Zwitsers aarzelen op drempel
Familietwist verscheurt eedgenootschap
Feiten &Meningen
Handelwijze 'Dokter Dood' is rampzalig voor
discussie over euthanasie in Verenigde Staten
jttottttPMsr/
t.m ik...'
VRIJDAG 4 DECEMBER 1992
Zwitserland heeft in decennia niet zo'n verhit personen, kapitaal, goederen en diensten tus- Europese binnenmarkt van 380 miljoen in
woners gaat meedoen. De uitslag staat nog al
lerminst vast, al geven de laatste peilingen
een kleine voorsprong aan het 'ja'-kamp.
politiek debat gekend als de afgelopen weken sen de lidstaten van de EG en die van de Eu-
en maanden over toetreding tot de Europese ropese Vrijhandelsassociatie (EVA). Zondag
Economische Ruimte (EER). De EER zorgt moeten de Zwitsers zich in een referendum
vanaf 1 januari 1993 voor een vrij verkeer van uitspreken over de vraag of hun land aan die
Moeilijke keuze tussen 'Alleingang' of aansluiting bij 'Europa'
WWHWWWIW5I,-* ff»
Het uur van de waarheid lijkt voor Zwitserland aangebro
ken. Trekt het land zich terug in zijn schulp of zet het
zondag de deur naar de rest van Europa open? Wordt de
Emmentaler kaas verkwanseld, het beroemde zakmes
van de hand gedaan, of blijft de AJpenstaat gewoon zich
zelf. Dat wil zeggen, anders dan de anderen.
EMMETTEN HANS JACOBS
De verhitte debatten die de
Zwitsers nu al maanden voeren
over de zogenaamde Europese
Economische Ruimte (EER)
wekken inderdaad de indruk
dat het voortbestaan van Zwit
serland op het spel staat. Overal
in de doorgaans schoon ge
poetste en graffiti-vrije berg-
staat zijn muren en schuren be
plakt en beklad met affiches en
teksten van voor- en tegenstan
ders van toetreding.
De dagelijkse stroom adverten
ties van politieke partijen, vak
bonden, ondernemers en ande
re 'bezorgde' Zwitsers bezorgt
de kranten extra inkomsten. De
ingezonden-brievenrubrieken
beleven gouden tijden. De res
pectabele Neue Zürcher Zeitung pelleert
ontvangt vijftig lezersbrieven
per dag over het onderwerp,
terwijl de kijkcijfers van de tele
visiezenders recordwaarden be- beproefd. Overal in het land
reiken bij het uitzenden van de- trekt Blocher volle zalen. In Ap-
het wereldberoemde zakmes
worden in de uitverkoop ge
daan. 'Hebben we hiervoor in
twee wereldoorlogen op de
bergtoppen gestaan?', luidt de
retorische vraag. Het afgelopen
weekeinde meldde de boule
vardpers zelfs dat een bomaan
slag was verijdeld op Carlo
Schmid, partijvoorzitter van de
Christendemocratische Volks
partij en een van de meest uit
gesproken voorstanders.
Het is moeilijk aan te geven
waar de argumenten ophouden
en demagogie en bangmakerij
de overhand krijgen. De kruis
tocht voor het 'nee' wordt aan
gevoerd door het conservatieve
parlementslid Christoph Blo
cher. De zakenman en miljonair
het kanton Schaffhausen ap-
het patriottisme
de Zwitsers en aan hun af
keer van alles dat 'vreemd' is.
Daarbij laat hij geen middel on-
rendum nodig is, in de knel
komt.
Blocher waarschuwt daarnaast
het hoogste getal sinds 1939.
En het wordt nog veel hoger
zeggen de voorstanders v
dat Zwitserland straks door bui- EER. Zij vinden dat de Zwitserse
tenlanders wordt overspoeld. economie aan revisie toe is. Er
Alle 16 miljoen werklozen uit de moet een frisse wind door de
EG komen naar 'paradijs' Zwit- Alpendalen gaan waaien en dat
seriand, zo beweert hij. Zwitser- kan alleen als de deur
land moet na een overgang
stermijn van vijf jaar inder
daad zijn grenzen openstellen
de
Europa wagenwijd
open gaat. Vrije toegang tot de
grootste markt van de wereld is
r werkers uit de andere EER- essentieel. Daarmee wordt
landen, maar alleen als deze
een arbeidscontract hebben.
Een kwart van de Zwitserse
werknemers is nu al buitenlan
der, hetgeen dit punt bijzonder
heikel maakt.
voorkomen dat internal tonaal
georiënteerde bedrijven naar
het buitenland vertrekken en er
banen verloren gaan. De tradi
tionele Alleingang is niet meer
van deze tijd, tenslotte gaat zes
tig procent van de Zwitserse ex
port al naar EG-landen.
batten over 'Europa'.
