'Alles klopt in deze Wozzeck'
Tineke Schouten scoort
bulderlach met Feest-lift
Cultuur&Kunst
JE MIST NOOIT
DE BOOT
Schönberg
Kamer Koor
té gepolijst
Van Eyck zegt lezing af
Kijkconcert
als grapje
in De Waag
De dreiging van Alfred de Vries
(VOENSDAC 20 JANUAR11993
redactie annemiek ruygrok CHEF) jan rusdam saskia
Vier eeuwen muziek door Projectkoor
leiden» Met Leids Projectkoor zingt vier eeuwen dubbelkorige
muziek. Dat gebeurt op zondag 24 januari om drie uur in de
Lokhorstkerk. Op het programma staan werken van Lassus, J.S.
Bach. Mendelssohn, Brahms en Werle. Het Leids Projectkoor
werd in 1991 opgericht door dirigent Hans Noyens. Het is geen
vast gezelschap, maar een wisselende groep gevorderde ama-
teurzangers die voor elk programma speciaal wordt samenge
steld.
Exposities in de regio
regio Olieverfschilderijen van Cok Barning (Leiden) en Bert
Houwaart (Noordwijk) hangen tot eind maart in de expositie
ruimte van Huize Jeroen, Jeroenspark 1, Noordwijk. De expositie
Tis open van 10-17 uur en toegankelijk voor iedereen.
'Delen is vermenigvuldigen' is de titel van een expositie in de
Dorpskerk van Voorschoten. De tentoonstelling is samengesteld
uit werken van de deelnemers aan de kunstprijs 1992. De expo
sitie duurt tot half februari en is te zien tijdens de zondagse
diensten en vrijdags van 11-14 uur.
Van Halen naar Ahoy'
Rotterdam Van Halen, de Amerikaanse hardrockformatie met
Nederlands bloed, komt na meer dan tien jaar weer voor een
concert naar Nederland. Op dinsdag 13 april staat het fameuze
kwartet in Ahoy'. De voorverkoop van dit optreden begint aan-
staande zaterdag op de bekende adressen.
Duitse regisseur Hans Neugebauer ensceneert bij Opera Forum
Achttien jaar lang is de Duitse operaregisseur Hans Neu
gebauer al aan het schaven en slijpen aan 'Wozzeck', de
opera die Alban Berg componeerde naar de tragedie van
Georg Büchner. Neugebauer streeft naar de enig denkba
re, absoluut universele "Wozzeck'. Hij kwam er zelfs voor
naar Opera Forum om ook het Nederlandse volk de ul
tiem geperfectioneerde opera te 'schenken'. Zaterdag
ging de Nederlandse Neugebauer-Wozzeck met bariton
Henk Smit in de titelrol, in Enschede in première. 'Woz
zeck' vertelt het tragische verhaal van een schlemiel die
ten onder gaat aan de wreedheid en de gekte van de sa
menleving.
Advies aan minister: 'Forum
en Gelders Orkest opheffen'
'rijswijk»
Forum en Het Gelders Orkest
:moeten worden opgeheven en
een Nationale Reisopera en een
nieuw orkest van negentig full
timers moeten worden opge
richt. De Reisopera moet een
Kom r
MET EEN LENING
VAN DE GKB
Natuurlijk gaat u voor uw lening
naar een vertrouwd adres.
Zoals de GKB Leiden dus.
Daar maken ze uw persoonlijke
lening of doorlopend krediet
prima in orde voor u.
Snel, zonder poespas en tegen
jke voorwaarden,
langs.
Up werkdagen van 9.00 -12.30
uur en donderdagavond van
17.30-19.30 uur.
Of bel voor informatie.
GOED VOOR
UW LENING
Gemeentelijke Kredietbank
Leiden
Breestraat 24,
Postbus 11300,2301 EH Leiden
tel. 071-254145
landelijke voorziening zijn, die
naast de Nederlandse Opera
(Amsterdam) opereert. Per pro-
duktie moet een orkest worden
gekozen. Enschede moet de
standplaats worden.
Dat zijn de voornaamste ad
viezen van de Commissie Lam-
mers aan minister D'Ancona
van Cultuur. De gezelschappen
konden het samen niet eens
worden over de samenwerking
die ze door de minister opge
legd hadden gekregen.
