Het leven na de 65
'Dwing niet iedereen om
te kaarten en te sjoelen'
moeten hebben
'Ouderen zouden
meer mogelijkheden
Herman Bode:
Felix Rottenberg:
Misverstand
PONUbKUAU Z4 ucv-crvmcrs
momenteel bijna twee miljoen
mensen ouder dan 65 jaar.
Steeds vaker klagen ze over
discriminatie. Ze voelen zich aan
Ook op zijn afscheidsreceptie bij de
FNV was Herman Bode vreselijk fa
natiek. Na zijn onderscheiding door
toenmalig minister Jan de Koning van sociale
zaken, gaf Bode de bewindsman „flink op z'n
sodemieter. Hij wilde bezuinigen op de soci
ale zekerheid. Ik heb hem toen gezegd dat ik
dat een groot onrecht vind".
Herman Bode (67), ruim dertig jaar 'vak
bondsman', zit onderuitgezakt op de bank in
zijn woning in De Meern. Een robuuste man.
Zijn bruine ogen fonkelen in zijn rood ver
weerde gezicht. Hij is inmiddels zeven jaar
met pensioen, maar nog zeer actief. Is be
stuurslid van diverse maatschappelijke orga
nisaties, omdat „ik niet alleen aan de borrel
tafel over onrecht kan praten. Ik wil concreet
iets doen".
Leegte
De overgang van vakbondsman naar gepen
sioneerde, was groot. „Ik voelde me aan de
kant staan. In het begin dacht ik voortdu
rend: 'De FNV vergadert en ik ben er niet bij'.
Er werden belangrijke beslissingen genomen
over de sociale zekerheid, mijn specialisme,
en ik had er geen invloed meer op. Er ont
stond een leegte die ik niet direct kon opvul
len."
„Ik was in het begin vaak duizelig, misselijk
en zweette enorm. Lag op de bank en voelde
me doodziek. In het ziekenhuis bleek dat ik
last had van het syndroom van Munière. Mijn
lichaam was gewend aan veel spanningen, ik
werkte van 's ochtends vroeg tot 's avonds
laat. Mijn lijf moest nu afkicken en langzaam
wennen aan het ontspannen leven van een
gepensioneerde. Na een half jaar voelde ik
me weer goed."
Al tijdens zijn afscheidsreceptie werd Bode
gevraagd voor diverse bestuursfuncties.
„Herman, wil je kroonlid worden van het
Centraal Orgaan Tarieven Gezondheidszorg?
Herman, voel je iets voor het voorzitterschap
van het Bedrijfspastoraat in Utrecht?" Hij
heeft zich laten strikken voor zeven organisa
ties en is daar ongeveer 35 uur per week mee
bezig.
Bode vindt het zeer legitiem dat sommige
gepensioneerden niet meer maatschappelijk
actief zijn. Als het maar een vrijwillige keuze
is, benadrukt hij. „Mensen worden in deze
samenleving steeds vroeger oud. Als je na je
50ste werkloos wordt, kun je het wel schud
den. Inschrijven bij een arbeidsbureau heeft
dan geen zin meer. De maatschappij gaat op
een negatieve manier met deze groep men
sen om. Laat ze maar een beetje kaarten en
sjoelen, of samen op een bankje in het park
zitten."
Volgens Bode heeft iedere gepensioneerde
zijn eigen problemen en worden ouderen
door de overheid te vaak als één homogene
groep gezien. „Na je 65ste ben je niet opeens
een ander mens, je eigen levensloop wordt
voortgezet. Ik ben voor veel bestuursfuncties
Felix Rottenberg: „Leeftijd mag geen maatstaf zijn."
FOTO DIJKSTRA
gevraagd, omdat ik voor mijn
pensioen een publieke figuur
„Er zijn natuurlijk genoeg ouderen
die, net als ik, op hun veertiende in de
fabriek gingen werken, maar er niet
meer uit zijn gekomen. Ze hebben
hun leven lang nooit zelf moeten na
denken. Nu ze met pensioen gaan
hebben ze enorn1! veel vrije tijd en ko
men ze in een wereld waar niet meer
voor hen wordt nagedacht. De kans is
groot dat zij versukkelen."