De Bundesrat, de zevenkoppige
federale coalitieregering, heeft
inmiddels bijna tien miljoen
gulden uitgegeven om de zes
miljoen Zwitsers op alle moge
lijke manieren over de EER te
informeren. De discussies zijn
ondertussen zo scherp gewor
den dat de regering de Zwitsers
heeft gevraagd respect en tole
rantie te tonen voor eikaars
standpunten.
Landverraad
Dat respect is af en toe ver te
zoeken. Voorstanders van de
Zwitserse toetreding tot de Eu
ropese binnenmarkt worden
uitgemaakt voor landverraders.
De Zwitserse idealen ja zelfs
penzell bijvoorbeeld luisterden
1.200 mensen naar hem, tien
procent van de bevolking van
het kanton.
Hij kreeg zijn partij, de Schwei-
zerische Volkspartei als enige re- de Zwi tsers
geringspartij mee in zijn afwij-
- 'een opstap-
r de EG', en dat niet alleen spraak in te hebben gehad
volgens Blocher hoewel i
nister van verkeer Adolf Ogi
dapper campagne blijft voeren
voor toetreding. Voorstanders
van de EER merken fijntjes op
dat Blocher veel zakelijk belang
heeft bij een blijvende afscher
ming van de Zwitserse markt en
daarom zo te keer gaat.
Gevoelige snaar
Blocher raakt echter een gevoe-
Kartels
De schoen wringt echter nog op
een ander punt Aan de ene Geen keuze
kant is een deel van het Zwitser- Volgens minister
se bedrijfsleven sterk op het
buitenland en dus op de export
gericht, aan de andere kant is
de binnenlandse markt enorm
afgeschermd. Kartels zijn niet
verboden en prijsafspraken zijn
eerder regel dan uitzondering.
Elk kanton en ook de individue-
'e gemeenten stellen hun eigen
regels over zaken als prijzen,
winkelvestigingen sluitingstij
den. De concurrentie moet
waar mogelijk buiten de deur
worden gehouden. Zo hebben
de Luzernse restaurants en
snackbars jarenlang de komst
van McDonald's tegengehou
den.
Het systeem van prijsafspraken
is er volgens een recent onder
zoek van de Organisatie voor
Economische Samenwerkingen
Ontwikkeling (OESO) de oor
zaak van dat het prijsniveau in
Zwitserland gemiddeld veertig
(EWR in het Duits) is een opstapje
naar de EG menen de Zwitserse
tegenstanders, die hun land niet
in de tang genomen willen zien.
lige snaar bij, met name, zijn
Duitstalige landgenoten. Die
voelen niets voor een 'dictaat
van Brussel'. Dat komt er, want
bij toetre-
Voorstanders gebruiken ditzelf
de argument omgekeerd. Wan
neer heel Europa de EG-nor-
men en -wetten hanteert, zal
Zwitserland vanzelf meemoe
ten. Als EER-lid kan het tenmin
ste nieuwe regelgeving beïn
vloeden. Desondanks zijn veel
Zwitsers bang dat hun unieke
systeem van democratie, waar
voor bij de plaatsing van elke
nieuwe straatlantaarn een refe-
buiten-
landse zaken en fungerend
bondspresident René Felber is
er in feite geen andere keuze.
Zwitserland kan niet nu 'nee'
zeggen en later weer aanklop
pen om aparte onderhandelin
gen met de EG of EER te voeren.
EG-commissaris Frans An-
driessen heeft dat de afgelopen
dagen nog eens duidelijk ge
maakt.
Felber denkt zelfs al verder
vooruit. Hij heeft namens de re
gering in mei al het EG-lidmaat-
schap aangevraagd, ook al is de
bevolking er op dit moment nog
niet rijp voor. „We moeten
vooraan staan bij de onderhan
delingen die de EG binnenkort
begint over uitbreiding van de
Gemeenschap. Nee zeggen kan
altijd nog." Tegenstanders ha
meren hardnekkig op het feit
dat lidmaatschap van EER en
EG onlosmakelijk aan elkaar
procent hoger ligt dan in landen zijn verbonden. Felber ver
als Italië, Frankrijken Duits
land. Daar staat tegenover dat
Zwitserland in vergelijking met
andere OESO-landen slechts
weinig inflatie en werkloosheid
heeft.
Maar voor Zwitserse begrippen
is de werkloosheid hoog: 3,1
procent, zo'n 100.000 mensen
t erop dat de Zwitsers zul
len inzien dat dit niet het geval
is. Tegenover de Corrieredel Ti-
cino zei Felber dat hij er van
overtuigd is, dat het uiteindelijk
'ja' wordt.
