Cultuur Kunst
'Vensters op de eeuwigheid'
«^bewondering
'Meer keuze bij
bouw Stedelijk'
99
Standbeeld van Elsschot
1
w
i
1 m*.
1 i
Élll
1 M
F - m sM
I M
|i'
i :'i» m
l 1È J
DONDERDAG 24 DECEMBER 1992
25
film
«5 q Tijdgeest
JL «7 De Werkgroep Cul
tuur Alkemade organiseert
nu al voor het derde sei
zoen filmvoorstellingen in
buurthuis De Alkeburcht
REDACTIE: ANNEMIEK RUYGROK (CHEF)
SASKIASTOELINGA
Jazz on Sunday
leiden Een jaarlijkse traditie op de laatste zondag van het jaar:
het trio Rob Ageroeek. Met speciale gaste Daisy Bell treedt dit
trio zondag 27 december op in café Cheers aan de Doelensteeg.
Aanvang: 15.30 uur.
Cobra-ontwerpen Quist
Amstelveen De schetsontwerpen voor het nieuwe Museum
Moderne Kunst in Amstelveen, die architect W. Quist de af
gelopen maand heeft gemaakt, zijn van 9 januari tot en met 21
februari 1993 in de gemeente galerie/museum Aemsteile te zien.
Daar zal ook een eerste presentatie worden gegeven van de Co-
Bra-collectie van de zakenman Karei van Stuijvenberg, die in het
museum zal worden ondergebracht.
Aquarellen in bibliotheek
leiden» Tot 15 januari zijn in dé centrale bibliotheek, Nieuw-
straat 4. aquarellen van Christiaan Groothoff te zien. Groothoff,
woonachtig in Oude Wetering, is ook pottenbakker. In een oude
schuur in Oud Ade liet hij turtovens bouwen waarin hij zijn pro-
dukten bakt. De geëxposeerde auqarellen zijn in Frankrijk èn in
de omgeving van Oude Wetering gemaakt.
Anonieme en onbedoelde meesterwerken in Catharijneconvent
UTRECHT GPD
antwerpen anp
Willem Elsschot, auteur van
werken als 'Kaas' en 'Villa des
Roses', krijgt in 1993 een stand
beeld in Antwerpen. Elsschot,
Nog tot 11 januari te zien:
Het begin van deze eeuw,
Leiden gefotografeerd
door
Katharina Behrend
in het Stedelijk Museum
DE LAKENHAL
op maandag: 25 december
en 1 januari gesloten
Tel. 071 -254 620.
die in werkelijkheid Alfons de
Ridder heette, werd in 1882 ge
boren in de Scheldestad. Hij
stierf er ook op 78-iarige leeftijd.
De Antwerpse burgemeester
Bob Cools zei gisteren dat nog
een plek moet worden uitgeko
zen voor het beeld. De opdracht
is al verleend aan de beeldhou-
Wilfried Pas, leraar aan de
plaatselijke Koninklijke Acade
mie voor Schone Kunsten. Het
wordt een iets meer dan levens
grote, zittende Elsschot in
brons.
De oprichting van het beeld is
een privé-initiatief van bewon
deraars van de Vlaamse schrij
ver. Het beeld en het honorari
um van Pas worden door twee
zakenlieden betaald. De stad
hoeft slechts de kosten van de
sokkel en de plaatsing voor haar
rekening te nemen.
Namen van de kunstenaars zijn niet bekend; het is eigen
lijk ook geen kunst. Het gaat ook niet om de makers van
ikonen, en ook niet om de artistieke waarde. Wat hele
maal niet wil zeggen dat ikonen geen artistieke waarde
bezitten, integendeel. Het Rijksmuseum Het Catha
rijneconvent in Utrecht heeft een tentoonstelling inge
richt met deze meestal op hout geschilderde religieuze
voorstellingen, die hun kunstzinnige betekenis nog eens
onderstreept.
guur hield daar dan nog steeds
een oogje in het zeil. Op de dia
serie die bij de tentoonstelling
in het Catharijneconvent draait
wordt vertelt dat zelfs wij in Ne
derland nog wat van die symbo
liek over hebben gehouden.
