'Oudheden' kiest voor nieuwe koers
Sandrien Thiel overtuigt slechts gedeeltelijk
Intrigerend totaaltheater Cloud Chamber
'De ingebeelde Zieke'
oppervlakkig en naïef
Cultuur&Kunst
Toegangsschacht graf
pas donderdag ontdekt
ZATERDAG 23 JANUAR11993
LEIDEN SASKIA STOELINGA
N VOORPAGINA
Bij het Rijksmuseum van Oud
heden kwam pas gistermorgen
het nieuws binnen dat het
team op 10 januari op de eer
ste oorspronkelijke muren
(2.20 meter hoog) van het graf
van Inioeia stuitte. Dat er nu
pas ruchtbaarheid aan is gege
ven, komt omdat het team ze
kerheid moest hebben. De
schacht die toegang geeft tot
de grafkamers is pas op 21 ja
nuari ontdekt.
Hans Schneider laat verder
weten dat de bovenbouw in
middels gedeeltelijk is opge
graven. Dit deel is 10 bij 8 me
ter en bestaat uit twee kapel
len met een ommuurd hof er
voor. Eén kapel heeft een ge
welfd dak en de wanden zijn
beschilderd met grote offers
cènes: Inioeia, zijn vrouw Ioey,
twee zonen, twee dochters;
ook Inioeia voor Osiris, Isis en
Nephthys. „Muurschilderin
gen van dit formaat en in deze
conditie (heldere kleuren,
goed bewaard) zijn nog niet
eerder in de regio Memphis
aangetroffen. De stijl en kunst
zinnigheid doen niet onder
voor die van de kunst in Ho-
remheb en Maya. Subliem. Dit
geldt ook voor de reliëfs waar
mee de binnenwanden van de
twee kapellen en de hofwan-
den waren bedekt", aldus
Hans Schneider uit het opgra-
vingsgebied in Sakkara dat
zich 25 kilometer ten zuiden
van Caïro bevindt.
Beroering
De ontdekking van het graf
van Inioeia wekt de nodige be
roering bij het Leidse opgra
vingsteam. „Met deze vondst
laten we weer van ons horen."
De andere Egyptoloog van het
Leidse museum, Maarten Ra
ven, die thuis is om de belang
rijke tentoonstelling 'Mum
mies onder het mes' voor te
bereiden, kan nu ook al met
zekerheid zeggen dat de vijf
blokken met reliëfs die in 1975
door het opgravingsteam zijn
ontdekt, uit dit graf afkomstig
zijn. „Door eerdere plunderin
gen is het heel moeilijk om
sommige opgravingen te
plaatsen. Musea in Berlijn en
Parijs hebben waarschijnlijk
ook vondsten uit dit graf."
In 1987 ontdekte het Leidse
team, dat daar graaft samen
met Egypt Exploration Society,
het belangrijke graf van Maya.
Het Inioeia-graf werd overi
gens bij toeval ontdekt. Het
team was op zoek naar het
graf van Pay, waarvan nu
wordt vermoed dat het enige
meters ten oosten van Inioeia
ligt.
Spectaculaire presentatie Nederlandse archeologie
Optreden Sari Vanttinen en
Kristin Steward in The Duke
Het duo Sari Vanttinen Kristin Steward (viool en fagot) treedt
morgenmiddag op in café The Duke. Het uit Finland en de VS af
komstige duo speelt werken van Bach, Cambini, Teleman, Mozart
en Bartók. Aanvang: 15.00 uur.
Het Rijksmuseum voor
Oudheden in Leiden gaat
een andere koers varen.
Beter ingerichte perma
nente tentoonstellingen en
meer interessante tijdelijke
exposities. Directeur J. Ver-
wers maakte gisteren be
kend dat de opening van
de Mozaïekzaal, de ten
toonstelling 'Mummies on
der het mes' en de herope
ning van de Nederlandse
afdeling komend jaar zeker
50.000 bezoekers extra zal
trekken.
LEIDEN SASKIA STOEUNGA
Dat dit allemaal nü wordt ge
presenteerd, heeft alles te ma
ken met het 175-jarig bestaan
van het in 1818 opgerichte
Rijksmuseum voor Oudheden
(RMO). Verwers en zijn mede
werkers zijn zich ervan bewust
dat er een toenemende belang
stelling is bij publiek en media
voor de archeologie. Als natio
naal archeologisch museum zet
het zich daarom in voor een
nog actievere rol bij de versprei
ding van kennis van de oud
heidkunde.
