Wöltgens: 'We moeten nu kijken naar de inhoud'
Apartheid treft zigeuners
in noorden van Bohemen
Wet aanpassen om uitbraak
uit gevangenis te straffen
Feiten &Meningen
DONDERDAG 21 JANUAR11993
2 f
PvdA-fractieleider vindt WAO te veel een prestigeslag
Even leek de WAO geregeld. Maar op het laatste moment
ging het maandag nog mis over de vraag hoe lang ar
beidsongeschikten in de toekomst een 'gewenningsuitke-
ring' houden van 70 procent van hun laatsverdiende
loon. Sindsdien wordt sfeer in de coalitie bij wijze van
spreken met het uur slechter. Waarom ging het dan toch
mis met deze bijna technische kwestie?
DEN HAAG MARC PEEPERKORN
EN CAREL GOSELING
Voor PvdA-fractieleider Thijs
Wöjigens is het géén technische
kWêStie, benadrukt hij. Want
waartoe dient de sociale zeker
heid? In de eerste plaats om er
voor te zorgen dat iemand niet
door de bodem zakt van „een
redelijk bestaan". Ten tweede
om ervoor te zorgen dat iemand
die werkloos of arbeidsonge
schikt raakt, via een uitkering
die gekoppeld is aan het laatst
verdiende loon enige tijd kan
wennen aan een aanzienlijk la
ger inkomen. Hij verwijst naar
de Werkloosheidswet (WW) „en
eigenlijk is dat hetzelfde bij ar
beidsongeschiktheid". Voor
Wöltgens valt het niet uit te leg
gen dat iemand die arbeidson
geschikt wordt, slechter wordt
behandeld dan iemand die
werkloos raakt.
En daarom vond Wöltgens het
compromisvoorstel van premier
Lubbers om een arbeidsonge
schikte hoogstens een jaar een
overgangsuitkering te geven
waar dat bij de WW maximaal
vijfjaar is. niet te verteren. „De
lengte van de overgangstermijn
moet vergelijkbaar zijn met de
WW. Er moet een redelijke pa
rallel zijn. In het voorstel-Lub-
bers werd die in sterke mate
doorbroken", stelt Wöltgens.
Hoewel ook de PvdA de moge
lijkheid van het individueel of
collectief bijverzekeren tegen
een harde achteruitgang in in
komen niet wegpoetst, acht
Wöltgens het „een bodemtaak
voor de rijksoverheid" om bij
arbeidsongeschiktheid ten min
ste hetzelfde te doen als bij
werkloosheid.
Daarmee staat Wöltgens lijn
recht tegenover het CDA. Des
ondanks ziet hij „nog steeds
mogelijkheden om tot vormen
van overeenstemming te ko
men". Waar die liggen wil de
sociaal-democraat niet zeggen.
„Ik durf niet te zeggen wat de
ondergrens voor ons is. De in
tentie is om er uit te komen.
Door het formuleren van een
ondergrens worden de onder
handelingen niet gemakkelij
ker."
Natuurlijk heeft de PvdA-frac-
tieleider ook kennis genomen
van de harde taal van het CDA
aan het adres van zijn partij. De
christen-democraten zouden
het gezeur van de PvdA 'spuug
zat' zijn. Wöltgens: „In het
WAO-proces is een situatie ont
staan waarbij het politieke spel
erg dominant is geworden.
Winst of verlies. Prestige. Dat
hoort bij het politieke hand
werk. Maar het gaat wel om een
wet die tamelijk bepalend is
voor de arbeidsongeschikten".
Speelkwartier
Met een flinke uithaal naar de
roemruchte Texelse rede van
Wöltgens (links) en Brinkman, oneens over de WAO, maar gisteravond wel samen aan het diner.
zijn collega Brinkman, die daar
het kabinet aanspoorde tot
'daadkracht', zegt hij: „Er moet
een moment komen dat je zegt:
het speelkwartier is voorbij. Nu
moeten we weer zien waar het
echt over gaat. Overmorgen
moeten we de arbeidsonge
schikten kunnen verklaren
waarom we zo gehandeld heb
ben. En daarvoor is rust nodig.