Waarom hangt het portret van
onze koningin anders in alle
overheids- en rijksgebouwen?
Ikonen moesten altijd aan
een aantal voorwaarden vol
doen. De religieuze afbeelding
moest altijd de goedkeuring
wegdragen van de kerk. Heili
gen werden er ook altijd op de
zelfde wijze op afgebeeld. De
beeltenissen, portretten of gelij
kenissen zijn voortgekomen uit
de portretschilderkunst van de
Romeinse oudheid. Het oudste
werk op de tentoonstelling
komt uit de derde eeuw, overi
gens een Fajoemportret uit
Egypte, maar duidelijk in de Ro
meinse traditie geschilderd. De
nadruk ligt echter op werk uit
de 15de tot en met de 18de
eeuw, geschilderd naar de Rus
sisch- of Grieks-orthodoxe tra
dities.
In de tijd dat ze geschilderd
werden, vooral in de 15de tot en
met de 18de eeuw, waren ze be
doeld als devotie-object. De
ikonen waren veel meer dan zó
maar een schildering. Ikonen
vormden een wezenlijk onder
deel van de oosters-orthodoxe
eredienst. De ikoon was een
doorgeefluik van de religieuze
boodschap. Een venster op de
eeuwigheid, waardoor men kon
kijken naar degene die was af
gebeeld. Men keek niet alleen
naar de afbeelding, men was er
direct bij betrokken. Door naar
ikonen te kijken konden en
kunnen, want ze vervullen nog
steeds een functie in de ortho
doxe geloofsbeleving mensen
het onzichtbare 'zien', er zelfbij
zijn. Een ikoon is dus veel meer
dan alleen maar een prent of
een religieuze afbeelding.
Plaatje in de hoek
Ook lieten mensen zich op een
ikoon afbeelden, om 'overal
aanwezig te zijn'. Keizers of
rechters bijvoorbeeld, maar ook
burgers, die na hun overlijden
hun nabestaanden niet alleen
achter wilden laten, lieten zich
graag vereeuwigen. De aanwe
zigheid van hun portret bete
kende meer dan alleen maar
een plaatje in de hoek, die fi-
Een Ikoon voorstellende de evangelist Markus, gemaakt in Noord-Rusland tond 1600. foto gpd/bende, heer
Huisikonen
De collectie ikonen ruim
honderd in Utrecht heeft sa
mensteller drs. H.LM. Defoer,
tevens directeur van het muse
um, voornamelijk betrokken
van Nederlandse particulieren.
Vele zijn nog nooit eerder ten
toongesteld. Dit zijn zogenaam
de 'huis-ikonen', die vroeger in
woningen van Russische en
Griekse gelovigen hebben ge
functioneerd.
De religieuze prenten stralen
een enorm ontzag uit. Zelfs
.aggjMflfe. De naam van het
schilderij is 'Enso',
Tf 7/ dat is Japans voor
'spirituele
ontbloting'. Wat dat
betekent? Een preciese definitie
is moeilijk te geven, dat is het
lastige met die zen-uitspraken.
Maar ie kunt het zien als een
soort levenspad, een cirkelgang.
Ieder mens streeft in zijn leven
naar het bereiken van
harmonie. Dat lukt nooit, een
mensenleven blijft altijd een
conflict, een open eind. De
zencirkel in het schilderij wil dat
streven verbeelden. Het geeft
het leven weer als een pure
beweging; niets leidt af.
Daardoor is het ook een beetje
streng.
Het schilderij is gemaakt door
de nu 64-jarige Tatsuhiko
Yokoo, een schilder die
afwisselend in Duitsland,
Frankrijk en Japan woont. We
hebben op dit mojnent ook een
expositie van hem in de galerie.
Daarvoor bezochten we hem in
zijn atelier in Duitsland, om de
schilderijen uit te zoeken. Hij
liep ze met ons langs en hij
maakte overal opmerkingen bij,
zoals: 'Zu stark ja, noch keine
Ruhe' en: 'Dieser tanzt zu viel'.
Die hebben we dus maar niet
meegenomen. Uiteindelijk
complimenteerde hij ons met
onze keuze: hij zei dat we
dezelfde schilderijen hadden
uitgekozen als een Japanner
zou doen Duitsers kopen
heel andere en in zijn ogen ook
mindere kunstwerken.
