Koraal helpt TNO bij
anti-aangroeimiddel
fauna
Zanglijster bedreigd door gif tegen slakken
Essenhakhoutbos schatkamer van flora en
Over leven
Halve eeuw geduld nodig
voor vorming trilvenen
ZATERDAG 2 JANUAR11993
20
MONICA WESSELINC
Milieubiologen bepleiten voldoende onderhoud
INT VELD
Ik heb het de afgelopen kerstda
gen opnieuw gemerkt: een wal
noot is een kwelling voor me. Ik
vind ze heerlijk, maar ik heb
nog nooit een methode gevon
den om zo'n walnoot vakkundig
open te maken, zonder hem in
duizend priegelstukjes te laten
veranderen. Eén keer heb ik
zo'n walnoot te lijf zien gaan
door een eekhoorn. Eerlijk is
eerlijk, het was een halftamme
die van zijn vroege jeugd al bij
mensen had gewoond en dus
meer ervaring zal hebben gehad
met walnoten dan zijn wildere
broers en zusters. Maar toch
mag je aannemen dat die het
kunstje ook snel onder de knie
zullen hebben. Ook al is het
voor een eekhoorn nog zo'n
joekel van een noot.
Het beestje hield de walnoot
vast met zijn twee voorpootjes
waaraan ongelooflijk lange, ste
vige nagels zaten. Hij klemde
zijn onderkaak om de walnoot,
terwijl de onderkaak zich vast
beet in de groef onderaan de
noot. Het ging te snel om pre
cies te volgen wat hij deed,
maar in een mum van tijd had
hij de twee helften van elkaar en
de vrucht uit de schil. Het komt
trouwens niet vaak meer voor
dat ik eekhoorns in het wild zie.
Uit mijn jeugd kan ik me herin
neren, dat je er altijd wel een
paar te zien kreeg als je het bos
in trok, maar tegenwoordig...
Een aantal jaren geleden heeft
een of andere besmettelijke
ziekte onder de eekhoorns ge
woed, die hun aantal behoorlijk
heeft beperkt Maar nu schijnt
het weer iets beter te gaan.
Evengoed valt het nog niet mee
om een eekhoorn te ontdekken.
Hij is namelijk een meester in
het verstoppertje spelen. Een
eekhoorn heeft het liefst een
boom tussen zichzelf en een
mens.
De komende maanden heeft u
overigens wat meer kans. Er zit
nog weinig blad aan de bomen
en eekhoorns raken binnenkort
wat door het dolle heen door de
vleselijke lusten die ook hen in
het vroege voorjaar bekruipen.
De gevechten om een strikt pri-
vé-terrein in het bos nemen in
hevigheid toe, waardoor ze wat
minder op menselijke pottekij-
kers letten. Bovendien heeft u
nu de kans om twee volwassen
eekhoorns in eikaars nabijheid
te ontdekken.
Normaal kunnen ze geen enkele
soortgenoot in de buurt verdra
gen, zelfs niet van het andere
geslacht. In de komende perio
de echter trekken mannetje en
vrouwtje enige tijd met elkaar
op. Als ze tenminste niet wor
den gestoord door een jaloers
mannetje. En heer pas dan op
uw dame! Want een vrouwtjes-
eekhoorn ziet er geen enkel
been in om naar een ander
mannetje over te lopen. Mits
die méér nesten heeft of betere.
Eekhoomliefde gaat niet door
de maag maar door de kwaliteit
van de woning en bijvertrekken.
Want eekhoorns hebben veel
nesten. Een of meer voorraad-
nesten met paddestoelen, den-
ne-appels en zaden. Een speel-
nesL Nog wat zo-maar-nesten
en ook een hoofdnest. Meestal
een verlaten ekster- of kraaie-
nest, dat helemaal is dichtge
smeerd met klei en volgestopt is
met mos, haren en twijgjes. Er
zit ook een dak op, en zelfs iets
dat lijkt op een deur. Als dit
hoofdnest mevrouw behaagt, is
het huwelijk gesloten. Voor een
paar uur, of soms enkele dagen.
