Cultuur Kunst
Taffehtempel op slot'
Daar zijn de twee kwadraten!'
'Kunst kan geen bijdrage leveren
aan kwaliteit van architectuur'
Harp overstemt in
Waalse Kerk zang
DONDERDAG 17 DECEMBER 1992
23
FILM
*5 C Met The Asphalt Jungle
3 (1950) inspireerde velen tot
het maken van vergelijkbare mis
daadfilms en/elfs televisie-series. De
film draait komende dagen in het
Filmhuis LVC
BOEKEN
CL lnterview met Ethel Portnoy
Z O over haar nieuwe bundel ster
ke verhalen,een heleboel boeken
voor de jeugd tijdens de kerstvakan
tie en een roman zonder omhaal:
'Meisjesgenade'.
ruygrok (CHEF)
Graffiti door scholieren tast pronkstuk van Oudheden aan
Het Leidse Rijksmuseum van Oudheden overweegt om
de Taffehtempel af te sluiten voor het publiek. De laatste
tijd is de Egyptische tempel, die sinds 1976 in de hal van
het museum staat, herhaaldelijk door schoolkinderen
met viltstiften van graffiti voorzien. Directeur J. Verwers
van het museum heeft de indruk dat het vandalisme toe
neemt: „Het is iets, dat we vooral de laatste jaren zien."
Het museum wil de tempel in principe gewoon open
houden, maar als het vandalisme blijvend is, zegt de mu
seumdirecteur geen andere keus te hebben.
drukte ontsnappen toch telkens
weer kinderen aan de aandacht:
„Het is een probleem." Tijdens
inspecties, die regelmatig wor
den uitgevoerd, komen iedere
keer wel weer een paar beklad
dingen aan het licht. Verwers
zegt: „We halen ze dan onmid
dellijk weg, zodat andere kinde
ren niet op een idee komen. Het
is algemeen bekend dat als ze
hebben gezien dat het kan, zo'n
leiden. wilfred si
i krijgt bijna dage
lijks bezoek van ongeveer vijf
honderd schoolkinderen uit het
hele land. Sommige van deze
kinderen blijken met viltstiften
vooral de binnenkant van de
tempel te bekladden. Volgens
educatief medewerker J. Telders
zijn de suppoosten oplettend
genoeg, maar tijdens grote
monument in snel tempo ver
loedert. De ellende is echter, dat
de tempel door het schoon
maakwerk wordt aangetast."
Volgens Telders begint het
museum binnenkort aan een
proef: „Medewerkers van het
museum gaan de groepen al
vast in de hal ontvangen. Hope
lijk komen die op de leerlingen
strenger over dan de eigen do
centen. Het spreekwoord zegt
dat 'vreemde ogen dwingen' en
hopelijk is dat ook zo."
De Taffehtempel is volgens
Verwers tot nu toe alleen met
viltstiften onder handen geno
men; met spuitbussen is hij nog
niet bewerkt. Op de andere ob
jecten die in het museum staan
(zoals beelden, grafstenen en
sarcofagen) heeft Verwers tot
nu toe nog nooit graffiti aange
troffen: „Blijkbaar zijn die ob
jecten nog heilig voor de leerlin
gen. Het is echt alleen de Taf
fehtempel." Telders voegt daar
aan echter toe dat de kinderen
de voorwerpen wel aanraken:
„Het is spannend, dat begrijp ik
wel. Maar het kan echt niet,
want op den duur blijft er niets
Verwers heeft één, zij het
schrale, troost: „Blijkbaar leeft
de tempel in de ogen van de
leerlingen dus wel. Ze accepte
ren hem als onderdeel van hun
dagelijkse leven en dat bewijst
ook weer hoe laagdrempelig on
ze presentatie is." Telders voegt
daaraan toe: „In de oudheid
werd de tempel ook al met graf
fiti bewerkt, het is dus al een
oud probleem. Maar inderdaad,
toen kwamen er nog geen vijf
honderd schoolkinderen per
Versterking gezocht
leiden/leiderdorp. De Werkgroep Aktiviteiten Muzenhof stelt elk
seizoen een theaterprogramma samen en helpt tijdens de voor
stellingen. De groep zoekt vrijwilligers die onder meer affiches
willen verspreiden in Leiden en Leiderdorp. Als tegenprestatie
mogen zij de voorstellingen gratis bijwonen. Tel. 071-410957
(van 10.00 tot 12.00 uur). Ook het Leids Operettegezelschap
Crescendo zoekt versterking. Crescendo voert Der Vogelhandier
van Carl Zeiler uit en heeft behoefte aan dames en vooral heren
vanaf zestien jaar die bereid zijn om op dinsdagavond te repete
ren. Geïnteresseerden kunnen contact opnemen met Tineke
Mulder (071-892926) of met Kees Oskam (02975-63177).