Yokoo is een interessante man.
Hij is afkomstig uit de
christelijke minderheid in
Japan, wilde zelfs een tijd lang
dominee worden. Uiteindelijk
werd hij tekenleraar aan een
katholieke school. Hij bleef
echter schilderen en daarmee
werd hij in Japan heel bekend.
Op 40-jarige leeftijd had Yokoo
eindelijk wat geld en toen is hij
naar Europa gegaan. Daar heeft
hij de westerse
kunstgeschiedenis in één keer
dunnetjes overgedaan. Hij
schilderde in een stijl die
herinnerde aan Jeroen Bosch en
Pieter Brueghel. Toch beviel
hem dat niet; het is heel
merkwaardig, maar door zijn
contact met Europa is hij
Japanser geworden dan hij
anders ooit geweest zou zijn.
Yokoo heeft de zencirkel
gemaakt met een gigantische
grote kwast, daar gaat wel drie
liter verf in één keer in. Dan
concentreert hij zich met
behulp van zenmeditatie en zet
hij het er in een grote veeg op.
In deze rubriek komen al of niet bekende streekgenoten aan het woord die hetzij direct
hetzij zijdelings met kunst en cultuur te maken hebben. Zij praten over een
kunstvoorwerp waaraan zij bijzondere waarde hechten. Van de snuifdoos van oma tot
het grijsgedraaide muziekstuk en alles wat daar tussen zit. Vandaag spreken Irma (50)
en Octaaf (53) Roefs hun bewondering uit. Samen zijn zij eigenaar van galerie 'Amber'
aan de Leidse Hooglandse Kerkgracht: „Dit schilderij maakt alle andere schilderijen
overbodig."
wanneer men niet zou weten
waar de ikonen oorspronkelijk
voor bedoeld waren, dan nog
kan de bezoeker niet onver
schillig blijven bij al dit fraais.
Veelal met bladgoud opgesierde
schilderingen van Christus, Ma
ria of bijvoorbeeld Johannes de
Doper, meestal Johannes de
Voorloper genoemd. Topstuk
ken zijn een ikoon van een laat
15de-eeuwse Moeder Gods en
een apostel Marcus uit om
streeks 1600.
Tegelijkertijd met de tentoon
stelling in Utrecht wordt in het
Provinciaal Overijssels Museum
in Zwolle een tentoonstelling
gehouden met een vijftigtal iko
nen uit het Staatshistorische
museum van Vologda uit Rus
land. De musea uit Zwolle en
Utrecht hebben samen een
Je kunt dat duidelijk zien;
linksonder zet hij aan, daar krijg
je een grote klodder en aan het
eind van de cirkel loopt het
langzaam uit. Het is dus geen
perfecte cirkel, die kun je met
de losse hand niet trekken. In
Japan worden deze zencirkels
ook veel gemaakt, maar altijd in
zwart-wit. Hoewel Yokoo de
kleuren sober heeft gehouden,
is het voor Japanse begrippen
toch godslasterlijk en
revolutionair.
De Japanse kunst spreekt ons
aan omdat het ego van de
kunstenaar niet voorop staat.
Westerse kunstenaars
manifesteren zich altijd zo
nadrukkelijk, maar als je precies
kijkt, is het allemaal uiterlijk. Je
ziet alleen neostijlen;
vernieuwing is er niet, alleen
variatie. We kijken ernaar en
denken: mijn God, wat een
armoede. Japanse schilders
zoeken de harmonie en werken
vanuit een levende traditie. De
westerse cultuur is daarentegen
volkomen doodgebloed. Als je
dat vergelijkt met deze enso van
Yokoo: het maakt alle
andere schilderijen
overbodig. Als ik naar
een onbewoond
eiland moest en ik
mocht m;
schilderij
dan zou dit het
kunnen zijn.
Foto: Loek Zuyderdui
Vier instellingen hebben er bij
het college van b en w van Am
sterdam op aangedrongen de
mogelijkheid open te houden
een vijfde architect een studie-
ontwerp te laten maken voor de
nieuwbouw van het Stedelijk
Museum.