De 70-jarige Herbert Keller uit Zürich, gekleed ii
Bem actie tegen de EER.
i uniform uit 1910, voert voor h
BERN. HANS JACOBS
Bern is gehecht aan de beer in zijn wapen en aan de kracht die dat dier symboliseert. Berners laten zich door
niemand iets opdringen en zeggen dus 'ja' tegen de EER.
Op de Rütliwiesebï] Treib aan het Vier-
woudstedenmeer in het hart van Zwit
serland is het volgens de legende alle
maal begonnen. Daar zouden de stoere
mannen uit de bergdorpen van wat nu
de oerkantons worden genoemd, elkaar
op 1 augustus 1291 plechtig trouw heb
ben beloofd: 'Vanwege de boze tijden
hebben de mannen van het dal Uri, van
de gemeente van het dal Schwyz en de
gemeente van de lagere dalen van Un-
terwalden, om zich en hun have beter te
beschermen, in goede trouw beloofd
zich over en weer met hulp, raad en ie
dere gunst met lijf en goed bij te staan'.
Daarmee was de grondslag gelegd voor
de Eidgenossenschaft, die uiteindelijk
werd uitgebreid tot 26 kantons en half-
kantons. Buitenlandse heersers werden
voortaan buiten de deur gehouden, de
toegang tot de belangrijke St. Gotthard-
pas de verbinding tussen Noord- en
Zuid-Europa bewaakt en te gelde ge
maakt. Na een mislukt militair avontuur
werd in 1515 gekozen voor een politiek
van neutraliteit, al stond dat de levering
ischappen en wapentuig aan de
oorlogsvoerenden in Europa (inclusief
de paus) nooit in de weg.
foto hans Jacobs Nu, ruim zevenhonderd jaar later staat
die unieke samenleving, waarin verschil
lende culturen, talen en religies met el
kaar zijn verbonden, onder spanning.
„De kans dat Zwitserland na een 'nee' bij
het referendum over toetreding tot de
Europese Economische Ruimte uit el
kaar valt, moet niet worden overdreven,
maar we mogen het ook niet geheel uit
sluiten", zegt bondspresident Felber.
Zijn waarschuwing is vooral gericht aan
de Duitstalige Zwitsers. In tegenstelling
tot hun Frans- en Italiaanstalige landge
noten lopen die niet echt warm voor
'Europa'. Met name in de InnerSchweiz,
in de oerkantons en in het noorden en
oosten is de weerstand groot. De kan
tonsregeringen hebben zich weliswaar
voorstander getoond van toetreding tot
de EER, maar de bevolking lijkt de lei
ders daarin niet te volgen.
Daar schuilt ook een gevaar voor de re
gering en de voorstanders, want het refe
rendum moet niet aleen door een meer
derheid van de bevolking worden goed
gekeurd, maar moet ook in ten minste
twaalf kantons het 'ja'-woord krijgen. En
het is nog maar de vraag of dat lukt.
„De Zwitsers hier hebben zich eeuwen
lang opgesloten in hun bergstaat. Het is
een volk met oogkleppen op. Ze kijken
niet verder dan de volgende berg", zegt
de Nederlander Eric de Ruiter, die sinds
zeven jaar met zijn vrouw als fysiothera
peut in het hart van Zwitserland werkt.
In de (westelijke) grenskantons daaren
tegen is de blik meer naar buiten gericht.
Basel bijvoorbeeld is het prototype van
een 'Euregio'-stad. De Zwitserse Rijnstad
fungeert als regionaal centrum voor het
aangrenzende gebied in Frankrijk en
Duitsland. Het hoofdstation wordt ge
deeld met de Fransen, het vliegveld ligt
op Franse bodem, het voetbalstadion in
Duitsland. Grensoverschrijdend verkeer
is er dagelijks, het openen van de bin
nengrenzen zou de communicatie ech
ter vergemakkelijken en de regio een
nieuwe impuls geven. Geen wonder dat
Basel vóór is.
Hetzelfde geldt voor het van oudsher op
Europa gerichte Genève. Het bedrijfsle
ven en de regering van het door recessie
getroffen kanton voeren actief campagne
in Duitstalig Zwitserland. „Natuurlijk
zijn er niet louter voordelen aan de EER,
maar het is het proberen waard. Toe, laat
ons niet in de steek", klinkt het vanuit
Genève.
De Franstalige kranten Journal de Genè
ve en Le Matin (Lausanne) hebben spe
ciale Duitstalige kranten gemaakt om de
andersgezinde landgenoten te overtui
gen. Andersom zoeken tegenstanders op
de parkeerplaatsen langs de autoweg van
Bern naar Zürich automobilisten uit de
grenskantons op om hen pamfletten te
overhandigen. Bij debatten in Genève en
Lausanne moesten woordvoerders van
de tegenpartij zelfs uit andere kantons
worden uitgenodigd.
