken de bloe
men fier omhoog en gaan de
gele bloembladen open. De
meeste vroege bloeiers houden
het - bij gebrek aan beter - op
wind bestuiving. Per slot van re
kening is die er altijd wel. Maar
winterakonietjes (of hanepoten,
zoals ze ook wel heten) gokken
op de eerste, vroege wilde bij
tjes. En blijkbaar zijn die er
volop, want het plantje staat
verspreid door heel mijn tuin.
Veel zeldzamer is dan de sten-
gelloze sleutelbloem, die men
sen bij uitzondering beter bij
haar Latijnse naam kennen:
primula. Ook deze heldergele
bloem is afhankelijk van insek-
tenbezoek en dan ook nog ex
clusief van insekten met lange
tongen zoals vlinders. Ook een
ander bescheiden bloeiertje van
dit moment, de paarse dovene-
tel, moet het hebben van insek
ten. Maar deze plant heeft ge
duld, want zij showt vrijwel het
hele jaar door haar bloempjes.
Echt lente wordt het natuurlijk
pas als het sneeuwklokje zijn
witte bloeiwijze laat hangen. De
spitse, stevige bladeren hadden
zich met hun verharde punten
eind vorige jaar al door de har
de grond geboord. En ik heb al
bloempjes gezien. Al bestaat er
natuurlijk nog een beste kans
dat er met de sneeuwklokjes
nog een fiks pak sneeuw arri
veert in dit mooie kikkerland.
keer per dag signalen op en
stuurt ze via een tussenstation
in Toulouse door naar Leiden.
Acht uur na het uitzenden van
het signaal heeft het Milieukun
de de beschikking over de gege
vens. Niet alleen de plaats waar
de olifant zich bevindt wordt
door de zender doorgegeven.
Uit de gegevens valt ook af te le
zen of de olifant nog goed ge
zond is.
De twee dieren die met radio
zenders zijn uitgerust worden
ter plaatse door de onderzoe
kers gevolgd. Het milieucen
trum werkt nauw samen met de
plaatselijke bioloog Tchamba.
Hij en een aantal Leidse studen
ten volgen de twee jonge die
ren. De radiozender zendt vaker
signalen uit en geeft daardoor
een wat juister beeld van waar
heen de olifanten zich begeven.
De dieren blijven niet levens
lang met de halsband lopen.
Een stukje van de band is ge
maakt van materiaal dat na ver
loop van tijd doorroest. Overi
gens heeft onderzoek bij tamme
olifanten aangetoond dat de
dieren na een week aan de band
gewend zijn en er geen last van
lijken te hebben.
waaronder twee babymammoe
ten. De kudde wordt bedreigd
door twee sabeltandtijgers. Het
halfopen bos herbergt een neu-
shoomachtig dier, een reuzen-
zwijn, gordeldieren en een mo
del van de beroemde reuzen-
luiaard die door Darwin is ont
dekt. Er komt een uitgebreide
brochure uit over de dieren en
de tentoonstelling.
Daarnaast is de papierinzame
ling serieus opgepakt. Elke
brugklas heeft een dag in de
week papierdienst. De leerlin
gen van die klas moeten op die
dag het papier afvoeren naar
containers. Duur en goedkoop
papier worden gescheiden inge
zameld en apart verkocht waar
door het oud papier in totaal
meer oplevert.
De milieumaatregelen zijn al
lemaal getroffen op initiatief
van de leerlingen zelf. Het over
grote deel van de 750 scholieren
doet mee aan de acties. Na de
papier, beker en schoonmaak is
nu het energieverbruik aan de
beurt. De leerlingen studeren
op een manier om dat terug te
dringen en daarbij opnieuw de
scholieren te betrekken.
Half oktober Is de landelijke
actie 'Rijd óók minder* be
gonnen. Dertien organisaties
proberen op die manier in
het belang van het milieu het
aantal autokilometers in
twee jaar met ten minste 4,5
miljoen terug te dringen. Dat
is het aantal dat minder met
de auto werd gereden tijdens
de vorige actie 'Halveer het
autoverkeer*. Tot de deelne
mers behoort onze redacteur
Jan Preenen. Hij wil in één
jaar 10.000 kilometer uitspa
ren. Op onregelmatige tijden
doet hij daarvan verslag.
