Aardbevingen vanuit
ruimte 'voorspelbaar'
Ideale dode in
1200 plakjes
Pasgeborene komt soms
met staartje ter wereld
Wetenschap
Migrainelijders kunnen
rustig Imigran inspuiten
Onderzoek
naar nieuw
soort
babyvoeding
I u
LEEUWEN
Leidse neuroloog: 'Geen paniek'
LEIDEN JAN WESTERLAKEN
DINSDAG 26 JANUAR11993
LEIDEN BEN APELDOORN
In de volgende eeuw hoeven
medische studenten waar
schijnlijk niet meer in lijken
te snijden om hun anatomi
sche kennis van het menselij
ke lichaam op te vijzelen. De
medicus in spe hoeft straks
alleen maar achter een beeld
scherm plaats te nemen en
toetst in welk lichaamsdeel of
soort weefsel hij/zij wil deter-
Op het scherm verschijnt
een uitgebreid keuzemenu:
wat en hoe wil men onder
zoeken. Wil men een door
snede van een zeker stukje
weefsel, over welke kenmer
ken wil men daarbij beschik
ken en wil men er wel of geen
bloed bij tijdens het 'snijden'.
I let maakt niet uit wat men
wil ontleden of analyseren;
een stukje teennagel, een
segmentje tong, een plakje
longweefsel of een dwars
doorsnede van de hypofyse.
De database van het vorig
jaar in de VS gestarte 'Visible
Human Project' zal groot ge
noeg zijn om in alle weten
schappelijke behoeften te
Maar voor het zover is, zal
er wèl moeten worden gesne
den. Heel minutieus, heel
veel en in zo perfect mogelijk
bewaard gebleven doden.
Doden van verkeersongeluk
ken of van ander fysiek ge
weld zijn uitgesloten van het
project. Dc 'ideale doden'
zijn die na een overdosis
drugs of koolmonoxidevergif
tiging. Bovendien moeten ze
een verklaring op zak hebben
dat ze hun lichaam aan de
wetenschap wensen af te
staan. De doden moeten tus
sen de 20 en 60 jaar zijn en
bij voorkeur van gemiddelde
lichaamslengte en gewicht
zijn.
Bovendien moeten ge
schikte kandidaten binnen
twaald uur nadat de dood in
trad ingevroren zijn om opti
male versheid te garanderen.
Begin vorig jaar kreeg de uni
versiteit van Colorado van
het Amerikaanse 'National
Library of Medicine' op
dracht (en 1,5 miljoen gul
den) om te zoeken naar ge
schikte mannelijke en vrou
welijke kandidaten.
Dat bleek tegen te vallen.
In de vriezers van de Colora-
do-universiteit bevinden zich
nu drie mannelijke en twee
vrouwelijke lichamen. Pro
jectleider en celbioloog Victor
Spitzer is over de mannen
'redelijk tevreden' maar over
de diepgevroren constitutie
van de vrouwen minder. Er
wordt dus naarstig doorge
zocht.
Heeft men eenmaal vol
doende lichamen van beide
seksen, dan wordt daaruit
éénATouw en één man geko
zen. Die worden Eva en
Adam gedoopt en vervolgens
in diepgekoelde toestand met
een elektrische vleessnijder
die is voorzien een speciaal,
computergestuurd zaagblad
in 1200 plakken van een
millimeter dun worden ver
zaagd.
Elke plak wordt van alle
kanten tot in de kleinste de
tails in zichtbaar licht gefoto
grafeerd. Voordat het zaag-
proces begint worden de li
chamen in hun geheel in
beeld gebracht met behulp
van computer-tomografie en
magnetische resonantie. Met
een roterende 'scanner'
wordt met zachte röntgen
straling, alleen weefsel in
zorgvuldig geselecteerde la
gen afgetast en driedimensio
naal vastgelegd.
Bij afbeeldingen via mag
netische resonantie maakt
men gebruik van de natuur
lijke trilling van de atomen en
moleculen waaruit weefsel is
opgebouwd. Ook bij diepge
vroren omstandigheden zijn
die trillingen aanwezig; ze
houden pas op bij het abso
lute nulpunt (-273,15 graden
Celsius) maar zo kouden zijn
de lichamen niet.
Met het opbouwen van de
elektronische versie van
Adam en Eva tot één giganti
sche database, is zeker 30
miljoen gulden gemoeid. En
zeker vijf jaar noeste arbeid.