De nieuwe opera kan in twee
tot drie jaar zijn beslag krijgen.
Verschillende orkesten en en
sembles in Nederland worden
verplicht om het operagezel
schap tegen vergoeding te bege
leiden, waaronder uiteraard het
nieuwe orkest van negentig
mensen.-
Enschede en Overijssel zijn
het eens met het advies. De
commissie heeft naar het oor
deel van de provincie en de ge
meente een afgewogen advies
uitgebracht, gelet op de beperk
te financiële middelen. Als de
minister het advies opvolgt, zul
len de provincie, de grote ste
den en het bedrijfsleven in
Overijssel de al gereserveerde
1,8 miljoen gulden beschikbaar
stellen voor de opera- en or
kestvoorziening.
ENSCHEDE DIRK WILLEM ROSIE
„Ik houd erg van dit stuk, het is
één van de belangrijkste opera's
van deze eeuw", aldus de voor
malige Keulse opera-intendant
Hans Neugebauer. ,,Ik heb het
geluk gehad de interessantste
opera's van onze tijd te mogen
ensceneren. Als freelance-regis
seur werk ik alleen nog maar
waar het me bevalt en aan stuk
ken die me interesseren. Een
goede bezetting is ook voor
waarde. En dat alles is bij deze
'Wozzeck' het geval. Het klinkt
een beetje ijdel, maar deze
voorstelling heeft een grote
roem vergaard. Het is een zeer
geslaagd werkstuk. Vooral de
samenwerking met de fantasti
sche decorontwerper Achim
Freyer heeft veel betekend voor
het uiteindelijke resultaat.
Noem het een gelukkig toeval,
maar alles klopt in deze 'Woz
zeck'."
De oerversie van Neuge-
bauers pronkstuk dateert van
1975 (Keulen). 'Wozzeck' was
vervolgens zo ongeveer overal
te zien (St. Gallen, Parijs, Ko
penhagen, Essen, Brussel) zon
der dat er werkelijk iets wezen
lijks veranderde. Toch houdt
Neugebauer vol: ,,Ik maak thea
ter voor mensen van nu. Wat ik
doe maakt zich los van het ge
wone. Maar ik blijf beslist dicht
bij het origineel. Je kunt een
voorstelling kapot maken als je
dat niet doet."
Prikkeling
„Van 'Wozzeck' gaat een grote
prikkeling uit. Dat begint al met
het decor. Bijna alles is sneeuw
wit, je krijgt associaties met een
inrichting, een ziekenhuis. In de
kale witte ruimte zijn aan één
zijde veel deuren aangebracht.
Daarachter wonen de kwaad
aardige buren van Wozzeck, die
deze arme man chicaneren en
koeioneren. Alles is wit, behalve
de gezichten van de mensen die
Wozzeck het ergst lastig vallen.
Dat is in de eerste plaats de
dokter die Wozzeck veel bonen
laat eten en die met dit experi
ment geneeskundige wereld
roem tracht te vergaren. Dan de
kapitein die 'm als loopjongen
gebruikt en op 'm zit te vitten.
Van alle gekleurde gezichten is
dat van de tambourmajoor wel
het bontste. Want die neemt
hem als het ware zijn vriendin
netje Marie af.
De soldaten hebben wij door
haar ogen gezien. Het zijn figu
ren uit de Folies Bergères, het
zijn haast popidolen. Daar komt
dan bij die ongelooflijk mooie
muziek. Hoewel die voor som
migen toch een beetje te wild is.
Maar als je haar echt goed kent
is deze muziek van een onge
kende schoonheid."
„Nee, sinds 1975 is er niets
aan het stuk veranderd. Het is
hooguit mooier en beter gewor
den. Waarom zou ik iets aan het
concept veranderen? Het is be
proefd en het heeft zich in de
loop der jaren alleen maar meer
waargemaakt."
Er zijn inmiddels achttien ja
ren verstreken, het publiek van
1975 is anders dan het publiek
van 1993. Hoe kan Neugebauer
dan volhouden dat hij theater
maakt 'voor mensen van nu'?
