ZATERDAGS
BIJVOEGSEL
Toen braken
de dijken
'Zwakte van
de dijken
was bekend'
P
EINDREDACTIE: PETER HEERKENS
ZATERDAG 30 JANUAR11993
sn -raperuime tijd voordat
IS de dijken het bega-
^^>■1 ven, wist- Rijkswa
terstaat dat zij niet bestand wa
ren tegen een zWare storm. Vlak
voor de ramp was aan de rege
ring een rapport aangeboden
waarin melding werd gemaakt
van de zwakte van de dijken.
Net voor de ramp bespraken de
waterbouwkundigen de eerste
opzet voor het latere Deltaplan.
Dat zegt de historica Selma
Leydesdorff in haar boek. Het
water en de herinnering dat ko
mende maandag (1 februari)
verschijnt. Ze schrijft: „Nu veer
tig jaar later treft het de onder
zoeker het meest dat nergens in
de gedenklitëratuur een voor de
hand liggende beschuldigende
vinger wordt uitgestoken. Inte
gendeel."
De voorkennis van de onvei
ligheid van de zeedijken raakte
ondergesneeuwd in de oproep
tot gezamenlijke hulp na de
ramp. Alleen in de allereerste
berichtgeving via de radio gaf
directeur-generaal Maris van
Rijkswaterstaat toe, dat de vei
ligheidsnorm die voor de dijken
was gesteld, misschien toch
.bediscussieerbaarwas.
In de Tweede Kamer uitte al
leen de CPN kritiek op het te
kort schieten van de regering.
Gevolg was dat de partij werd
uitgesloten van de Watersnood-
Het frappeert Leydesdorff dat
er geen aparte jaarlijkse herden
king is van de slachtoffers van
de watersnoodramp. De officië
le herdenking beperkt zich op
veel plaatsen tot 4 mei. De
slachtoffers van de watersnood
ramp worden dan samen met
de slachtoffers van de 'Tweede
Wereldoorlogherdacht.
nuari 1953 volgens het boekje.
Dat wil zeggen: onstuimig. Het
KNMI verwacht voor zaterdag 31 januari
zwaarbewolkt weer met regen en krachtige
af en toe harde wind tussen zuid en
zuidwest. De werkelijkheid is heel anders. De
wind draait naar westnoordwest tot noord
west en neemt in kracht toe. Op zaterdag
13.00 uur woedt boven Schotland een orkaan
met windsnelheden van gemiddeld 125 kilo
meter per uur (ruim windkracht 12). In
Noordoost-Schotland wordt eenderde van de
bomen geveld.
Tegen de avond bereikt de storm met or
kaankracht de Nederlandse kust. Tussen za
terdagavond en zondagochtend melden de
lichtschepen Terschellingerbank en Goeree
voortdurend windkracht 11 of 12.
Zondag rond 1.00 uur enkele uren voor
hoogwater in Zuidwest-Nederland is de
storm op z'n hevigst. Het centrum van de de
pressie schuift door naar de Duitse Bocht. In
het noordelijk deel van de Noordzee nemen
de windsnelheden af. De provincie Gronin
gen raakt zondagochtend vroeg buiten het
stormveld. Zondagmiddag ligt de depressie
boven Midden-Duitsland. In het zuidelijk
deel nemen de windsnelheden maar lang
zaam af, door de grote uitgestrektheid en de
trage verplaatsing van het stormveld. Pas
maandagochtend 2 februari daalt de wind
kracht op lichtschip 'Goeree' onder de storm-
grens.
Trechterwerking
Zaterdag 31 januari heeft de storm het water
langs de Engelse en Schotse kust in zuid
waartse richting geduwd. Die opstuwing
breidt zich uit over de volle lengte van de
Noordzee, een baan van 1.000 kilometer. De
watermassa wordt in het zuidelijk deel extra
opgedrukt door de trechtervorm van de
Noordzee en omdat het Nauw van Calais te
smal is om het aanstormende water snel te
laten afstromen. Landinwaarts zijn de gevol
gen nog groter door de trechterwerking van
®de zeegaten en een versterkt windeffect. Er
worden recordwaterstanden gemeten. Bij
Breskens komt het Normaal Amsterdams Peil
(NAP) op plus 4,80 meter (hoogst bekende
stand 4,15 meter in 1906); bij Vlissingen op
plus 4,55 meter (3,92 meter in 1906) en bij
Bath op plus 5,60 meter (4,83 in 1906).
