Strijd tegen
kinderziektes
Leven als Gewoonte
ZATERDAG 16 JANUAR11993
De burcht, het kasteel, de apenrots of Fred
Flintstone-dorp. Het zijn enkele van de vele
bijnamen die Amsterdammers geven aan het
voormalige NMB-hoofdkantooraan het
Bijlmerplein in Amsterdam-Zuidoost: een
schepping van architect A. Alberts. Sinds de fusie
met de Postbank is het gebouw inmiddels de
hoofdzetel van de ING Bank en het college van
Joseph, waarom leef je?" Het antwoord van Jo
seph, hoofdfiguur uit de roman De Bewonder-
waardigeBlumroch' van Louis Pauwels zou het
antwoord van miljoenen mensen kunnen zijn,
aangenomen dat ze het onderste van hun ziel
zouden willen laten zien: „Omdat ik er nou een
maal aan begonnen ben, en vanwege het princi
pe van de traagheid.
Als we in plaats van de
vraag 'waarom leef je?
zouden vragen
'waarom doe je dit werk?' of
'waarom zit je (nog altijd) in deze
relatie?' dan zou het antwoord
van veel mensen vermoedelijk
vrijwel hetzelfde luiden: „Ja, ik
ben er nou eenmaal aan begon
nen en om d'r nou zo maar uit te
stappen..."
In zekere zin zijn we allemaal
dieren die bereden, gemend wor
den door ruiter Gewoonte. Soms
ervaren we hem als een last,
maar laat hij de teugels vieren of
dreigt-ie af te stappen dan wor
den we onrustig en weten niet
wat voor kant we op moeten.
In het algemeen kunnen we heel
slecht tegen het verlies of het
doorbreken van onze gewoontes
en psychologisch gezien is dat
goed verklaarbaar. Gewoontes
beschermen ons tegen de nood
zaak altijd en overal opnieuw
over na te moeten denken,
steeds opnieuw bewust beslissin-
alles en nog wat. Gewoontes zijn
een vorm van emotionele ener
gie-besparing. Ze automatiseren
ons leven in de meest letterlijke
zin van het woord: zorgen er
voor dat de dingen min of meer
vanzelf (lijken te) verlopen. Er
zijn een heleboel mensen die be
weren dat ze dat eigenlijk hele
maal niet willen, een min of
meer geautomatiseerd leven. Ze
zeggen dat ze bewust willen le
ven, dat ze steeds hun keuzes
opnieuw willen overwegen en er
niet maar automatisch van uit
willen gaan dat...
Maar dat is meestal eerder een
vrome wens dan dat ze dat in fei
te ook doen. De reden daarvan is
overigens heel simpeL Wij men
sen zijn over het algemeen heel
erg slecht in het maken van 'be
wuste' keuzes. Als je de echtpa
ren die deze week de stadhuis-
trap zijn opgelopen, vraagt of ze
bewust voor elkaar gekozen heb
ben, dan zeggen ze natuurlijk al
lemaal ja.
Maar mooi dat over tien jaar ten
minste een op de drie van die
zelfde stellen stelt dat ze toen ei
genlijk helemaal niet zo bewust
gekozen hebben, dat ze eigenlijk
niet eens precies wisten waarom
ze toen zo nodig moesten.
Trouwens: als je ze nu al op de
trap zou tegen houden en flink
aan de tand voelen over de mo
tieven voor hun keuze dan ben ik
er zeker van dat een behoorlijk
aantal feesten alsnog zou worden
afgeblazen. Veel mensen zullen
vermoedelijk zeggen 'daar moet
je je niet tegen aan bemoeien,
het is de mensen hun eigen keu
ze of ze met elkaar trouwen of
niet'. Ik vrees dat dit maar heel
beperkt waar is. Voor de belang
rijkste dingen in dit leven kiezen
we helemaal niet zelf, wat voor
mooie verhalen we daar tegen
onszelf ook over houden.
Niemand van ons heeft er voor
gekozen op deze wereld terecht
te komen. We zijn er eenvoudig
weg door een evolutionaire ge
woonte: voortplanting van de
soort, in terecht gekomen. Nie
mand van ons heeft zijn eerste
relaties: zijn ouders, gekozen. We
hebben ook niet kunnen kiezen
in welke sociale omgeving we
zouden opgroeien, op welke crè
che, kinderdagverblijf, basis
school en middelbare school we
terecht zouden komen, wat we
daar zouden moeten leren, wie
onze onderwijzers zouden zijn,
etcetera. We hebben er evenmin
voor kunnen kiezen of we in een
een- of tweeoudergezin op zou
den groeien, of we broers of zus
sen zouden hebben of enig kind
zouden zijn, of we aan bepaalde
(erflijke) ziektes zouden lijden of
niet. Op zijn minst de eerste
achttien jaar of zo van ons leven,
zijn de meeste echt belangrijke
levensbeslissingen voor ons en
niet door ons genomen. Onze
natuur en onze opvoeding zijn er
niet op uit om van ons bewust
kiezende volwassenen te maken.