In oktober zal een totaal ver
nieuwde Nederlandse afdeling
worden gepresenteerd. De oude
expositie die dateerde uit de la
te jaren '60 is afgebroken en er
wordt op dit moment gewerkt
in een hele nieuwe zaal op de
tweede verdieping aan een
spectaculaire presentatie van de
Nederlandse archeologie. Ver
wers: „Wij bezitten vrijwel een
complete collectie, van ver voor
de ijstijd tot de middeleeuwen.
Praktisch allemaal verkregen
door opgravingen. Ook hele
vondsten zijn aan de
De beroemde mummie van het Egyptische jongetje is eveneens te zien tijdens de tentoonstelling 'Mummies onder het mes' in april in het Rijksmu
seum van Oudheden. foto pr
collectie toegevoegd. Verder is
een aantal belangrijke voorwer
pen opnieuw geconserveerd.
Een van de trekpleisters, het
vorstengraf van Oss, is onder
behandeling."
In de nieuwe expositie zal het
verhaal van de Nederlandse ar
cheologie op een chronologi
sche wijze worden gepresen
teerd. Uitgangspunt is niet zo
zeer het tonen van objecten,
vooral het verhaal van
die deze voorwerpen
hebben gebruikt. Door de expo
sitie heen zijn telkens drie te
rugkerende thema's. Er wordt
aandacht geschonken aan de
middelen van bestaan: van het
jagen en het verzamelen tot het
bedrijven van landbouw en vee
teelt. In het thema 'leven en
dood' wordt ingegaan op maat
schappelijke ontwikkelingen en
begrafenisrituelen. In het thema
'materiële cultuur' wordt het
verleden belicht aan de hand
van al dan niet 'arme' of 'rijke'
vondsten.
Een andere permanente ex
positie zal binnenkort te zien
zijn in de Mozaïekzaal. In febru
ari ligt daar een gedeelte van de
mozaïeken vloer uit de tweede
eeuw na Chr. In 1825 toog de
Nederlandse kolonel Rottiers
naar het eiland Milos om daar
twee jaar na de vondst van de
Venus van Milos' in acht dagen
zeven delen van de vloer mee
naar huis te nemen. De schilde
ringen zijn geheel in laminaat
gevat. De gevonden stukken lig
gen er op een bepaalde manier
bovénop.
Mummies
Nog altijd is in het RMO de
mummiezaal bij het publiek het
meest populair, ook al is er
maar weinig bekend over het
hoe en waarom van mummifi
catie. De gangbare opvattingen
lijken eerder bepaald door de
talloze griezelfilms waarin
mummies een rol spelen dan
door de hedendaagse kennis.
Als er een tentoonstelling is
waarbij de mens achter het
voorwerp centraal staat, is het
wel 'Mummies onder het mes'
(3 april tot 5 september). Orga
nisator en Egyptoloog Maarten
Raven: „Bij mummies gaat het
om voorwerpen en mensen te
gelijk. Het RMO heeft de groot
ste en rijkste collectie mummies
in de wereld. De mooiste exem
plaren van mens en dier wor
den nu tentoongesteld. Bij de
toelichting komen aan bod: de
godsdienstige aspecten, de
mummificatietechnieken, de
wisselende mode en het vier
eeuwen durende onderzoek.
Daarbij ligt de nadruk op het
Nederlandse aandeel hierin.
Zo'n overzicht is nog nooit eer
der gegeven en er zullen dan
ook vele voorwerpen en docu
menten te zien zijn die voor
heen alleen in de magazijnen
en archieven van het RMO te
vinden waren."
Er wordt verder vooruitge
dacht in het museum. Als het
jubileumjaar voorbij is, het mu
seum als zelfstandige organisa
tie niet meer zo gekapitteld
wordt door het ministerie van
WVC en de medewerkers niet
meer bij de overheid in dienst
zijn, staat er nog een opzienba
rende verbouwing op het pro
gramma. Het is de bedoeling
dat in de Taffehzaal een nieuwe
moderne tentoonstellingsruim
te wordt gebouwd speciaal voor
internationale collecties. Ook de
winkel, de cafetaria en de gar
derobe worden daarbij betrok
ken. Binnen twee jaar hoopt di
recteur Verwers de plannen
hiervoor rond te hebben.
niet in het kunstwerk weer in de juiste
staat terug te brengen.
