z
DA
Het trauma van Suriname
A
T
E
R
G
S
Bouterse lijkt
rijp voor politieke carrière
"in ^redactie: willem schrama ZATERDAG 5 DECEMBER 1992 vormgeving: fred van gelderen marco kroes ruud vogelesang
Liggend op een bran
card wordt de zwaar
gewonde Wilfred
Hawker verhoord
over de staatsgreep
poging van begin
1982. In deze situatie
zou hij even later
worden dood
geschoten.
foto anp
Tien jaar geleden: de elite vermoord
Fort Zeelandia in Paramaribo, 8 december 1982. Het geratel van een lichte Bren-
mitrailleur doorbreekt de stilte. Volgens de officiële lezing zou de mitrailleurschut-
ter in paniek zijn geraakt door een laag overscherend vliegtuig. Volgens anderen
was het schieten met de mitrailleur slechts een camouflagemaatregel voor het
echte schieten. Dat gebeurde in Fort Zeelandia.
Ooggetuigen, die later spraken metAmos Wako, rapporteur van de commissie
voor Mensenrechten van de Verenigde Naties, zeiden dat vijftien vooraanstaande
Surinamers 's nachts doelbewust waren vermoord. Doodgeschoten van dichtbij.
Nadat ze eerst waren gemarteld. ,,Het is het trauma van Suriname. Zo lang niet is
uitgezocht wat er die nacht gebeurde, blijft dit als een schaduw boven ons land
hangen", zegt Edgar Wijngaarde, vader van de toen vermoorde journalist Frank
Wijngaarde en tevens voormalig vice-premier en minister van Suriname.
Demonstratie bij de Surinaamse ambassade in Den Haag naar aanlei
ding van de executies in Fort Zeelandia. foto anefo
Komende dinsdag (8 december) is
het tien jaar geleden dat vijftien
weerloze mannen in koelen
bloede werden vermoord. De advocaten
Harold Riedewald, Kenneth Gonsalves, John
Baboeram en Eddy Hoost, de journalisten
André Kamperveen, Frank Wijngaarde, Jozef
Slagveer, Bram Behr en Leslie Rahman, vak
bondsleider Cyriel Daal, de militairen Suren-
dre Rambobus en Sheombar en de universi
tair docenten Gerard Leckie, R. Sohansingh
en I. Oemrawasingh werden in elkaar gesla
gen, gemarteld en vervolgens doodgescho-
Intussen is er helemaal niemand meer die
de lezing van de militaire machthebbers van
Suriname gelooft. Aanvankelijk verklaarde de
Surinaamse overheid dat de vijftien waren
omgekomen toen ze op de vlucht sloegen.
„Auf der Flücht erschossen", noemden de
Duitsers hun illegale executies van lastige ge
vangenen. Bevelhebber Desi Bouterse en de
zijnen hanteerden hetzelfde begrip als recht
vaardiging voor de dood van de vijftien. Ze
zouden een staatsgreep hebben voorbereid.
„Hadden wij niet ingegrepen, dan waren er
veel meer doden gevallen", aldus Bouterse
De executies schokten Suriname. Goed, de
sergeants waren twee jaar daarvoor ook met
geweld aan de macht gekomen, maar die
staatsgreep werd alom met waardering ont
vangen. Ondanks het feit dat daarbij zeven
doden vielen. Maar de sergeants handelden
destijds nog uit begrijpelijke motieven,
maakten een eind aan een corrupt bewind
Van de wat schuchtere, onzekere
Desi Bouterse, die zijn zelfvertrou
wen ontleende aan het tappen van
moppen, iS helemaal nietS meer Op 28 februari 190O, drie dagen na de
over. De bevelhebber-met-verlof is
in de afgelopen tien jaar veranderd Memre Boekoe-kazeme. Mei de handen
j j. in het haar. Zijn toehoorder was kolonel
in een keiharde machtswellusteling, Hans Valk, hoofd van de Nederlandse
wiens handelen vaak onvoorspel- militaire missie in Paramaribo, door de
r rueuwe machthebber ontboden voor ad-
baar hjkt. Wat Wil Bouterse met vies. „Bouterse was ten einde raad. Hij
zijn aankondiging ontslag te ne
men als legerleider? Naakt een doen1
plotseling de baas van het land ge
worden en had geen idee wat hij moest
Het moet als bewijs dienen voor de stel
ling dat Bouterse nooit bewust e
Suriname wachtdeels in span
ning, deels gelaten af.
