Een roepende
in de woestijn
DONDERDAG 24 DECEMBER 1992
PvdA-ministerJan
Pronk: „Ik ben zo'n
beetje de enige die
pleit voor een lasten-
verhoging. Maar ik
vind het wel."
FOTO FOTOPERSBURO
De onverwoestbare veerkracht van Jan Pronk
nog overeind te
houden."
Bij de koppe
ling heeft de
PvdA dezelfde
fout gemaakt.
„De koppeling werd tot heilig principe verhe
ven. Daardoor werd het doel juist moeilijker
bereikbaar. Het doel is: te voorkomen dat be
paalde inkomensgroepen door de vloer zak
ken. Of je dat nu met de koppeling bereikt of
met een ander instrument. Dat maakt niet
Maar ondertussen is de koppeling verdwe
nen en er is geen ander instrument voor in
de plaats gekomen. „Gelijk heeft u", ant
woordt Pronk prompt. „Het is een feit dat er
ook in PvdA-kring minder wordt gehecht aan
gelijkheid als doelstelling, of althans aan
méér gelijkheid, want totale gelijkheid be
staat niet. Maar nogmaals, mijn keuze is dat
Conclusie
Met het PvdA-pleidooi voor meer cellen en
meer politie heeft de PvdA eveneens met een
lang gekoesterd sociaal-democratisch ideaal
gebroken. „Ja, als u doelt op het ideaal dat je
een stabiele samenleving kunt opbouwen
met behulp van niet-gewelddadige instru
menten zoals alternatieve straffen en het wel
zijnsbeleid. We zijn tot de conclusie moeten
komen dat we te weinig rekening gehouden
hebben met factoren als het opengooien van
de grenzen en de individualisering. Dus is de
inzet van nieuwe instrumenten nodig. Maar
heb je daarmee gebroken met het ideaal van
een maatschappij waarin je vredig, zonder de
macht van het zwaard, kunt samenleven? Ja,
maar misschien was dat een droom... Het
achterliggende ideaal: een samenleving te
bewerkstelligen waar vrede en gerechtigheid
heerst, is niet verdwenen."
„Als het gaat om internationaal geweld
gaat ben ik op hetzelfde uitgekomen. U kent
mijn pleidooi voor een verhoging van de de
fensie-uitgaven en een sterk leger. Dat hangt
samen met een verschuiving van conflicten
die zich vroeger vooral tussen staten voorde
den. maar die zich tegenwoordig juist binnen
staten afspelen. Dat vraagt om nieuwe in
strumenten, zoals poütiegeweld onder VN-
vlag. We zijn een illusie armer, omdat het
niet zonder de sterke arm kan. Maar het ach
terliggende ideaal zijn we niet kwijt. We blij
ven aansturen op een vreedzame, internatio
nale rechtsorde."
Lastenverhoging
Pronk mag dan pleiten voor een verhoging
van de defensie-uitgaven ter wille van een
nieuwe internationale rechtsorde, zo niet zijn
partijgenoten in de Tweede Kamer en het ka
binet. Voorlopig wil niemand de defensie
uitgaven opschroeven. Pronk: „Dat zegt u. Ik
weet het niet." De Jan Pronk die in 1989 als
PvdA-ideoloog, zwaargewicht en coryfee het
kabinet werd binnengehaald, vangt tegen
woordig wel vaker bot als hij nieuwe thema's
liefst buiten zijn eigen vakgebied lan
ceert. Zo bleef het ook stil toen Pronk opper
de om het begrip Nederland immigratieland
inhoud te geven. Nederland is immigratie
land. maar tegen wil en dank.
Toch wil Pronk weer een nieuw en be
slist ongeliefd thema aanzwengelen. „We
moeten ons bezinnen op een hervorming
maar ook verhoging van de collectieve uitga
ven in de jaren '90. We moeten af van die
verstikkende norm dat de collectieve lasten
druk (het totaal aan belastingen en premies)
42 procent is en dus niet om
hoog mag. Dat is haast een ge
loof geworden", zegt hij al ijsbe
rend door zijn werkkamer. „Het
verhaal is tegenwoordig dat een
verhoging van de lastendruk au
tomatisch leidt tot burgerlijke
ongehoorzaamheid en calcule
rende (berekenende) burgers. Als
je dat als opinion-leaders voort
durend uitdraagt dan vindt de
samenleving dat op een gegeven
moment ook. Dat wordt een self-
fulfilling prophecy. Zo lok je als
overheid de burgers uit tot calcu
lerend gedrag."
Taak
Kortom: Pronk wil armslag voor
de arme overheid die meer geld
nodig heeft om de kwaliteit van
de samenleving op te krikken. „Ik
weet wel dat ik een beetje een
roepende in de woestijn ben. Ik
ben zo'n beetje de enige die pleit
voor een lastenverhoging. Maar
ik vind het wel. De manoeuvreer
ruimte van de overheid is altijd
de groei van het nationaal inko
men, de groei van de belasting
opbrengst. Als die groei er niet is,
gaat dat alles overheersen. In
houdelijk wordt geen debat meer
gevoerd, we zitten iedere drie
maanden met een nieuwe begro
tingsronde."
