De Frankenstein van Bosnië
UNITED NATION
Honecker boette nog geen
half jaar voor zijn daden
Feiten &Meningen
WOENSDAG 13 JANUAR11993
192
2
Radovan Karadzic, psychiater, dichter, musicus en oorlogsmisdadiger TOM JANSSEN
De grote man met de don
derende stem dwingt de
aandacht van zijn gehoor
af. Radovan Karadzic
professioneel psychiater,
dichter, musicus en leider
van de grootste Servische
partij in Bosnië zet zijn
opvattingen uiteen. Na
tuurlijk hebben de Serviërs
nooit een burgeroorlog ge
wild. Maar nu de oorlog
eenmaal een feit is, buldert
hij, „zullen de Serviërs de
overwinning behalen". Het
is niet zijn vredelievende
inborst die het meest over
tuigt.
LONDEN THE INDEPENDENT
Terwijl het Westen aan de kant
blijft staan en de ene na de an
dere vruchteloze onderhande
lingsronde organiseert, speelt
Karadzic zijn macabere spel in
de oorlog die Bosnië heeft ver
woest. Keer op keer is er weer
een glimp van hoop. En keer op
keer gaat het moorden gewoon
door.
Van het begin af aan is Karadzic
nauw verbonden geweest met
de mannen die de gruwelijke
wandaden plegen en hij komt
ruimschoots in aanmerking
voor het predikaat 'oorlogsmis
dadiger'. En dat uitgerekend in
Bosnië, dat helemaal geen tra
ditie van etnische spanningen
kent.
Hoewel Karadzic anders wil
doen geloven, was het oude
Bosnië van voor de burgeroor
log een etnische smeltkroes. De
situatie was te vergelijken met
die in veel Westeuropese lan
den, waar de burgers vaak niet
van elkaar weten of ze katholiek
of protestant zijn. En als ze het
wel weten, zien ze elkaar niet in
die termen. Zo was het ook in
Sarajevo. Hoewel de etnische
verschillen een feit waren, had
het potentiële kruitvat geen
lont.
Des te treuriger is het dat Ka
radzic zich een democratisch
gekozen leider kan noemen. De
Bosnische verkiezingen van
1990 werden beheerst door de
moslims, die de grootste etni
sche groep vormen. Maar Ka
radzic kreeg de meerderheid
van de stemmen van de Servi
sche Bosniërs, die 30 procent
van de bevolking vormen.
De joviale psychiater (gespecia
liseerd in neurosen en depres
sies) ontpopte zich al snel als de
belichaming van een voor Bos
nië ongekend soort onverdraag
zaamheid. Karadzic bleek een
twistzieke, op polarisatie belus
te bullebak.
Zuivering
Toen in het voorjaar van 1992
de oorlog in Bosnië uitbrak,
werd het gebied het toneel van
gruwelijkheden waarbij zelfs de
wandaden in Kroatië verbleek
ten. Gedurende de zomer be
zetten de milities van Karadzic
grote stukken grondgebied, dre
ven de moslims uit hun huizen,
vermoordden de mensen die
weigerden te vertrekken en pas
ten nazi-achtige taktieken toe:
'etnische zuivering'. In de prak
tijk betekende dat meer dan een
miljoen vluchtelingen en onge
veer 200.000 doden.
Deze etnische zuiveringen wer
den teweeggebracht door een
man die nota bene zelf geen
echte Bosniër is. Karadzic werd
in de republiek Montenegro ge
boren en kwam na de Tweede
Wereldoorlog als tiener in Sara
jevo terecht.
Als persoon is Karadzic de
vriendelijkheid zelve. Als hij een
goede dag heeft, zou je hem bij
na voor normaal kunnen verslij
ten. Toch gaapt er een bodem
loos diepe kloof tussen zijn
woorden en de werkelijkheid.
Sommige politici zijn ontwij
kend. Karadzic liegt gewoon.