Want als ze goed en wel zwan
ger is, mag meneer naar zijn
fraaie nest fluiten en zijn biezen
pakken. Hij wordt botweg weg
gejaagd, want zij wil haar vier of
vijf kale jongen alleen op de we
reld brengen. En gelijk heeft ze.
Want een eekhoorn eet welis
waar voornamelijk zaden,
vruchten, schors en paddestoe
len, maar een jong vogeltje, een
ei óf een klein eekhoorntje vindt
hij ook héél lekker.
's grave land»
In de Utrechtse polder Westbroek en de oostelijke Binnenpolder
van Tienhoven worden vijftien nieuwe petgatengegraven van ge
middeld één meter diep. Doel is de zeldzaam geworden trilvenen
(drijvende hooilanden) terug te krijgen. De werkzaamheden heb
ben verspreid over vijfjaar plaats in graslanden van Natuurmonu
menten en Staatsbosbeheer. Daarna is het een kwestie van veel ge
duld. Volgens Natuurmonumenten duurt het vijftig tot zestig jaar
voordat er zich volwaardige trilvenen hebben gevormd.
'Schadelijke
brandvertrager
uit de handel'
leiden
Consumenten en bedrijven
moeten geen elektrische ap
paraten meer kopen waarin
schadelijke brandvertragers
zijn verwerkt. Dat wil een
brede alliantie van milieu- en
consumentenorganisaties.
Ze roept op tot een boycot
van een aantal bij naam ge
noemde merken tv-toestel-
len, kopieermachines, pc's
en printers.
Reden voor de campagne
is de aanwezigheid van be
paalde broomhoudende
brandvertragers in plastic
onderdelen, die moeten ver
hinderen dat een apparaat
vlam vat. Volgens de organi
saties Stichting Natuur en
Milieu, Milieudefensie, Con
sumentenbond, Konsumen-
ten Kontakt, Alternatieve
Konsumentenbond en de
Nederlandse Vereniging van
Huisvrouwen zijn de be
wuste brandvertragers ge
vaarlijk voor mens en milieu.
Bij de produktie komen
voor werknemers gevaarlijke
stoffen vrij, zoals dioxines.
Ook bij het verbranden van
afgedankte apparatuur of on
derdelen daarvan vormen
zich giftige dioxines, zo stel
len de milieu- en consumen
tenorganisaties.
Meer dan honderd bedrij
ven die elektronica maken of
verhandelen hebben de afge
lopen maanden een brief ge
kregen met de vraag in welke
produkten de gewraakte
brandvertragers voorkomen.
De milieu- en consumenten
organisaties noemen de re
sultaten 'verheugend'. Veel
bedrijven lieten weten dat ze
de giftige stoffen niet meer
gebruiken of er binnenkort
van afzien. Grote producen
ten als Siemens en Grundig
zijn al met het gebruik van
de stoffen gestopt, Philips wil
dat uiterlijk volgend jaar
doen.
Tentoonstelling biotechnologie
Amsterdam De wereld achter biotechnologie laten zien en ver
duidelijken. Dat is het doel van de tentoonstelling 'Biotechnolo
gie' die het komende jaar te zien is in het Technologie Museum
NINT. De expositie is met name bedoeld voor scholieren. Bezoe
kers maken kennis met begrippen als DNA, klonen en weefsel
kweek. Met microscopen en camera's kunnen ook zelf waarne
mingen worden gedaan. Het Technologie Museum is gevestigd
aan de Tolstraat 129 in Amsterdam en geopend van maandag
tot en met vrijdag tussen 10.00 en 17.00 uur, op zaterdag en zon
dag tussen 12.00 en 17.00 uur. Het museum is gesloten op 1 ja
nuari.
