Bij de poortwachters van de WAO
Feiten &Meningen
aaw/wao
ZATERDAG 30 JANUARI 1993
Gemeenschappelijke Medische Dienst speelt sleutelrol in bepaling arbeidsongeschiktheid
PERSONEN MET
EEN UITKERING
=^•76 ,111111
VERANDERINGEN LAATSTE VUF JAAR^,
700.000
uitkèringen In
miljarden guldens
(nog) niet druk over de daar
door stijgende WAO-premie.
Schmit over de rol van zijn
GMD: „De maatschappij be
paalt wat arbeidsongeschikt
heid is, wij proberen alleen ie
mand af te zetten tegen de ei
sen die de maatschappij aan
een werkende stelt. Als die eisen
omhoog gaan, stijgt de arbeids
ongeschiktheid. Het is de prijs
die de maatschappij van zich
zelf vraagt om zulke hoge selec
tiecriteria voor werkenden te
kunnen handhaven
Bovendien: als de GMD'ers al
iets hadden willen doen aan de
heersende cultuur, stonden ze
met lege handen. „Als je ie
mand voor een volledige WAO-
uitkering voorlegde aan de Klei
ne Commissie (de commissie
van de bedrijfsverenigingen die
uiteindelijk het besluit over de
uitkering moest nemen, red.)
piepte er niemand. Maar als je
minder dan 80 tot 100 procent
arbeidsongeschikt adviseerde,
kreeg je problemen. De Kleine
Commissie was alleen maar be-'
zorgd dat iemand misschien
wat te weinig zou krijgen".
Eind jaren tachtig kwam er een
omslag. Het kan zo niet langer,
klonk het steeds vaker. In 1987,
bij de herziening van de sociale
zekerheid onder staatssecretaris
De Graaf, werd de verdisconte
ring geschrapt. Daardoor zijn er
veel meer gedeeltelijke WAO-
uitkeringen zijn gekomen in
plaats van volledige. Die wor
den aangevuld met een uitein
delijk tot bijstandsniveau aflo
pende WW-uitkering voor het
gedeelte waarvoor de betrokken
nog arbeidsgeschikt wordt ge
acht. De WAO werd daardoor
veel minder aantrekkelijk. Maar
nog altijd aantrekkelijk genoeg,
want de groei nam niet af.
Nederland is ziek, concludeerde
premier Lubbers daarom in zijn
beroemde 'Nijmeegse rede' in
1990. Het vervolg is bekend: tot
op de dag van vandaag woedt er
een verhitte discussie over ziek
teverzuim en WAO.
Er zijn maatregelen genomen,
zoals de bonus-malusregeling
(premies voor werkgevers die
WAO'ers in dienst nemen en
boetes voor werkgevers van wie
werknemers in de WAO belan
den), kortingen op uitkeringen
van werkweigeraars en premie
differentiatie (hogere ziektewet
premie voor bedrijven met een
hoog ziekteverzuim, lagere pre
mies bij weinig ziekte).
De cijfers van de GMD laten
zien dat het steeds beter lukt
om gedeeltelijke arbeidsonge
schikten aan een baan te hel
pen. Herplaatsing bij de eigen
werkgever staat daarbij voorop.
Jonker: „De werkgevers zijn
soepeler geworden. In plaats
van een halve keer kijken ze te
genwoordig drie keer of ze ver
vangend werk kunnen vinden.
Dat komt denk ik deels omdat
het ze geld kost als iemand in
de WAO komt, maar ook door
de maatschappelijk druk".
Lukt dat niet, dan wordt samen
met de zieke gekeken naar an
dere mogelijldieden. De GMD
beschikt over een computer
met 1500 volledig geanalyseer
de banen. De mogelijkheden en
beperkingen van de cliënt wor
den ingevoerd en de computer
spuwt een aantal mogelijke
nieuwe banen uit. Vervolgens
neemt de GMD-arbeidsdeskun-
dige de mogelijkheden door en
wordt eventueel een scholings
programma opgesteld.