Toen er dagelijks meerdere do
den vielen door Servische sluip
schutters, hield hij vol: „Wij (de
Serviërs) hebben geen sluip
schutters." Volgens Karadzic
waren de moorden door sluip
schutters onderdeel van een be
wuste uitlokkingstaktiek van de
Bosniërs zelf. Hij hield ook vol
dat er in de Servische gevange
nenkampen in Bosnië geen bur
gers werden vastgehouden.
Over het Servische bombarde
ment op Sarajevo zei hij: „De
moslims beschikken over zwaar
artilleriegeschut. Soms zijn de
Serviërs gedwongen hun vuur te
beantwoorden."
Volgens Karadzic verspreiden
de moslims AIDS, hebben ze
martelkamers voor Serviërs en
'schandehuizen' vol Servische
meisjes. Dat al deze uitspraken
aperte leugens zijn, kan Karad
zic geen zier schelen.
Fraude
In het communistische Joego
slavië heeft hij enige tijd in de
gevangenis gezeten, volgens
hemzelf omdat hij een tegen
stander was van het regime. In
werkelijkheid zat hij waar
schijnlijk vast wegens fraude.
Karadzic heeft zelf nooit aan de
militaire acties deelgenomen.
Dat heeft hij overgelaten aan
mannen als generaal Ratko
Mladic (verantwoordelijk voor
de bombardementen op Du-
brovnik en Sarajevo) en Arkan,
een caféhouder uit Belgrado die
in een moorddadige paramili
tair en etnisch zuiveraar is ver
anderd.
Maar de rol van Karadzic als
voorman van de mensen die de
wapens hebben, moet niet wor
den onderschat. Er zijn sterke
aanwijzingen dat hij zijn partij
in de aanloop naar de Bosni
sche burgeroorlog heeft gehol
pen met de heimelijke versprei
ding van wapens in Bosnië.
Karadzic heeft nooit echt af
stand genomen van het moord
dadige tuig dat in Bosnië heeft
huisgehouden, maar hij heeft ze
ook niet helemaal onder con
trole. In zekere zin zijn de gewa
pende mannen Karadzics mon
sters van Frankenstein. Hij heeft
ze de wereld in geholpen, maar
als hij hen zou proberen te ont
wapenen, zouden ze zich wel
eens tegen hem kunnen keren.
Karadzic wil een opdeling van
het voormalige Joegoslavië
langs etnische lijn. In 1991 hing
aan de muur van zijn kantoor al
een kaart waarop hij de etni
sche verhoudingen in Bosnië
van dorp tot dorp uit het hoofd
kon aanwijzen. In de mislukte
vredesonderhandelingen in Ge-
nève streefde Karadzic dan ook
naar een zelfstandige staat in
het door de Serviërs op Bosnië
veroverde gebied.
VERTALING: MARGREET HESUNGA
HAARLEM ONNO HAVERMANS
Sommige krantekoppen wekten
deze week de indruk dat de ge
schiedenis zich pijlsnel her
haalt. Alsof de Golfoorlog op het
punt staat opnieuw te ontbran
den. En wederom is Saddam
Hussein de kwaaie pier, die bil-
lekoek verdient. Tegelijk druk
ken de kranten ook deze
de berichtgeving over de burge
roorlog in Bosnië-Hercegovina
naar de achtergrond. Niemand
leest die immers nog!
Natuurlijk, het zijn overgelijk-
bare grootheden. Het heeft geen
zin je druk te maken over de
traag malende molens van de
Verenigde Naties waarin Irak
zichzelf heeft verstrikt. En het
heeft geen praktisch nut jezelf
te kwellen met de gedachte dat
je rustig slaapt, terwijl op amper
drie uur vliegen mensen wor
den verkracht, uit hun huis ge
jaagd en vermoord.
Maar het zit me dwars. Waarom
was ik twee jaar geleden reso
luut tegen Operation Desert
Storm en ben ik nu voor een
militaire ingreep in Bosnië?
Simpel gezegd haalt Saddam
dezer dagen de schepjes op die
hij twee jaar geleden achterliet
toen hij hals over kop de grote
zandbak ontvluchtte. Het mate
riaal voornamelijk onderde
len van Zijderupsraketten, be
doeld om schepen van een af
stand tot zinken te brengen
lag in de strook land die vorig
jaar door de VN aan Kuwayt is
toegewezen. Irak is het vanzelf
sprekend niet met die grenscor
rectie eens.