Ze zijn er op uit om ons aan te
passen aan wat er al lang voor
ons geregeld is, ons gewoontes te
laten aanleren die lang klaar la
gen voordat überhaupt om onze
mening gevraagd werd.
En als we het de eerste achttien
jaar al niet geleerd hebben be
wust kiezen hoe groot.is dan
de kans dat we het in de volgen
de jaren van ons leven wel kun
nen?
Trouwens zoals ons leven be
gint, zo eindigt het ook. We kie
zen niet voor de dood, hoogstens
soms voor de manier waarop.
Maar ook het einde is allang voor
ons en niet door ons gekozen.
We komen en gaan op bevel. Wat
valt er dan eigenlijk nog te kie
zen?
De theoloog Soren Kierkegaard
had daar een antwoord op dat,
hoewel niet erg bemoedigend,
waarschijnlijk wel realistisch is.
Hij zei dat de voornaamste en
misschien wel enige keuze die de
mens gelaten is, die is tussen sla
pen en wakker zijn. De mens kan
kiezen om zijn levend slapend
door te brengen het besef van
zijn nietige, machteloze positie
in dit heelal en de angst die dat
oproept het zwijgen op te leggen
en onbescheiden te doen alsof
hij degene is die de zaken hier
controleert en weet hoe het
moet: „Een aanhanger van de
meest stoere orthodoxie... Weet
het allemaal, hij buigt zich voor
het heilige, de waarheid is voor
hem een reeks ceremonieën, hij
spreekt over het verschijnen voor
Gods of Allahs troon en weet
hoeveel malen men dan moet
buigen, hij weet alles al net
zoals de wetenschapper die een
meetkundige stelling kan bewij
zen..." Om zijn angst en onzeker
heid er onder te houden moet hij
zijn toevlucht nemen tot een le
ven van gewoontes, dogma's,
stelligheden. Hij moet de wereld
opsluiten in zijn eigen denkbeel
den in plaats van omgekeerd.
Maar dat kan hij alleen maar als
hij zich een gesloten persoonlijk
heid aanmeet en zich van ande
re, nieuwe, tegenstrijdige erva
ringen en opvattingen afwendt.
Hij verplicht zich om zichzelf
normaal en anderen abnormaal
te vinden. Hij is, zij het als met
angst als excuus, een bron van
kwaad, want hij onderscheidt
mensen in (gelijk)waardigna
melijk zoals hij zelf is en onge
lijkwaardig, namelijk anders dan
hu.
De tweede keuze is die van wak
ker te zijn, je door de angst te la
ten vormen, door het besef dat in
feite niets gewoon of vanzelf
sprekend is, dat je van het leven
niets maar dan ook niet te eisen
hebt, dat verschrikking en onder
gang voor iedereen naast de deur
wonen, dat twijfel en wanhoop
even gewoon, normaal en waar
zijn als zekerheid en hoop. Ster
ker nog: dat twijfel en wanhoop
voorwaarde zijn voor vernieu
wing, verandering, voor doorbre
ken van de sleur.
De Franse psycholoog Pierre
Daco formuleerde naar aanlei-
ding van'Kierkegaards opvattin
gen ooit vier vragen om ons zelf
wakker te schudden, tot wan
hoop te drijven. Die geef ik, tot
slot, onveranderd weer.
Wat hebt u tot nu toe met uw
leven gedaan?
Wat hebt u voor wezenlijk be
langrijks in de loop van uw leven
ontdekt?
Wat lijkt u onbereikbaar voor
uzelf?
Wat zijn uw onvervulde dro
men, verlangens?
RENE DIEKSTRA
hoogleraar klinische en
gezondheidspsychologie
de Raad van Bestuur. Een van de mooiste
gebouwen die de afgelopen tijd in Amsterdam
verrezen, oordeelde het publiek vorig jaar. Een
gebouw dat het energiezuinigste ter wereld
moest worden en die titel niet haalde. Ruim vijf
jaar oud, staat het al enige tijd in de (speciaal
geconstrueerde) steigers.