Daarmee is de belangrijkste eigen
schap van het werk van Sandrien Thiel
gëillustreerd. Haar beelden gaan uit van
een labiel evenwicht dat uitnodigt tot
aanraken - in het beste geval met fataal
gevolg.
Sandrien Thiel (1947) maakt ruimtelijk
werk, zowel op groot als op klein for
maat. Ze past daarin materialen toe vari
ërend van staal en natuursteen tot hout
en karton. Bij Art Acrylaat laat zij beel
den zien van transparant perspex in
combinatie met natuurlijke materialen.
In een aantal gevallen levert dat uitste
kende beelden op, maar niet altijd. Zo is
er een gekrulde plaat perspex te zien,
aan één zijde rustend op een ronde
steen die doet denken aan een liggende
tabakspijp.
De bedoeling van dit object is nogal
onduidelijk, net als in het geval van twee
beeldjes bestaand uit een gebogen drie
hoekige plaat perspex, waardoorheen op
twee hoeken een staaf pitriet is geboord.
Zeker, de beeldjes zijn in precies in ba
lans, maar het is geen pöetische balans
die kan dienen als metafoor. Vergeleken
daarbij is bijvoorbeeld 'Haiku' veel intri
gerender. Door zijn titel kan dit werk gë-
interpreteerd worden als een ruimtelijke
weergave van een Japans puntdichtje,
letterlijk en figuurlijk. Twee op elkaar ge
legde, gebogen plaatjes perspex met
daarbovenop een steen zijn als de sierlij
ke streken en inktvlekken van een Japans
karakter: elegant, verfijnd en noodzake
lijk.
Bij een aantal beelden is de samen
hang van vorm en materiaalgebruik hel
der, andere beelden lijken te zijn ingege
ven door minder overtuigende estheti
sche overwegingen. Het evenwicht, dat
de toeschouwer voelt, dat hem verstilt en
tegelijkertijd doet verlangen het te ver
breken is een interessant uitgangspunt,
maar door het teveel aan minder ge
slaagde objecten komt de fascinerende
spanning van het wel-willen-maar-niet-
-mogen in deze tentoonstelling niet op
timaal uit de verf.
Henk van Ulsen als ingebeelde zieke: „Ik weet niet of hij er wel constant van overtuigd is dat hij echt ziek is.
Soms vergeet hij zijn stok wel eens." foto leo van velzen
THEATER
RECENSIE WUNAND ZEILSTRA
'De ingebeelde zieke' van Molière door het Noord Nederlands
Toneel. Vertaling/bewerking: Paul Vermeulen Windsant en Carel
Alphenaar. Met Henk van Ulsen, Wivineke van Groningen, Ma
rianne Papavoine e.a. Gezien: 22/01Schouwburg Leiden
Bij een opvoering van 'De Ingebeelde Zieke' van
Molière doet zich al gauw het probleem van de
vereiste overdrijving voor. Het lijkt haast onver
mijdelijk om de speelstijl aan te scherpen en
vooral aan te dikken. Voorstellingen van dit be
faamde stuk verschillen vooral in de mate waarin,
en de manier waarop dat gebeurt. De stijl bij de
voorstelling van het Noord Nederlands Toneel is
consequent doorgevoerd. Er is gekozen voor een
bijna karikaturale uitvergroting in het acteren die
men met een gestileerde vorm van ironie relati
veert.
Gaat het bijvoorbeeld over de verboden liefde
van dochter Angélique voor de heer Cleante, dan
geeft de actrice die deze rol speelt, daar steeds
een opera-achtig riedeltje aan mee. Met uitzon
dering van de hoofdpersoon vervallen de perso
nages met regelmaat in zulk gezang of recitatie
ven. Er zijn bewust vocalisten in de spelbezetting
opgenomen, waardoor deze regievondst in vak
kundige handen is. Of het aanslaat, is echter een
tweede. De balans slaat vervaarlijk door naar kin
derachtig gedoe. De op zichzelf te rechtvaardigen
overdrijving mist raffinement en blijft naïef en
buitenkanterig.
Henk van Ulsen vertolkt de titelrol van Argan
voor zijn doen bijzonder extrovert. Op deze ma
nier verbergt hij te veel de onmiskenbare tragiek
van deze ingebeelde zieke, wiens echte kwaal
zich in elk geval tussen de oren bevindt. En daar
helpen lavementen en andersoortige lapmidde
len nu eenmaal niet tegen.
