'We hebben
een enorme
achterstand'
In Rusland is groot het enige dat telt
ezMB
Toegangspassen naar een absurdistisch Europees theater
Feiten Meningen
nedern
Kies voor
kwaliteit
Staatsburgerschap Slowaken
DINSDAG 29 DECEMBER 1992
WIM STEVENHAGEN
MOSKOU IGOR ZACHAROV
Op dinsdag 8 december, precies
een jaar na de instorting van de
Sovjetunie, besloot het Zevende
Congres van Volksafgevaardig
den van Rusland om het bij
voeglijk naamwoord 'Sovjet'
niet te schrappen uit de huidige
grondwet. Eerder dit jaar had
het vorige Congres al besloten
de aanduiding 'Unie van Socia
listische Sovjet-Republieken' in
de tekst te handhaven.
Wat zit er achter een dergelijk
stemgedrag? Het was zeker
geen kwestie van massa-hallu
cinatie of louter domheid. Het
vloeide voort uit nostalgie en
een diep geloof in de mythe dat
de grootste deugd van dit land
haar grootheid is; grootheid in
de zin van uitgestrektheid.
Aan het einde van de 17e eeuw
erfde de jonge tsaar Peter de
Grote een land dat geen toe
gang had tot de open zee. Hij
had er 20 jaar voor nodig om de
Oostzee en de omliggende
Zweedse gebiedsdelen in bezit
te krijgen. Het overwonnen
Zweden verloor zijn status als
wereldmacht en werd uiteinde
lijk het betrekkelijk kleine maar
zeer welvarende land dat het nu
is, dat met genoegen zijn status
van supermacht heeft ingele
verd.
Zo niet mijn landgenoten. De
gedachte om wereldheerschap
pij in te ruilen voor welvaart is
hun volstrekt vreemd. Integen
deel, ze nemen graag genoegen
met kanonnen zonder boter, en
zijn zelfs bereid om Peter de
Grote te verwijten dat hij zijn
plan om het gebied rond de
Zwarte Zee op Turkije te ver
overen niet heeft doorgezet.
Stel je voor dat de tsaar meer
succes had gehad. Hij zou de
nieuwe hoofdstad van Rusland,
St. Petersburg, niet op de noor
delijke 60ste breedtegraad heb
ben gesticht, maar ergens aan
de kust van de Zwarte Zee. Hij
had uiteindelijk van Constan-
tinopel de hoofdstad kunnen
maken, zodat het hele Midden-
Oosten van ons was geweest als
tsaar Peter niet plotseling op
53-jarige leeftijd was overleden.
Wie denkt dat dit de gedachten-
spinsels van enkele geperver
teerde geesten zijn, heeft het bij
het verkeerde eind. Voor veel,
misschien wel de meeste Rus
sen zijn dit hele normale denk
beelden. Gelukkig weten ze nu
dat het een droom is, en ze heb
ben ook ontdekt dat het niet
zo'n geschikt gespreksonder
werp is, zeker niet met buiten
landers.
Deze lieden geven waarschijn
lijk niets om het communisme
mogelijk haten ze het zelfs
maar ze weten wel dat de oude
USSR groter was dan het huidi
ge Rusland, en groter betekent
beter. Dit gevoel steekt steeds
vaker de kop op. Zo is 80 pro
cent van de Russen tegen terug
gave van de Koerilen aan Japan
en winden zich op over het 'lot'
van de arme Russen in Estland.
Ze zouden het Boris Jeltsin
nooit vergeven als hij de Krim
aan Oekraïne zou laten.
Tijdens de laatste zitting van
het Volkscongres werd geëist
dat een speciale commissie een
onderzoek in moet stellen naar
het 'verraderlijke' verdrag over
wapenvermindering dat is gete
kend door de presidenten van
de VS en Rusland. Ze noemden
Michail Gorbatsjov een verra
der, eerst omdat hij de Sovjet
troepen uit Afghanistan terug
trok (in plaats van het land te
annexeren) en daarna omdat ze
hem verantwoordelijk stelden
vopr de instorting van de Sov
jetunie.
Ik vrees dat het een wensdroom
is om vol te houden dat slechts
een minderheid van Russische
politici er dergelijke denkbeel
den op nahoudt. Dit 'volksim-
perialisme' wint snel terrein.