nieuwe kerstcoup, zoals die van
twee jaar geleden ook met een ont- staatsgreep heeft gepleegd. Sergeant Desi
7 Bouterse, de militaire sportinstructeur,
slagaanvraagbegon? was immers geen politiek dier. Zijn be-
Of wil Bouterse, de geïsoleerde, nu langstelling voor de politiek onder-
J -o scheidde zich nauwelijks van die van de
echt met pensioen? gemiddelde Surinamer, die de corruptie
van de overheid als een noodzakelijk
kwaad accepteerde. Hij kwam pas in ver
zet toen de soldatenvakbond opge
richt uit onvrede over de
vriendjespolitiek van de le
gerleiding en de onderbeta
ling van de militairen door
de regering werd verboden
en de kopstukken van de
vakbond werden gearres
teerd.
Bouterse en zijn kameraden
wilden slechts de legerleiding
vervangen en de gevangen
genomen voormannen van
de vakbond bevrijden. De re
bellerende militairen hadden
één pantserwagen tot hun
beschikking, de Nederlandse
YP 408, de andere vijf waren
kapot. „Als je van plan bent
de regering te verdrijven,
zorg je er voor dat al je mate
rieel in orde is", meent Valk.
„Dan ga je niet op pad met
maar één pantserwagen."
Desi Bouterse tijdens een toespraak op de vijfde verjaardag v
volutie, 25 februari 1985.
de tot de vlucht van de volledige rege-
ring-Arron. De bevolking vond het prach
tig en hoopte dat de militairen een nieu
we rechtsorde, zonder corruptie, zouden
scheppen. Maar de coupplegers waren
nergens op voorbereid, hadden geen
ideologie, laat staan een plan. In die ab
surde situatie ontpopte Bouterse zich als
een pragmaticus. Hij zette militairen-bi^^
de loketten van de overheid. De ambte
naren hielpen de mensen plotseling tien
keer sneller dan vóór de staatsgreep.
Bouterse groeide in zijn opgedrongen rol
van machthebber, verdiepte zich in de
politiek en kreeg waardering voor zijn in
zet. Een dictator kon hij aanvankelijk niet
worden genoemd. De verandering kwam
in 1982, toen als gevolg van de economi
sche recessie massale protestdemonstra
ties tegen het militaire bewind werden
gehouden en de roep om de terugkeer
van de oude partijen steeds luider klonk.
Bouterse voelde zich verraden en verne
derd. Dat gevoel werd nog eens versterkt
door de couppoging van luitenant Ram-
bocus, die er bijna in slaagde de bevel
hebber te verdrijven.
Mensen uit de omgeving van Bouterse
beschouwen dat moment als d^ grote
omwenteling. „Bouterse was verbitterd,
zag in iedereen een potentiële tegenstan
der." Het paranoïde gedrag van de bevel
hebber openbaarde zich enkele maan
den later, toen vijftien vooraanstaande
Surinamers werden vermoord. Angst
voor de oppositie had Bouterse tot de de
cembermoorden gedreven. De veront
waardiging was bijna mondiaal. Bouterse
raakte internationaal geïsoleerd en zocht
zijn toevlucht bij regeringsleiders als Bi
shop (Grenada), Castro en Gaddafi.
Bij de Surinaamse bevolking had Bouter
se het volledig vbrbruid. Maar niet alleen
door de decembermoorden en de voort
durend verslechterende economische si
tuatie, ook door de sterk toenemende ge
ruchten over betrokkenheid bij drugs
handel en persoonlijke verrijking. Bewe
zen is dat echter nooit. Maar het bete
kende wel dat Bouterse alleen nog maar
op de steun van zijn militairen kon reke
nen. De successen van het Jungle Com
mando van Ronnie Brunswijk maakten
zijn positie er niet beter op. Bouterse
werd gedwongen tot een nationale ver
zoening met de oude politieke partijen.
Hoewel de democratie in Suriname leek
te worden hersteld door algemene ver
kiezingen, deherin voering van het parle
ment en de vorming van een nieuwe
burgerregering, bleef Bouterse de mach
tigste man van het land. Hij hield de
touwtjes in handen en stuurde met een
simpel telefoontje de president en de re
gering naar huis (de zogeheten kerstcoup
van 1990), omdat de president niet had
geprotesteerd toen de bevelhebber bij
een tussenlanding op Schiphol de toe
gang tot ons land was ontzegd.