Vandaag zijn tweede bijdra
ge-
„Goedemiddag, kaartjes als
tublieft." Zonder ook maar 'n
moment te twijfelen, laat ik
de conducteur een 5-Retour-
kaart Leiden-Haarlem zien.
„Die is niet gestempeld." Nog
niet bewust van mijn ernstige
overtreding adviseer ik hem
de andere kant te bekijken.
Achteraf realiseer ik me dat ik
blij mag zijn dat de man zijn
zelfbeheersing heeft bewaard.
Zelf zou ik me in zo'n situatie
al snel belazerd hebben ge
voeld. „Die is ook niet ge
knipt", zegt hij uiterst gedul
dig.
Pas op dat moment dringt het
tot me door dat ik zwartrijder
ben, omdat ik 's morgens
zonder af te stempelen in de
trein moet zijn gesprongen,
die op punt van vertrek stond.
Toch kom ik met de schrik en
zonder boete vrij. Zou ik to
neel hebben gespeeld, dan
was ik waarschijnlijk al snel
als profiteur ontmaskerd. Nu
moet ik écht verbaasd hebben
gekeken. Of ik de volgende
keer wel beter wil opletten. Ja
meneer.
Het voorval herinnert me er
nog eens extra aan dat ik eer-
stejaars-treiner ben. De auto
matismen ontbreken nog. Dat
realiseer ik me ook als ik een
willekeurige coupé instap en
als niet-roker bijna word be
dwelmd. Vroeger kon overal
in de trein worden gerookt en
zaten de nicotine-liefhebbers
verspreid. Nu zijn ze bijeen
gedreven en jagen ze je in re
cordtempo in de rookgordij
nen, waarvan je echter niets
kan zeggen, omdat jij als niet-
roker fout zit. Niet zij. Zij heb
ben de goede coupé gekozen.
Ondanks die aanloopproble
men bevalt het treinen me
beter dan ik had verwacht en
heb ik al 3.000 kilometer uit
gespaard. Niet alleen in het
woon-werkverkeer, maar ook
door bij andere gelegenheden
vaker de fiets of de trein te
pakken. Je voelt je ook een
slappeling als je toch op en in
je auto terugvalt, terwijl je je
ook op dat moment gemak
kelijk openbaar had kunnen
laten vervoeren.
1 lelemaal op het goede spoor
zit ik overigens nog niet. Dan
zou ik consequent moeten
zijn en ook geen collega's
moeten vragen om bij slecht
weer „even langs het station"
in Haarlem te rijden, terwijl
ze daar zelf helemaal niet
hoeven te zijn. Dan zou ik
hun te veel gereden kilome
ters eigenlijk ook van mijn to
taal moeten aftrekken.
De grootste meevaller tot nu
toe is de rust in de trein. Al
thans 's morgens om 6.39 uur.
Je kunt dan nog rustig de
krant lezen. Van een invasie
OV-jaarkaartcrs is nog geen
sprake. Alleen van mensen,
die weliswaar hun pyjama
hebben verwisseld voor dag-
klcding, maar verder gewoon
doorslapen. Het 'station
Haarlem, hier kunt u over
stappen naar....' dient gewoon
als wekker.
In de trein van 6.02 uur hoeft
bijna niemand wakker te wor
den gemaakt. „Gisteren had
ik drie passagiers deelde de
conducteur bij wijze van on
gevraagde service mee. Mor
gen dus weer. Voor mij is het
duidelijk een trein te vroeg,
wil je althans thuis nog wat
kunnen slapen.
Alleen qua 'bezetting' verlang
je 's middags wel eens naar de
6.02 als in de spits het zoveel
ste record mensen-vervoeren
lijkt te moeten worden verbe
terd. Als je de pech hebt om
dan te moeten treinen, valt er
niet meer te lezen en gaat het
er alleen om zo okselfris mo
gelijk over te komen. Zwartrij
den krijgt dan een heel ande
re betekenis.