Open haard
De winter is aangebroken en
dus steken velen de open haard
of de houtkachel weer aan. Het
stoken van hout lijkt uiterst on
schuldig, maar het kan aanzien
lijke luchtvervuiling veroorza
ken. Eén slecht gestookte hout
kachel veroorzaakt meer vervui
ling dan honderd gaskachels bij
elkaar. De houtkachel/open
haard veroorzaakt vooral kool
monoxide, kooldioxide en kool
waterstoffen waaronder pak's.
Smogvorming, broeikaseffect en
een verhoogde kans op kanker
zijn de neveneffecten van de
houtstook binnenshuis.
De houtkachel gebruikt als al-
lesbrander is helemaal vervui
lend. Huisvuil of papier moet
gewoon gescheiden worden in
gezameld en niet verbrand. Be
werkt hout (verf, lak en dergelij
ke) mag niet worden verbrand.
Nat hout vervuilt bij verbran
ding meer omdat er door onvol
ledige verbranding meer rook
ontstaat. Als de luchttoevoer
onvolledig is, brandt ook droog
hout onvoldoende.
Diegene die toch een houtka
chel willen aar>°chaffen, doen er
goed aan bij aankoop vooral op
de capaciteit te letten. Een ka-
chel met een, voor de ruimte, te
grote capaciteit, moet vrijwel
direct na aansteken worden ge
temperd. Temperen is simpel
weg het verminderen van de
luchttoevoer. De verbranding
verloopt daardoor minder volle
dig en dus neemt de vervuiling
weer toe.
Open haarden hebben een laag
energierendement. Nog geen 10
procent van de energie komt
werkelijk als ruimteverwarming
vrij. Als de haard uitsluitend als
warmtebron wordt benut, is het
beter voor een kachel te kiezen.
Voor de open haard worden
speciale blokken verkocht. Deze
bestaan voor 60 procent uit pa
raffine en voor net overige uit
olie en zaagsel. Stook de blok
ken nooit in een kachel want er
komen veel koolwaterstoffen
vrij. De snelheid waarmee het
blok in de open haard ver
brandt, is kleiner en daardoor
minder vervuilend. Door hout
en blokken samen te verbran
den, ontstaat wel weer veel ver
ontreiniging. Papierbriketten en
geperst huisvuil dat in blokken
als 'Refused Derived Fuel' wordt
verkocht, moeten worden ver
meden. Bij de verbranding er
van komen veel schadelijke
stoffen vrij. Houtbriketten be
staan uit geperste houtspaan
ders en zaagsel en geven bij ver
branding net zo veel luchtver
ontreiniging als hout zelf.
Tip Milieudefensie
plexen van Nederland. Behoud
ervan is volgens W. ter Keurs
van de afdeling Milieubiologie
van de universiteit van Leiden
van groot belang. „Niet alleen
omdat oude landschappen het
verdienen te worden gespaard.
De natuur is ook zeer de moeite
waard. Er is een enorme variatie
aan flora en fauna. De soorten
op zichzelf zijn niet zo uniek of
bijzonder, maar de veelheid er
van wel."
De eerste jaren na het rigou
reus snoeien van het essenbos
neemt het aantal soorten plan
ten heel snel toe. De planten ra
ken verwikkeld in een concur
rentieslag om het water en
voedsel. Het aantal soorten
neemt vanaf dat moment weer
af. Om de rijkdom aan planten
te behouden, is een snoeifre-
quentie van ten minste eens in
de vijftien jaar nodig.
Het beheer van een essenhak
houtbos is erg arbeidsintensief.
Ter Keurs zoekt nog vrijwilli
gers. In januari, februari en
maart wordt er. op zaterdagmor
gen gewerkt op twee percelen
op het Wassenaarse landgoed
De Horsten. Geïnteresseerden
in dit vrijwilligerswerk kunnen
bellen met W. ter Keurs (071-
613043) of met F. van Buuren
(071-617976).
