Ster Janis Joplin straalde hevig
vidre
Cultuur&Kunst
Voor de pauze bavarois,
daarna een appelpunt
VVD wil eerherstel voor W.F. Hermans
Waddinxveens kwartet
een hecht gezelschap
Romantisch ballet uit Litouwen
ZATERDAG 16 JANUAR11993
redactie: annemiek ruygrok (chef) jan rijsdam saskia stoelinca
muziek
recensie wilfred simons
Concert K&O-Meesterserie. Residentie
Orkest o.l.v. Graeme Jenkins m.m.v. Mar
garet Marshall (sopraan) en Nanco de
Vries (bas). Programma: W.A. Mozart,
Ouverture 'La clemenza di Tito'; sopraan
aria 'Miseria dove son!'; F. Schubert, Zes
de Symfonie; R. Strauss, Suite uit Der Ro-
senkavalier; Slotscène uit Capriccio. Ge
hoord: 15/1, Stadsgehoorzaal, Leiden.
Normaal gesproken krijgt de
concertbezoeker vóór de pauze
het zware deel en pas daarna
wat luchtiger repertoire. Het Re
sidentie Orkest draaide de za
ken nu eens om en bracht eerst
drie stukken van W.A. Mozart
en F. Schubert en daarna twee
composities van R. Strauss.
Maar echt zware kost kreeg het
publiek geen moment voorge
schoteld; voor de pauze was het
een bavarois, na de pauze een
appelpunt.
Mozartouvertures wekken al
tijd een gevoel van verwachting;
je hoort haast het gestommel
achter de schermen, voor je
geestesoog zie je bijna de so
praan die een blik om de gordij
nen werpt om te kijken of de
zaal vol zit. De keuze voor de
ouverture 'La clemenza di Tito'
als openingsstuk was dan ook
een goede. Verder is het een
vlotte, zonnige en spannende
compositie. Het orkest speelde
het navenant levendig, fel en
feestelijk. In het begin zit een
stekelig stukje voor de fluitisten
en de houtblazers, maar de mu
sici dansten handig om de no
tenbalkjes heen.
In Mozarts sopraanaria 'Mise
ra dove son!' maakte de sopraan
Margaret Marshall weinig in
druk. Wel heeft zij een prachtige
stem en een goede voordracht,
maar de zangeres moet in een
klein bestek uitdrukking geven
aan 'vreselijke smart' en aan
'wrede beelden'. Dat vraagt om
een dramatische behandeling,
temeer daar Mozart die ook in
de orkestbegeleiding* heeft ver
werkt. Marshalls voordracht
bleef te afstandelijk en miste
daardoorovertuigingskracht.
De Zesde Symfonie van F.
Schubert is een luchtig en
amusant niemandalletje, waar
voor hij inspiratie bij G. Rossini
opdeed. Om zo'n bavarois ook
luchtig op te dienen is heel wat
vakmanschap nodig. Daaraan
ontbraK het het Residentie Or
kest bepaald niet; alleen het
presto vond ik wat te sloom en
te zwaar aangezet. In het slot
deel, allegro moderato, was de
luchtige toon van het begin ge
lukkig weer helemaal terug.
Na de pauze begon het orkest
met een orkestsuite uit Der Ro-
senkavalier van Richard Stauss.
De suite is een bewerking uit
1944 die de componist niet zelf
maakte, maar wel fiatteerde. In
die zin is het dus toch een 'ech
te Strauss'. Kenmerkend aan de
muziek is een 'waaierachtige'
opbouw: een klein begin, waar
na de klank als het ware 'open
springt'. Grappig was de manier
waarop Strauss muzikale ele
menten elkaar laat afwisselen;
nu eens een superromantische
melodie, dan weer een ironisch
walsje of een dramatisch cres
cendo.
In de slotscèene van het mu
ziektheater 'Capriccio' van R.
Strauss kwam Marshalls voor
dracht veel beter tot haar recht.