Ik doe daartoe een beroep op
mijzelf en mijn collega's in de
Kamer. Het spel moeten wij ac
cepteren, maar het is nu weer
tijd te kijken naar de achter
grond, de sociale motieven".
Zelf zegt Wöltgens een consis
tente lijn in het hele WAO-debat
te hebben vastgehouden. Hij
wijst erop dat hij al in augustus
foto nieuw anefo rob C. croes
1991 heeft aangegeven dat als
het beter zou gaan met het aan
tal arbeidsongeschikten, de be
staande WAO'ers moesten wor
den ontzien bij ingrepen in de
uitkering.
„In mijn waarneming heeft het
CDA een draai gemaakt", stelt
de PvdA'er. Dat gebeurde begin
deze maand toen CDA-fractie-
leider Brinkman kenbaar maak
te dat hij af wilde van een WAO-
uitkering die gebaseerd was op
het laatstverdiende loon. „Ik
was daar erg verbaasd over. Dat
kan de rijksoverheid niet goed
vinden. Dan valt iemand ineens
terug op 50 procent van zijn in
komen. Dat gaat inhoudelijk erg
ver", aldus Wöltgens.
De reden voor de koerswijziging
bij het CDA kan hij niet goed
achterhalen. Hij wil daar ook
geen harde uitspraken over
doen, omdat het vinden van
een uitweg daardoor alleen nog
moeilijker zou worden. Wel ge
looft hij dat „het spel-, prestige-
element" een rol heeft gespeeld.
Ook ziet hij een verklaring in
het feit dat Brinkman al lang de
beoogde nieuwe premier is en
mogelijk een krachtige daad
wilde stellen. „Maar uiteindelijk
zal het prestige toch moeten
wijken voor hetgeen je voor je
eigen geweten ten opzichte van
de samenleving nog kunt ver
antwoorden", vindt Wöltgens.
Toch woedt er nu een media-
slag tussen PvdA en CDA. „We
staan nu een beetje stijf tegen
over elkaar, ja. Over en weer",
erkent de PvdA-voorman. Toch
wil hij zo snel mogelijk weer tot
„een zinnig gesprek" komen
met het CDA. Een gesprek
waarin over en weer bewegin
gen mogelijk zijn. Wöltgens is
absoluut bereid daartoe de eer
ste stap te zetten. De uitkomst
van het gesprek zal echter hoe
dan ook sociaal verantwoord
moeten zijn.
Over meningsverschillen tussen
hemzelf en PvdA-leider Kok wil
Wöltgens niets horen. Over de
CDA-lezing dat Kok wél ak
koord was met het compromis
van Lubbers, zegt hij: „Het is
een beetje merkwaardig bij het
CDA. Mensen beweren daar
dingen óver bijeenkomsten
waar ze zelf niet eens bij zijn ge
weest".
Dat gezegd hebbende, wil Wölt
gens toch nog eens benadruk
ken dat het naar zijn mening
het beste is als de coalitie zelf
uit de WAO-zaak komt. Dat het
CDA daar sinds maandag niets
meer voor zou voelen wijst
Wöltgens van de hand. „Uit
mijn contacten met het CDA
kan ik niet opmaken dat die fa
se al is aangebroken", stelt hij.
Deadline
Wanneer moeten CDA en PvdA
dan toch nog tot elkaar komen?
Wöltgens: „Het is een bekend
verschijnsel in dit soort proces
sen dat de echte knopen pas
aan het einde worden doorge
hakt. Tegen de deadline aan. Bij
het indienen van de amende
menten en de stemming over
de wetgeving. Op dat moment
moet de doorslag geven wat nog
sociaal verantwoord is. Wij zijn,
hoop ik, verstandige politici.