In het verleden zijn in de delta hogere wind
snelheden gemeten dan die in de nacht van
31 januari op 1 februari 1953. De duur van de
storm 33 uur in Vlissingen is echter ex
treem. Bepalend voor de verhoging van de
waterstanden is vooral de lengte van de wa
terbaan waarop de wind werkt. Ook de duur
van de storm en de windrichting spelen een
rol. Het zit allemaal tegen. Er is één geluk bij
een ongeluk. Op 1 februari '53 is het springtij:
een hogere waterstand die elke 15 dagen op
treedt als gevolg van de aantrekkingskracht
Bewoners die hun toevlucht hebben gezocht op het dak, proberen zwaaiend de aandacht te trek
ken van hulpverleners. FOTO» ARCHIEF
De vroege ochtend van 1 februari 1953: in verschillende delen van Ne
derland breken de dijken, na een nacht met volle maan en een forse
storm. Een watersnoodramp.
Door de samenwerking van zon en maan deed zich het maandelijks
verschijnsel voor van springtij, extra hoogwater. Daarbij woedde een
storm uit het Noordwesten, met vlagen tot orkaan kracht en uitschieters
tot 150 kilometer per uur. De storm hield uren aan en dreef het water
van de Atlantische Oceaan de Noordzee in. In de Theems-monding bra
ken de eerste dijken en kort daarna volgden die in Zeeland en Zuid-Hol
land.
Ouwerkerk bleek één van de zwaarst getroffen gemeenten op Schou-
wen-Duiveland. Van de 500 inwoners werden er 92 slachtoffer van de
ramp. In totaal vielen tijdens en na de ramp 1835 doden.
De overstromingen strekten zich uit over de Zeeuwse en Zuidhollandse
eilanden en overgrote delen van Noord-Brabant. Ook op Texel braken
dijken. In totaal werden 250.000 hectaren overstroomd ofwel 7,8 pro
cent van Nederland. Er werden 72.000 mensen geëvacueerd. De directe
schade bedroeg 1 miljard gulden.
Op deze en de volgende twee pagina's, een terugblik op de ramp, dit week
einde 40 jaar geleden.
die zon en maan samen op de aarde uitoefe
nen. De verhoging die de getijtabel aangeeft
is bij Vlissingen NAP plus 1,95 meter, dat is
geen erg hoog springtij. Het had erger ge
kund.
Het KNMI voorspelt 31 januari om 9.50 uur
stapn tussen west en noordwest: om 17.15
uur is de voorspelling gewijzigd in zware
storm. De stormvloedwaarschuwingsdienst
zendt voor de groepen Rotterdam, Willem
stad, Gorinchem en Bergen op Zoom om
11.00 uur een telegram uit voor flink hoog
water en om 17.47 uur gaat er een voor ge
vaarlijk hoogwater overheen. Het Algemeen
Nederlands Persbureau maakt hiervan in de
nieuwsuitzending van 18.00 uur melding. Na
het middaghoogwater blijft het water hoog
staan: de eb treedt niet in. Menigeen rekent
er op dat de oude volkswijsheid 'niet ebben,
niet vloeien' van toepassing zal zijn.
Doorbraken
De lage en steile zeeweringen in de Delta
kunnen het hoge water en de golfoploop niet
opvangen. Het water holt op veel plaatsen de
dijken uit: ze breken. De dijken die 's nachts
de eerste aanval weerstaan, delven bij het
volgende hoogwater, zondagmiddag, het on
derspit. De binnendijken maken de functie
van tweede waterkering niet waar. De gevol
gen zijn desastreus. In het zuidwesten over
stroomt 200.000 hectare land, voor het over
grote deel cultuurgrond. De dijken langs de
Hollandse IJssel houden het op het nippertje
en daardoor ontsnapt de Randstad aan de
catastrofe.
Rijkswaterstaat registreert dat de dijken over
een lengte van ruim 139.000 meter licht dan
wel zwaar beschadigd zijn. Doorbraken en
stroomgaten nemen een lengte van ruim
47,600 meter in beslag. Totaal een lengte van
187 kilometer aan beschadigingen en door
braken aan de hoofdwaterkeringen. Het aan
tal stroomgaten bedraagt 89.
Slachtoffers
Het Nederlandse Rode Kruis komt op 31 de
cember 1953 op 1795 slachtoffers (152 ver
mist, 1.643 geborgen): Schouwen-Duiveland
534; Zuid-Beveland 96: Noord-Beveland 50;
Zeeuwsch-Vlaanderen 11: Walcheren 5; Tho-
len en Sint-Philipsland 168: Noord-Brabant
247; Goeree-Overflakkee 490: overig Zuid-
Holland 187; Noord-Holland 7. Door de
ramp zijn 92 kinderen wees en 167 halfwees
geworden.