Tot voor kort had de bolsjewis
tische doctrine van het marxis-
me-leninisme de overhand op
zijn rivaal, de ideologie van het
ultra-nationalisme. Maar nu
zien we dat de mythologie van
het imperialistische nationalis
me het laatste bolwerk van de
Sovjet-communisten is gewor
den. Na de nederlaag van het
'socialisme' wil men de reste
rende krachten te bundelen met
de echte nationalisten.
Nog erger en gevaarlijker is het
dat deze nieuwe politieke en
ideologische coalitie steeds
meer steun krijgt onder de ge
wone bevolking, die gefrus
treerd is door de economische
instorting van het land.
Binnen- en buitenlandse waar
nemers hebben herhaaldelijk
gewaarschuwd dat de huidige
overgangsperiode in het econo
misch leven van de voormalige
USSR vele jaren, zo niet decen
nia en generaties kan duren.
Het kan nog wel langer duren
voordat mijn volk heeft geleerd
dat het zich niet langer kan
troosten met de irrationele ge
dachte dat dit land arm maar
groot is, corrupt maar machtig,
zwak maar uniek.
Igor Zacharov is adjunct-hoofd
redacteur van de Nezavisimaja
Gazeta (Onafhankelijke Krant)
in Moskou.
Het beste gereedschap, voor het betere werfe.
Pauliny, eerste ambassadeur Slowakije:
„Zeker, de komende jaren zal veel van ons volk worden
gevergd." Ambassadeur Stefan Pauliny signaleert het met
een diplomatiek gevoel voor understatement. Tot eind
van het jaar is hij ambassadeur van de Tsjecho-Slowaak-
se federale republiek. Vanaf 1 januari wordt ook zijn
functie gesplitst. Pauliny blijft in Den Haag om de belan
gen van Slowakije te vertegenwoordigen, de Tsjechen
sturen een nieuwe.
DEN HAAG GERARD CHEL
CORRESPONDENT
De Slowaak Pauliny, 65 iaar en
sinds oktober '91 in Nederland,
benadrukt dat zijn nieuwe natie
nog veel moet leren. „Belangrijk
voor ons is kennis en ervaring,
meer dan geld. Ons land is vele
decennia lang geïsoleerd ge
weest van West-Europa. Dat
heeft ons op een enorme ach
terstand gezet. Dat inlopen zal
een moeilijk proces worden."
De Slowaakse diplomaat ver
trouwt erop dat zijn vijf miljoen
onderdanen tot offers bereid
zijn, ongeacht de vele sombere
en kritische geluiden die uit Slo
wakije zelf komen. Veel Slowa
ken zijn geschrokken van de
heftigheid, waarmee hun pre
mier Meciar de onafhankelijk
heid bevocht. De angst sloeg
hen helemaal om het hart toen
op zijn beurt Tsjechisch onder
handelaar Klaus onverzettelijk
bleek: als de Slowaken zo nodig
uiting willen geven aan hun na
tionalisme, dan ook resoluut.
De separatie was een feit.
Hoe moet het verder, vragen ve
len zich af en wijzen daarbij op
de talrijke onzekerheden die
Slowakije kent: hoge werkloos
heid, verouderde en zeer
milieuvervuilende industrie,
slechte infra-structuur, het pro
bleem met minderheden als
Hongaren, de Roethenen en zi
geuners, stijgende prijzen, da
lende koopkracht.
Het land lijkt op voorhand al
ten onder te zijn gegaan aan
zijn eigen opportunisme. „Zelf
standigheid alleen is niet vol
doende om een volk te redden",
zei Tomas Masaryk, de eerste
president van de federatie, in
1895 al.
Startpositie
Pauliny: „Onze startpositie is
veel slechter dan die van de
Tsjechen. We moeten accepte
ren dat we een paar zware jaren
tegemoet gaan, daarna zal zeker
herstel intreden al zullen weer
hard voor moeten knokken. En
niet de ogen sluiten voor pro
blemen. want die komen er zeer
zeker. Vooral het eerste jaar zal
zeer kritisch zijn, we zullen tot
op de bodem van ons kunnen
Pauliny meent niettemin dat
het sociaal klimaat niet zal ver
slechteren, al geeft hij toe dat de
levensstandaard, die de laatste
paar jaar al fors is gedaald, op
nieuw zwaar onder druk komt
te staan. Toch gelooft hij niet
dat er stakingen uit zullen bre
ken als protest tegen het beleid.