Nou zijn Irak en Kuwayt al jaren
aan het bakkeleien over hun ge
meenschappelijke grens. Dat
Saddam het kleine emiraat op 2
augustus 1990 als 19de provin
cie aan Irak toevoegde, vloeide
voort uit een jarenlange natio
nalistische campagne van zijn
Ba'athpartij: de delta tussen de
Tigris en de Eufraat vormt vol
gens Saddam één land.
Helemaal ongelijk kun je hem
daarin trouwens niet geven. Ku
wayt behoorde vanaf 1850 tot
de Britse invloedsfeer, maar
voor die tijd kon het kleine drie
hoekje aan de Perzische Golf
niet op zichzelf bestaan. Het la
tere Irak werd pas in 1918 Brits
mandaatgebied. Bij het instor
ten van hun imperium lieten de
Britten de scheiding bestaan
door Kuwayt aan de familie al-
Sabah over te dragen. De aan
spraakvan Baghdad werd seri
eus toen zich onder het woes
tijnzand een schijnbaar onuit
puttelijke voorraad olie open
baarde.
Het verloop van het verhaal is
genoegzaam bekend. Eerst een
half jaar stoere taal over en weer
Operation Desert Shield), daar
na de vliegende storm die Sad
dam op de vlucht joeg, met
StorminNorman Schwarzkopf
op zijn hielen.
Ja, er waren ook schokkende
verhalen. Over verkrachtingen
van jonge meisjes en vrouwen
voor de ogen van hun ouders en
echtgenoten, baby's die uit co-
veuses werden gehaald en op de
betonnen vloer gesmeten, Ku-
wayti's die op beestachtige wij
ze werden vermoord. Elk denk
baar oorlogsrecht werd door de
Iraki's met voeten getreden.
Onder invloed van de perfecte
(Amerikaanse) mediashow die
Golfoorlog heette, waren we al
gemakkelijk bereid te vergeten
dat in het vertrapte Kuwayt een
soort tweederangs en der
derangs burgers had bestaan
(Palestijnen en Aziatische gast
arbeiders), die in de oorlog aan
hun lot werden overgelaten en
na de oorlog doodleuk over de
grens werden gezet. Recente re
portages leren dat het ondanks
alle mooie beloften in het vrije
Kuwayt nog altijd droevig is ge
steld met mensenrechten en
democratie.
Dat stemt bitter, want waar de
den 'we' het dan allemaal voor?
Juist ja, voor de platte poen, alle
verklaringen over bescherming
van een soevereine staat ten
spijt. Voor de garantie dat de
olieprijs onder controle blijft nu
we de al-Sabahs aan ons heb
ben verplicht, zodat we tegen
slechts licht stijgende kosten
kunnen blijven produceren om
onze welvaart op peil te hou
den. Achteraf begrijp ik mijn
aversie van twee jaar geleden
nog heel goed.
Maar waarom ben ik dan nu
onvoorwaardelijk voor een mili
taire actievan Britten, Fran
sen, Belgen en Nederlanders,
maar met steun van de Ameri
kanen in Bosnië? Waarom
ben ik nu zélf geneigd te scher
men met het goedkope argu
ment van de Tweede Wereld
oorlog, toen de geallieerden ook
mijn ouders hebben bevrijd?
Ik zal wel een watje zijn, maar
het zit 'm in de gewone mensen
die mijn ouders hadden kunnen
zijn. De oorlog is Bosnië is een
hele smerige, omdat ie wordt
gevoerd door een paar groepjes
fanatiekelingen, die hun haat
hebben weten over te dragen op
gewone burgers. Met als gevolg
dat buren die jarenlang vreed
zaam naast elkaar hebben ge
woond, elkaar nu zonder par
don de strot afsnijden.