'Mazzel'
Bode vindt dat er meer rekening moet wor
den gehouden met verschillende groepen
ouderen. „Bij veel verenigingen geldt dat ou
deren slechts tot hun 70ste een bestuursfunc
tie mogen vervullen. Onzin. Sommigen zijn
op hun 60ste al uitgeblust, maar anderen nog
niet op hun 85ste. Geef die mensen een kans
en dwing niet iedereen om te kaarten en te
sjoelen als ze nog wat willen betekenen in de
maatschappij."
Hij peinst even en zegt: „De regering heeft
mazzel met deze generatie ouderen. Bejaar
denhuizen worden gesloten, de gezondheids
zorg wordt duurder, maar eigenlijk hoor je ze
nooit klagen. Ik denk dat ouderen niet onte
vreden zijn. Allemaal hebben ze slechtere tij
den gekend. Ze hebben de crisis meege
maakt, de Tweede Wereldoorlog en de op-
bouwperiode. Het was voor hen nooit een
vetpot."
Eén van zijn grootste vrienden was de
in januari overleden Harry van
Doorn (76), ooit minister van CRM
en lange tijd voorzitter van cultureel centrum
De Balie. Als Felix Rottenberg, toen nog di
recteur van De Balie, het niet meer zag zitten,
pakte hij de fiets naar Baarn, waarVan Doorn
woonde, 's Zomers zaten ze vaak samen in
zijn tuin.
Rottenberg: „Harry gedroeg zich niet als
een oude man die het allemaal beter wist. Hij
was in balans. Als ik ongedurig was zei hij te
gen mij: 'Felix, nu neem je rust. Denk er eens
een dagje over na'. Hij stierf vlak voordat ik
werd gekozen tot voorzitter van de Partij van
de Arbeid. Dat heeft hij niet meer meege
maakt. Jammer, erg jammer."
Voorstel
Felix Rottenberg was nog maar net voorzitter
van de PvdA toen hij een opvallend idee lan
ceerde: afgelopen zomer pleitte hij voor de
van 65-plussers in de Tweede Kamer,
omdat „dit steengoeie mensen zijn met veel
ervaring". Nu, een paar maanden later aan
een tafeltje in zijn stamcafé op de Albert
Cuyp, wordt die opmerking duidelijker Rot
tenberg hecht persoonlijk zeer veel waarde
aan ouderen.
Sicco Mansholt (84), ooit minister van
landbouw of Sienie Strikwerda (71), voorma
lig voorzitter van het Komitee Kruisraketten
Nee, vindt Rottenberg geweldige mensen.
„Lopende archieven, mensen met enorm
veel levenservaring. Ik heb een stuk of tien
'oudere vrienden'. Sommigen bel ik regelma
tig en vraag hun om raad. Gewoon, als ik vast
zit, het niet meer weet. Ouderen hebben vaak
de nodige tragedies meegemaakt. Ze kunnen
nederlagen goed analyseren en relativeren.
Ze zijn wijs en daardoor stralen zij veel gezag
uit."
Volgens Rottenberg zijn oudere mensen
juist zeer geschikt voor de politiek. „Ze zijn
niet meer ambitieus, hoeven geen car
rière meer te maken. Dat zie je aan
Ien Dales, minister van binnenlandse
zaken. Ook zij is de zestig gepasseerd.
Ze is zeer onafhankelijk. Dat is
belangrijk voor bewindslie
den".
Hoewel de PvdA-voorzitter zelf bijna lyrisch
is over ouderen („Ik hou erg van rimpels"),
realiseert hij zich goed dat hun situatie lang
niet rooskleurig is. Van de mensen die ouder
zijn dan 60 jaar werkt nog maar twintig pro
cent. In totaal zijn er in Nederland nu bijna
twee miljoen 65-plussers waarvan het groot
ste gedeelte genoegen moet nemen met een
karig pensioentje of een aow-uitkering.