Het feit dat de Slowaken voor
het eerst in 1000 jaar zichzelf
kunnen besturen, maakt, zo
Het begon met een streepje,
het eindigt met een heuse se
paratie. Nog enkele dagen en
dan krijgt Europa - op 1 janua
ri - er opnieuw een staat bij.
Tsjecho-Slowakije wordt Tsje
chië en Slowakije. Schoolkin
deren moeten weer een nieuwe
hoofdstad leren: Bratislava.
Weloverwogen is het mes gezet
in de federatie die weliswaar
precies 74 jaar heeft bestaan,
maar zich alleen tussen 1918
en 1938 even heeft kunnen
ontwikkelen.
meent Pauliny, veel goed. Im
mers, wat nu gebeurt, wilde het
volk toch zelf? „Nu krijgen we
de kans, nu moeten we de
krachten bundelen."
De toenemende weerstand te
gen al te draconische maatrege
len wijt Pauliny vooral aan on
juiste voorlichting. „Onze politi
ci moeten opener zijn en de
waarheid vertellen. Eerlijk zeg
gen dat er harde tijden komen
en de mensen daarop voorbe
reiden. je moet ze geen roos
kleurig beeld voorschotelen.
Dat is in het verleden wel ge
beurd."
Vraag is of de Slowaken vol
doende geduld kunnen opbren
gen te wachten op de langzame
en moeilijke overgang van een
geleide naar een open econo
mie. Veel Oosteuropeanen wil
len in een paar maanden dat
bereiken waar Westerse landen
een generatie over hebben ge
daan. Pauliny: „Direct na de
Fluwelen Revolutie in 1989
werd gezegd: vandaag vrij, mor
gen lid van de EG en overmor
gen even rijk. Wel een erg sim
pele gedachte. Maar ja, onge
duld is menselijk en typisch
Ruim 30.000 Slowaken heb
ben deze maand in verband
met de opdeling van Tsjecho-
Slowakije het Tsjechische
staatsburgerschap aange
vraagd. Volgens het dagblad
Lidove Noviny komen er da
gelijks 3.000 aanvragen bln-
Alle Slowaken die op Tsje
chisch grondgebied wonen,
hebben nu nog automatisch
recht op Tsjechisch staats
burgerschap. Na 1 januari
echter, wanneer Tsjechië en
Slowakije twee onafhankelij
ke republieken zijn gewor
den, komen alleen mensen
die twee jaar onafgebroken in
Tsjechië hebben gewoond en
die geen strafblad hebben in
aanmerking voor het staats
burgerschap. Ook moeten ze
afstand doen van het Slo
waakse staatsburgerschap. In
Slowakije is een dubbele na
tionaliteit wel toegestaan.
voor een democratie."
Niettemin is voor Slowaltije het
bereiken van het niveau van
landen als Nederland zo'n
beetje het belangrijkste doel
waarnaar wordt gestreefd. Met
als hoogtepunt rond de eeuw
wisseling het fel begeerde lid
maatschap van de EG. „Die
westere beschaving willen we.
Europa is ons voorbeeld en
doel, wij willen proberen goede
Europeanen te worden."
Hongarije. Met dit buurland
zijn de betrekkingen momen
teel niet echt geweldig. Er zijn
grenskwesties, er is de Do-
naudam-affaire en, niet in het
minst, er is het probleem van de
600.000 zielen tellende Hon
gaarse minderheid in Slowakije.
De Hongaren vrezen dat hun
rechten geleidelijk worden be
perkt. Ze baseren zich op signa
len uit het Slowaakse parle
ment, waar felle nationalisten
de Hongaren de mond willen
snoeren. Hoezo eigen scholen?
Hoezo een eigen taal? Gevreesd
wordt voor een gewelddadige
escalatie. Pauliny: „We willen
geen ruzie, waarom zouden we
onze energie daaraan verspil
len?"
Wel vindt de diplomaat dat de
Hongaren geen overdreven ei
sen moeten stellen. „We zijn
onze nieuwe samenleving aan
het opbouwen. En als we voor
onze eigen universiteiten al te
weinig geld hebben, is het ons
dan kwalijk te nemen dat we
niet onmiddellijk geld hebben
voor een Hongaarse universi
teit?"