Ze zingt hier de rol van de jonge
gravin Madeleinq, die moet kie
zen tussen twee minnaars. Aan
het eind van het stuk heeft ze
nog geen keuze kunnen maken,
maar uiteindelijk besluit ze de
hele zaak maar te laten rusten.
Marshall zong nog steeds wat
koeltjes, maar deze late muziek
van Strauss, die menig ironisch
moment kent, vraagt daar ook
om. Haar voordracht was hier
dus bijzonder sfeervol en trof
letterlijk en figuurlijk precies de
juiste toon.
Een 'echte Wolkers' maakt de
tongen los. Of het nu gaat om
het literaire werk van de 67-jari-
ge kunstenaar of om zijn eigen
zinnige beelden en plastieken.
Ook het ontwerp voor het vre-
desmonument dat hij gisteren
in het Gelderse Doesburg pre
senteerde, krijgt ongetwijfeld
het predikaat controversieel op
geplakt.
Hoezeer smaken ook verschil
len, vast staat dat niemand om
het gedenkteken heen kan. Drie
meter hoge glazen staketsels op
een betonnen schraag waarin
een gebarsten, bronzen luidklok
verschrikkingen van de Tweede
Wereldoorlog. Ook zal het vre-
desmonument, dat op 4 mei zal
diénen als achtergrond van een
jaarlijkse herdenking, 'een
voortdurende oproep zijn tot
waakzaamheid tegen bedrei
gingvan vrijheid'.
BOUWPLANNEN?
OP NAAR VAN DER PLOEG!
Het vertrouwde adres voor:
RAMEN EN DEUREN.
WAND- EN PLAFONDBEKLEDING
SCHUIFPUIEN
SERRES. ETC.
Voor nieuwbouw en renovatie.
Uitgevoerd in onverwoestbaar
kunstslof van het kwaliteitsmerk
deceuninck
Onderhoudsarm, leverbaar in
diverse kleuren, volledig
gegarandeerd en door onze
vakmensen perfect op maat
gemaakt. Het geheel voorzien van
Komo-certiliciit.
Kom gewoon eens alles op uw
gemak beki|ken. We geven u graag
uitgebreid advies.
KUNSTSTOF OM OP TE BOUWEN.
M M
m rtvEu
Fabnek en showroom
Dc Lasso 60, Roetofarendsveen,
tel. 01713-15361 - leielax 01713-15202
dSGfiUOinck 0
Spiegelwanden
Spiegels op maat
i Spiegels met lijst
Glazen meubelen
Vitrines
v Tafels volgens model
Motiefstralen
GLAS EN SPIEGELS
Volmolengracht 4
2312 PH Leiden (NL)
Alles uit eigen atelier Telefoon; 071 - 21 80 55
amsterdam «anp
De WD-fractie in de Amster
damse gemeenteraad wil dat de
stad de auteur W.F. Hermans
weer in de armen sluit. Her
mans werd in 1987 door het ge
meentebestuur tot persona non
grata verklaard omdat hij de
culturele boycot van Zuid-Afri-
ka had genegeerd en lezingen in
dat land had gegeven. Om die
reden prijkte zijn naam, samen
met die van onder anderen Ge
rard Reve en Hein Simons, op
de zwarte lijst van de anti-
apartheidswerkgroep van de
Verenigde Naties.
De WD is van mening dat het
Amsterdamse anti-apartheids-
beleid ,,aan een nadere analy
se" moet worden onderworpen
gezien de politieke ontwikkelin
gen in Zuid-Afrika. De liberalen
dringen er bij het college van B
en W op aan Hermans uit te no
digen voor een gesprek.
Oost-Europakoor Mila zoekt zangers
leiden Bij het Oost-Europakoor Mila is plaats voor enkele man
nelijke zangers. Het koor zingt meerstemmige liederen uit onder
meer Rusland, Polen en Slowakije. De repetities zijn op woens
dagavond. Voor meer informatie: Helga Kruse, telefoon 071-
323052.