Alle gegevens, inclusief de fo
to's, worden digitaal opgesla
gen. Men denkt in totaal 85
compact discs nodig te heb
ben om de naar schatting 60
Gigabytes (60.000 Megabytes)
grote database van het 'Visual
Human Project' kwijt te kun
nen. De NLM is van plan de
gegevens centraal ter be
schikking te stellen.
Elk onderzoeksinstituut
kan er, tegen betaling, ge
bruik véin maken door tevo
ren in te tekenen op de gehe
le database of een deel daar
van. Via net huidige mondia
le data-transmissienet kun
nen de gegevens met een
snelheid van één Gigabyte
per seconde worden overges
eind. Adam en Eva kunnen
zo in precies één minuut
naar elk instituut ter wereld
worden overgebracht met
een heel goede, snelle com
puter.
Hij kostte een slordige 1,5
miljard gulden, draait al 1,5
jaar rondjes om de aarde
op een hoogte van bijna
800 kilometer en is in staat
bewegingen waar te ne
men van slechts enkele
millimeters en tempera
tuurverschillen van amper
een graad: de 'Earth
Resources Satellite' (ERS).
Deze Europese satelliet,
een van de grootste projec
ten van de ruimtevaartor
ganisatie ESA, moet vrijwel
alle gesteldheden te land,
ter zee en in de lucht met
ongekende precisie in
kaart brengen.
LEIDEN BEN APELDOORN
Dat is hard nodig, want er ge
beurt op onze planeet zó ont
zagwekkend veel op het gebied
van atmosferische en oceani
sche stromingspatronen, tecto-
nische bewegingen, tempera-
tuuropbouw, milieu-effecten en
ijsafkalving en -aangroei dat
men, ondanks miljoenen meet
gegevens van talloze grondsta
tions en allerlei satellieten, een
éénduidige standaard mist als
basis voor al die gegevens.
Die basis moet de ERS leve
ren. De satelliet maakt daarbij
onder meer gebmik van radar
signalen die zowel dienen voor
zeer nauwkeurige hoogtebepa
lingen als, via radarinterferome-
trie (het samenvoegen van beel
den uit een iets andere ge
zichtshoek), driedimensionale
beelden van alle mogelijke ge
bieden op aarde. Bij andere gol
flengten (infrarood, ultraviolet)
kan men ziekten in gewassen of
bepaalde processen in de
dampkring (ozonlaag) opspo
ren. Uit de aard van terugge
kaatste radarsignalen kan men
bijvoorbeeld waterbewegingen
en oceaanbodems in kaart
brengen en bewegingen van en
spanningen tussen diverse
landschollen afleiden.
Wat het laatste betreft blijkt
de ERS de toch al hooggespan
nen verwachtingen nog te over
treffen. Zo kunnen met de ERS
geweldig nauwkeurige topogra
fische kaarten van de aarde
worden gemaakt. Daarbij wor
den jaarlijkse bewegingen in de
aardkorst van slechts enkele
millimeters zichtbaar. Dat bleek
nadat nabij de Duitse stad Bonn
over een afstand van 20 kilome
ter een serie radarspiegels was
geplaatst om de ERS-radar te
testen. Enkele spiegels werden
na de test slechts enkele centi
meters verplaatst, wat door de
ERS, bij volgende passages,
overduidelijk werd aangetoond.
Deze bijna griezelige nauw
keurigheid maakt het mogelijk
om tectonische bewegingen,
met name in aardbevingsrijke
gebieden, veel nauwkeuriger te
volgen dan tot dusverre moge
lijk was. Men acht dit van groot
belang voor dié gebieden waar
binnen afzienbare termijn een
zware aardbeving wordt ver
wacht met mogelijk rampzalige
gevolgen voor wereldsteden als
bijvoorbeeld San Francisco, Los
Angeles en Tokyo.
Door in die gebieden radar-
spiegels te plaatsen en deze op
de ERS-apparatuur in te rege
len, kunnen zelfs de geringste
bewegingen van de landmassa's
in de gaten worden gehouden.
Omdat de ERS-radar ook in
staat is de oceaanbodem af te
tasten, kunnen daar optredende
verschuivingen bij de opper
vlakte-metingen worden be
trokken. Men verwacht hiermee
beter in staat te zijn om een
aanstaande zware aardbeving
'te zien aankomen'.
Jarenlang was er tussen zeke
re landgebieden geen sprake
van verschuiving; de spannin
gen in de aardkorst hoopten
zich al die tijd geweldig op tot
dat ene, catastrofale moment
waarop de achterstand in één
klap geheel of gedeeltelijk teniet
wordt gedaan. Juist 'rustige' ge
bieden, gelegen nabij het vaak
complexe breukenpatroon tus
sen twee onderling schuivende
landschollen, zijn verdacht.