Hoewel hij begrip heeft voor het
felle nationalisme waardoor de
splitsing uiteindelijk een feit
werd, betreurt hij het dat zijn
land door de buitenwereld
wordt beoordeeld 'op basis van
extreme groepen die blind se
paratisme nastreefden'.
„De tragedie van Tsjecho-Slo
wakije is dat de federatie zich
niet op democratische wijze
heeft kunnen ontwikkelen. Eerst
kwam Hitier, toen Stalin. Bo
vendien bleef de federatie ook
onder het communisme sterk
centralistisch. Praag had het
voor het zeggen, er was nooit
genoeg aandacht voor Slowaak
se zaken. Er werd voor en over
ons beslist, maar meestal zon
der ons. Daar liggen de wortels
van het nationalisme en later
het separatisme. Niet omdat we
dat wilden, maar louter ter ver
dediging van onze belangen."
Voor Pauliny zelf had de weg
naar onafhankelijkheid in een
andere versnelling mogen wor
den afgelegd. Hij was voorstan
der van een 'losse federatie' tus
sen Tsjechië en Slowakije. Maar
de kiezer besliste anders. „Ik wil
graag benadrukken dat de sepa
ratie volgens grondwettelijke
procedures is verlopen. Op ba
sis van akkoorden en overeen
komsten zijn twee onafhankelij
ke landen ontstaan. Op vrede
lievende wijze". Toegegeven,
dat laatste kan niet elk land in
het voormalige Oostblok hem
nazeggen.
BRUSSEL PETER DE VRIES
Het gold tot nu toe als de meest mar
kante doelstelling van 'Europa 1992':
eindelijk zou er een einde komen
aan de vervelende en tijdrovende
paspoortcontroles aan de grenzen
tussen de EG-landen. Ongestoord en
onbelemmerd zou iedere burger
door het nieuwe Europa kunnen rei
zen. Maar de schone droom is ge
strand op de klippen van Gibraltar,
de onvermijdelijke verdeeldheid in
de EG en op de vrees voor illegalen,
immigratiegolven en internationale
misdaad.
Het gevolg is een absurdistische situ
atie. De werkelijkheid is de droom
vooruitgesneld: de douaniers hou
den al steeds minder controles. Toch
zullen ze officieel nog minstens een
jaar kijken met wat voor kleur pas
poort U zwaait. En de luchthavens
en zeehavens hebben tot eind 1993
respijt gekregen om hun terminals
om te bouwen, zodat reizigers bin
nen de EG ongecontroleerd kunnen
reizen, terwijl vreemdelingen uit den
verre worden gecontroleerd.
Het is allemaal het resultaat van „be-
voegdheids-enbelangenconflicten"
waar een hoge ambtenaar in Brussel
begin dit jaar al voor waarschuwde.
Voor de burger is „de operatie Euro
pa '92 een fata morgana", die achter
loopt bij wat er allemaal voor het be
drijfsleven is geregeld, schreef hij.
Die waarschuwing is elf maanden la
ter, bij de vervaldatum van '1992',
uitgekomen..
Een groep landen, bestaande uit de
Benelux, Duitsland en Frankrijk, be
sloot al in 1985 onderling afspraken
te maken om de rest van Europa een
voorbeeld te stellen. Hun 'Schengen-
akkoord', vernoemd naar een klein
Luxemburgs grensplaatsje, regelde
het verdwijnen van de onderlinge
pascontroles en het aanscherpen van
het toezicht aan de buitengrenzen.
Dat klonk simpel maar bleek bijzon
der moeilijk, wat mag blijken uit het
feit dat het Schengen-akkoord nog
steeds niet overal is geratificeerd. In
Nederland moet het nog door de
Eerste Kamer worden goedgekeurd,
in Duitsland nog door het hele parle
ment. In de Bondsrepubliek is de
goedkeuring gekoppeld aan de sle
pende discussie over herziening van
het asielrecht. Pas als die hindemis
sen zijn genomen, komt het echte
ongestoorde reizen binnen 'Schen-
gen' naderbij.