Het gaat om een wet en in die
wet gaat het om mensen. Wij
moeten de lange onzekerheid
voor hen wegnemen. Er moet
een wet komen waar wij trots
op zijn, ook nog over een aantal
jaren".
Van het woord 'crisis' wil hij
niet horen. „Mijn inzet is erop
gericht de coalitie overeind te
houden. Ik wil verder niet spe
culeren. Ik ga ook niet in op al
lerlei 'als'-vragen. Een redelijke
overeenstemming kan nog. Ik
wil de pleister op het gezicht
van dit kabinet (een uitspraak
van CDA-fractieleider Brink
man, red.) voorkomen".
ALS IK MOD g£@of
(AT \KTJ\l
owsuappén PAN £1*ÏT
U ötJ UCHTÊ££,
Een buitenwijk van de stad Most wordt uitsluitend bewoond door zigeneuners. De plaatselijke autoriteiten willen hen lozen, maar voorlopig spelen
twee kinderen er nog naar hartelust in een autowrak. foto »Rtr petr josek
THE INDEPENDENT
De woorden hebben een sinistere bijklank:
„Geen toegang voor zigeuners", of „Wegens
slechte ervaringen in het verleden bedienen
we geen zigeuners". Verander het woord
'zigeuners' in 'joden' en het had Duitsland
in de jaren dertig kunnen zijn. Verander het
ih 'zwarten' en het had Zuid-Afrika een
paar jaar geleden kunnen zijn.
Maar dergelijke mededelingen zijn te vin
den in café's en restaurants in het hele
noordelijke deel van de pasgevormde Tsje
chische republiek. Het zijn de meest opval
lende uitingen van anti-zigeunersentimen
ten waartoe de stroom van tienduizenden
zigeuners uit het minder welvarende Slowa
kije heeft geleid.
„Zelfs op veel plaatsen waar niet van derge
lijke mededelingen hangen, zullen de zi
geuners iperken dat ze niet binnenkomen",
aldus Petr Janyska, adjunct-hoofdredacteur
van het in Praag.gevestigde liberale dagblad
LidoveNoi'iny. „liet is heel eenvoudig een
vorm vati apartheid."
Het ophangen van dergelijke openlijk dis
criminerende mededelingen is illegaal vol
gens de Tsjechische grondwet, die gelijke
rechten garandeert vooralle burgers. Maar
de meeste plaatselijke besturen in de noor
delijke Boheemse steden, waarheen de zi
geuners zijn geëmigreerd, zien het gewoon
door de vingers.
Voor de autoriteiten en plaatselijke Tsje
chische inwoners zijn de zigeuners on
opgevoed, onbeschaafd en zijn voorname
lijk zij de oorzaak van de snel stijgende
minaliteit. Hopend op een betere
sche toekomst in de Tsjechische republiek,
of in het naburige Duitsland, wonen zij
vaak met veel gezinnen of vrienden tegelijk
in een kamer of kraken zij afbraakpanden.
Zij zijn niet alleen niet welkom als drink-
maatje. Zij zijn helemaal niet welkom.
„Wij hebben het over gebieden waar de be
schaving wordt afgebroken", protesteert
Lukas Masin, burgemeester van Usti nad
Labem. een stad 125 kilometer ten noorden
van Praag, waar skinheads vorig jaar een se
rie aanvallen deden op de snel uitgebreide
zigeunergemeeschap.
Om verder oplopen van de spanningen te
voorkomen, willen Masin en andere Bo
heemse burgemeesters dat de 'ongewenste'
elementen naar Slowakije worden toge-
stuurd. Bovendien moeten strenge beper
kingen worden opgelegd aan degenen die
binnen willen komen waarvoor barrières
moeten worden opgeworpen aan de nu
open grens tussen de Tsjechische en Slo
waakse republieken.