Architectonische hoogstandjes bankgebouw bijgesteld
-■ rganische architectuur'
M noemde A. Alberts zijn bij-
zondere, tien torens tellen
de bouwwerk van het NMB-hoofdkantoor
(tegenwoordig ING) in de Bijlmer destijds.
Daarmee doelde hij op de nauwe samenwer
king met adviseurs op het gebied van ener
gievoorziening, constructies, technische in
stallaties en beplanting, die er vanaf de eerste
planvorming was. De term staat ook voor de
beweeglijke vormgeving, de vloeiende lijnen,
het gebruik van natuurlijke materialen en
zachte kleuren, de waterpartijen en het vele
groen. Een gebouw waar mensen hun werk
omgeving als aangenaam ervaren.
De ruim 2500 werknemers zijn trots op het
gebouw. „Elke keer als ik 's morgens al die
mensen naar hun glazen kantoorpaleizen
hier in Zuidoost zie reppen, ben ik weer blij
hier naar binnen te kunnen stappen", zegt
om zich heen wijzend een werknemer.
„Naar een museum hoef ik eigenlijk niet
meer. Kunst is hier volop."
Het gebouw zit inderdaad boordevol kunst.
Regelmatig wisselt de samefistelling en min
stens zo vaak maakt het deel uit van het ge
bouw. Zoals de kleurige vloer- en glasmo
zaïeken, het stromende water langs trapleu
ningen, de watersculpturen, of de spiegels
die het licht vanuit de lichtkokers naar bene
den reflecteren. Vormgeving en techniek vor
men een harmonieus geheel.
Bezoekers
Het is dan ook niet alleen de buitenkant die
de nieuwsgierigheid van het publiek prikkelt.
De belangstelling voor het binnenste van het
gebouw is zo groot, dat er een speciale afde
ling is die rondleidingen verzorgt. Per jaar
worden tussen de 70.000 en 100.000 mensen
ontvangen die uitsluitend voor een bezichti
ging komen. Eén of twee keer per jaar is er
open huis, waar zo'n 6.000 bezoekers vooraf
voor intekenen.
Al met al een bezoekersstroom die men liever
wat zag afnemen. „Voor je het weet ben je
een compleet museum. Waar we in elk geval
voor waken, is dat het personeel voor al die
bezoekers wordt afgeschermd. Het mag geen
apies kijken worden", zegt het hoofd facilitai
re organisatie, R. Nieboer.
Eén van zijn taken is het gebouw zo zorg
vuldig mogelijk te beheren. Een speciale ver
antwoordelijkheid, want het gebouw vormt
het visitekaartje en beeldmerk van de bank.
Die bijzondere vormgeving blijkt in de prak
tijk ook nadelige effecten te hebben. Zo ken
nen, de hellende muren een van de bijdra
gen aan energiebeperking en geluidwering
ook hun nadelen. In vaste stromen sijpelde
het regenwater over de schuine gevels, waar
door algengroei ontstond.
Energie
„De keuze was", zegt Nieboer, „óf de natuur
volgens de achterliggende bouwfilosofie z'n
gang laten gaan, öf preventief onderhoud
plegen om het gebouw mooi te houden. Wil
je de klasse van dit gebouw ook de komende
decennia garanderen, dan moet je nu iets
gaan doen. Daarom besloten we de vuile
plekken van algengroei te ontdoen."
Over de gevels wordt ter bescherming een
soort filmlaagje aangebracht. Verder worden
de raamdorpels verbreed, waardoor het wa
ter beter kan verstuiven. Een maanden du
rende operatie, waarvoor speciale steigers,
geschikt voor de schuine gevels moesten
worden gebouwd.
Wat ook anders uitpakte was de energiezui
nigheid van het gebouw. Het ontwerp beoog
de ruim 75 procent energiezuiniger te zijn
dan een vergelijkbaar kantoor zonder ener
giebesparing. Uit een twee jaar geleden door
de Novem, de Nederlandse maaschappij
voor energie en milieu, gehouden onderzoek
bleek het energieverbruik driemaal hoger
dan was verwacht. Na het treffen van een
aantal maatregelen is het nog altijd ruim 60
procent meer dan aanvankelijk becijferd.