Leiders van de Franssprekende minder
heid bondspreswident Felber zelf
komt uit het Franstalige Neuchatel
hebben al gezegd dat ze bitter zullen re
ageren en wellicht meer autonomie van
Bern zullen eisen als het EER-verdrag
wordt afgewezen.
Een soortgelijk gevoel heerst in het kan
ton Ticino. dat nauwe banden onder
houdt met Italië, In steden als Lugano en
Locarno bepalen auto's van winkelende
en vertier zoekende Italianen (Milaan ligt
slechts zestig kilometer verderop) het
straatbeeld. Ticipo moet het hebben van
toerisme en handel, en heeft veel te win
nen bij open Europese binnengrenzen.
Hoe de balans morgen uitvalt, hangt
echter af van mensen als de chauffeur uit
het kanton Uri: „Ik geloof inderdaad dat
er bij de Fransen een meerderheid is
voor de EER, maar hier is het anders. We
zijn wel gewend aan de invasie van toe
risten, de treinen, de auto's, je went zelfs
aan het vrachtverkeer, maar als die men
sen hier ook nog komen om te wonen.
Nee, dat kan niet".
TOM JANSSEN
WASHINGTON HANS DE B
CORRESPONDENT
Amerikaanse dokters mogen, anders dan
bij ons, zichzelf aanprijzen via adverten
ties. Een arts uit Michigan zou deze tekst
kunnen kiezen: 'Wilt u een zachte dood?
Kom dan naar Jack Kevorkian'. Deze 63-
jarige patholoog is nationaal berucht aan
het worden door mensen op verzoek uit
hun lijden te verlossen. Zijn critici noe
men hem al 'Dokter Dood'.
Begin deze week stierf de zesde patiënt
onder zijn handen. Een 46-jarige vrouw
uit Pennsylvania, die op eigen verzoek
door Kevorkian werd aangesloten op een
slang die koolmonoxide in haar longen
bracht. Zij sliep rustig in. „Moord", zeg
gen sommigen. „Geholpen zelfmoord",
noemt de arts het. Euthanasie zeggen
weer anderen, omdat Kevorkians 'pa
tiënten' stuk voor stuk ernstig ziek wa
ren.
Het verschil met euthanasie is dat het in
de zes gevallen die zo'n opzien hebben
gebaard, niet ging om mensen die op
hun sterfbed aan een menselijk einde
werden geholpen. De zes vrouwen wa
ren weliswaar ongeneeslijk ziek, maar
nog niet 'terminaal'.
Kevorkian heeft de sluimerende discus
sie over euthanasie nieuw leven ingebla
zen. Euthanasie komt uiteraard ook in
de VS voor en zonder al te veel kritiek.
Maar is wat Kevorkian doet wel euthana
sie. vragen de medische en juridische
wereld zich af. Zijn laatste patiënte, ma
kelaar Catherine Andreyev, had kanker,
maar lag nog lang niet op haar sterfbed.
De medische wereld wijst de praktijk van
de dokter dan ook af. Het doorkruist de
campagnes van artsen en ziekenhuizen
om euthanasie uit de criminele sfeer te
halen, zo wordt gezegd. „Kevorkian voert
een kruistocht om zijn handelwijze niet
alleen gelegaliseerd, maar ook gerecht
vaardigd te krijgen", zegt Reinhard Pries
ter, van het medisch-ethisch instituut
van de universiteit van Minnesota.
Kevorkian zegt zelf „de pijn en het lijden
te verlichten voor mensen die van die
pijn en dat lijden af willen". Medisch-
ethici vinden dat onvoldoende grond
voor euthanasie, geholpen zelfmoord of
'medicide', zoals Kevorkian het zelf
noemt.
Wat het meest lijkt te steken, is de ma
nier waarop Kevorkian reclame maakt
voor zichzelf. Eerder dit jaar nodigde hij
zelfs iedereen die dat maar wilde uit om
eens bij zo'n 'medicide' aanwezig te zijn.
Tot nog toe is niemand op die uitnodi
ging ingegaan, maar het heeft'de erger
nis over zijn optreden versterkt.
Anderen echter zien in hem een heilige.
Oude, ernstig zieke mensen schrijven
brieven waarin zij hun steun uitspreken
voor de dokter. „Ik ben 84, heb emfy
seem, prostaatkanker en nog wat andere
kwalen, en een toenemend geheugen
verlies. Kevorkian is iemand om in ge
dachten te houden", schreef een oude
Voorlopig lijkt Kevorkian de discussie
over euthanasie meer slecht dan goed te
hebben gedaan. In diverse staten is het
verzet tegen wetten die euthanasie uit
het strafrecht moeten halen sterk toege
nomen. Zelfs voorstanders vrezen nu dat
'een waardige dood' zal verworden tot
een vrijbrief voor 'dood op verzoek'.