Rottenberg: „Gepensioneerden die nu een
laag inkomen hebben, vormden vroeger de
i de
Dat
i de
fabrieksarbeiders, de straatvegers, de vracht
wagenchauffeurs, maar ook de onderwijzers
en de verplegers. Zij hebben jarenlang zwaar
lichamelijk werk verricht en de meesten heb
ben het nu echt niet breed. Uitzonderingen,
zoals mijn eigen ouders, hebben een vakan
tiehuisje in het buitenland. Maar er zijn er
genoeg die op een flatje twee hoog achter
wonen en nooit met vakantie kunnen."
Klacht
Een paar weken geleden overhandigde de
Raad voor het Ouderenbeleid de nota 'De
waarde van waardering' aan minister D'An-
cona van welzijn, cultuur en volksgezond
heid (wvc). Daarin klaagden ouderen onder
meer over discriminatie, omdat ze worden
uitgesloten van werk. Ze voelen zich uitge
schakeld, aan de kant gezet.
„Leeftijd mag geen maatstaf zijn", vindt de
Raad en daar is Rottenberg het mee eens.
Ouderen zouden meer mogelijkheden moe
ten hebben voor deeltijd- of vrijwilligerswerk.
De PvdA-voorzitter „Laatst ontmoette ik een
gepensioneerde pastor. Die is nu voor een
paar dagen per week maatschappelijk werker
bij de politie. Hij gaat bij mensen thuis op
bezoek. Of neem mijn vader, 72 jaar oud. Hij
heeft soms moeite met zijn ademhaling, is
aan een oor bijna doof, maar nog steeds ac
tief. Hij organiseert al jaren reizen voor oude-
Rottenberg wil ouderen niet het gevoel ge
ven dat ze na hun 65ste ook nog zonodig
maatschappelijk actief moeten zijn. „Maar
iedereen moet op die leeftijd de mogelijkheid
hebben om zijn eigen feest te bep£flen." Zelf
verwacht hij dat hij het na z'n 65ste heel rus
tig aan gaat doen. „Ik denk niet dat ik dan
nog de behoefte heb om een publieke figuur
te blijven. Mijn ambities wil ik dan loslaten.
Mijn leven is behoorlijk slopend en ik denk
dat ik het tegen die tijd wel heb gehad."
de kant gezet, de maatschappij
zou hen niet serieus nemen.
Dat gepensioneerden meer
kunnen dan stil achter de
geraniums zitten, bewijst Herman
Bode (67), dertig jaar
'vakbondsmanen zeven jaar met
pensioen.
Een fanatiek pleitbezorger voor
een herwaardering van de oudere
medemens is de 35-jarige Felix
Rottenberg, voorzitter van de
Partij van de Arbeid. Hij ziet de
65-plussers graag komen in de
Tweede Kamer. 'Steengoeie
mensen met enorm veel
ervaring'. De 'robuuste'
bestuurder en de jonge
partijvoorzitter over leven en
werken na het pensioen.
Herman Bode: „Er moet meer rekening worden tfgf jaar QQ2 jg uitgeroepen tOt
gehouden met verschillende groepen oude-
foto annette vLuc het Europees Jaar van de
Ouderen. In Nederland wonen
Een van de vele voordelen
van de oude dag ik
word volgend jaarze
ventig—is dat je geen eerbied
voor de oude dag hoeft te veinzen.
Misschien voelen de meeste jon
geren van veertigen vijftig ook
niet zozeer eerbied als wel angst
bij het zien en horen van de oude
dag. De ouderdom is perslot het
voorportaal van de dood.
De roep om een speciale bejaar
denpartij schalt af en toe door de
media. Het staatkundig misver
stand waar zo n streven uit voort
komt, werd heel aardig geïllu
streerd dooreen ingezonden stuk
dat afgelopen zomer in het dag
blad Trouw stondde Kamers die
nen een afschaduwing van het
mondige Nederlandse volk te zijn.