Over een paar maanden is de
GMD echter geschiedenis. Dan
gaat de dienst geheel op in het
GAK, dat voor dertien bedrijfs
verenigingen de WAO en de
Ziektewet uitvoert. In het kader
van een heel pakkèt maatrege
len om de uitvoering van de so
ciale zekerheid beheersbaarder
en doorzichtiger te maken, be
sloot staatssecretaris Ter Veld
van sociale zaken de GMD op te
heffen en elke bedrijfsvereni
ging eigen arbeidsdeskundigen
te geven voor de keuringen. Het
bemiddelen naar ander werk of
scholing gaat naar de Arbeids
bureaus.
De GMD'ers vinden het jammer
dat ze nü worden opgedeeld.
„Het werk wordt nu versnip
perd terwijl we het hele proces
van begeleiding bij de ziekte en
weer aan het werk helpen nu
juist in één organisatie hadden
gebundeld", vindt Schmit.
Daarnaast is er het cultuurver
schil. Tussen GMD en GAK
heeft het nooit geboterd. De
GMD verwijt het GAK al sinds
jaar en dag bureaucratie, het
GAK vindt de GMD veel te traag
werken. Het organisatiebureau
Horringa De Koning, dat in
1992 adviseerde over de fusie
tussen GMD en GAK, ken
schetste de GMD (1600 men
sen) destijds als een 'kleine,
hechte organisatie met een ei
gen professionele cultuur' en
het GAK (bijna 17.000 werkne
mers) als een inefficiënte, bu
reaucratische moloch.
Anderzijds is Schmit gaandeweg
ook voordelen van de samen
voeging gaan zien: de stroeve
verhoudingen behoren dan ho
pelijk tot het verleden, waar
door de informatie-uitwisseling
soepeler zal verlopen en er snel
ler en efficiënter kan worden
gewerkt. Maar toch, het blijft
een opheffing met spijt in het
hart: „Ik hoor nu af en toe: we
hadden de GMD nooit moeten
De kogel is door de kerk: werknemers die
nu ernstig ziek worden of een ongeval
krijgen waardoor ze arbeidsongeschikt
wqrden, zullen uiteindelijk een aanzien
lijk lagere WAO-uitkering krijgen dan
hun ruim 900.000 lotgenoten, die op dit
moment al onder de regeling vallen.
Maar hoe belandt iemand in de WAO?
Wie beslist daar eigenlijk over? Uiteinde
lijk is dat de bedrijfsvereniging, maar zeer
zwaarwegend is het advies van de Ge
meenschappelijke Medische Dienst. Die
neemt bij langdurige ziekte het werk van
de ziektecontoleur over om te kijken of er
sprake is van blijvende arbeidsonge
schiktheid. Een kijkje in de keuken van
de GMD.
i heel verschil of je gaat vissen omdat je daar zin in hebt of omdat j
Nee, dan zijn vader. Dik 80
maar hij spit nog in zijn uppie
zijn groentetuin om. Zelf suk
kelt Kees al jaren met zijn rug.
Vorig jaar nog is hij geopereerd.
Hij kon weer aan het werk,
maar sjouwen, had de chirurg
hem verteld, was voortaan uit
den boze. Daar sta je dan als 50-
- jarige hovenier. Kees, had zijn
baas gezegd, we vinden wel wat
voor je. Goed bedoeld hoor,
maar dat heeft hij wel vaker ge
zien: na een paar maanden,
hooguit een jaar, zaten die jon
gens toch weer thuis. Want als
er even aangepakt moet wor
den, ga je toch niet langs de
kant zitten.
Nou had die man van de Ge
meenschappelijke Medische
Dienst wel zijn best gedaan om
wat anders voor hem te vinden.
Maar ja, hij heeft verder geen
opleiding. Dus eigenlijk waren
ze snel uitgepraat. Toch had hij
er wel moeite mee om in de
WAO te gaan.
En dus rijdt Hans Jonker, ar-
beidsdeskundige bij de GMD-
Haarlem, op een stormachtige
januarimiddag naar Badhoeve
dorp. Om nog één keer te pra
ten over de mogelijkheden om
aan het werk te blijven. Het ge
sprek met Kees is kort. Bij nader
inzien schikt ook de hovenier
zich in zijn lot. Na de operatie
ging het aanvankelijk veel beter,
maar de laatste tijd heeft hij
'toch weer veel last van zijn rug.
En, denkt hij, „overal ontslaan
ze mensen. Waar zouden ze
dan op mij zitten te wachten?"