Uitzonderlijk getalenteerde blueszangeres zou deze maand vijftig zijn geworden
Museumweekend
in teken van
verzamelingen
Concerten van Willy DeVille
delft» Willy DeVille komt naar ons land voor drie optredens. De
Amerikaanse Puertoricaan is op 30 maart te zien in Muziekcen
trum Enschede, op 31 maart in Muziekcentrum Vredenburg in
Utrecht en op 5 apijl in de Vereeniging in Nijmegen. Vandaag is
voorverkoop begonnen.
Concert meesterpianist Keith Jarrett
amsterdam De Amerikaanse meesterpianist Keith Jarrett geeft
op zaterdag 20 februari een eenmalig concert in het Concertge
bouw van Amsterdam. Het optreden kenmerkt zich door impro
visaties. De voorverkoop is vandaag begonnen.
Expositie Keltische kalligrafie
leiden» Op de zolder van SSR-Leiden wordt op 18 en 25 januari
een expositie gehouden van Keltische en Gotische kalligrafie
met randversiering van Arno Luyendijk. Geopend vanaf 21.00
'De verrassing' thema Kunstbende
utrecht» 'De verrassing' is dit jaar het centrale thema van de
Kunstbende, het project van het ministerie van WVC om de cul
tuurdeelname onder jongeren te stimuleren. Jongeren tussen de
14 en 18 jaar kunnen meedoen aan wedstrijden, die op zeven
verschillende gebieden worden uitgeschreven. Na de regionale
voorrondes is op 5 juni de landelijke finale in het Muziekcen
trum Vredenburg in Utrecht. De regionale winnaars strijden dan
om de Gouden, Zilveren en Bronzen Ratjes. Oorspronkelijkheid
is het belangrijkste criterium bij de beoordeling. In 1992 deden
5.500 jongeren mee.
Nieuwslijn
Arnhem eert Johnny van Doorn
arnhem» De stad Arnhem krijgt een Johnny van Doomprijs en
een Johnny van Doornplein. Met de literaire prijs en de straat
naam eert de stad de in Arnhem geboren schrijver (Johnny the
Selfkicker), die twee jaar geleden overleed. De eerste Johnny van
Doomprijs (5000 gulden), die tweejaarlijks wordt toegekend,
wordt op 10 maart uitgereikt tijdens een literatuurfestival, aan
een schrijver of dichter die 'kan bogen op een belangwekkend
oeuvre en in zijn of haar voordracht een extra dimensie verleent
aan het geschrevene'. Een pleintje in de stad, nu nog Stille Hoek
genoemd, krijgt de naam van de schrijver.
Toegepaste kunst van Benno Premsela
amsterdam Het Stedelijk Museum in Amsterdam toont tot 7
maart toegepaste kunst uit de collectie van Benno Premsela. De
expositie heet 'Voorzien' en omvat ongeveer 200 werken. Prem
sela heeft als particulier in een periode van dertig jaar een col
lectie toegepaste kunst van ruim 800 stukken bijeengebracht.
Sponsormiddag levert 130 mille op
leiden Het totaaltheater Europera gaat door. Tot nu toe was
onduidelijk of de ambitieuze produktie doorgang kon' vinden,
omdat van de benodigde gelden nog 200.000 gulden ontbrak.
Tijdens een sponsormiddag, gisteren in het Leidse stadhuis,
heeft de organisatie 130.000 gulden verworven. Dat is genoeg
om de uitvoering veilig te stellen, al blijft de organisatie op zoek
naar het ontbrekende bedrag. Europera is een ruim twee uur du
rende combinatie van zang, dans en toneel en zal op 19,20,21,
23 en 24 maart in de Pieterskerk te zien zijn. In totaal doen 450
leden van verschillende Leidse amateurverenigingen eraan mee.
Het verhaal, dat is geschreven door Filp van Duin, draait om de
vraag of Europa ooit werkelijk één kan worden.