De vier allen nauw betrok
ken bij de ontwikkeling van het
architectuurklimaat in de
hoofdstad hebben dit per
brief laten weten naar aanlei
ding van de presentatie van vier
schetsontwerpen voor de uit
breiding. De ontwerpen zijn ge
maakt door de architecten Rem
Koolhaas, Wim Quist, Robert
Venturi en Carel Weeber en zijn
tot en met 17 januari in het Ste
delijk Museum te zien.
Wim Beeren, directeur van
het Stedelijk, zal de wethouder
van cultuur komende week ad
viseren één van de plannen
voor te dragen voor een ver
volgopdracht. Hij zal zich bij
zijn keuze laten leiden door een
commissie van deskundigen.
De vier briefschrijvers, de di
recteuren van De Balie, de
Stichting Arcam, de Faculteit
Bouwkunst van de Amsterdam
se Hogeschool voor de Kunsten
en het Berlage Instituut, willen
zich niet mengen in de beoor
deling van de vier plannen, zo
stellen ze. Wel willen ze met de
brief hun bezorgdheid uiten. Als
er één bouwopgave in Amster
dam voorbeeldig zou moeten
worden afgehandeld, is het de
uitbreiding van het Stedelijk
Museum, aldus de vier direc
teuren.
In juni van dit jaar kregen
Koolhaas, Venturi, Weeber en
Quist op basis van een pro
gramma van eisen de opdracht
boeken
Van der Plas
J \J De komende boe
kenweek staat in het teken
van de biografie. Michel
van der Plas werkt aan het
levensverhaal over Alber-
dingk Thijm
Warm concert
Exultate Deo
RECENSIE DICK HERMSEN
Kerstconcert van de Chr. Oratoriumvere-
niging 'Exultate Deo' m m v het Rijnlands
fraaie catalogus uitgegeven.
'Ikonen uit Nederlands bezit -
Ikonen uit Rusland' is verkrijg
baar voor f 45,- en wordt uitge
geven door Waanders.
Mensen die denken wellicht
zelf een waardevolle ikoon in
hun bezit te hebben, kunnen
deze laten beoordelen in het
Catharijneconvent Drs. H. De
foer, zal de meegebrachte wer
ken onderzoeken op kwaliteit,
leeftijd en herkomst. Op 27 ja
nuari tussen 2 en 4 uur 's mid
dags kan dit dus een extra reden
zijn om naar het museum te
gaan.
Ikonen uit Nederlands bezit
Catharijneconvent, Nieuweg-
racht 63, Utrecht Nog te zien
tot en met 31 januari 1993.
een stud ie-ontwerp te maken.
Gevraagd werd om een uitbrei
ding van circa 8.000 vierkante
meter vloeroppervlak, grofweg
onderverdeeld in een derde de
potruimte, een derde tentoon
stellingsruimte en een derde
kantoorruimte, werkplaatsen en'
ateliers. Het huidige museum
beslaat een oppervlakte van
14.000 vierkante meter.
Geen eisen werden gesteld
aan de zogenaamde Nieuwe
Vleugel, die in de jaren vijftig
onder directeur Sandberg werd
gebouwd. Alle architecten heb
ben deze ruimte, die nu nog
wordt gebruikt door de Samen
werkende Amsterdamse Kun
stenaars (SAK), laten verdwij
nen. Ook hebben alle vier de in
gang van het nieuwe Stedelijk
aan de Paulus Potterstraat ver
plaatst naar de Van Baerlestraat.
Koolhaas, onder meer verant
woordelijk voor het ontwerp
van de KunstHAL in Rotterdam,
heeft ervoor gekozen de nieuw
bouw pal tegen het oude pand
aan te bouwen. Venturi deed
dat niet' Hij plaatste de nieuw
bouw los van het oude gebouw,
maar verbond beiden door een
soort binnenstraat. Quist, de ar
chitect die van de vier de mees
te ervaring heeft met de bouw
en verbouwing van musea, koos
eveneens voor een losstaande
uitbreiding. In zijn ontwerp zijn
de nieuwe gebouwen in een cir
kel rondom een groot plein ge
groepeerd.