Hoewel de bewerkers in hun toelichting spre
ken van 'een angstdroom van een vereenzaamde
man die zich verschanst in een opblaasburcht die
niet mag worden doorgeprikt', overheerst daar
entegen in de voorstelling de luchtige oppervlak
kigheid.
Het slot van de voorstelling moet dat beeld als
nog corrigeren. We zien een dode Argan op het
toneel liggen. Molière die namelijk zelf de rol van
Argan heeft gespeeld, is na de vierde voorstelling
gestorven. Een verwijzing naar dit historisch ge
geven voegt niets toe, maar doet in deze bij tijd
en wijle Iduchtige vertoning eerder misplaatst
aan.
De groep Cloud Chamber duidt
de voorstellingen die zij maakt
zelf ,aan als 'interdisciplinair
danstheater'. Dit wil zeggen dat
dans op een uiterst veelzijdige
manier wordt gecombineerd
met muziek, tekst en diverse vi
suele middelen. 'Borderline
rendezvous', de eerste voorstel
ling waarmee Cloud Chamber
in Leiden optreedt, is uiterst in
trigerend totaaltheater. Regis
seur Ron Bunzl koos als uit
gangspunt de geografische ont
dekkingsreis van Columbus en
de persoonlijke, artistieke ont
dekking van Amerika die immi
grant Saul Steinberg ondernam.
Columbus vertegenwoordigt de
westerse cultuur die het nieuw
ontdekte Amerika na^r haar
hand zette; Steinberg accep
teerde de Amerikaanse samen
leving zoals die was en zocht er
zijn plaats in. 'Borderline rende
zvous' is geen weergave van de
ze tegenpolen, maar gaat meer
algemeen over het gevoel van
de mens dat hij te weinig ruim
te heeft, dat hij adem te kort
komt en de grenzen verlegt. Er
wordt een groot gebied ge
opend dat de mens vervolgens
opvult. De ontwikkeling van de
cultuur kan zich voortzetten.
Het resultaat is een voorstel
ling waarin op uiterst intrige
rende manier beelden te zien
zijn die met dit gegeven geasso
cieerd worden. Erotiek tot en
met geloof, oorlog tot en met
luchtige show, Indianenbeelden
tot en met wolkenkrabber, om
Galerie A
Sandrien Thiel. Te zien: t/m 13/2, openingstijden:
t/m za 9-13 uur, woe t/m za 12-17 uyr en eerste
zondag van de maand.
Een ontdekkingsreis en de tegenstelling tussen veiligheid en avontuur in 'Borderline rendezvous'. foto maurice boyer
maar een greep te doen: alles
trekt aan het oog voorbij als een
rijke droom. De kleine man ver
overt het grote land, totdat er
een standbeeld voor hem wordt
opgericht. De indruk is surrea
listisch, maar het is een surrea
lisme dat de werkelijkheid van
de westerse cultuur vanuit de
uiterste grens scherp belicht
Muziek, dans, tekst, toneel
beeld en belichting: Cloud
Chamber heeft alle aspecten
van deze totale theaterervaring
zorgvuldig uitgewerkt en op el
kaar afgestemd. Mooi is de lijn
van het geheel, waarin een snel
le passage, een rustiger gedeelte
en weer en heftiger, levendiger
tempo elkaar opvolgen.
Aan het eind blijkt de ruimte
weer erg krap te worden. Die
ruimte is inmiddels de hele
aardbol, die de mens heeft ver
overd. Maar het blijft de vraag
of de ruimte werkelijk helemaal
vol is. Een filmscène, die als de
naald op een defecte grammo
foonplaat blijft steken, zien we
dat er telkens iets blijft lokken
wat zich vervolgens aan ons
onttrekt...
'Borderline rendezvous' is een
belevenis waar ie je een uur
lang helemaal in kunt verliezen.
'Ik wilde weten hoe het zou zijn als de
wind door het beeld speelde.' Aldus de
motivatie van een bezoeker van Galerie
Art Arcylaat in Leiden om eens een
zetje te geven tegen een fragiel object
van de Drentse kunstenares Sandrien
Thiel. De wigwam-vormige constructie
zakte ogenblikkelijk in elkaar tot een or
deloze kluwen van staven perspex. De
galeriehouders slaagden er vervolgens