Sommigen vinden haar de beste blanke vertolkster van
de blues die er ooit is geweest. Anderen noemen haar wat
terughoudender de grootste blues- en rockzangeres van
de jaren zestig. Feit is in elk geval dat ze de laatste jaren
van haar korte stormachtige leven immens populair
werd, en dat haar plotselinge dood in oktober 1970 op
zeer velen een verpletterende indruk maakte. Deze
maand zou ze vijftig zijn geworden: Janis Lyn Joplin, de
koningin van de rock 'n roll, de blanke Bessie Smith, het
lelijke eendje dat een prachtige zwaan werd.
leeuwarden kerst huisman
Net 1,65 meter lang, was ze met
haar expressieve gelaat en haar
formidabele stem een persoon
lijkheid, die op velen grote in
druk maakte. Biografe Deborah
Landau: „Wie haar eenmaal had
ontmoet, vergat haar nooit
meer." Sinds kort is er een vi
deoband ('Comin' Home') in de
handel met optredens van haar
en de groep waarmee ze be
roemd werd: Big Brother and
the Holding Company.
Ze kwam op 19 januari 1943
ter wereld in Port Arthur
(Texas). Haar vader was inge
nieur bij Texaco. Ze was intelli
gent en creatief, schilderde en
las veel. Bovendien verdiepte ze
zich in de muziek van blueszan
geres Bessie Smith, die in 1937
dodelijk verongelukte. En zo
ontdekte ze ha'ar talent: ze kon
zingen.
Vanaf haar veertiende was ze
een buitenbeentje, dat buiten
het ouderlijk gezin steeds min
der geaccepteerd werd. Ze pro
beerde haar eigen weg te gaan.
De breuk met haar omgeving
kwam begin 1963, toen ze stu
deerde aan de universiteit van
Austin. Bij een uit de hand gelo
pen studentengrap vergaarde ze
een groot aantal stemmen als
'de lelijkste man van Texas'. Ja
nis trok zich de 'eer' enorm aan.
Gekwetst en ontzet vluchtte ze,
en verbleef enkele jaren als
straatzangeres in Los Angeles,
New York en San Francisco.
Hippies
In 1965 keerde ze terug naar
haar familie. Maar het bruisen
de San Francisco bleef lokken.
Toen ze gevraagd werd zange
res te worden, bij de rockforma
tie Big Brother and the Holding
Company, verliet ze in het voor
jaar van 1966 Texas. San Fran
cisco was in die dagen het cen
trum van de hippies, jonge
mensen net als zij afkomstig uit
de Amerikaanse middenklasse,
die het geordende leven van
hun ouders niet zagen zitten. In
Califomië zou zich een groot
deel van haar verdere leven af
spelen. Het zou hevig zijn, en
kort.
Haar triomf kwam op het
driedaagse popfestival van
Monterey in juni 1967. Zij en de
jongens van Big Brother traden
op aan het eind van de tweede
dag. De eerste dag had het pu
bliek al sensationeel stuntwerk
beleefd van Jimi Hendrix en The
Who. Maar Janis overtrof alles
en iedereen met haar even aan
grijpende als vertederende ver
tolking van de klassieker 'Love
is like a ball and chain'. Het
15.000 koppen tellende publiek
reageerde met een explosie van
applaus. De media maakten
haar razendsnelle transformatie
van straatzangeres tot superster
over de hele Verenigde Staten
bekend.
Het bekendst werd haar uit
voering van 'Me and Bobby Mc-
Gee', een door Kris Kristoffer-
son geschreven liedje. Het is
door veel artiesten opgenomen,
maar Janis Joplin maakte er zo
iets ontroerends en karakteris
tieks van, dat het een wereldhit
werd. Dat gebeurde overigens
pas na haar dood.
West-Europa maakte met
haar kennis in april 1969, toen
ze een tournee maakte langs
een aantal steden, waaronder
Amsterdam. Ze bouwde een
imago op van een sexhongerige
Aphrodite en ze had veel stoer
vertoon voor een massapubliek.