Cursus snoeien
runsaterwoude» De stichting Natuur- en Landschapsbeheer
Zuid-Holland geeft in januari in Rijnsaterswoude een cursus
Achterstallig onderhoud hoogstamfruitbomen. Na een theorie
avond op donderdag 4 februari wordt het geleerde op zaterdag
morgen 6 februari in praktijk gebracht. De cursus is bedoeld
voor mensen die hoogstamfruit in de tuin hebben en niet weten
hoe de bomen moeten worden gesnoeid. Snoeien is noodzake
lijk om voldoende licht op de vruchten te laten vallen. Licht
zorgt voor grote en mooie vruchten. Voor opgave en nadere in
lichtingen over de cursus kan worden gebeld met NLB 01820-
24500.
Excursie Zegerplas
alphen aan den rijn» Eendesoorten, struweelvogels en verschillen
de meeuwen zijn de bezichtigen tijdens de excursie op zondag
24 januari naar het gebied rondom de Zegerplas in Alphen aan
den Rijn. Er wordt veel aandacht besteed aan de wintergasten.
Bovendien staat een bezoek aan het ooievaars-buitenstation De
Aarhorst op het programma. De excursiegroep vertrekt om 9.00
uur vanaf de parkeerplaats bij de kinderboerderij aan de Burg.
Bruinsslotsingel in Alphen aan den Rijn. Voor nadere informatie
over de excursie kan worden gebeld met de vogelwerkgroep
Koudekerk/Hazerswoude (071-411315).
Paniek door watervliegtuig
jisp» Twee te vroeg geboren en daarna overleden kalveren. Dat
was de balans die Natuurmonumenten afgelopen herfst op
maakte nadat een vliegbedrijf uit Lelystad met een watervlieg
tuig toeristische rondvluchten had gemaakt boven het Noord
hollandse natuurreservaat Wormer- en Jisperveld. Natuurmonu
menten heeft het bedrijf een rekening gestuurd van vijfduizend
gulden. Behalve een veearts en een destructiebedrijf moest Na
tuurmonumenten ook mensen inschakelen om uitgebroken vee
terug te jagen en een hek te repareren.
Een zanglijster eet graag slakken, maar krijgt daarbij ook bestrijdingsmiddelen binnen. foto martijn de jonge
leiden
Het gaat niet goed met de zanglijster, zo meldt Vogel
bescherming Nederland. Uit onderzoek blijkt dat het
aantal zanglijsters in Nederland sinds 1984 met ruim
eenderde is afgenomen. Waarschijnlijk is het gebruik
van slakkenverdelgingsmiddelen de oorzaak van de
achteruitgang. Ook in Engeland neemt het aantal zang
lijsters duidelijk af. Volgens Vogelbescherming is in
middels bewezen dat niet roofzuchtige eksters daarvan
de oorzaak zijn, zoals wel wordt beweerd. Het broed-
succes van de zanglijster bleef namelijk gelijk of verbe
terde licht, zelfs in gebieden waar het aantal eksters
toenam. In de periode dat de achteruitgang in Enge
land werd vastgesteld, vemegenvoudigde daar het ge
bruik van slakkenbestrijdingsmiddelen. Zanglijsters
eten graag slakken en zouden op die manier vergiftigd
kunnen worden, zo is nu het sterke vermoeden.
De zanglijster is familie van de merel. De vogel komt
tamelijk algemeen voor in bossen, parken, landgoede
ren, oude tuinen en villawijken. Het aantal broedparen
in Noord-Holland werd enkele jaren geleden geschat
op ongeveer vijfduizend. Bij zacht weer is zijn luide,
muzikale zang soms al begin januari te horen.