Met dezelfde techniek kan
men ook op handen zijnde vul
kaanerupties opsporen. Vul
kaanuitbarstingen worden veel
al voorafgegaan door bewegin
gen in de aardkorst en soms lo
pen de spanningen in de diep in
de korst verscholen liggende
magmahaard zó hoog op dat
een uitgestrekt gebied succes
sievelijk meters wordt opgetild.
Migraine-patiënten kunnen
het geneesmiddel Imigran
rustig inspuiten om een aan
val van hoofdpijn te onder
drukken. Ze hoeven niet bang
te zijn om door een hartin
farct te worden getroffen. Zo
reageert de Leidse neuroloog
dr. M. Ferrari op berichten
over hartklachten na gebruik
van het anti-migrainemiddel.
Volgens de neuroloog zijn er
absoluut geen duidelijke aan
wijzingen dat Imigran een
hartaanval zou veroorzaken.
Het drukkend gevoel op de
borst dat in sommige gevallen
na een injectie kan ontstaan,
is geen reden om zich zorgen
te maken, zegt hij.
Het Nederlands Tijdschrift
voor Geneeskunde meldde
onlangs, dat een 47-jarige
vrouw een uur, nadat zij zich
met Imigran had ingespoten,
door een hartinfarct werd ge
troffen. Kort erop volgde een
bericht over een tweede geval.
Maar dit infarct trad pas een
week na toediening van Imi
gran op. Beide patiënten heb
ben de aanval overleefd.
Ferrari, op basis van wiens
promotie-onderzoek Imigran
twee jaar geleden als anti-mi-
grainemiddel werd geregi
streerd, zegt dat er over de
hele wereld ongeveer een half
miljoen mensen zijn, die het
medicijn geregeld gebruiken.
Daarom kan één melding op
DEN BOSCH
Voor een kleine miljoen vrou
wen in Nederland, die onge
wenst urine verliezen als gevolg
van stress-incontinentie, heeft
Havenco in Den Bosch een
tampon op de markt gebracht,
die in de meeste gevallen een
einde maakt aan deze hinderlij
ke kwaal. De tampon, een En
gelse vinding, corrigeert het af-
sluitmechanisme van de blaas
waardoor urineverlies wordt
voorkomen.
Incontinentie treft ongeveer
tien procent van de Nederland
se vrouwen. Een vorm van on
gewild urineverlies is de zoge
naamde stress-incontinentie,
die het meest voorkomt in de
leeftijd van twintig tot zestig
jaar. Het kenmerk ervan is dat
inspanning (bukken, tillen,
traplopen, sporten, hoesten, la
chen, niezen, persen, springen)
urineverlies tot gevolg heeft.
Tot nu toe werd de kwaal
toeval berusten, licht hij toe.
„Je kunt achter de televisie j
ook door een hartaanval wor-
den getroffen. Is die tv dan
daarvan de oorzaak? Wanneer
wordt aangetoond dat Imi
gran een verhoogd risico geeft
op een hartinfarct, ja, dan
hebben we echt een pro
bleem. Vooralsnog zie ik geen j
enkele reden om in paniek te
raken."
Hij voegt er onmiddellijk i
aan toe, dat Imigran wel pro
blemen kan veroorzaken bij
hartpatiënten. Maar dat doet
ook het andere middel (er-
gotamine), dat ook tegen mi
graine wordt voorgeschreven.
Van dit medicijn, aldus Ferra
ri, is aangetoond dat het de
oorzaak was van dertig hart- j
aanvallen. Gemakshalve
wordt dit vergeten, merkt hij
cynisch op.
De Leide neuroloog is er Ij
wel voorstander van dat er
een zorgvuldig onderzoek
komt waarin wordt gekeken 1
naar de relatie tussen Imigran
en het ontstaan van hart
klachten. Wat hem betreft I
wordt het anti-migrainemid-
del gewoon voorgeschreven.
„De meeste collega's denken
er precies hetzelfde over. Er is i
geen enkele reden om het
niet te doen. Indien er zich na
gebruik van Imigran meer j
hartinfarcten zouden voor- j
doen, dan is voorzichtigheid I
geboden. Daarvan is echter i
geen sprake."
vaak bestreden door middel van
een operatie of door materiaal si
waarin de urine werd opgevan
gen. De operatie heeft tot doel I:
het afsluitmechanisme te corri
geren. De tampon, die in de va
gina wordt ingebracht, corri
geert dit mechanisme eveneens.