De vierde architect, Weeber,
is de enige die naast de ma
quettes en tekeningen, op een
tekstbord uitleg geeft over zijn
ontwerp. ,,Het hoofdgebouw en
de uitbreiding zijn één geheel,
opgebouwd uit twee delen van
ongeveer gelijke omvang", zo
valt te lezen.
Zelden zal Sporthal De Vliet-
horst zich mogen verheugen in
een zo groot bezoekersaantal
als gisteravond het jaarlijks
kerstconcert van 'Exultate Deo'
bijwoonde. Tegen de 1500 men
sen beleefden een zeer sfeervol
le avond. Helaas beschikt Voor
schoten niet over een lokatie
die zowel een groot publiek, als
een koor van ongeveer twee
honderd mensen kan onder
brengen. De sporthal is dan een
alternatief, zij het niet zo'n goe
de. De akoestiek is nog niet
eens slecht. Maar de ambiance
van de zaal wil niet aansluiten
bij het soort muziek van deze
oratoriumvereniging. Gelukkig
straalde de muziek zoveel
warmte uit dat je op den duur
vergat dat je met je stoel in een
handbaldoel zaL
Dit twaalfde kerstconcert van
'Exultate Deo' werd mede ge
dragen door het Rijnlands Man
nenkoor Vox Humana' en en
kele solisten, onder wie nie
mand minder dan Louis van
Dijk. De beide koren waren op
dreef. De zang van het totale
koor was zuiver en vormde een
eenheid. De stukken die het
Rijnlands Mannenkoor alleen
voor rekening nam klonken
mooi sonor, maar werden te
slepend gezongen. Bovendien
was de intonatie niet altijd even
correct. Hierdoor verloor de
muziek aan emotie.
'Exultate Deo' heeft een ge
mengde bezetting. De verschil
lende koorstemmen vormden
een eenheid. Er werd goed ges-
tyleerd gezongen, waardoor een
transparante klank ontstond.
Een buitengewoon goede
keus was gemaakt met de solis
ten. Lisette Emmink beschikt
over een formidabele stem. He
laas kreeg de zang bij de door-
versterking te veel galm mee,
waardoor haar stem volledig los
kwam te staan van het koor en
het ensemble. De instrumentale
begeleiding was ingetogen en
warm. Zij was duidelijk aanwe
zig, maar trad nooit op de voor
grond, waardoor het koor de
nodige ruimte kreeg.
Speciale aandacht verdienen
de pianosolo van Louis van Dijk
van na de pauze en het 'Diverti
mento' van het 'Arpeggio Trio'.
De piano-improvisatie was
ronduit schitterend: spannend,
gewaagde harmoniën, klassiek
getint met afwisseling van swin
gende iazz-ritmes. Het 'Diverti
mento' klonk fluweelzacht, te
der, lief en vooral heel muzi
kaal.
Over het algemeen genomen
was de repertoire-keuze te zoet.
Wat meer moderne stukken
zouden het goed doen. Het ar
rangement van 'Stille Nacht'
was al een stap in de goede
richting. Bovendien ligt, door de
vormgeving van de avond, het
accent te veel op de verkondi
ging van de Boodschap. Pieter
van den Bos verzorgde de de
clamatie. Over de manier waar
op hij dit deed was niets aan te
merken. Maar de muziek zou
beter tot haar recht komen zon
der de spreekgedeelten. De
Boodschap zit namelijk al in de
muziek zelf.
Vertraging in
orkestadvies
De commissie-Lammers, die
voor 1 januari minister d'Anco-
na van WVC zou moeten advi
seren over de toekomst van de
orkesten in Oost-Nederland, is
er nog steeds niet in geslaagd
tot een besluit te komen. Vol
gens een woordvoerder van het
ministerie heeft de commissie
aanzienlijk meer tijd nodig dan
was voorzien en mag een advies
pas eind januari worden ver
wacht.
De datum van 1 januari was
van belang, omdat formeel op
die datum de subsidie aan de
betrokken gezelschappen, het
Gelders Orkest (IK,O) in Arn
hem en Opera Forum in En
schede, zou worden stopgezet