Het is de taak van de politieke
partijen om de burger te overtui
gen van de noodzaak om méér te
investeren in de publieke zaak zoals onder
wijs en milieu, vindt Pronk. „Dat is via een
omweg investeren in je eigen toekomst. Maar
niemand durft een verhaal te vertellen dat
pas over vijf of zeven jaar aanslaat. Er is angst
ontstaan onder politieke partijen in West-Eu
ropa in het algemeen om bij de verkiezingen
de rekening gepresenteerd te krijgen. Denk
maar aan Mitterrand en de boeren. Dus raak
je de functie van intellectueel leiderschap
kwijt als politieke partijen. De PvdA heeft dat
wel geprobeerd in het verleden, maar nu veel
minder. Er is zelfs afkeer van profetie."
Geconfronteerd met zijn beeldspraak van
een 'roepende in de woestijn' vraagt Pronk
verbaasd: „heb ik dat gezegd?. Oh ja, wat be
treft dat ene punt van de collectieve lasten
druk. Maar ik ben niet in zijn algemeenheid
een roepende in de woestijn. Dan ben je zo'n
zielig geval. Da's net zoiets als Hans Alders
die zegt dat hij zichzelf vaak een eenling voelt
in het kabinet."
De wissel in de vaderlandse politiek is definitief omgezet. De
trein is op weg naar station 'werkelijkheid', stukgeslagen dromen
achterlatend. Het gelijkheidsideaal is afgebroken, de
inkomensverschillen nemen juist toe. Wie koestert nog de
droom van een multiculturele samenleving nu zelfs de PvdA'er
van Kemenade met zwarte scholen 'kan leven'en de PvdA'er
Wallage aparte klassen voor Marokkaanse en Turkse meisjes
toestaat?
De oerhollandse 1,5-procentsnorm voor
ontwikkelingssamenwerking, het aloude bewijs voor onze
internationale solidariteit, is eerst uitgehold en vervolgens zonder
veel ophef losgelaten. En wie had ooit gedacht dat PvdA-politici
zouden roepen om minder collectieve lasten, maar meer cellen
en meer politie?
De stop is wel heel abrupt uit het lauwe bad getrokken. PvdA-
minister Jan Pronk voor ontwikkelingssamenwerking staat
rillerig en ietwat katterig aan de kant. „De kern van het neo
realisme is angst. De politieke partijen durven niet het verhaal te
vertellen over de toekomstuit angst daarvoor de rekening
gepresenteerd te krijgen bij verkiezingen. Het verhaal mag niet
afwijken van wat 'conventional wisdom' is. Er is een afkeer van
profetie. Nederland gidsland. Dat
mag niet meer. Kan ook niet, maar g
nu moeten we helemaal pf
achteraan lopen.
Jan Pronk is niet langer de linksbuiten,
maar het buitenbeentje van het kabi
net. Zelf vergeleek hij zijn positie in
het kabinet met die van 'burgemeester in
oorlogstijd'. „Ik heb erger voorkomen", zei
over de bezuinigingen op Ontwikkelings-
Kortom: Jan Pronk is de enige
een ministerraad vol bad guys?
Pronk, heftig het hoofd schud-
een beperkt debat.
1,5-procentsnorm.
ik praat over di-
En al ben ik het er niet
1,5-procentsnorm is uitge
hold. het zou verkeerd zijn om aan de kant te
gaan staan en te zeggen: ik doe niet meer
mee. Dat gebeurt al te vaak."
De portefeuille ontwikkelingssamenwer-
was een lichte post toen Pronk in 1989
de tweede keer minister werd. „Ik maak
weer een zware van. Let maar op", voor
spelde hij triomfantelijk in interviews. Dat is
hem niet gelukt in dit no-nonsense-tijd-
perk. maar de veerkracht van Pronk lijkt
onverwoestbaar. De droom dat Neder
land jaarlijks 1,5 procent van het
Netto Nationaal Inkomen (NNI) aan
de derde wereld besteedt is slechts
„tijdelijk verstoord", vindt hij. „De
1,5-procentsnorm is bovendien geen
doel in zichzelf. Het is een instru
ment. Het doel is om het zo te orga
niseren dat je eerst geld apart zet
voor hulp aan ontwikkelingslanden
en pas daarna de nationale koek
gaat verdelen. Van dat doel ben ik
niet af. Maar er valt te discussiëren
over wat daar het beste instrument
voor is. Maar nogmaals van dat
doel ben ik niet af."
Bevriezing
Voor de buitenstaander lijkt de
PvdA te ontdooien uit een jaren
lange ideologische bevriezing.
Fraude, illegalen, het financie
ringstekort: noem een akelig on
derwerp en het is in sociaal-de
mocratische kring bespreek
baar geworden. Maar zo ziet
Pronk dat niet. De PvdA
heeft niet zozeer verstarde
en stoffige idealen gekoes
terd, „maar we hebben in
strumenten verward met
idealen. Dat heeft er lange
tijd toe geleid dat de PvdA
fraude bij sociale uitkerin
gen niet serieus nam. Dat
werd gewoon ontkend.
Het mocht er niet zijn
het
Maar het was er na
tuurlijk wèl. En dan
blijkt de fraude zo
groot te zijn deels
omdat je het zo lang
ontkend hebt dat
het heel moeilijk
wordt om het