Voordat de tampon kan wor
den ingebracht moet hij met!
warm water nat worden ge
maakt waarna een ronde vorm
aanneemt. Zodra die is inge
bracht kan hij zonder bezwaar
de hele dag op zijn plaats blij
ven. Tijdens de menstruatie -
wordt de tampon niet gedragen.
Volgens Havenco heeft drie
kwart van de vrouwen met on- j
gewenst urineverlies baat bij de
tampon. Ziekenfondsen en par- j
ticuliere ziektekostenverzeke-
raars vergoeden in de meeste
gévallen de kosten van de tam
pon als de huisarts of specialist j
een medische verklaring ver
strekt.
Moedermelk is het beste voor een pasgeboren baby. Deze vierling houdt het echter bij de fles. Een nieuw soort babyvoeding, waaruit de baby naar
verwachting gemakkelijker vetten kan opnemen, wordt momenteel getest in het Sophia-kinderziekenhuis in Rotterdam. foto ap
ROTTERDAM GPD
Voor een pasgeboren baby is
moedermelk het beste. Niet
voor niets streven onderzoekers
ernaar kunstmatige flessemelk
zo veel mogelijk op de natuurlij
ke babyvoeding te laten lijken.
In dat proces is een stap voor
waarts gezet. Een nieuw soort
babyvoeding, waaruit de baby
naar verwachting makkelijker
vetten kan opnemen, wordt nu
getest in het Sophia-kinderzie
kenhuis in Rotterdam.
In Nederland geeft ongeveer
de helft van de moeders hun
kinderen kunstmatige voeding.
„Daar zijn allerlei redenen
voor", zegt research-verpleeg-
kundige Anneke Boerlage. „Een
aantak vrouwen wil geen borst
voeding geven, bijvoorbeeld
omdat dat niet te combineren
valt met het werk. Of ze vinden
het niet prettig. En dan is er nog
een groep bij wie het simpelweg
niet lukt omdat ze onvoldoende
moedermelk produceren".
In de afgelopen de.cennia is
de flessemelk stapje voor stapje
verbeterd. Kunstmatige voeding
is nu voor een groot deel iden
tiek aan moedermelk, zegt prof.
dr P.J.L Sauer die samen met dr
V.P. Carniëlli in het Sophia-kin
derziekenhuis het onderzoek
leidt.
„Maar dat geldt nog niet voor
de vetten". Het gaat om de plek
die het vetzuur palmitaat in de
voeding inneemt. „Palmitaat is
het meest voorkomende vet
zuur", legt Sauer uit. „Het is een
zuur dat nooit vrij in onze voe
ding voorkomt. Het is altijd ge
bonden aan een suiker".
Wie moedermelk tot in mole
culen ontleedt, ontdekt dat het
vetzuur palmitaat gebonden is
aan de tweede poot, een soort
aanhechtingspunt, van het sui
ker glycerol. „In kunstmatige
babyvoeding zit het vetzuur op
een andere plek, namelijk aan
de eerste poot. Het menselijk li
chaam beschikt over enzymen
die het palmitaat wel van de
eerste, maar niet van de tweede
poot kan halen. Als vet vrij is,
wordt het niet zo goed opgeno
men", zegt Sauer. „Dat leidt er
toe dat de vetten in de flesse-
voeding niet zo goed door de
baby kunnen worden opgeno
men als de vetten in moeder
melk".
De techniek om palmitaat te
laten hechten aan de tweede-
poot van glycerol bestaat al eni
ge tijd. Pas sinds kort is het mo
gelijk dit molecuul op grote
schaal te fabriceren. Het
Sophia-kinderziekenhuis on
derzoekt de werking ervan in
flessevoeding. Dat gebeurt door
middel van 'blind onderzoek'.
„We hebben drie soorten ba
byvoeding", legt Boerlage uit.
„De eerste is de babyvoeding
die nu in de winkels te koop is.
Daarin zit minder palmitaat
dan in moedermelk. De andere
twee soorten bevatten dezelfde
concentratie vetzuur als in
moedermelk, alleen is die in de
ene soort gebonden aan de eer
ste poot van het glycerol en in
de andere aan de tweede poot".