Universeel verhaal
„'Wozzeck' is een parabel, het is
een universeel geldig verhaal. Ik
heb het ooit de ondertitel gege
ven: 'Klaagzang over een kreu
pele mensheid'. Het gaat over
Hans Neugebauer: „'Wozzeck' is een parabel, het is een
tel gegeven: 'Klaagzang over een kreupele mensheid'."
het geestelijke en lichamelijke
lijden der mensen. Een tijdloos
gegeven. Mensen kijken toch
ook nog steeds naar de Mona
Lisa. Hoogstens is de smaak van
het publiek in de tussentijd ver
anderd, maar aangezien ik mijn
tijd vooruit was levert dat geen
enkel probleem op."
De'oude opera-rot Jcnort nog
wat na, verbijsterd over de ver
meende aantijging dat zijn
'Wozzeck' versleten zou zijn. Hij
hoort de eigenlijke vraag niet
eens: hoe komt het dat je er als
regisseur een uitdaging in blijft
zien om al die jaren met dezelf
de opvoering bezig te zijn. Neu
gebauer overstemt de vraag met
aanhoudend geknor.
„In Brussel is er zelfs een
dubbel decor. En met dat decor
is het gegaan zoals met goede
oude wijn. Hoe ouder het werd,
hoe mooier en levendiger het
eruit ging zien. Je ziet overal
van die kleine krasjes en in
scripties. zoals op het mannen-
toilet. Het is een soort grafiek
geworden. Misschien is het met
Paul Klee te vergelijken: ieder
kan er iets van zijn gading in
zien. Moet ik dat aan de kant
doen, omdat het nu 1993 is?
Waarom zou je een eersteklas
opvoering vervangen door een
nieuwe die waarschijnlijk der
derangs zal zijn."
'Wozzeck' is vanavond te zien
in Rotterdam (Schouwburg),
op vrijdag 22 januari in Am
sterdam (Stadsschouwburg) en
op dinsdag 26 januari in Den
Haag (AT&T).
MUZIEK
RECENSIE UDY VAN DER SPEK
Middagconcert van het Arnold Schönberg
Kamer Koor o I v Maarten Michielsen
met werken van A Schönberg. Claudio
Monteverdi en Clemens non Papa
Gehoord 17/1, Pieterskerk. Leiden
Een talrijk publiek had zich op
de winderige zondagmiddag
naar de wanne Pieterskerk ge
spoed om zich te verlustigen
aan luister- en kijkgenot: om
twee uur een klein concert door
het Arnold Schönberg Kamer
Koor en om drie uur een rond
leiding door de kerk.
Het koor $ing aan met drie
I6de-eeuwse volksliedjes in de
bewerking van Schönberg
(1874-1951), de componist
waaraan het kamerkoor zijn
naam ontleent. Schönberg heeft
deze liederen getoonzet na een
grondige studie van hel
16de-eeuwse volkslied. Dat dit
hem zeer goed gelukt is werd
gistermiddag duidelijk; deze
volksliederen sloten qua sfeer
(anders dan je bij de vernieuwer
Schönberg zou verwachten)
naadloos aan op de 16de-eeuw-
se componisten Monteverdi en
Clemens non Papa.
Een algemeen beeld van dit
korte concert: in de meerstem
mige liederen, of het nu 'Schein'
uns, du liebe Sonne' van Schön
berg of het 'Agnus Dei' uit de
'Missa Defunctorum' van Cle
mens non Papa was, smolten de
verschillende stemmen won
dermooi samen: in de solisti
sche passages bleken echter de
vrouwen zuiverder te intoneren
en produceerden zij een egaler
en helderder klankbeeld dan de
mannen, met name de tenoren,
die nogal eens met een lichte
druk op de keel minder over
tuigden. Toch was de samen
klank over het geheel genomen
mooi, een weinig mystiek zelfs.
Het concert nodigde uit tot
ontspanning of meditatie, maar
hoe mooi en verzorgd, en be
paald knap capella er ook
werd gezongen, voor mij was dit
uur toch té gepolijst of mis
schien wel té zoet gevooisd.
Op teksten als 'Der Mai tritt
ein mit Freuden', 'Kyrie Eleison'
of 'Qui tollis peccata mundi'
was het overigens een goede
manier om op deze zondagmid
dag aan enige beschouwing te
worden overgeleverd.