Ondanks die staatsgreep wist Desi
Bouterse dat zijn rol als militaire macht
hebber was uitgespeeld. Onder de nieu
we regering krijgt hij ook geen enkele
kans meer: het leger moet terug naar de
kazerne, met eenderde vein de man
schappen worden teruggebracht en zich
bovenal onthouden van politieke activi-
Het aangekondigde ontslag als bevelheb
ber zou weieens een uiterst doordachte
actie kunnen zijn. Bouterse kan als leider
van de NDP de politieke partij van de
militairen, met twaalf zetels de grootste
fractie in het parlement veel meer
macht uitoefenen. Als politicus is Bouter
se veel ongrijpbaarder dan als legerleider.
Bovendien komt hij op die manier op de
mocratische wijze aan de macht.
Bouterse lijkt rijp voor de politiek. Jopie
Pengel, destijds leider van de Nationale
Partij van Suriname en huisvriend van
Bouterses vader, is zijn grote voorbeeld.
Bouterse wacht op het uitkomen van zijn
droom: langs democratische weg ooit
eens president van Suriname worden.
JOS HEYMANS
Confrontatie
dat Suriname aan de rand van de afgrond
leek te brengen. Ze lieten zich daarna nog
eens van hun gewelddadige kant zien door
Wilfred Hawker, een van de medecoupple
gers te vermoorden. Hawker probeerde zijn
vriendjes van de macht te beroven, raakte
daarbij gewond en werd vervolgens, liggend
op een brancard, doodgeschoten.
„Maar toch was het een volstrekte verras
sing toen diezelfde jongens onze zonen zon
der enig probleem vermoordden", zegt Edgar
Wijngaarde. „Ik werd 's nachts gebeld. Kreeg
te horen dat er een aantal mannen was opge
pakt, onder wie mijn zoon Frank. Dat ge
beurde vaker. Ik dacht dat het wel los zou lo
pen. Ze zouden een paar dagen vast worden
gehouden, misschien wat klappen krijgen en
daarna weer op vrije voeten komen."
Het liep heel anders. Volgens verschillende
getuigen werden de gevangenen stuk voor
stuk voor een driemanschap gevoerd. Desi
Bouterse, Roy Horb (de tweede man in de hi
ërarchie), Marcel Zeeuw en andere coupple
gers verhoorden hun gevangenen. Ze spra
ken gelijk ook een oordeel uit. Alleen vak
bondsleider Derby kwam goed weg. Hem lie
ten ze lopen. De rest werd volgens VN-onder
zoeker Wako standrechtelijk geëxecuteerd.
Terug
Edgar Wijngaarde en de andere nabestaan
den vragen al jaren om gerechtigheid. Zij wil
len dat Suriname schoon schip maakt en de
moordpartij onderzoekt. „Van president Ve-
netiaan wordt gezegd dat hij integer is. Wat
houdt dat in? Dat hij niet naar de kroeg gaat?
Dat hij niet corrupt is? Wat is integer als je
weigert te onderzoeken wat er tien jaar gele
den gebeurde? Terwijl iedereen weet wie er
verantwoordelijk voor was."
De nabestaanden gaan in december voor
het eerst terug naar Suriname om ter plekke
het bloedbad te herdenken. „Hier in Neder
land wordt ook de Tweede Wereldoorlog her
dacht. In Duitsland wordt gememoreerd wat
het Hitler-regime allemaal aanrichtte Wij
willen onze zonen herdenken. Wij hebben
het recht om dat te doen. Het Surinaamse
volk wil dat ook. Het volk ziet het liefst dat er
schoon schip wordt gemaakt. Dat er een on
derzoek komt en dat de moordenaars wor
den gepakt", zegt Wijngaarde.
Maar volgens president Venetiaan ligt het
anders. De president zegt dat Suriname daar
nog niet aan toe is. Tegenover het weekblad
Vrij Nederland verklaarde de president: „Er
zijn mensen die verantwoordelijk worden ge
acht, of ze nou schuldig zijn of niet. Je hebt
mensen op wie verdenking rust Ik stel prijs
op hun coöperatieve medewerking bij het
onderzoek." En zolang de legerleiders nog als
enigen in Suriname beschikken over een
goed gevulde wapenkast, ziet het er niet naar
uit dat zij 'coöperatief zullen meewerken aan
hun eigen veroordeling.
pen. Frank was immers Nederlander. Maar
voor de rest was Nederland betrekkelijk stil.