Kerstconcert met Harmonie
sassenheim Operettekoor 'Cameleon' geeft met de christelijke
harmonievereniging 'Crescendo' een kerstconcert met werken
van Gauntlett, Bach, Floyd Werle en Jan de Haan. Het publiek
krijgt morgenavond in de Gereformeerde Kerk in Sassenheim
ook de gelegenheid mee te zingen. Aanvang: 20.15 uur.
Kerstspektakel Da Capo
uithoorn Honderdvijftig jongeren brengen komend weekein
de drie maal een kerstshow met bekende (pop)songs op de
planken van sporthal De Scheg in Uithoorn. Zang, dans en mu
ziek zorgen voor een show die er zijn mag. Een greep uit het re
pertoire: 'Niemand weet hoe laat het is' (Youp van 't Hek), 'Bo
hemian rapsody' (Queën), Happy X-mas (John Lennon) en 'We
are the World' (USA for Africa). Uitvoeringen: zaterdag 19 de
cember, 20.30 uur, zondag 20 december 13.00 en 20.30 uur.
Nijhoff Prijs voor Nabobov
Amsterdam Het Prins Bernhard Fonds heeft de Martinus Nijhoff
Prijs 1993 voor literaire vertalingen in het Nederlands toegekend
aan René Kurpershoek. Hij krijgt de prijs, waaraan een bedrag
van 100.000 gulden is verbonden, voor zijn vertaling 'Ada' van
Vladimir Nabobov als onderdeel van zijn oeuvre van vertaalde
Engelstalige literatuur.
recensie wilfred simons
Concert door studenten van het Haagse
conservatorium, o.l.v. Linny van der Wey-
den. M m v Ulrike von Meier, harp en
Miranda Rademaker, viool Stukken van
Camille Saint-Saëns, Paul Csonka, Paul
Ben-Haim en Benjamin Britten. Gehoord:
Waalse Kerk, 16/12, Leiden.
De akoestiek van de Waalse
Kerk aan de Leidse Breestraat is
buitengewoon scherp en helder
en daarom voor elk ensemble
lastig. Zeer zacht spel wordt tot
in de uithoeken van de kerk
duidelijk gehoord; wie hard
speelt, al is het maar op een
harp, ontketent een storm. Bo
vendien 'mengen' de klanken er
niet zo goed; een combinatie
van zang en instrumenten is
daarom extra verraderlijk. Dit
moest het twaalfkoppige stu
dentenkoor van het Haagse
conservatorium tot zijn nadeel
ondervinden: het lijkt onmoge
lijk, maar harpiste Ulrike von
Meier slaagde er gisteravond
met gemak in om de zangeres
sen te overstemmen.
In de Waalse Kerk wisselden
koorzang en instrumentaal spel
elkaar af. Violiste Miranda Ra
demaker en harpiste Ulrike von
Meier speelden een bijzonder
mooie Fantaisie pour uiolon et
harpe van Camille Saint-Saens
en een al niet minder boeiend
Three songs without words for
violin and harp van Paul Ben-
Haim. Vanaf het eerste moment
dacht ik 'potverdorie, wat ge
beurt hier: zo lichtvoetig, zo ge
makkelijk en zo volstrekt muzi
kaal hoor je het niet gauw'. De
twee musici reageerden alert op
eikaars spel en gaven elkaar de
ruimte om uit te spelen, zonder
dat de eenheid van klank maar
een moment in gevaar kwam.