De derde Rietveldlezing, die vrijdag 29 januari in Muziekcen
trum Vredenburg te Utrecht zou worejen gehouden, gaat niet
door. De architect Aldo van Eyck, die de lezing zou houden,
heeft zich wegens persoonlijke omstandigheden teruggetrokken.
De organisatoren van de lezing hebben besloten de lezing nu in
het najaar te laten houden. Wie daarvoor wordt uitgenodigd is
nog niet bekend.
Het aan de Rietveldlezing voorafgaande symposium over het
beeld dat kunsthistorici en architecten hebben van Gerrit Riet
veld gaat wel door.
LEIDEN ANNEMIEK RUYGROK
Ooit componeerde Steve Reich,
I de Amerikaanse 'componist van
het toeval', 'Pendulum Music',
een stuk voor microfoon. De
microfoon was aan een draad
opgehangen en door daar aan
te trekken werd hij over een
luidspreker geslingerd. Wat ont
stond was een 'rondzingend'
geluid.
Reich hield van grapjes. Zo
zette hij eens een vleugel op
Broadway neer, wachtte tot er
publiek op af kwam en bewoog
zijn vingers over de toetsen.
Zonder ze in te drukken, waar
door er geen geluid ontstond.
De toeschouwers hoorden
slechts de straatgeluiden. Voor
Reich was dat genoeg.
In de Gaudeamusserie he
dendaagse muziek is vrijdag
avond in De Waag 'Pendulum
Music' te beluisteren. Niet met
behulp van een microfoon,
maar met een aantal slingerin
strumenten. De Hengelose
beeldend kunstenaars Peter
Bosch en Simone Simons be
dachten dit 'Elektrisch Zwaaior-
kest'. Behalve een 'concert'
door de slingerinstrumenten
aan te horen, valt er voor het
publiek dus ook wat te zien. Het
wordt een soort kijkconcert dat
tien minuten duurt.
Simone Simons: „De slinger
werktuigen maken een volko
men chaotisch geluid, omdat ze
zowel op en neer als heèn en
weer kunnen gaan. Wij zetten
RECENSIE WUNAND ZEILSTRA
'Feest-lift'. de nieuwe show van en door
Tineke Schouten. Muzikale begeleiding:
Jean-Louis van Dam, Fred van Opzeland
en George van Deyl. Gezien: 19/01,
schouwburg Leiden; aldaar nog te zien:
'Doet U 't wel genoeg?' vraagt
Tineke Schouten ons zo maar
pardoes in haar openingslied.
Wie denkt dat met 't 'het' wordt
bedoeld, heeft het mis. Lachen
we wel vaak genoeg, dat is de
vraag die zij ons stelt. De mees
ten van ons doen dat te weinig,
veronderstelt Tien, en daarom
probeert zij ons met haar pro
gramma die schade te laten in
halen.
De opzet slaagt. 'Feest-lift' is
één groot pleidooi om wat fees
telijker te kijken. Het publiek in
de nagenoeg uitverkochte
schouwburg laat zich maar al te
graag door Tineke Schouten
amuseren. Vooral met haar gek
ke typetjes scoort zij regelmatig
een gulle bulderlach.
Bij de eerste is het meteen al
raak. Tineke speelt een kakma
dam die van haar door financië
le mazzel omhooggevallen echt
genoot ook zo nodig moet gaan
golfen. Alle voor de hand liggen
de grappen zitten er in. maar
Tineke Schouten weet ze als
geen ander te vertellen. De
feeststemming kan dan al niet
meer stuk. Uiterst professioneel
houdt ze dat sfeertje vast en
werkt dankzij een uitgekiende
dosering naar hoogtepunten
toe.
Voor de pauze is dat onge
twijfeld de scène op het nudis-
tenstrand. Een grap over de aan
zijn fluitje herkenbare politie
man mag dan oudbakken zijn,
de kostelijke manier waarop zij
in haar naturistenpak ronddolt,
doet iedereen in lachen uitbar
sten.
En zo zit eigenlijk het hele
programma in elkaar. Het tem
po. het sfeertje en de grote
kunst van het moppen tappen
zorgen voor een onbekommerd
feestavondje. Normaal gespro
ken blijkt in haar show de zoge
naamde 'Artiestenparade', be
staande uit een aantal imitaties
van bekende zangers en zange
ressen, een zeer succesvol on
derdeel. Dat is in deze show iets
minder het geval. De oorzaak
daarvan ligt bij het daaraan
voorafgaande verhaal dat op
heel wat hilariteit kan rekenen.