Ja, ze zetten de ontwikkelingshulp stop. Maar
wat was dat voor een gebaar? Nederland
heeft daar heel veel geld mee verdiend. Door
de hulp in te houden, kon Nederland jaren
lang rente ontvangen over het uitstaande be
drag. Meer dan er destijds aan hulp was afge
sproken. Nederland was mee verantwoorde
lijk voor deze ramp. En dan bedoel ik niet
vanuit allerlei kolonialistische stellingen.
Nee, Nederland was verantwoordelijk omdat
het een land zelfstandig liet worden dat daar
nog niet aan toe was. Suriname kon alleen in
naam onafhankelijk worden. Maar het land
had geen middelen om echt zelfstandig te
worden. We zijn gedwongen door Pronk en
Den Uyl. Zij zijn mede verantwoordelijk voor
de ellende die later is ontstaan."
„Nog steeds is Nederland mee verantwoor
delijk voor hetgeen daar gebeurt. De Ameri
kanen zijn duidelijk van plan in te grijpen.
Volgens mij heeft president Bush Venetiaan
bij zich laten komen om hem te zeggen dat
hij op Amerikaanse hulp kan rekenen als hij
Bouterse wil aanpakken. En wat doet Neder
land? Het zwijgt, het zegt dat het om een bin
nenlandse aangelegenheid gaat. Het zegt dat
Suriname op de goede weg is. Dat er demo
cratie komt."
„Wat is dat voor een democratie waar
moordenaars vrij mogen blijven rondlopen?
Waar de president zegt dat de tijd nog niet
rijp is voor een onderzoek naar het diepste
trauma dat het land ooit heeft doorgemaakt?
Waar de democratisch gekozen president het
niet opneemt voor zijn minister van defensie
als die zegt dat er schoon schip moet worden
gemaakt? Wat is dat voor iemand die zegt dat
hij het ontslag van de legerleider in beraad
houdt in plaats het met twee handen aan te
grijpen?" aldus Wijngaarde emotioneel.
De 8ste december betekende een breuk in
Suriname. De moordenaars waren bekend.
Wie met hen meeliep, eveneens. Internatio
naal onderzoek door onder meer Wako van
de VN-mensenrechtencommissie en de orga
nisatie van Amerikaanse staten toonde dui
delijk aan dat het officiële verhaal niet deug
de. Eén van herr, Roy Horb, sneuvelde korte
tijd daarna. Hij werd door Bouterse beschul
digd van een tegencoup. Men trof hem dood
in zijn cel. „Zelfmoord", luidde de officiële
conclusie. Vraag aan Edgar Wijngaarde: leidt
de dood van een der moordenaars tot enige
bevrediging? Wijngaarde: „Ik kende Roy
Horb niet; ik heb hem misschien een of twee
keer ontmoet. Horb was de belangrijkste
man tijdens de coup waarbij Bouterse aan de
macht kwam. Hij is dood. Ik ben niet blij met
de dood van één man van de maffia"
Integendeel: Bouterse heeft gedreigd met een
confrontatie. Een gewelddadige confrontatie
tussen de familieleden van de slachtoffers en
de moordenaars op het moment dat zij op 8
december de gevallenen willen herdenken.
Ex-vice-premier André Haakmat waarschuwt
voor een nieuw bloedbad. „Bouterse zal er
gens diep in het binnenland bij een zwem
bad zitten. Zijn mannen zullen, gehuld in
burgerkleding, de klus voor hem klaren. Ik
vrees het ergste", aldus Haakmat.
„Wij laten ons niet regeren door de angst.
Vrees is een heel slechte raadgever. Wat wil
Bouterse tegen ons doen? Ons doden? Wij
staan toch onder de bescherming van presi
dent Venetiaan. Venetiaan en de Nederland
se regering zeggen toch dat er intussen de
mocratie is in Suriname. Dan hoeven wij
toch niets te vrezen. Waarvoor zouden we
bang moeten zijn in een democratie?" zegt
Wijngaarde cynisch.
Wijngaarde: „Ik heb destijds met heel veel
moeite het lichaam van m'n zoon terugge
kregen. Eerst wilden ze het niet geven. De
Nederlandse ambassadeur heeft nog gehol
Edgar Wijngaarde. „Wij gaan in Suriname de
doden herdenken. We laten ons niet regeren
door de angst." foto moniqui baan