Hij heeft er nu ook wel vrede
mee, zegt hij, al had hij het zich
allemaal wat anders voorge
steld: nog een jaar of zeven,
acht werken en dan met 57 de
VUT in. „Dat is daar toch een
mooie leeftijd voor". Wat hij nu
verder doet zo overdag? Weinig.
Veel op de barik liggen, als hij
weer pijn heeft. Beetje huishou
delijk werk. Aardappels schillen
en zo. Hobby's? Nee, nooit ge
had ook. Nou ja, hij vist wel
graag „maar weet u, het is toch
een heel verschil of je gaat vis
sen omdat je daar zin in hebt of
omdat je niets anders te doen
hebt".
De Kamer heeft besloten: wie
straks arbeidsongeschikt wordt,
zal na een 'gewenningsperiode'
een uitkering krijgen die in de
meeste gevallen veel en veel la
ger - soms minder dan de helft -
is van zijn oude inkomen. Poli
tiek Den Haag hoopt dat door
die drastische verlaging het be
roep op de Wet Arbeidsonge
schiktheid zal afnemen. Grip
heeft de politiek daar niet op.
Het zijn de negentien bedrijfs
verenigingen die besluiten over
de toekenning van gehele of gej
deeltelijkeWAO-uitkeringen.
Deze instellingen, bestuurd
door werkgevers en vakbonden,
voeren sinds jaar en dag de
Ziektewet en de WAO uit.
Hoewel het uiteindelijke besluit
over een WAO-uitkering bij de
bedrijfsverenigingen ligt, speelt
de Gemeenschappelijke Medi
sche Dienst daarin een belang
rijke rol. De arbeidsdeskundi
gen van de GMD moeten uit
eindelijk vaststellen of en in
hoeverre er sprake is van blij
vende arbeidsongeschiktheid.
Daarover brengen ze advies uit
aan de bedrijfsverenigingen, die
opheffen. Maar ach, als we niet
waren opgeheven, zou het eeu
wig strijd zijn gebleven".
Karei komt binnen. 25 Jaar, lang
haar, gespannen blik. Tot voor
kort werkte hij via een zogehe
ten inleenbedrijf als classificeer
der (schoonmaker) bij Hoog
ovens. Vies en zwaar werk
„maar ik hou wel van werk waar
je moe van wordt". Kort gele
den meldde hij zich ziek: con
centratieproblemen.
Daarachter gaat een kwart eeuw
ellende schuil. Zijn vader heeft
hij nooit gekend, de relatie met
zijn moeder was beroerd. Kin
dertehuizen. Agressie is zijn
manier van communicatie. Van
het jeugdinternaat in Borculo,
bepaald geen softe instelling, is
hij afgetrapt omdat hij niet
bleek in te tomen. De LTS op
het terrein van het internaat
heeft hij niet afgemaakt. Veel te
theoretisch. En mijn handen za
ten te los, zegt hij.
Na een verblijf in een ander
jeugdinternaat woont hij sinds
enige tijd woont bij een oude
vriendin van zijn moeder in
Haarlem. Soft- en harddrugs,
drank -soms anderhalve liter
whisky per dag- en diefstal om
het geheel te bekostigen. Hij
voelt zich volledig waardeloos.
„Mijn leven heeft tot nu bestaan
uit mezelf opsluiten, maar dat
wil ik niet meer". Sinds de zo
mer volgt hij therapie in Vo
gelenzang en is hij - zoals de in
stelling eiste - van de alcohol en
de drugs af. Al gébruikt hij af en
toe nog wel hasj. Sinds drie da
gen rookt hij niet meer, meldt
hij met enige trots.
Volgens zijn therapeute kan
werk, mits onder strakke regie,
een prima aanvulling op zijn
theraptie zijn. Zelf wil Karei al
van kindsbeen af aan automon
teur worden. Hij droomt van
een eigen bedrijfje. Hans Jonker
ziet dat in principe wel zitten,
maar houdt Karei herhaaldelijk
voor dat er dan wel hard gestu
deerd moet worden. Theorie
stampen dus. Maar Karei is
vastbesloten: als het kan, wil hij
nog morgen naar een vak
school. In de krant heeft hij ge
lezen dat in Amsterdam in fe
bruari een opleiding begint.