Misschien stroomt er nog wel
een vleugje zestiger-jaren idea
lisme door mijn aderen, want
dat kan ik niet zetten. Vechten
om geld, dat zint me niet. Maar
twee jongens die elkaar de ogen
uitkrabben en de keel dichtknij
pen, die haal je uit elkaar. Des
noods met een paar rake klap
pen.
Merkwaardigerwijs zijn de Eu
ropese Gemeenschap en de
Verenigde Naties andersom be
gonnen. Rondom de vechtpartij
staan een paar volwassenen, die
de vechtersbaasjes aansporen
met elkaar in gesprek te raken.
Nu in Genève eens te meer is
gebleken dat dat niet zomaar
lukt, grijpen die volwassenen
vertwijfeld naar hun haar. Zo nu
en dan roept er een 'We moeten
ze uit elkaar halen', waarna ze
weer hoofdschuddend toekijken
hoe de kluwen armen en benen
steeds verder verstrikt raakt, ter
wijl het bloed al rijkelijk vloeit.
De Balkan is altijd al een roerig
gebied geweest, vol etnische
spanningen. Maar partizanen
leider Tito wist Joegoslavië tot
een ogenschijnlijke eenheid om
te smeden door elke nationalis
tische oprisping de kop in te
drukken. Pas toen het commu
nisme begon te wankelen en
enkele deelrepublieken beslo
ten zich van Joegoslavië af te
scheiden, ontbrandde de lont in
het kruitvat.
Het grootste bezwaar tegen in
grijpen is dat er geen militair
strijdplan voor te maken valt.
De burgeroorlog telt te veel on
zekere factoren, waaraan geen
president zijn onderdanen durft
bloot te stellen. In Libanon gre
pen de Syriërs drie jaar geleden
pas in tóen de bevolking volle
dig was uitgeput.
Een dergelijke uitputting heb
ben de Bosniërs kennelijk nog
niet bereikt. Ze zijn taai, die ou
de mannen en vrouwen die in
een steenkoud bejaardenhuis in
een belegerde buitenwijk van
Sarajevo vechten tegen de
dood. Zo mag je niet sterven.
Maar zo kun je ook niet leven.
We staan er bij en we kijken er
BERUJN HANS HOOGENDUK
CORRESPONDENT
In de DDR droeg zijn paspoort het nummer
000001, in de Berlijnse gevangenis was zijn num
mer 244/92. De naam: Erich Honecker, eens
staats- en partijleider van de DDR, toen vluchte
ling, gevangene en nu weer vrij man. Aange
klaagd was hij wegens zijn aandeel in de dood
van honderden Oostduitsers die voor de vlucht
naar de vrijheid met hun levens betaalden.
Slechts vijfeneenhalve maand heeft hij daarvoor
moeten boeten. Toen lieten de rechters genade
voor recht gelden: het vervolgen van een man die
leverkanker in het laatste stadium heeft, is in
strijd met de menselijke waardigheid, besloten ze
gisteren.
Eind juli vorig jaar was het zwaarst te verteren
brok Duitse hereniging weer teruggekeerd in zijn
Heimat. In Moskou had hij de Chileense ambas
sade, zijn laatste veilige toevluchtsoord, met ge
balde vuist verlaten. Kort tevoren had hij nog ge
dreigd dat „ze (de Westduitsers, red.) mij nooit le
vend zullen krijgen". Op het vliegveld Tegel werd
hij echter gearresteerd en opgesloten in de gevan
genis waar hij ruim een halve eeuw eerder onder
de nazi's ook al had gezeten.
Meer dan anderhalf jaar had hij Duitsland en de
rest van de wereld In spanning gehouden. Na de
val van de Muur op 9 november 1989 nam
Honecker het zekere voor het onzekere. De athe
ist Honecker vond onderdak bij een dominee in
Lobetal buiten Berlijn. In maart 1990 werd het
hem daar ook te onveilig en zocht hij zijn toe
vlucht bij de toen nog oppermachtige Russische
strijdkrachten in de DDR. De gevallen leider kreeg
een keurige kamer in het militaire ziekenhuis van
Beelitz. Hartklachten was het argument.