Tien op haar best, als ze li kker
plat vertelt over haar winters
portreisje van het geld uit de
klaverjaspot.
Bovendien is het allemaal niet
zo karig, de show duurt tot
maar liefst bijna kwart over elf.
Geen enkele reden tot klagen
dus. Dat is trouwens slecht, zo
heeft ze van de haptonoom op
de beautyfarm geleerd, want
'klagen blokkeert de energie-
baan naar een vrije geest'.
RECENSIE MARTINE BALLAST'
Expositie Schilderijen vag Alfred de Vries. Te zien tot 1 februari.
ir bij Galene Nieuw Hoogland. Nteuw-
straat 13. Leiden
Slingerinstrumenten brengen vrijdagavond een volkomen onvoorspelbaar concert in De Waag.
ze met een computer in bewe
ging. Vantevoren is niet te be
palen welk geluid eruit zal ko
men. Het enige dat vaststaat is
dat het een rondzingend geluid
is, maar het verloop is onduide
lijk." Na tien minuten is er een
pauze. Voor wie er nog niet ge
noeg van heel t kan na de pauze
het mini-concert opnieuw be
luisteren. Maar dan zal het weer
anders klinken.
Omdat het toch een bijzonder
evenement is. vond Waag-coör-
dinator Frits Bruins het zonde
om de toestellen na het
kortstondige concert weg te la
ten halen. Vandaar dat zij er
nog een hele week als een
soort tussendoortje blijven
staan. Het publiek kan dan zelf,
door midde) van een voetscha-
kelaar. het geheel in gang bren
gen. Elke bezoeker kan Steve
Reich op deze manier 'uitvoe-
FOTO PETER BOSCH
Het 'kijkconcert' begint vrij
dagavond 22 januari om half
negert. De toegang is gratis. De
'tentoonstelling' is geopend
van vrijdagavond 22 23 t/md
zondag 31 januari. Openings
tijden van de Waag: -zaterdag
en zondag: 11-17 uur, woens
dag t/m vrijdag 12-17 uur.
Voor Alfred de Vries is het leven geen lolletje.
Deze gedachte bekruipt je als je de schilderijen
van zijn hand in Galerie Nieuw Hoogland ziet:
veelal grote sombere doeken waar een grote
dreiging van uit gaat. Een kort gesprek met de
kunstenaar bevestigt dit beeld.
Twee schilderijen hebben schepen en havens
als onderwerp. In een haven ligt een zinkend
schip, in een andere zijn grote schepen aange
meerd. Het zijn vooral de kleuren die al deze
werken een afschuwelijke dreiging meegeven.
Qua techniek, stijl en uitvoering roepen ze her
inneringen op aan zeventiende-eeuwse Neder
landse schilderkunst. Alleen de sfeer is totaal
anders. Dood en verderf, een verpest milieu en
rotting dat is de boodschap.
Nergens zijn mensen te bekennen. In een an
der schilderij kijk je als toeschouwer over de re
ling naar het water en het wonderlijke schouw
spel van de lucht daarboven. )ok hier zijn geen
levende wezens te bekennen. De kracht van dit
schilderij zit in de lucht. Een Turnerachtig ge
beuren, waarin de lucht een gelig licht lijkt te
geven. „Voordat ik dit schilderij maakte, had ik
nog nooit een Turner gezien. Pas nadat mensen
me erop wezen dat er overeenkomsten waren
tussen dit werk en Turner ben ik eens gaan kij
ken", aldus Alfred de Vries.
Er is een doek tussen de werken in verschil
lende stijlen en met uiteenlopende thema's, dat
op een aangename manier beroert. I let is een
groot turquoise abstract doek. Het is als het wa
re doorschijnend en in het turquois zijn structu
ren aangebracht. De Vries zelf zegt dat dit altijd
de eerste opzetten van zijn schilderijen zijn. Dus
eigenlijk is dit een onaf werk. Van mij mag het
onaf blijven, want het is het enige werk waarin
het einde van alles nog een beetje afwendbaar
lijkt.