De prestaties van het koor
waren minder aansprekend.
Het Concerto de Navidad para
arpa y coro feminino, dat Paul
Csonka in 1958 schreef, is heel
moeilijk en feitelijk tégen de
stem geschreven. Het stuk was
echt een maatje te groot voor
het koor. De koorklank kwam
niet tot stand; vooral de alten
domineerden. Bovendien kreeg
ik de indruk dat de zangeressen
elkaar niet goed konden horen;
dit had tot gevolg dat enkele
dissonante akkoorden onzeker,
haast vertwijfeld overkwamen.
Het slotstuk, A Ceremony of Ca
rols for treble voices van Benja
min Britten, paste veel beter bij
het koor. De vrouwen zongen
krachtig en intens en brachten
de elf liederen vrijwel foutloos
over het voetlicht.
leiden cees van hoore
'Wat moet je daar, rotstruik?',
laat de schrijver Anton Kool
haas een van zijn personages
zeggen tijdens een rouwproces.
Het is een tekenende zin voor
het oeuvre van Koolhaas, die
afgelopen woensdag als gevolg
van een tere gezondheid is
overledenTachtig jaar werd
hij.
De onmacht van rouwenden
na de dood van een geliefd per
soon; de moeilijkheden die ie
mand daarna ervaart om nieu
we wegen in te slaan het zijn
kernthema's uit het werk van
een auteur die vooral bekend
staat om zijn dierenverhalen
maar die ook prachtige 'men
senromans' heeft geschreven.
Voor die onmacht staat een
van zijn lezers nu min of meer.
'Wat moet je daar, rottig
doodsbericht?', zou hij willen
zeggen.
Ja. De dierenverhalen. Kool
haas heeft er bij elkaar zo'n 57
geschreven en het zijn stuk
voor stuk juweeltjes. En ook
nog eens zeer leesbaar. Dat be
wijzen de boekenlijsten van de
middelbare scholieren, waarop
Koolhaas altijd prominent aan
wezig is.
Eind jaren vijftig begon Kool
haas met het schrijven van die
renverhalen. Allengs werden
wij vertrouwd met het schaap
Ursula, de rat Acrtus en de
spreeuw Jan. In 1989 werd
Koolhaas' werk, dat hij altijd
trouw bij Van Oorschot bleef
uitgeven, gelauwerd met de
Constantijn Huygensprijs. De
P.C. Hooftprijs heeft hij aan het
begin van dit jaar gelukkig nog
net 'gehaald'. Hij verdiende die
Anton Koolhaas 1912-1992
prijs als geen ander.
Koolhaas begon zijn schrijven
de leven als journalist en criti
cus voor de Nieuwe Rotter
damse Courant en de Groene
Amsterdammer. In zijn functie
als criticus voor de NRC heeft
hij nog eens een lelijke uitglij
der gemaakt door het boek 'De
eeuwige Jood' in 1941 positief
te bespreken en ook aan ande
re nazistische propagandalite
ratuur een pluimpje uit te de
len. Maar gelukkig heeft de au
teur daarna ingezien waarmee
hij bezig was en zich niet meer
aan dit soort besprekingen ge
brand.
Niet alleen op het gebied van
de literatuur is Koolhaas actief
geweest. Ook de film had zijn
hart gestolen. In 1986 werd hij
directeur van de filmacademie
en hij begon zelf filmscenario's
te schrijven. Voor Bert Flaans-
tra's film 'Bij de beesten af bij
voorbeeld.
Koolhaas was naast dit alles
ook een liefhebber van ballet.
Voor Vrij Nederland schreef hij
jarenlang balletrecensies. Tot
voor kort mochten we ze in het
weekblad aantreffen, al was het
misschien een veeg teken dat
de recensies steeds kleiner wer
den.
Een van de mooiste, maar vaak
onderschatte, romans van
Koolhaas is het boek 'Tot waar
zal ik je brengen'. Recensenten
zijn wel eens gevallen over het
archaïsche taalgebruik van
Koolhaas maar van spannings
opbouw wist hij wel het een en
ander. Het is doodzonde dat
'Tot waar zal ik je brengen' nog
niet is verfilmd, maar mis
schien komt dat nog eens. Het
gegeven in dit boek is weer ty
pisch Koolhaas. Een echtpaar
gaat op vakantie naar Zeeland.