Het dodental wordt uiteindelijk vastgesteld
op 1835, 40 hoger dan de opgave van het Ro
de Kruis. In de officiële opgave zijn de overle
denen meegeteld van wie Tater als doodsoor
zaak is vastgesteld: ontberingen tengevolge
van de overstroming.
Volgens het Centraal Bureau voor de Sta-
tistiek'zijn uit het rampgebied 100.000 men
sen geëvacueerd: op 1 mei '53 zijn dat er nog
24.500 en 1 oktober 11.000.
In de overstroomde gebieden verdrinken
20.000 koeien, 12.000 varkens, 166.000 hoen
ders en eenden, 1.750 paarden, 2.750 scha
pen en geiten. De Zeeuwse cijfers: 8.400 stuks
rundvee, 1.300 paarden. 3.500 varkens en
1.700 schapen. Geëvacueerd worden 56.000
stuks rundvee, 5.000 paarden en 10.000 stuks
varkens en schapen. Beschadigd raken
47.300 boerderijen, huizen, scholen, kerken
en andere gebouwen, waarvan bijna 10.000
zeer ernstig of onherstelbaar. Van de Zeeuw
se boomgaarden overstroomt eenvierde deel.
De totale schade wordt geraamd op 1 mil
jard gulden, als volgt verdeeld: landbouw 203
miljoen: nijverheid, handel, bankwezen J15
miljoen: verkeer 29 miljoen: gebouwen 157
miljoen: huisraad, kleding 121 miljoen: dij
ken, wegen 270 miljoen.
In Zeeland zijn 124 polders ondergelopen. Al
op 1 februari worden meteen stroomgaten
gedicht in Schielands Hoge Zeedijk (bij Nieti-
werkerk aan den IJssel). De Klaas van Stee
landpolder op 6 februari is de eerste polder
die weer aan de invloed van eb en vloed ont
trokken wordt. Twee maanden na de ramp
zijn de polders van Walcheren. Zeeuwsch-
Vlaanderen, Tholen, Sint-Philipsland, Noord-
Beveland en de Zak van Zuid-Beveland
drooggevallen.
Er liggen enkele moeilijke gaten: bij Bath
(21 april dicht), Kruiningen (24 juli dicht).
Schelphoek (28 augustus dicht) en bij Ou
werkerk, waar na veel tegenslag 7 november
met behulp van vier grote Phoenixcaissons
het laatste stroomgat gesloten wordt. Alleen
al voor het herstel op Schouwen-Duiveland
worden verwerkt: 3,1 miljoen zandzakken,
2,4 miljoen kubieke meter klei» 21,5 miljoen
kubieke meter zand, 4,5 miljoen bossen rijs
hout, 700.000 bossen riet, 620.000 ton stor
steen, 554 eenheidscaissons, 5 Phoenixcai:
sons. Er is 650.000 vierkante meter zinkstuk
gemaakt. Voor het bedwingen van lekstro
men verdwijnt 1.500 ton torpedonetten in
het water.
Hulp
Het buitenland stuurt voor ruim 61 miljoen
gulden aan hulpgoederen. Zweden (13 mil
joen) en Canada (9.8 miljoen) zijn het roy
aalst. Zweden geeft geld voor de bouw van
een ziekenhuis in Zierikzee. Het Rode Kruis
stuurt 9.004 boeken en ruim 100.000 (7.416
kilo) tijdschriften naar het rampgebied. Uit
de Scandinavische landen komen ruim 500
houten prefab-woningen. Een aantal landen
zorgt voor landbouwwerktuigen, die volgens
een agrarisch plan worden verdeeld (niet al
leen 250 tractoren, maar ook 570 paarden-
roskammen). Er worden bijna 30.000 textiel
pakketten uitgereikt.
Hoewel minder omvangrijk dan in Zuidwest-
Nederland, richt de februaristorm ook scha
de aan in andere landen. In Engeland vallen
300 slachtoffers, zijn er 30.000 daklozen, woi
den 24.000 huizen en 200 grotere industrieën
overstroomd, raakt 40.000 hectare landbouw
gebied onder water en verdrinken 47.000 die
ren. In de Belgische provincie Antwerpen
worden ruim 10.000 hectare land en 6.1
huizen overstroomd. Er zijn zes slachtoffer
De tol die die nacht aan de zee moest wi
den betaald, was onvoorstelbaar hoog.
Op de vlucht voor het water.
FOTO ARCHIEF