Maar achter die gekte en stoer
heid verborg zich een integer,
goedhartig, naïef, kwetsbaar-
egocentrisch en haast verlegen
meisje met een groot gevoel
voor humor, dat er voortdurend
over in zat, of de mensen wel
van haar hielden en of de critici
haar wel gunstig gezind waren.
Het najagen van het geluk
werd een voortdurende kwel
ling. Daarbij kwamen nog haar
overmatige drankgebruik en
haar tijdelijke voorliefdes voor
drugs. Na afloop van een con
cert Was ze vaak doodmoe.
Mysterie
Ze stierf in de nacht van 4 okto
ber 1970, 27 jaar oud, aan een
overdosis heroïne. Er hangt om
„Het is puur toeval, maar
wel een leuk toeval." De
Stichting Museum Jaar
kaart besloot onlangs om
het Nationaal Museum
weekend dit jaar in het te
len'. Groot was de verba
zing bij de stichting toen
bleek dat de Nederlandse
Vereniging 'De Verzame
laar' 1993 ook al had uitge
roepen tot het Nationaal
Verzaiheljaar. Nu de twee
instellingen op hetzelfde
spoor te zitten, zijn ze vast
van plan om gezamenlijk
activiteiten te ondernemen,
maar hoe of wat weten ze
nog niet.
Aan het Nationaal Muse
umweekend, dat op 17 en
18 april wordt gehouden,
doen dit jaar zo'n vierhon
derd musea mee. De Stich
ting Museum Jaarkaart
koos voor het thema 'ver
zamelen', omdat alle soor
ten musea wel één of meer
bijzondere verzamelingen
hebben. C. Keizer van de
Stichting Museum Jaar
kaart zegt: „We wilden iets
bedenken waar alle musea
iets mee kunnen doen. Veel
collecties zijn ontslaan
rondom de verzameling
van een particulier; die kun
je weer eens naar voren ha
len. Andere musea halen
een serie onbekende stuk
ken uit hun depot of tonen
een bijzondere schenking
of een legaat. Het kan van
alles zijn."
Janis Lyn Joplin, de koningin van de rock 'n roll.
haar dood nog steeds iets van
een mysterie. Het lijkt op zelf
moord. Maar degenen die haar
kenden geloven daar niet in. Er
waren enkele prachtige vooruit
zichten. Haar nieuwe nog niet
geheel voltooide elpee leek in
alle opzichten een enorm suc
ces te worden en ze had een
man gevonden van wie ze hield
en met wie ze op het punt stond
te gaan trouwen.
De lijkschouwer hield het op
dood als gevolg van een per on
geluk toegediende overdosis.
Sommigen hebben opzet niet
uitgesloten. Er zou iets zijn uit
gehaald met de heroïne omdat
ze als een onrust veroorzakend
element werd gezien in het toch
al niet zo rustige Amerika van
rond 1970. Er waren hardnekki
ge geruchten over een dossier,
dat de FBI van haar zou hebben
gehad. Maar er is nooit iets bo
ven water gekomen dat de
moordtheorie verder kon on
dersteunen.
foto archief
Volgens de schrijfster van
haar biografie, Deborah Lan
dau, vernietigde de overdosis
meer dan een uitzonderlijk ta
lent. „Ze laat een tegenstrijdige
herinnering achter aan een ag-
gressief-verlegen, ruw-lieflijk,
krijgshaftig-kwetsbaar kind
vrouwtje, dat rinkelende arm
banden, excentrieke jurken en
slappe hoeden droeg, en dat
zich bijna letterlijk het hart uit
haar lijf zong."
Ongeveer driekwart van
de deelnemende musea to
nen hun stukken, tijdens
het museumweekend, gra
tis. De andere vragen toe
gang. Keizer: „In veel geval
len heeft dat te maken met
de teruglopende overheids
subsidies. Maar die musea
geven dan wel korting en
organiseren ook vaak iets
extra's: speurtochten, taxa
ties, rondleidingen, lezin
gen. Of ze zorgen voor live
muziek. De musea zijn
vaak erg inventief."