Het is er druk en ze kunnen
geen slaapplaats vinden waar
ze beiden terecht kunnen. De
vrouw gaat in een pension, de
man bij mensen in huis. De
man begeleidt de vrouw naar
het pension en vraagt; 'Tot
waar zal ik je brengen?'. Een
paar uren later komt er een
enorme vloedgolf opzetten
waarbij de vrouw verdrinkt.
Het zijn dit soort dramatische
situaties waarin Koolhaas zijn
figuren altijd plaatste. In die
positie werd hun liefde voor
het leven en de nabestaanden
getoetst. Misschien dat Kool
haas' personages, de vele per-
sortages die hij heeft gecreëerd
eens iets voor hun geestelijke
vader terug willen doen. Mis
schien dat de spreeuw Jan
straks als eerbewijs een rondje
boven de begrafenisstoet kan
vliegen.
'De Stijl' op de Meelfabriek: „Daar zijn de twee kwadraten."
FOTO LOEK ZUYDERDUIN
Wethouder Koek onthult kunstwerk op muur Meelfabriek
leiden wilfred simons
Een sprookje. De aarde was gehuld in duis
ternis, overal heerste chaos, onrust en
angst. Op een dag daalden er twee kwadra
ten uit de kosmos op aarde neer; het ene
was rood, het andere zwart. Beiden ver
stoorden de onrust en brachten orde. Maar
uiteindelijk bleef alleen het rode kwadraat
over en dat schiep een nieuwe wereldorde.
Einde.
De Leidse kunsthistorica Kitty Zijlmans
vertelde gisteren dit sprookje, dat ooit werd
bedacht door de Russische kunstenaar El
Lissitzky. Voorafgaand aan de officiële ont
hulling van het kunstwerk 'Daar zijn de
twee kwadraten' van Lissitzky hield zij een
korte lezing in de directeurskamer van de
Meelfabriek aan de Zijlsingel. Daarna ver
klaarde de Leidse PvdA-wethouder kunst en
cultuur Hennie Koek het kunstwerk van de
Leidse schilder Jan Willem Bruins officieel
voor 'onthuld': „Ik ben blij dat dat gewoon
in deze kamer kan en dat ik niet iets acro
batisch hoef te doen, half zwevend tussen
hemel en aarde."
De gigantische replica van 'Daar zijn de
twee kwadraten' siert sinds gisteren officieel
een silo van de Meelfabriek. Wie over de
Zijlsingel loopt, kan het nauwelijks over het
hoofd zien: de twee vierkanten hebben zij
den van acht meter lengte. Het kunstwerk is
een initiatief van de schilder en van Caro
line Griep, Piet van Veen en Ben Walen
kamp. Zij waren eerder al verantwoordelijk
voor de plannen om het vignet van 'De Stijl'
aan te brengen in het wegdek vóór het pand
Kort Galgewater 3 (waar ooit Theo van
Doesburg woonde, de oprichter van 'De
Stijl'). Sponsors en de gemeente Leiden
droegen aan de totstandkoming van 'Daar
zijn de twee kwadraten' bij.
El Lissitzky, die behalve kunstschilder ook
een overtuigd communist was, schreef het
sprookje in 1920. Hij maakte dat jaar een
prentenboek voor kinderen, waarin hij de
twee kwadraten hun heilzame werk liet
doen. Theo van Doesburg vond het pren
tenboek zo interessant, dat hij er in 1922
een Nederlandse bewerking van maakte.
Hij publiceerde de platen in het tijdschrift
van 'De Stijl'. Eén daarvan, namelijk het
moment waarop de twee kwadraten op de
aarde neerdalen, is op de muur van de
Meelfabriek afgebeeld.