De onderzoekers noch de
moeders die meedoen, weten
welke van de drie voedingen de
baby krijgt toegediend. Pas na
afloop - de testen zullen onge
veer drie maanden in beslag ne
men - kunnen de resultaten
worden vergeleken. „De ontlas
ting van baby's die flessemelk
krijgen, is meestal wat harder",
zegt Sauer. „Dat komt omdat de
baby de vetten uit de flessemelk
minder goed kan opnemen. Je
kan dus verwachten dat de ont
lasting met de verbeterde baby
voeding minder hard wordt.
Maar of dat echt verbetert,
moet blijken".
De ouders die meedoen aan
het onderzoek, dat begint direct
na de geboorte van het kind,
krijgen de voeding thuis be
zorgd. Boerlage: „Tijdens het
eerste bezoek meet ik gelijk de
dikte van de huidplooien van
het kind. Dat gebeurt ook bij
het tweede bezoek, na twee we
ken, en het derde na vier we
ken". In de zogenaamde 'ba
lansperiode' daarna wordt van
het kind wat bloed afgenomen
en gedurende 24 uur urine ver
zameld. Dat gebeurt ook met de
ontlasting.
DEN BOSCH «KEES WIESE
Het is een uiterst zeldzaam
verschijnsel, maar het komt
voor: soms wordt de mens
geboren met een staartje. De
kinderartsen C.W.R. Zijlmans
en J.H. Hoekstra van het
Bosch Medicentrum in Den
Bosch beschrijven in het Ne
derlands Tijdschrift voor Ge
neeskunde zo'n baby met
staart: een gezond jongetje
dat na een ongestoorde
zwangerschap en een vlotte
bevalling ter wereld kwam.
Hij had aan het eind van
zijn rug een in een punt uit
lopend staartje van 3,5 centi
meter lengte en aan de basis
een doorsnee van 7 millime
ter. Het werd chirurgisch ver
wijderd en bleek te bestaan
uit vet en bindweefsel, met
daarin aderen en enkele ze
nuwen. Kraakbeen, been en
spierweefsel ontbraken. In de
huid bevonden zich talg en
zweetklieren. Het jongetje
had geen afwijkingen aan de
wervelkolom.
In de vorige eeuw, toen
Darwins evolutietheorie ter
discussie stond, zijn vele,
vaak dubieuze gevallen van
menselijke staarten beschre
ven. Voor de evolutionisten
was de menselijke staart een
teken van terugval naar de
lagere soort (primaten). Na
dat de moderne evolutie
theorie in de westerse weten
schap en Filosofie was aan
vaard, taande de interesse in
het fenomeen van de mense
lijke staart. Sindsdien zijn
sporadisch gevallen beschre
ven, vooral in de tweede helft
van deze eeuw".
„In het verleden waren le
genden over staarten bij
mensen wijdverbreid. Zelfs
volksstammen met staarten
werden genoemd. Een ko
ninklijke familie in India, 'de
langstaarten Ranas van Sua-
rashta', zou haar afkomst van
de aapgod Hanuman hebben
bewezen met het erfelijke
staartje. Vele theorieën zijn
aangedragen om het ver
schijnsel te verklaren. In 1894
nog werd een pasgeborene
beschreven wiens staart werd
beschouwd als een gevolg
van bezorgdheid van de
moeder tijdens de zwanger
schap over een aantal bigge
tjes".
Volgens de artsen Zijlmans
en Hoekstra groeit bij het
menselijk embryo normaal
de staart vrijwel identiek met
die van staartdragende die
ren gedurende de eerste 6
weken. Het embryo is dan 14
tot 16 millimeter groot. In de
7de en 8ste week, verkleint
het en vergroeit het met om
liggende structuren tot een
zichtbare slaartknop over
blijft. Deze staartknop, die
doorgaans verdwijnt, kan
blijven en zelfs uitgroeien.
„De staart is recht, geseg
menteerd of gekruld, kan
heen en weer bewegen
(kwispelen) of immobiel zijn.
Hij kan ontspringen op di
verse plaatsen aan het einde
van de ruggegraat, maar ook
terzijde daarvan. Het vermo
gen te groeien kan aanzien
lijk zijn. Men kan zich voor
stellen dat in de tijd dat deze
staarten niet werden verwij
derd, lichamelijk ongemak
en diepe schaamtegevoelens
gemeld werden. Redenen
van wel of niet behandelen
zijn niet altijd van medische
aard. In 1903 weigerden ou
ders deze ingreep bij hun
kind in de hoop financieel te
kunnen profiteren door de
curiositeit tentoon te stel
len", aldus de artsen Zijl
mans en Hoekstra.