Wolkers: glazen
herinnering
aan de oorlog
doesburg gpd
recensie li dy van der spek
'Muziek in het Kruispunt'. Het Waddinx
veens Fluitkwartet Hans Roos, Ineke As-
scheman, Elly Nieswaag en Marike Ver-
wey-van Veen, m.m.v. Ety Dreijer -piano,
Aat Eriks -portatief en Arie de Ru -cello.
Gehoord 15/1 in de Kruispunt Kerk in
Voorschoten.
Na een flinke renovatie in 1991,
die vooral ook de akoestiek ver
beterde, is de gereformeerde
kerk het Kruispunt rijp voor an
dere doeleinden dan alleen
trouw-, rouw- en kerkdiensten.
Zo werd gisteravond in de ver
nieuwde kerkruimte begonnen
met een serie concerten waar
van de baten bestemd zijn voor
vluchtelingenwerk.
Het Waddinxveens Fluitkwar
tet beet het spits af met een af
wisselend programma dat drie
eeuwen omspande: van Bach's
koralen tot de 20-e eeuwse mi
niaturen van Camillo Wanau-
sek. Het ensemble bestond uit
amateurs, maar met kromme
tenen heb ik geen moment ge
zeten. De aanvoerder Hans
Roos ontpopte zich als een flui
tist van professie die met z'n
drie leerlingen een hecht en
muzikaal kwartet vormt.
Door het hele programma
woei een zweempje romantiek.
Roos wist met zijn vergulde
'Hofinger' uit de jaren 30 op
verschillende manieren stem
ming en emotie op te roepen,
niet alleen met een weelderige
dynamiek, maar ook met een
subtiele timing en een grote be
trokkenheid bij het talrijke pu
bliek én zijn leerlingen.
En dat ook deze andere leden
van het kwartet uitstekend so
listisch werk leverden was on
der meer te horen in het An
dante (variaties op een thema)
van Luigi Gianella (?-1817) dat
overliep in een verstild Adagio
waarin Elly Nieswaag echt uit
blonk, of in het tweede deel van
de Sonate voor 2 fluiten, cello
en portatief orgel van J.C. Pez,
met zeer lichtvoetig en delicaat
fluitspel van Ineke Asscheman
en Roos zelf.
De ondersteuning in de conti
nuo partijen (ce.llo, piano dan
wel portatief) liep op rolletjes.
Na de pauze was de sfeer
luchtiger en speelser. Bijzonder
sfeervol weerldonk de 'Nottur-
nino' van V. de Michelis (1825-
1891) en de laatste Zes Miniatu
ren van Wanausek riepen op de
meest zuivere manier vrolijke
straatdeunen op, dansende kin
deren en een nostalgisch pie
rement.
Voorwaar een lofwaardig
Voorschotens initiatief van de
portatief bouwer en speler Aat
Eriks.
den haagHet Nationale Ballet van Litouwen
maakt van 20 januari tot 14 februari een tournee
langs 24 Nederlandse Theaters met Leo Delibes'
'Coppelia' en Adolphe Adams 'Giselle ou les Wil
les'. Het meer dan 100 personen tellende gezel
schap bestaat uit de vaste balletgroep dus geen
reisgezelschap en het eigen orkest van het natio
nale Opera- en Ballettheater Litouwen.
'Giselle ou les Willes' is op zaterdag 30 januari te
zien in het AT&T Danstheater in Den Haag en geldt
als een toonbeeld van romantisch ballet. De cho
reografie is in handen van Oleg Vinogradow. Tij
dens de matinee op zondag 31 januari wordt 'Cop
pelia' uitgevoerd. Dit ballet vormt sinds de premiè
re in Litouwen (1925) een vast onderdeel van het
repertoire. Vytautas Bradzylis verzorgde de choreo
grafie voor de huidige uitvoering.
Bij het Uitbureau van K&O, aan de Oude Vest 45
in Leiden, zijn tot 25 januari toegangskaarten ver
krijgbaar voor deze twee voorstellingen, foto pr