Zij krijgen de steun van Jiri Setina, de open
bare aanklager van de Tsjechische repu
bliek, die het parlement enkele weken gele
den heeft verzocht maatregelen goed te
keuren die onder andere de politie toestem
ming' geven huiszoekingen te verrichten,
een maximum van vijf dagen te stellen aan
bezoeken die niet worden afgelegd bij fami
lieleden. en van toekomstige bezoekers te
verlangen dat zij toestemming hebben van
plaatselijke autoriteiten.
Volgens Borek Valvoda, de burgemeester
van Most, hebben de extra maatregelen
die zich bijna uitsluitend op de zigeuners
richten „niets te maken met zigeuners
als zodanig, maar met het herstel van de
openbare orde".
Maar vertegenwoordigers van zigeuners en
veel parlementsleden hebben de voorstel
len van Setina verworpen als zijnde racis
tisch en een duidelijke schending van de
meest elementaire mensenrechten. Leiders
van een zigeunerorganisatie hebben ge
waarschuwd dat ze een campagne van bur
gerlijke ongehoorzaamheid op touw zullen
zetten wanneer de regering de voorstellen
niet ondubbelzinnig verwerpt.
De meeste waarnemers denken dat het par
lement het plan van Setina zal afwijzen om
dat het tegen de grondwet indruist. Maar
algemeen wordt erkend dat de verhoudin
gen tussen Tsjechen, Slowaken en de zi-"
geunergemeenschappen van beide repu
blieken officieel gesteld op 300.000, on
officieel geschat op 800.000 zich op het
scherpst van de snede afspelen.
„Vergeleken met de eis van veel (Tsjechi
sche) burgers tot 'eliminatie en uitwijzing'
van de zigeuners, zijn de voorstellen van
Setina een toonbeeld van onschuld en
menselijkheid", aldus het commentaar van
de krant Lidove Noviny. „Het initiatief van
de openbare aanklager zou daarom een sti
mulans moeten zijn bij het zoeken naar een
oplossing van het 'zigeunerprobleem'. De
wetten die we hebben zijn daarvoor niet af
doende."
LUUTJE NIEMANTSVERDRIET
AMSTERDAM GÜS SCHREUDERS
JURIDISCH MEDEWERKER
Ontwerpers van gevangenissen
bouwen, zo wil een hardnekkig
fabeltje, altijd bewust een kleine
mogelijkheid tot ontsnapping
i. Een vindingrijke gevangene
kan de benen nemen door het
in de beveiliging op te spo
ren. Het is natuurlijk een onzin
verhaal. Toch zit er een psycho
logische waarheid in: om het
bestaan in de gevangenis
enigszins leefbaar te houden,
moeten hoop en uitzicht be
staan. Een hermétische afslui
ting leidt tot ophoping van
spanningen, met alle risico's
van extreem geweld vandien.
Dinsdag hebben minister
Hirsch Ballin en staatssecretaris
Kosto van justitie een brief aan
de Tweede Kamer gestuurd
irin technische maatregelen
worden aangekondigd om
onsnappen tegen te gaan. Het
aantal ontsnappingen is de af
gelopen jaren al sterk gedaald
door verscherping van de bevei
liging. Daarmee gaat echter ge
paard dat sommige gevangenen
:ds grover geweld gebruiken
te ontvluchten. Extra Bevei
ligde Inrichtingen (EBI's) ken-
i opmerkelijk genoeg naar
verhouding de meeste ontsnap
pingen.
Om dit schadelijke neveneffect
e bestrijden, willen de be
windslieden het recht op ver
vroegde invrijheidstelling ont-
nen aan gedetineerden die
ontsnapt of dat hebben ge
probeerd. Oorspronkelijk kon
den gedetineerden strafvermin
dering krijgen als beloning voor
goed gedrag tijdens de opslui
ting. Alweer: hoop doet leven,
geef de gevangenen een per
spectief.
Begin deze eeuw was vervroeg
de invrijheidstelling een gunst.