Even verderop ventileert die brief
schrijver de mening dat een Ka
merlid vertegenwoordiger is van
een bepaalde groep Nederlanders
die hem of haar via verenigingen,
organisaties, bonden enzovoort
op een verkiesbare plaats van een
partij geplaatst weten te krijgen.
Die afschaduwingseis wordt bijna
altijd gesteld als het over het ge
dwongen aftreden van kamerle
den van omstreeks 65 jaar gaat.
Ik vind die uitsluiting in sommige
gevallen ook kortzichtig en in an
dere helemaal niet, maar met de
vertegenwoordiging van de oud
jes in de samenleving heeft dat
niets te maken. Ik ben de laatste
tien jaar van mijn Kamerlid
maatschap ook nooit speciaal
voor of tegen aow-trekkers opge
komen. Ik bemoeide mij met an
dere politieke problemen. Laten
we die afschaduwingseis eens wat
nader analyseren. In de eerste
plaats leidt die natuurlijk tot een
kleine meerderheid van vrouwe
lijke kamerledentussen de 76 en
80 zetels. Verbetert de kwaliteit
van het parlement daardoor? En
gaan die in de Kamer speciaal
opkomen voorde vrouwelijke
aow'ers, die immers aan andere
regels onderhevig zijn dan de ou
demannen?
En dan: als de ouderen een cate
gorie vormen, dan natuurlijk ook
de andere leeftijdsklassen Wie
moet de zuigelingen, de kleuters
en de scholieren vertegenwoordi
gen, gezien het feit dat men pas
opzijn achttiende Kamerlid kan
worden? Kleine zelfstandigen vor
men ongetwijfeld ook een belang
rijke categorie het neocorpora-
tisme komt men daar ook wel
eens tegen en niet te vergeten
de automobilisten. En treinreizi
gers. Of maken wij één reizigers
partij?
In werkelijkheid hebben wij het
niet over homogene groepen. De
eerste Nederlandse boerenpartij,
die van Arend Braat, haaide in
1922 twee procent van de Kamer
zetels; ruim 20 procent van de be
roepsbevolking werkte toen in de
landbouw. De Boerenpartij van
Koekkoek barstte onherstelbaar
uit elkaar zodra zij zeven zetels
had. Voor de boeren in Nederland
heeft zij niets betekend.
Een studentenpartij? Een ambte-
narenpartij? Wat niet alleen zin
loos zou zijn, maar ook bijzonder
gênant, zou een wao-partij zijn,
die om de hoogte van de uitkerin
gen zou concurreren met de be
jaarden. Want dat wordt onver
biddelijk door een dergelijk sys
teem in de hand gewerkt. De be
langenpartij als politiek instru
ment is dus niet origineel. De
SDAP is er bij ons het dichtste bij
in de buurt gekomen. Het was
niet toevallig dat die arbeiders
partij in 1946 tot een partij van
de arbeid werd omgedoopt.
De afspiegeling die sommigen in
ons stelsel zichtbaar willen ma
ken, hoort zich als vertegenwoor
diging af te spelen binnen de frac
ties van de politieke partijen (en
het kabinet natuurlijk) en eigen
lijk ook binnen ieder afzonderlijk
lid Hoe komen de mensen toch
aan het idee dat je niet goed voor
belangen kunt opkomen die je ei
gen belang niet zijn?
Juist door niet een 'afspiegeling'
van scherp begrensde delen van
het ifolk te zijn. maar een getrou
we en gewetensvolle en redelijk
geschakeerde ivrtegen woordi -
ging kan een Kamerkunnen
de fracties en de afzonderlijke le
den met elkaar voor de afge
wogen belangen van het hele volk
opkomen.
Harmonieus zal dat proces nooit
worden. Bijna iedereen in de sa
menleving wil nu eenmaal meer
dan zijn déél Ik denk dal ons
soort democratie redelijk werkt,
wanneer alle inwoners zich in
ongeveer gelijke mate te kort ge
daan voelen.
Theo Joekes,
van 1963 tot 1989 lid van de
Tweede Kamer voor de WD.