Een tegenvaller, geeft ook Nieboer toe. „De
effecten van de bouwconstructie pakten an
ders uit. Het is niet het energiezuinigste, wel
een van de tien meest energiezuinige gebou
wen ter wereld geworden." Het resultaat
heeft volgens hem ook te maken met onvoor
ziene ontwikkelingen. Zo kwamen er meer
mensen te werken dan aanvankelijk de be
doeling was. De stroomrekening liep ook
omhoog, omdat niet was verwacht dat al bin-
Het hoofdkantoor van ING Bank (voorheen: NMB): opvallende architectuur van A. Alberts. De
vormen zijn op dit moment aan het zicht onttrokken door speciaal geconstrueerde steigers waar
op aanpassende werkzaamheden worden uitgevoerd. foto anefo/rob bogaerts
nen enkele jaren vrijwel elke werknemer over
een eigen personal computer zou beschik
ken. Uitgegaan was toen van slechts één pc
op elke vijf medewerkers.
Symbolisch
Maar ook een aantal technische hoogstand
jes bleek minder effectief. Zo had de warmte
krachtinstallatie aanvankelijk een zeer laag
rendement. Ook de besparing van zonnecol
lectoren in combinatie met warmteterugwin-
ning in het ventilatiesysteem was slechts een
vijfde van wat becijferd was. Novem om
schrijft de collectoren op de tien torens zelfs
vernietigend als „een architectonisch gege
ven met symbolische waarde."
Er zitten ook duidelijke voordelen aan de
bouwconstructie. Nieboer: „In dit pand heb
je het nooit extreem warm of koud. Dat komt
door de dikke muren en de stand van de to
rens ten opzichte van de zon. Bij zonlicht
gaan de jaloezieën voor de ramen automa
tisch naar beneden. Geen enkel bureau staat
verder dan vijf meter van een raam af. Met
individuele verlichting kunnen we het ener
giegebruik ook verder beperken."
Het bewuste gebruik van natuurlijke materia
len als hout, koper en marmer geven welis
waar warmte aan het interieur, maar vergen
wel extra onderhoud. Voor wat betreft het
toegepaste koper laat men de natuur min of
meer zijn gang gaan. Nieboer: „Het heeft de
neiging wat zwart uit te slaan. Niet iedereen
kan dat waarderen. Wij vinden dat horen bij
zo'n natuurlijk materiaal en doen daar verder
niets aan."
Natuur
Het gebouw kent geen mechanische lucht
verversing. Alle ramen kunnen open en dicht
en er is een computergestuurd systeem,
waarbij per toren en per vloer verse lucht
naar binnen wordt geblazen. De fraaie water
bassins, fonteinen en een weelde aan planten
in het gebouw zorgen voor een goede lucht
vochtigheid. Die planten worden op biolo
gische wijze gevoed en bacteriën evenzo be
streden. Sluipwespen, roofmijten en uit
Australië afkomstige lieveheersbeestjes be
strijden succesvol alle soorten luizen en
spint.
Het vele groen zet zich voort in elk van de
drie daktuinen op de parkeergarages. Een
Finse, Engelse en Japanse, elk met zijn eigen
karakter en inmiddels volgroeid. De vogels
die nu op de beplanting afkomen, waren al
jaren in Amsterdam niet meer waargenomen.
Vanuit de binnengelegen loopstraten die de
tien torens met elkaar verbinden bieden de
tuinen een fraai uitzicht. Diezelfde loopstra
ten blijken ook succesvol. Nieboer: „Je ziet
dat mensen elkaar 'onderweg' over bepaalde
zaken aanspreken. Dergelijke gesprekjes zijn
vaak veel nuttiger dan allerlei vergaderin
gen."
Voorbeeld
Naast het hoofdkantoor staat inmiddels weer
uitbreiding op stapel. Dit keer niet van de
hand van architect Alberts, maar ontwikkeld
in eigen beheer. De nieuwe aanbouw is dan
ook minder spectaculair als die van het
hoofdkantoor, maar kenmerkt zich als een
„harmonieuze overloop tussen 'oud' en de
strakke kantoorcomplexen van Amsterdam-
Zuidoost."
De succesvolle vormgeving van het hoofd
kantoor staat voortaan ten voorbeeld aan
toekomstige nieuwbouw en renovatie van de
ING-banken en is verheven tot eigen huis
stijl. Het eerste kantoor in die stijl werd on
langs in Veendam gebouwd. Dit voorjaar
opent een soortgelijk kantoor in Apeldoorn.
Nieboer: „Ook bij buitenlandse vestigingen is
men altijd weer verrast. Zelfs in Tokyo be
staan plannen met dezelfde materialen te
gaan bouwen als hier."
foto dijkstra/willem ten veldhuys