Volgens Zijlmans bevat het kunstwerk
veel symbolen die op verschillende manie
ren kunnen worden uitgelegd: „Voor de
hand ligt natuurlijk de verklaring dat Lis
sitzky er de komst van het communisme als
nieuwe wereldorde in zag." Initiatiefnemer
Ben Walenkamp had echter een andere as
sociatie: „Misschien dat dit kunstwerk wat
orde kan brengen in de chaos die de stad
Leiden is. In het algemeen hoor, ik heb nie
mand speciaal op het oog."
'Gesamtkunstwerk' behoort definitief tot het verleden
leiden jan rusdam
Nieuwbouw oogst zelden be
wondering. De vraag of beel
dende kunstenaars daar wat
aan kunnen doen werd gister
avond, tijdens een debat in de
Waag over architectuur en beel
dende kunst, snel beantwoord.
Kunst binnen de bouwkunst
kan alleen een rol spelen als een
op zich zelf staande toevoeging,
maar geen bijdrage leveren aan
de kwaliteit van de architectuur.
Kwaliteitsverbetering is een
zaak van de architect zelf en ar
chitecten mogen beeldende
kunst niet gebruiken als glij-
De op één na beo te
manier om kennio te maken
met Aliele keukeno.
Het prachtige Miele Keukenboek ligt voor u klaar
Als u het komt ophalen, is de beste manier
natuurlijk om u door ons. als ervaren keuken
adviseurs, een persoonlijk advies te laten geven
Miele-Keuken-Centrum "Leiden"
Korevaarstraat 11
tel 071 - 149859
4iele-Keuken-Centrum Ruud Philipsen
Denneweg/hoek Hooistraat 2.
tel 070- 3646154
middel om hun gebouwen beter
tot z'n recht te laten komen.
Architect Carel Weeber en
beeldend kunstenaars Marijke
de Goey en Gerard Hali waren
roerend met elkaar eens dat het
vroegere ideaal van het 'ge
samtkunstwerk' - architecten,
schilders en beeldhouwers die
schouder aan schouder werkten
om tot schoonheid te komen -
wat hen betreft definitief tot het
verleden hehoort. Een dialoog
tussen kunstenaar en architect
is in de ogen van het drietal pri
ma, maar ze moeten wel onaf
hankelijk van elkaar blijven. De
Goey: „Kunstenaars hebben in
de afgelopen jaren een autono
me positie verworven en ik ben
daar heel dankbaar voor."
Gerard Hali concludeerde dat
een kwaliteitsverbetering van de
omgeving alleen kan worden
gerealiseerd als architectuur en
beeldende kunst beide van
hoog niveau zijn. „Als aan één
van de twee iets mankeert kan
er nooit een eindresultaat ont
staan waarbij de som der delen
een meerwaarde heeft."
De mismoedige diagnose dat
het met de architectuur slecht
gesteld is, en dat architecten toe
zijn aan hulpverlening door
beeldende kunstenaars, werd
door architect Carel Weeber ui
teraard weersproken. De kloof
tussen de consument en beel
dende kunst is in zijn ogen nóg
groter dan de kloof tussen de
consument en architectuur.
„Hoe kun je dan van een kun
stenaar verlangen dat hij bij
draagt aan architectuur waar
mee de gebruiker meer tevre
den is?"
Weeber signaleerde dat de
behoefte om beeldende kunste
naars in de schakelen steeds
kleiner wordt. De architecten
doen het zelf wel. Geen gerust
stellende gedachte, want zei de
architect even laten „De meeste
architecten hebben geen ver
stand van beeldende kunst. Ze
lezen haast nooit. Ze luisteren
ook nooit naar muziek. Ik be
schouw mezelf als een van de
weinigen die wel verstand heeft
van beeldende kunst."
Toch schakelt Weeber ook
beeldende kunstenaars in bij de
totstandkoming van zijn gebou
wen. Waarom? „Dan is het
kunst.
ANNETNIEUWENHUIJZEN
TRUDY LABIJ e.a.
WE HEBBEN SAMEN
EEN PAARD
nieuw blijspel van
ANNIE M.G. SCHMIDT
maandag 21 december
dinsdag 22 december
woensdag 23 december
LEIDSE SCHOUWBURG
telefoon 071 -131943/131944
ER ZIJN NOG KAARTEN».