Ziekenhuis
Hoewel hij tegen de tachtig liep, liet zijn politieke
instinct hem niet in de steek. Hij voelde dat Mi
chael Gorbatsjov op zijn laatste politieke benen
liep en zelfs mogelijk bereid was hem, de over
tuigde communist, aan de klassevijand uit te le
veren voor een handvol geld voor zijn berooide
Rusland. Maart 1990 liet hij zich in een 'Nacht
und Nebel'-actie door getrouwe Russische mili
tairen naar Moskou vliegen. Daar werd hij opge
nomen in een ziekenhuis.
De withete Duitsers vaardigden een arrestatiebe
vel uit en eisten zijn uitlevering. Honecker knapte
zienderogen op en maakte lange wandelingen
met vrouw Margot. Met interviews waarin hij de
Duitse regering verantwoordelijk stelde voor de
massale werkloosheid in de ex-DDR provoceerde
hij het machteloze Bonn. Na de val van Gor
batsjov werd Honecker de Moskouse grond te
heet onder de voeten. Hij wilde weg. Naar Chili,
Cuba of desnoods Noord-Korea. Maar de nieuwe
machthebber Jeltsin liet hem, mede onder Duitse
druk, niet gaan.
Toen herinnerde Honecker zich zijn strijdmakker
uit vroeger dagen, de Chileense ambassadeur in
Moskou. Almeyda, en bij hem vond hij op 11 de
cember 1991 een veilig onderkomen. Almeyda en
duizenden andere Chilenen danken hun levens
aan Honecker die hun politiek asiel verleende
toen ze moesten vluchten voor de dictator Pino
chet.
Na deze slimme zet van het Oostduitse echtpaar
begon het touwtrekken over zijn lot pas goed.
Maandenlang onderhandelden Russen, Duitsers
en Chilenen over zijn uitlevering zonder ook
maar een millimeter op te schieten. Elke keer do
ken berichten op: hij komt, maar hij kwam niet.
Tot die zwoele juli-avond van 1992. In Moskou
had hij aangekondigd zich met alle middelen te
zullen verdedigen. Een staatshoofd buiten dienst
hoort niet voor een rechter en een schietbevel
was er nooit geweest.
Debacle
Toen het proces op 12 november vorig jaar einde
lijk begon, vreesde menigeen voor een debacle.
Terecht, naar snel bleek. Over de doden aan de
Muur werd niet of nauwelijks gesproken. Advoca
ten, rechters en officieren van justitie lagen alleen
maar eindeloos met elkaar in de clinch over de
gezondheidstoestand van de hoofdverdachte.
Het enige hoogtepunt was de persoonlijke verkla
ring van Honecker op 3 december. Toen verde
digde hij de bouw van de Muur als een „gebeur
tenis van mondiale betekenis, omdat zo de Derde
Wereldoorlog was voorkomen". Geen woord van
berouw, geen verontschuldigingen voor de hon
derden doden. Alleen de mededeling dat zijn land
en de politieke leiding schade hadden opgelopen
door de dodelijke schoten aan de Muur. Aan het
einde van zijn rechtvaardiging richtte hij zich di
rect tot de rechters: „Doe watje niet laten kunt,
het vonnis zal ik toch niet meer beleven."
Vanaf dat moment heeft Honecker gezwegen.
Een kleine triomf beleefde hij nog toen twee we
ken geleden zijn hardste tegenstander, rechter
Brautigam, moest vertrekken omdat hij voor een
ander een handtekening had gevraagd. Nu is hij
dan weer vrij man en stapt hij straks met een kof
fertje door de gevangenisarts verstrekte medicij
nen op het vliegveld richting Chili waar zijn
laatste fans plus vrouw en dochter wachten. Het
afscheid van een oude, breekbare, doodzieke
man, die tot zijn laatste snik zal blijven geloven
dat zijn ondergegane arbeiders- en boerenstaat
toch het betere Duitsland is geweest.
Erich Honecker maakt een overwinningsgebaar in de Berlijnse recht
bank. FOTO REUTER LUTZ SCHMIDT