Vrijwilligers gaan de komende
maanden weer flink aan de slag
in het essenhakhoutbos op het
landgoed De Horsten in Wasse
naar om de teloorgang van de
natuur te voorkomen. Het es-
senhakhout wordt gedurende
het eerste kwartaal van het jaar
flink gesnoeid en gehakt. Het
snoeien brengt licht en ruimte
in het essenbos. De grond van
het hakhoutbos wordt daarmee
een goede groeiplaats voor al
lerlei plantesoorten. Korte tijd
na de snoei verschijnt dan ook
een rijke flora. De grote variatie
in planten zorgt ervoor dat ook
veel soorten insekten en vogels
het hakhoutbos bevolken.
Het essenhakhoutlandschap
tussen Leiden en Den Haag kan
alleen voortbestaan als de
boompjes elke vijftien jaar wor
den gesnoeid. Als de bomen
met rust worden gelaten, neemt
het aantal soorten aan planten
en dieren in een razend tempo
af. De nachtegaal, spotvogel en
bosrietzanger zullen het gebied
verlaten, de dagkoekoeksbloem
raakt uitgebloeid.
Een hakhoutbos is geen na
tuurlijk landschap. De bossen
zijn in vroeger jaren aangeplant
voor de produktie van hout. Af-
Een karakteristiek essenhakhoutbos. Het cultuurlandschap is authentiek en moet volgens velen worden bewaard. foto milieubiologie
hankelijk van het doel waarvoor plant. Zo waren er bossen voor senhakhout onder meer voor de Tussen Leiden en Den Haag ligt
het hout nodig was, werden ver- de produktie van eikebast voor fabricage van gereedschapste- nog 135 hectare essenhakhout-
schillende boomsoorten ge- de leerlooierij en diende het es- len en bonestaken. bos, een van de grootste com-
Er is een middel gevonden om zeeschepen en boortorens
te vrijwaren van hardnekkige groei van zeepokken, mos
selen, algen en bacteriën. Proeven van TNO in Delft wij
zen uit dat extracten uit in zee groeiende sponzen bruik
baar zijn in de strijd tegen de aangroei.
Wereldwijd wordt gezocht naar
een manier om groei van de
groene korst op voorwerpen die
zich langere tijd onder de wa
terspiegel bevinden, te voorko
men. De aangroei op schepen
werkt vertragend en verhoogt
het brandstofverbruik. Bij
boortorens wordt de bouwcon
structie extra belast.
Pogingen om radio-activiteit
toe te passen en scheepswan
den in trilling te brengen tegen
het aangroeien mislukten. De
enige effectieve methode is het
gebruik van speciale verven.
Deze bevatten echter het uiterst
giftige tributyltin, dat zelfs bij
zeer lage concentratie een zwa
re belasting voor het zeemilieu
vormt. Het gebruik van tributyl
tin is al aan strenge regels ge
bonden. TNO-onderzoekers
zijn op het idee gekomen te on
derzoeken waarom op de in zee
groeiende sponzen en koralen
geen of bijna geen aanslag voor
komt.
Vorig jaar zijn 51 soorten spon
zen verzameld voor de kust van
Curasao. Bij onderzoek bleken
deze natuurlijke stoffen te pro
duceren die een aangroeiwe
rende werking hebben. In het
laboratorium en daarna op het
TNO-proefstation in de haven
van Den Helder zijn daarna
proeven gedaan met glasplaat
jes onder water. Er was duidelijk
minder aangroei op plaatjes die
met een extract van de speciale
stof waren behandeld dan op
onbehandelde plaatjes.
TNO zegt dat er nog op veel
vragen antwoord moet komen,
voordat de stof is te produceren.
Zo moet de aard van de werkza
me stoffen nog worden bepaald.
Ook is het belangrijk te weten of
de extracten de aangroei langer
dan een paar weken tegenhou
den. Overigens is tot nu toe al
leen naar de aangroei van zee
pokken gekeken. TNO gaat door
met het onderzoek in hét kader
van het Europese onderzoek
programma MAST (Marine
Science and Technology) met
steun van de Nederlandse in
dustrie en de overheid.