Hans houdt wat af. Hij zal infor
meren, maar denkt eerder aan
september omdat de opleiding
waarschijnlijk moeilijk te com
bineren valt met de therapie op
Vogelenzang. „Voor het eind
van de maand hoor je van me",
belooft hij.
Hans Jonker brengt hem naar
de lift. „Als je dit allemaal achter
de rug hebt en je wilt er toch
nog bovenuit komen, daar heb
ik toch wel bewondering voor",
zegt hij als hij terugkomt.
(de namen van de betrokken
cliënten in dit verhaal zijn in
verband met de privacy fictief)
vervolgens een besluit nemen.
Maar de GMD doet meer dan
alleen onderzoek. De arbeids
deskundigen bekijken ook of de
zieke bij zijn eigen bedrijf of een
ander bedrijf aangepast werk
kan gaan doen, en of daarvoor
om- of bijscholing nodig is. Zo
ja, dan regelt de GMD dat.
werden vorig jaar 12869 'geval
len' afgehandeld. Bijna de helft
(46 is weer aan het werk bij
de eigen werkgever, een andere
baas, als zelfstandige of in een
sociale werkplaats. 15 Procent
zit - al dan niet gedeeltelijk ar
beidsongeschikt - nog werkloos
thuis en 37 procent kreeg een
volledige WAO-uitkering.
De cijfers illustreren de cultuur
omslag bij de uitvoering van de
sociale zekerheid. Sinds de be
drijfsverenigingen, het Ge-
meenschappelijkAdministratie
Kantoor (GAK) en de GMD stro
men van kritiek te verwerken
hebben gekregen, proberen ze
zich om te vormen van 'uitke-
ringsfabrieken' tot
rechtvaardige maar
strenge uitvoerders
van de sociale ze
kerheid.
Hoewel het aantal
arbeidsongeschik
ten nog steeds toe
neemt (vorige
maand kwamen er
weer 1800 bij) is er
toch een groot ver
schil met een aantal
jaren geleden, zo leert een ver
gelijking van de cijfers van 1992
met die van 1985. In dat jaar
handelde de GMD-Haarlem
5280 gevallen af, waarbij 80 pro
cent een volledige wAO-uitke-
ring kreeg, 7 procent in de WW
belandde en 13 procent weer
aan het werk ging. En die 13
procent, zo meldt het jaarver
slag 1985 triomfantelijk, is een
toename met meer dan 35 pro
cent ten opzichte van 1984.
In die dagen - de eerste helft
van de jaren tachtig - moesten
de GMD'ers zich veelal beper
ken tot de inschatting of ie
mand voor meer of minder dan
15 procent arbeidsongeschikt
was, de grens voor toelating tot
de WAO. Zo ja, dan volgde na
een jaar bijna automatisch een
volledige WAO-uitkering als de
betrokkene op dat moment nog
steeds thuis zat. De GMD moest
weliswaar op dat moment be
oordelen of de werkloosheid te
wijten was aan de handicap of
aan een gebrek aan banen,
maar dat onderscheid was vol
gens Hans Jonker in de praktijk
niet te maken. Het waren de ja
ren van de massa-ontslagen. Als
er al nieuwe mensen werden
aangenomen, dan mochten die
in elk geval niets mankeren. De
werkgevers hadden immers
keuze genoeg.
De stelling dat een Artetnehandi
cap iemand helemaal arbeids
ongeschikt maakte, was met
enig kunst- en vliegwerk en so
ciaal gevoel dus wel te verdedi
gen. Verdiscontering heette dat
met een mooi woord. Minstens
zo belangrijk was dat de WAO
prima srrteerolie was gebleken
voor grote bedrijfssaneringen.
De werknemers werden 'afge
kocht' met een mooie uitkering
tot aan het pensioen, die de in
dividuele werkgever niet of nau
welijks geld kostte. Bonden te
vreden, werkgevers tevreden, en
de maatschappij maakte zich
Als je iemand minder
dan 100 procent wilde
afkeuren, kreeg je de
grootste problemen met
de bedrijfsvereniging
Met enige trots presenteert
GMD-regiodirecteur Noord-
Holland Henk Schmit een uit
draai over 1992: in zijn gebied