Van 1919 tot 1987 bevatte het
Wetboek van Strafrecht een uit
gebreide regeling van de voor-
aardelijke invrijheidstelling.
Van een gunst werd het een au-
ïatisme. Als een gevangene
tweederde van zijn straf had on
dergaan en ten minste negen
maanden had gezeten, kwam
hij vervroegd vrij. Maar wel on
der de algemene voorwaarde
dat „de veroordeelde geen straf
baar feit zal begaan, noch zich
op andere wijze zal misdragen".
Bij overtreding kon de minister
de vrijlating ongedaan maken,
irna beroep open stond bij
de penitentiaire kamer van het
Gerechtshof in Arnhem.
-nm IK NU eeu HOG&& stkaf
oaeÉ#ÉN,IV/VW KKÊNWq GEH0UP6N
Woepr m teAiro/MïiSGHe vöw&eóPeiMpfj-
wwssrtiuwi,- of e&t i£<ae£e sr&f OMVAT
ëO EEN VLUCWTpo&WCt PI& W&W&Wt IWKlJHeiK?-
ST&utëq Nier smf„
«UWÉ cao vezooep&ane
NIET vlocht,
SW PAN VVEEA
efösuu.
"04 ue
In 1987 werd een nieuwe rege
ling in het wetboek opgeno
men. Wat vroeger een voorrecht
was en vervolgens een automa
tisme, is sinds vijf jaar een
recht: als een gestrafte van zijn
straf van meer dan een jaar ne
gen maanden heeft uitgezeten,
komt hij vrij. Ook bij straffen
tussen zes en twaalf maanden
werd vervroegde invrijheidstel
ling ingevoerd.
Het Openbaar Ministerie kan
echter bij het Gerechtshof in
Arnhem vorderen dat vervroeg
de vrijlaring achterwege blijft
als de betrokkene tijdens zijn
detentie een misdrijf begaat
waar vier jaar op staat en als hij
daarvoor is veroordeeld. Ook als
de gevangene zich anderszins
„zeer ernstig heeft misdragen"
kan Ijet recht op vervroegde in
vrijheidstelling worden inge
trokken. Maar mishandeling
van een bewaarder heeft geen
gevolgen: daarop staat namelijk
geen vier jaar. Als het Arnhemse
Gerechtshof de lijn doortrekt, is
er weinig kans op het bestraffen
van ontsnappingspogingen met
intrekking van de vervroegde
invrijheidstelling. Daar is een
verandering van het Wetboek
van Strafrecht voor nodig.
Ontvluchten op zichzelf is niet
strafbaar. Als de bewaarders de
poort open zetten, mag de ge
detineerde wegwandelen. Maar
geweld'of gijzeling zijn natuur
lijk wel strafbaar. De minister
van justitie stelt nu voor in de
wet een nieuwe bepaling op te
nemen: ontsnapping of poging
tot uitbraak maken intrekking
van de voorlopige invrijheids-
stelling mogelijk. Er wordt dan
geen nieuwe straf opgelegd,
maar de oorspronkelijke straf
moet wel helemaal worden uit-
degelijk op neer dat ontvluch
ten strafbaar wordt gesteld.
Sinds het recht op vervroegde
invrijheidstelling in de wet is
vastgelegd, houdt de rechter er
bij de strafmaat namelijk reke
ning mee dat een veroordeelde
maar tweederde van die straf
hoeft uit te zitten. Dus als de
rechter iemand zes jaar wil la
ten zitten, wordt er negen jaar
opgelegd. Daarmee is het recht
op vervroegde invrijheidstelling
eigenlijk een schijnvertoning
gewerden. Alleen al daarom is
er wel iets voor te zeggen om
een beloning voor goed gedrag
in ere te herstellen. Aan de an
dere kant valt te betwijfelen of
gewelddadige criminelen zich
laten afschrikken door het drei
gement dat ze niet vervroegd
vrij komen.