Het schrappen van de paspoortcon
troles aan de 'binnengrens' leverde
een aantal lastige vragen op. Geldt
deze vrijheid ook voor reizigers die
geen onderdaan zijn van een EG-
land, of moeten reizende Oostenrij
kers zich toch weer aan elke 'bin
nengrens' legitimeren? Wat moet er
gebeuren met de strijd tegen inter
nationale (drugs)misdaad, ongeoor
loofd wapenbezit, terrorisme en
fraude? Hoe streng worden de con
troles aan de 'buitengrens' van het
gezamenlijk gebied? Hoe wordt het
beleid ten aanzien van immieranten,
asielzoekers of illegalen op elkaar af
gestemd?
Het zoeken van de antwoorden ge
beurde in alle beslotenheid. Tot er
gernis van de Tweede Kamer bleek
gebrek aan democratische controle
één van de kenmerken van de inter
nationale samenwerking op het ge
bied van politie en justitie. De resul
taten zijn weinig bemoedigend.
Binnen de EG wordt heel voorzichtig
gewerkt aan de oprichting van Euro
pol. Maar dat zal in de praktijk niet
veel meer zijn dan een soort Europe
se inlichtingendienst tegen de drugs
handel, verklaart een woordvoerder
van het ministerie van Justitie: „Ze
ker geen Europese FBI".
Politiekorpsen in de grensgebieden
werken weliswaar in de praktijk al
beter samen, maar het liberale Ne
derlandse drugsbeleid blijft Fransen,
Duitsers en Belgen een doom in het
oog. Pas volgend jaar zomer treedt
verder de centrale computer in
Straatsburg in werking, waarin de
Schengen-landen alle gegevens op
slaan over misdadigers en illegalen.
Zonder dergelijke politie-samenwer-
king en die computer kunnen op pa
pier de pascontroles niet verdwijnen.
De discussies over harmonisering
van het visum- en asielbeleid zijn de
laatste maanden in een stroomver
snelling gekomen, onder invloed van
de immigratie- en vluchtelingenstro
men uit Oost-Europa en de Balkan.
Er komt nu een gemeenschappelijk,
onvervalsbaar visum voor wie de
'Schengen'-landen in wil.
Maar waar het gaat om rechten van
asielzoekers zijn de ministers van
Justitie niet verder gekomen dan vast
te leggen dal misbruik van de proce
dures wordt bestreden. Een vluchte
ling moet in het eerste het beste vei
lige buitenland z'n toevlucht zoeken.
Een Bosniër komt dus hoogstens in
Oostenrijk. Het vaststellen van een
gezamenlijkvluchtelirigenbeleid
heeft, zeggen mensenrechtenorgan-
siaties als Amnesty International, tot
gevolg dat Europa „de buitenmuren
hoog optrekt nu de binnenmuurtjes
verdwijnen".
Potsierlijk
Dwars door de vele ingewikkelde
vraagstukken loopt nog een andere
kwestie, die voor veel vertraging
heeft gezorgd. Dat is dat niet alle EG-
landen meedoen aan 'Schengen'. In
de loop der jaren hebben Italië,
Spanje. Portugal en Griekenland zich
bij de overeenkomst aangesloten, zo
dat 'Schengen' nu uit negen landen
bestaat. Engeland, Ierland en Dene
marken zijn er echter buiten geble-
Dat rriank lopen van de EG deed
prompt een oude diplomatieke ruzie
ontvlammen rond de strook land
waar 'Schengen' en Engeland elkaar
raken: Gibraltar. Maar het verschil
binnen de EG leidt ook voor de reizi
ger tot onbegrijpelijke situaties.
De doelstelling van een vrij perso
nenverkeer kan over een jaar wellicht
wèl worden gerealiseerd op het vaste
land voor de reizigers van de negen
Schengen-landen. Maar het kan niet
binnen de gehele EG voor wie naar
Engeland wil, en wie uit Ierland of
Denemarken het Schengen-territioir
op wil.
Als gebaar naar de Engelsen heeft
Europees Commissaris Martin Ban-
gemann voorgesteld dat EG-onder-
danen bij aankomst in Dover slechts
even met hun paspoort hoeven te
wuiven. Die 'Bangemann-wave' is de
Britten veel te schamel, en de andere
landen te veel gevraagd. Het zou, in
de woorden van een Brussels diplo
maat, betekenen dat „er wel degelijk
grenswachters nodig blijven voor het
toezicht op de rode kleur van het
paspoort".
Dit is het tweede deel van een 4-delige
serie over het Europa zonder grenzen
van onze correspondent te Brussel. De
eerste aflevering stond in de krant
van gisteren.
